POWSTANIE STYCZNIOWE MOGIŁY POLEGŁYCH, WETERANÓW I MIEJSCA PAMIĘCI.

Transkrypt

1 POWSTANIE STYCZNIOWE MOGIŁY POLEGŁYCH, WETERANÓW I MIEJSCA PAMIĘCI. Mogiły i miejsca pamięci na terenie Polski Liczba obiektów 1. Województwo Kujawsko-pomorskie 9 2. Województwo Lubelskie Województwo Łódzkie Województwo Małopolskie Województwo Mazowieckie Województwo Opolskie 2 7. Województwo Podkarpackie Województwo Podlaskie Województwo Śląskie Województwo Świętokrzyskie Województwo Warmińsko-mazurskie Województwo Wielkopolskie 53 Zestawienie obejmuje ponad 600 mogił i miejsc pamięci powstania styczniowego na terenie Polski, w tym również zespoły indywidualnych mogił weteranów na cmentarzach parafialnych.

2 1. Województwo Kujawsko-pomorskie BONIEWO Na cmentarzu parafialnym znajduje się mogiła powstańca Kazimierza Tułodzieckiego, urodzonego 12 marca 1844 r. i poległego 13 maja 1863 r. Nad płytą nagrobną powstańca umieszczono pomnik z głazów zwieńczony krzyżem poświęcony 8 żołnierzom polskim poległym w wojnie polsko bolszewickiej. Na mogile następujące napisy: POLEGLI W OBRONIE OJCZYZNY MICHAŁ CHLEBOWSKI L PP WŁOCŁAWEK ANTONI PODURALSKI L PP WŁOCŁAWEK MICHAŁ OLEJNICZAK L PP WŁOCŁAWEK JAN GRALAK L 21 1 P STRZEL. LWÓW SZCZEPAN GRUNOKOWSKI L PP LWÓW ANDRZEJ UŁANOWSKI L PP LWÓW EDWARD SIKORSKI L PP MIŃSK FRANCISZEK GOŁĘBIOWSKI L PP KRASNE WDZIĘCZNI RODACY TĘ PAMIĄTKĘ KŁADĄ 1920 ŚP. KAZIMIERZ TUŁODZIECKI URODZIŁ SIĘ D: 12 MARCA 1844 R. ZMARŁ D: 13 MAJA 1863 R. POZOSTAŁE RODZEŃSTWO PROSI O WESTCHNIENIE ZA JEGO DUSZĘ DO BOGA BOROWE, GM. DOBRE Na gruncie prywatnym znajduje się mogiła 18 powstańców z oddziału Ludwika Mierosławskiego poległych w boju pod Krzywosądzem stoczonym 19 lutego 1863 r. Na mogile następujący tekst: II POLEGŁYM ZA, WOLNOŚĆ, CAŁOŚĆ, NIEPODLEGŁOŚĆ NIECH ŻYWI NIE TRACĄ NADZIEJI

3 I PRZED NARODEM NIOSĄ OŚWIATY KAGANIEC A KIEDY TRZEBA NA ŚMIERĆ IDĄ PO KOLEI JAK KAMIENIE PRZEZ BOGA RZUCONE NA SZANIEC! J. SŁOWACKI 1916 CHEŁMNO Na cmentarzu parafialnym, przy ul. Toruńskiej znajduje się mogiła powstańca Nikodema Bardzkiego, urodzonego 1 września 1899 r. i zmarłego 24 października 1863 r. Na mogile następujący tekst: TU SPOCZYWAJĄ ZWŁOKI ŚP. NIKODEMA BARDZKIEGO UR. D: 1 WRZ. R. 1899, UM. D: 24 PAŹ. R O MODLITWĘ PROSI POZOSTAŁA ŻONA I WDZIĘCZNE DZIECI CHROSTKOWO Na cmentarzu parafialnym pochowano w mogile zbiorowej 12 powstańców z oddziału mjr. Henryka Łowińskiego Szermętowskiego poległych w boju pod Nietrzebą stoczonych 22 kwietnia 1863 r. Byli to Stanisław Bronisz z Trzebiełuchowa koło Chełmna, Jan Romanowicz, Aleksy Owsiński z Wielkopolski, Cyrok z Chełmna, emigrant Górewicz, Aleksander Pawłowski z Golubia, Melin z Chełmna, Aleksander Ślaski emigrant z Wołynia, Teofil Chrapkiewicz z Golubia, Jan Piotrowski z Chełmna, Wiśniewski z Wąbrzeźna, Antoni Staropiński. Ponadtow Nietrzebi koło Stelmierza znajduje się głaz upamiętniający stoczoną tam walkę. NA UPAMIĘTNIENIE WALKI I ŚMIERCI BOHATERSKICH POWSTAŃCÓW W DNIU 22 KWIETNIA 1863 R. W 130 ROCZNICĘ RODACY DOBRE Mogiła zbiorowa na cmentarzu parafialnym, w której spoczywa 32 powstańców z oddziału Ludwika Mierosławskiego poległych w boju pod Dobrem stoczonym 19 lutego 1863 r. Na mogile następujący tekst: 1863 II 19

4 POLEGŁYM ZA WOLNOŚĆ, CAŁOŚĆ NIEPODLEGŁOŚĆ 1916 NOWA WIEŚ, Gm. PIOTRKÓW KUJAWSKI W mogile zbiorowej pochowano 24 powstańców z oddziału Francuza płk Younga de Blankenheima poległych w zwycięskim w boju pod Nową Wsią stoczonym 26 kwietnia 1863 r. z kolumną rosyjską mjr Nielidowa. Na mogile znajduje się następujący tekst: POLEGŁYM POWSTAŃCOM W R ZA NIEPODLEGŁOŚĆ OJCZYZNY SADŁOWO, GM. RYPIN Mogiła zbiorowa 6 powstańców z oddziału Franciszka Kowalkowskiego Franciszka poległych w boju pod Kotowami 4 czerwca 1863 r. W walce polegli m.in.: dowódca Franciszek Kowalkowski, Jan Donikowski (lat 36) rzeźnik z Golubia, Antoni Zarębski (lat 22) z Dobrzynia, Jędrzejewski zdun z Dobrzynia, Ziółkowski oraz NN (lat 24). Prawdopodobnie w mogile pochowano także innych powstańców, łącznie do 18. W mogile pochowany jest również Aleksander Szlesynger, urodzony 1846 r., zmarły w 1930 r. - weteran powstania styczniowego. SKRWILNO Na cmentarzu parafialnym znajduje się mogiła zbiorowa 8 powstańców ochotników z oddziału Jakowego poległych w boju pod Rudą stoczonym 25 lutego 1863 r. W boju tym padli m.in. dwaj powstańcy z Rypina: Szymon Strzelecki (21 lat) i Damazy Łopaciński (20 lat). Na mogile następujący tekst: BOHATEROM 1863 R. W WALCE O NIEPODLEGŁOŚĆ RODACY 10 CZERWCA 1917 r. TŁUCHOWO Na placu, obok kościoła parafialnego znajduje się mogiła trzech powstańców zaskoczonych we wsi Kozi Łęg podczas przeprawy przez rzekę Skrwę i zamordowanych przez Rosjan w dniu 4 kwietnia 1863 r. Wg informacji na tablicy spoczywają tu: Aleksander Chodecki, inżynier z Płocka, lat 30, Józef Rościszowski, syn ziemianina z Janczewa, lat 19, Aleksander Szczypiński, subiekt z Płocka, lat 22.

5 Pomnik ufundowano ok r. z inicjatywy proboszcza miejscowej parafii katolickiej, opatrując tablicę podpisem: CZEŚĆ TAKIM RODAKOM. BACHUS, GM. SAWIN 2. Województwo Lubelskie Mogiła zbiorowa położona na terenie lasu państwowego przy szosie z Sawina do wsi Chotcze. Wg informacji z 1928 r. w mogile spoczywa 6 lub 7 powstańców, którzy polegli 20 listopada 1863 r. w bitwie pod Malinówką. Obiekt nieoznakowany, brak jakichkolwiek napisów świadczących, że jest to mogiła wojenna z okresu powstania styczniowego. BARANÓW Na cmentarzu parafialnym w Baranowie znajduje się mogiła zbiorowa, w której spoczywają szczątki powstańców ze zgrupowania gen. Michała Heidenreicha Kruka poległych 6 sierpnia 1863 r., w zwycięskiej bitwie pod Żyrzynem. Oddział gen. Kruka rozbił wówczas konwój poczty pieniężnej osłaniany przez 2 działa i 550 żołnierzy rosyjskich. Wziął również licznych jeńców a także, zdobył przesyłkę pieniężną w wysokości rubli. Było to największe zwycięstwo oręża polskiego w tym powstaniu Lista pochowanych ustalona na podstawie publikacji Bitwy i potyczki , Stanisław Zieliński oraz Imionopis poległych i straconych ofiar powstańców, Hipolit Stupnicki: Ciechowski (Ciechanowski) Józef z Warszawy, Czajkowski Franciszek, agronom z Marymontu, podporucznik strzelców, Grzybowski Józef, Jaczewski (Jarczewski) Adam, policjant z Warszawy, Koźniakowski Jan, obywatel z Radzyńskiego, podporucznik kosynierów, Kubańczyk Franciszek, sekretarz cyrkułu w Warszawie, podporucznik kosynierów, Lubak (Lubiak) Jan, gospodarz ze Średniawy, Marczewski Leon, Rudecki, gospodarz z Przedziałki, Tyl Alojzy, Wiśniakowski Aleksander, stolarz z Warszawy, Wójcikowski, podporucznik. Zmarli z ran: Brzyski (Bryszkie) Piotr, Rydecki Wacław, porucznik kosynierów. Do ww. należy dodać jeszcze nazwiska zmarłych zmarłych w lazarecie wymienione przez księdza Kuczborskiego w akcie zmarłych: Sowiński Heliodor z Białej, Doliński Kazimierz z Galicji. Obiekt wyremontowany ze środków Rady OPWiM w 2012 r. BARBARÓWKA, GM. DOROHUSK Mogiła usytuowana w pobliżu drogi Barbarówka - Pliszki. Zgodnie z przekazami ustnymi pochowano tu powstańców styczniowych, nie wiadomo jednak z jakiej potyczki. Nie znana jest również liczba poległych. BATORZ W mogile położonej na cmentarzu parafialnym pochowano Marcina Borelowskiego Lelewela, Wallischa - węgierskiego ochotnika i szefa sztabu Borelowskiego, oficerów Kalitę, Mrozowskiego, rotmistrza Bolbę, a także 28 powstańców nieznanych z nazwiska, poległych w bitwie pod Sowią Górą 6 września 1863 r. W cokole pomnika zamieszczono popiersie Lelewela. W bezpośrednim sąsiedztwie mogiły znajduje się drewniany słup

6 pamiątkowy, ustawiony w 1992 r. przez delegację węgierską. Na słupie zamieszczony jest następujący napis w języku polskim i węgierskim: POMNIK POŚWIĘCONY PAMIĘCI WĘGRÓW UCZESTNIKÓW POWSTANIA STYCZNIOWEGO. W księgach parafialnych zachował się następujący zapis: Działo się w Batorzu dnia 7 września o godzinie 3 po południu. Po odbytej Wizyi Sądowej Okręgu Kraśnickiego i opisaniu poległych Powstańców Polskich, których niewiadomo Imion i Nazwisk, jak tez i lat i skąd pochodzą i Imion Rodziców, pogrzebano ciał trzydzieści jeden, jako też niewiadomo z jakich Guberni i jakiego Powiatu i gdzie któren stale zamieszkuje. Po przekonaniu się naocznie wraz z Wizyją Sądu Policji Okręgu Kraśnickiego o trzydziestu jeden poległych powstańców Polskich Akt ten przez nas tylko podpisany został.. ks. Bobrowski. Bitwa pod Sowią Górą rozegrała się 6 września 1863 r. Po klęsce pod Panasówką wojska rosyjskie udały się w pościg za oddziałem Borelowskiego i Cieszkowskiego. W czasie postoju w miejscowości Otrocz, zaatakowani przez Kozaków, zmuszeni zostali do wycofania się w okolice Batorza. Tam doszło do bitwy, w wyniku której śmierć poniosło 30 powstańców, a ponad 40 zostało rannych. Oddział został całkowicie rozbity. Wówczas Borelowski został śmiertelnie raniony. W boju śmierć poniósł również major huzarów, baron Wallisch. Marcin Borelowski Lelewel - urodził się 29 października 1829 r. w Półwsiu Zwierzynieckim koło Krakowa. Z zawodu blacharz i majster studniarski. Zaangażowany w działalność konspiracyjną. Przed wybuchem powstania styczniowego organizował manifestacje patriotyczne w Warszawie. Podczas powstania pełnił funkcję naczelnika wojskowego województwa lubelskiego i podlaskiego. Brał udział w następujących bitwach: pod Krasnobrodem 24 marca, pod Borowymi Młynami 16 kwietnia, pod Chruśliną 30 maja, pod Panasówką 3 września. Poległ 6 września 1863 r., w bitwie na Sowiej Górze pod Batorzem. BIAŁA PODLASKA Na tablicy betonowej słabo widoczny napis: POLEGŁYM POWSTAŃCOM PODLASKIM POMNIK UFUNDOWANY W ROKU 1938, ZNISZCZONY PRZEZ HITLEROWCÓW W ROKU 1939 ODBUDOWANY W ROKU 1963 PRZEZ SPOŁECZEŃSTWO MIASTA BIAŁA PODLASKA Mogiła znajduje się na wschód od miasta, przy drodze krajowej E 2, Warszawa - Terespol. W mogile spoczywają szczątki powstańców z oddziału Romana Rogalińskiego, poległych 1 lutego 1863 r. w potyczce z kolumną wojsk rosyjskich dowodzonych przez M. Mamajewa W Głosie Społecznym Nr 20 z 1936 r. zamieszczone zostały następujące informacje: w dniu 5 października 1936 r. odbyło się w Białce (obecnie w granicach administracyjnych Białej Podlaski) poświęcenie fundamentów pomnika 7 powstańców z oddziału Romana Rogalińskiego, poległych 1 lutego 1863 r. Pomnik został wystawiony w 1938 r. z inicjatywy Grodzkiego Koła Rezerwistów w Białej Podlaskiej oraz ofiar społeczeństwa bialskiego. Zburzony przez hitlerowców w 1939 r.

7 odbudowany przez społeczeństwo miasta Białej Podlaskiej w 1966 r. W 2010 r. podczas modernizacji drogi krajowej E 2 pomnik został przesłonięty ekranami akustycznymi i stał się niewidoczny od strony drogi. Aktu poświęcenia pomnika dokonał ks. prałat Stanisław Tuz, wygłaszając przy tym następujące przemówienie: Działo się 5 października 1936 r. ery chrześcijańskiej, a 18-go roku odzyskania niepodległości Państwa Polskiego, w miejscowości Białka, powiatu bialskiego, województwa lubelskiego, w okresie sprawowania urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej przez Pana Ignacego Mościckiego i Urzędu Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych przez Gen. Dyw. Edwarda Rydza-Śmigłego za Urzędu Pana Wojewody Lubelskiego dr J.B. Rożnieckiego i Pana Starosty powiatu Bialskiego Stanisława Stasiewicza z inicjatywy i staraniem Koła Związku Rezerwistów Rzeczypospolitej Polskiej, który zorganizował wysiłek społeczeństwa, ufundowano, wykonano i dzisiejszym aktem uroczystym poświęcono i temuż społeczeństwu oddano pod opiekę pomnik ku czci poległych za Ojczyznę w nieśmiertelnej chwale bohaterów Powstania Narodowego 1863 r. i na wieczny spoczynek złożonych pod pomnikiem, erygowanym aktem niniejszym, co pieczęciami i podpisami swymi świadczą BISKUPICE, GM. TRAWNIKI Mogiła zbiorowa, w której spoczywają szczątki 5 powstańców poległych lub zmarłych z ran w bitwie pod Fajsławicami 24 sierpnia 1863 r. W mogile spoczywają również szczątki żołnierzy z lat Na podstawie parafialnych ksiąg zgonów w mogile spoczywają: Zawadzki Aleksander z Serebryszcza, Śmigiel Kazimierz z Lublina, Hara Ignacy, Partek Feliks z Węgrowa, Wiktorczuk Paweł z Międzyrzeczcyzny. Jak sugeruje Adam Polski mogiła ma charakter symboliczny, a szczątki powstańców spoczywają w różnych miejscach cmentarza. W księgach parafialnych zachowały się następujące informacje: - dnia 24 poległ na polach biskupickich Aleksander Zawadzki lat 22, kawaler, w powstaniu będący, syn Józefa i Ludwiki, urodzony w Serebryszczu. Świadkami są Józef Okoszowski i Michał Wroński, rolnicy z Biskupic - dnia 29 sierpnia zmarł Kazimierz Śmigiel lat 1,. Stolarczyk z Lublina, w Opolu urodzony, syn rodziców nieznany - dnia 31 sierpnia zmarł Ignacy Hara lat 28, żonaty, syn rodziców nieznanych, miejsce urodzenia i zamieszkania nieznane - dnia 5 września zmarł Feliks Partek lat 19 z Węgrowa - dnia 11 września zmarł Paweł Wiktorczuk lat 22. z Międzyrzeczczyzny BLINÓW DRUGI, GM. SZASTARKA POLEGŁEMU 18 LIPCA 1863 R. W WIEKU ŻYCIA 21 ADAMOWI ROMISZEWSKIEMU DOKTOROWI FILOZOFII UNIWERSYTETU W BRUKSELI STROSKANY OJCIEC POMNIK TEN POSTAWIŁ Mogiła indywidualna zlokalizowana na cmentarzu parafialnym. W mogile pochowano

8 por. Adama Romiszewskiego, adiutanta płk. Tomasza Wierzbickiego poległego pod Polichną 18 lipca Adam Romiszewski - pochodził z Krakowa, studiował w Belgii. Na wieść o wybuchu powstania powrócił do kraju i wstąpił w szeregi powstańcze. Został adiutantem w oddziale płk Tomasza Wierzbickiego. BOBY-KOLONIA, GM. URZĘDÓW Według przekazów ustnych oraz miejscowej tradycji w mogile spoczywają szczątki 17 powstańców poległych w bitwie pod Chruśliną 31 maja 1863 r. Jest to bardzo prawdopodobne ze względu na fakt, że w zapisach ksiąg parafialnych znajdują się informacje dotyczące 29 powstańców poległych w bitwie pod Bobami oraz zapisy dotyczące zmarłych w bitwie pod Chruśliną. Mogiła położona jest przy remizie Ochotniczej Straży Pożarnej. Na cmentarzu parafialnym znajduje się mogiła zbiorowa 29 powstańców poległych w potyczce pod Bobami 28 kwietnia 1863 r. Liczący około 600 powstańców (tylko 200 powstańców posiadało broń) oddział Jana Czerwińskiego (Jan Czerwiński po zakończeniu powstania pracował w sądownictwie w Manasterzyskach) został zaatakowany w Bobach przez carską kolumnę dowodzoną przez płk Kwiecińskiego. Mimo tego, że powstańcy odparli atak brak uzbrojenia doprowadził do paniki, a w konsekwencji zmusił powstańców do odwrotu. BONDYRZ, GM. ADAMÓW Na skraju lasu przy drodze prowadzącej do wsi Kaczorki znajduje się mogiła zbiorowa. W mogile prawdopodobnie pochowano dwóch mieszkańców Bondyrza poległych podczas bitwy stoczonej 3 września 1863 r. pod Panasówką. Na mogile brak jakiejkolwiek tablicy mówiącej, że jest to miejsce spoczynku powstańców styczniowych. 3 września 1863 r. pod Panasówką niedaleko Biłgoraja rozegrała się pięciogodzinna bitwa dowodzona przez Michała Borelowskiego Lelewela oraz Kajetana Cieszkowskiego "Ćwieka". Powstańcy pokonali odziały rosyjskie liczące 5 rot piechoty, 200 kozaków oraz 2 działa. Bitwa pod Panasówką była jednym z niewielu zwycięskich starć drugiej połowy 1863 r. BOŃCZ, GMINA KRAŚNICZYN Władysław Skwarc, weteran 1863 r., zm. 9 marca 1923 r. BORÓW, GM. ANNOPOL W mogile usytuowanej na cmentarzu parafialnym spoczywają powstańcy z połączonych oddziałów mjr Edwarda Ślaskiego i gen. Aleksandra Waligórskiego, poległych 22 października 1863 r. w bitwie pod Łążkiem-Borowem-Wólką Szczecką. Gen. Aleksander Waligórski - ( ) po klęsce powstania listopadowego związany z Hotelem Lambert. Służył w armii szwedzkiej. Pod koniec 1862 został dyrektorem nauk, a także wykładowcą terenoznawstwa, kartografii i rysunków w Polskiej Szkole Wojskowej w Genui. Na wieść o wybuchu powstania przybył do Galicji. W marcu dotarł do obozu Langiewicza, gdzie został mianowany generałem brygady. Brał udział w następujących bitwach na Lubelszczyźnie: 11 i 6 maja pod Kobylanką (gdzie poległ jego syn), 11 maja pod

9 Huta Krzeszowską. W czerwcu został naczelnikiem wojskowym województwa lubelskiego. 22 października pod Łążkiem powstańczy oddział Waligórskiego liczący 800 piechoty i 200 jazdy został zatrzymany przez ścigające go kolumny carskie, w skład których weszło 11 rot piechoty 2 sotnie Kozaków i 4 działa. Powstańcy zostali zmuszeni do wycofania się. Większość z nich wróciło do Galicji, a sam Waligórski złożył broń przed Austriakami. W listopadzie ponownie wrócił na teren województwa lubelskiego. Jednak nie udało mu się odnieść żadnych sukcesów. Został w następujący sposób oceniony przez Wydział wojny Rządu Narodowego: Niedołężność jen. Waligórskiego, spowodowana jego podeszłym wiekiem, wywołała konieczność usunięcia go od obowiązków czynnych w naszym wojsku. Po dymisji Waligórski wyjechał do Francji.(str. 34 Zbigniew Gnat-Wieteska, generałowie powstania styczniowego) Edmund Śląski - profesor gimnazjum lwowskiego. Walczył u boku Waligórskiego, jako major dowodzący oddziałem. Został ranny w bitwie pod Łążkiem stoczonej 22 października 1863 r. Zmarł z ran w szpitalu w Chwałowicach, w dniu 30 października 1863 r. Na mogile znajduje się tablica z następującym napisem: TU SPOCZYWAJĄ OBRONCY OJCZYZNY POWSTAŃCY KTÓRZY ZGINĘLI DNIA R. W BITWIE W LASACH BOROWSKICH DOWODZONEJ PRZEZ MAJ. ŚLASKIEGO POR. STADNICKIEGO PŁK. KLISZ, RYCHTER, BLANT POR.HORENDER, BOGDAŃSKI SZER. MALINOWSKI, STORKA, TARASIŃSKI OFICEROWIE KASZYŃSKI, DZBAŃSKI ŻABOKLICKI, BŁĘDOWSKI SZER. TYRALEWSKI, PIRAZZI SZUBSKI, LORENC, CZAPAROWSKI, KUŁACZKOWSKI ORAZ 17 BEZIMIENNYCH POWSTAŃCÓW nie umiera ten, kto trwa w pamięci i sercach żywych JAN PAWEŁ II BRZOZÓWKA, GM. SZASTARKA Nieopodal wsi w pobliżu lasu podworskiego znajduje się zbiorowa mogiła powstańców. Według miejscowej tradycji pochowano tu nieznaną liczbę powstańców poległych w bitwie pod Polichną - Stróżą stoczonej przez oddział płk Tomasza Wierzbickiego 18 lipca 1863 r. Płk Tomasz Wierzbicki - pełnił funkcję naczelnika wojskowego województwa lubelskiego (od drugiej połowy 1863 r.). W 1864 r. udał się na emigrację. CELEJÓW, GM. WĄWOLNICA

10 Zbiorowa mogiła, w której pochowano nieznaną liczbę powstańców położona przy lesie państwowym na płn. od Celejowa. W publikacji Szlakiem Walk i Męczeństwa na terenie Kazimierskiego Parku Krajobrazowego podano informację, że w Rąblowie tj. miejscowości sąsiadującej z Celejowem zachował się następujący przekaz: w czasie powstania styczniowego ( ) na terenie wsi Rąblów w jednym z wąwozów od strony Grabówek, wojsko carskie wczesnym rankiem otoczyła ziemianki, gdzie przebywała grupa czterdziestu ochotników z okolicznych miejscowości, którzy oczekiwali połączeni się z jakimś większym oddziałem powstańczym. Większość została zaskoczona w czasie snu i zarąbana szablami. Ci, którzy dostali się w ręce Kozaków musieli załadować martwe ciała na wozy i zawieść do Celejowi przed oblicze namiestnika czy komisarza, który rozkazał schwytanych żywcem zabić i pochować razem z pozostałymi w zbiorowej mogile pod lasem. Przekazy mówią, że buntownicy przed rozstrzelaniem musieli wykopać grób dla siebie i swych kompanów. CHEŁM, UL. LWOWSKA W mogile usytuowanej na cmentarzu parafialnym pochowano powstańców poległych 5 sierpnia 1863 r. w bitwie pod Deptułyczami stoczonej przez oddziały pod dowództwem Kajetana Ćwiek-Cieszkowskiego, Bogusława Ejtminowicza i Władysława Ruckiego, a także potyczki oddziału Walerego Kozłowskiego w rejonie cmentarza w dniu 2 listopada 1863 r. w stulecie wybuchu powstania na mogile ustawiono dębowy krzyż z tabliczką, orłem w koronie (z czasów powstania), emblematem krzyża harcerskiego, z umieszczonym na nim ryngrafem z Matką boską Częstochowską oraz stylizowana tarczą z napisami. W 1987 r. chełmscy rzemieślnicy ustawili żelbetonowy krzyż, na który przytwierdzono emblematy przeniesione z krzyża drewnianego. Bitwa pod Depułtyczami rozegrała się 5 sierpnia 1863 r. Oddziały powstańcze dowodzone przez Kajetana Cieszkowskiego-Ćwieka, ppłk. Władysława Eminowicza i Władysława Ruckiego liczące około 1200 osób starły się z wojskami rosyjskimi dowodzonymi przez mjr. Buchnera. Wojska rosyjskie składały się z: 1 roty piechoty i 1 sotni kozaków. Walka rozpoczęła się w okolicy wsi Pokrywka niedaleko Chełma ok. godz.10. Po ponad pięciogodzinnej walce Rosjanie uciekli z pola bitwy, tracąc 23 żołnierzy. CHMIELÓW, GM. DĘBOWA KŁODA Mogił zbiorowa położona przy Drodze Parczew - Chmielów, na dawnym cmentarzu prawosławnym Brak informacji w jakich okolicznościach i pod czyim dowództwem walczyli polegli powstańcy. Być może w mogile spoczywają poleli w potyczce 29 czerwca 1863 r. z oddziału ks. Brzózki i Bardeta, zebrani z porażki pod Różą. Na mogile znajduje się napis: POWSTAŃCOM NA CHWAŁĘ BOGU ODNOWILI MIESZKAŃCY KOL. CHMIELÓW 1974 R. CZARTORNIA, GM. MIACZYN

11 Mogiła - kopiec ze starym drewnianym krzyżem i napisem: BOHATEROM POWSTANIA STYCZNIOWEGO 1863 R. Nie wiadomo ilu powstańców i z jakich potyczek zostało pochowanych na tym obiekcie. W czasie powstania styczniowego dość duże kompleksy leśne były schronieniem dla oddziałów powstańczych zwłaszcza jesienią 1863 r. CZĘSTOBOROWICE, GM. RYBCZEWICE Mogiła zbiorowa 116 powstańców położona na terenie cmentarza parafialnego. Na tablicy umieszczono następujący napis: W CZCI I HOŁDZIE SPOCZYWAJĄCYM TU 107 POWSTANCOM POLEGŁYM 27 LIPCA 1863 R. W BITWIE Z MOSKALAMI NA POLACH CZĘSTOBOROWIC I RYBCZEWIC, WOLNI RODACY W DZIESIATĄ ROCZNICĘ WSKRZESZENIA RZECZYPOSPOLITEJ Prawdopodobnie data zamieszczona na pomniku jest niewłaściwa. Zgodnie z zapisami w księgach parafialnych - powinno być 30 lipca 1863 r. 30 lipca 1863 r. Rosjanie pod dowództwem płk Baumgartena w liczbie 300 piechoty, 250 ułanów i kozaków, 2 dział a, odcięli i rozgromili część z połączonych oddziałów Jozefa Jankowskiego Szydłowskiego i A. Zielińskiego w sumie ok. 600 powstańców, a poddających się wymordowali. Wówczas zginęło lub zmarło z ran 117 powstańców, z czego 116 pochowano w Częstoborowicach. Jeden powstaniec pochowany został prawdopodobnie na cmentarzu parafialnym w Fajsławicach. W mogile spoczywają: Domarecki Roman z Radomia, Tuluski Antoni z Pułtuska, Rubczewski Paweł, Potocki Wiktor, Zembrzuski Wincenty z Radzyńskiego, Dzięgielewski Edward, Grabowski Jan, Pierzchalski Jan, Wyszyński, Kropielnicki Mateusz, Karpiński Jan, Tylhorski Józef. 11 powstańców zmarło z ran we dworze w Częstoborowicach, Rybczewicach i Siedliskach. Józef Jankowski ps. Szydłowski ( ) naczelnik wojskowy powiatu stanisławowskiego. Walczył głównie na terenie województwa lubelskiego, podlaskiego i sandomierskiego. Wziął udział w ponad 30 bitwach i potyczkach. Został schwytany przez kozaków. Stracony na stokach warszawskiej cytadeli 12 lutego 1864 r. Adam Zieliński ( ) na początku powstania związany z Józefem Jankowskim. Następnie samodzielny dowódca i naczelnik wojenny województwa podlaskiego i mazowieckiego. Po klęsce powstania emigrował do Francji. DOŁHA, GM. DRELÓW Mogiła zbiorowa powstańców poległych w bitwie pod Dołhą - Ultrówką - Międzyrzeczem, w dniu 5 maja 1863 r. Mogiła znajduje się przy kościele parafialnym w Dołdze. Wg danych z 1928 r. w mogile pochowano 4 powstańców 5 maja 1863 r. pod Dołhą - Ultrówką doszło do potyczki pomiędzy powstańcami dowodzonymi przez Czarneckiego i Bogusławskiego w liczbie około 200 ludzi, z wojskami rosyjskimi dowodzonymi przez mjr. Kwiecińskiego liczącymi około 400 piechoty oraz 200 ułanów i kozaków. BOHATEROM WALCZĄCYM O WOLNOŚĆ OJCZYZNY W LATACH

12 W 140 ROCZNICĘ WYBUCHU POWSTANIA STYCZNIOWEGO MIESZKAŃCY MIĘDZYRZECZCZYZNY GLORIA VICTIS! FAJSŁAWICE, CMENTARZ PARAFIALNY Zbiorowa mogiła 94 powstańców z oddziałów J. Ruckiego, H. Wagnera, K. Krysińskiego dowodzonych przez gen. M. Heidenreicha Kruka poległych 24 sierpnia 1863 r. pod Fajsławicami. TU SPOCZYWAJĄ ZWŁOKI 763 NIEWIADOMEGO NAZWISKA POWSTAŃCÓW POLEGŁYCH W 1863 R W BITWIE POD FAJSŁAWICAMI Z PARTII RUCKIEGO, WAGNERA I KRYSIŃSKIEGO POD GŁÓWNYM DOWÓDZTEM GENERAŁA KRUKA (HEIDENREICHA) KAMIEŃ TEN KŁADZIE NA WIECZNA PAMIĄTKĘ TYM, CO ZYCIE POŚWIĘCILI DLA OJCZYZNY SĄSIAD FAJSŁAWIC I NAOCZNY ŚWIADEK KOŁACZKOWSKI 24 sierpnia 1863 r. pod Fajsławicami oddziały (w liczbie 1400 piechoty i 150 jazdy) J. Ruckiego, H. Wagnera i K. Krysińskiego dowodzone przez Michała Heydenreicha zostały zaatakowane przez prawie dwukrotnie liczniejsze wojsko rosyjskie dowodzone przez pł Emanowa i ppłk Sołłoguba. Powstańcy wyczerpani długimi marszami w większości zaczęli się wycofywać baz podjęcia walki. Zginęło wówczas ok. 320 powstańców, do niewoli dostało się około 650 powstańców (wśród nich był młody Henryk Sienkiewicz). Z okrążenia wydostała się jedynie powstańcza jazda gen Heidenreicha. Straty wojsk rosyjskich były nieduże. Prawdopodobnie liczba pochowanych wymieniona na pomniku jest znacznie zawyżona. Adam Polski w publikacji Bitwa pod Fajsławicami 24 VIII 1863 r. na podstawie pamiętników z epoki ustalił nazwiska 57 powstańców poległych pod Fajsławicami: Babski - kuzyn rządcy hotelu saskiego w Warszawie, z kawalerii Ruckiego Bachowicki - podporucznik Berkowski Ignacy - lat 24, syn Łukasza i Zofii z Krasnegostawu Białobłocki Stanisław - lat 32, szef sztabu Kruka, z Chełma Biernacki Władysław - lat 23, syn Seweryna i Julii z hrabiów Małachowskich, dziedziców w Siemieniu Bogusławski -z Podlasia Bukowiecki Stanisław - rotmistrz, uczeń szkoły wojskowej w Cuneo Burcon Jan - lat 18, syn Wojciecha i Magdaleny z Tarnogóry Chmielewski Władysław - lat 24, stolarz z Lublina Cieplik Jan - lat 22. pocztylion z Miłosnej

13 Ciesielczuk Paweł - z Hrubieszowa Czerwiński Józef - lat 49, syn Szymona i Józefy, oficer z Milejowa Domański German - lat 19, syn Jana i Józefy, z Elżbiecina, pow. Biała Podlaska Dyaczyński - podporucznik Gostkowski Wincenty - lat 21, syn Daniela i Józef, uczeń Szkoły Głównej z Warszawy, brat profesora Aleksandra Gostkowskiego z Lublina Hara Ignacy - lat 29, włościanin z Parczewa Hińcz Władysław - lat 27, syn Antoniego i Anieli Jaćniak Michał - lat ok. 30, z Kraśnika Jankiewicz Stefan - lat 45, lokaj z Oleśnik Jastrzębski Onufry - lat 20, zw wsi Jastrzębców na Podlasiu Lanczewski August - oficjalista z Podlasia, z oddziału Krysińskiego Leperek Antoni - pocztylion z Garwolina, rodem z Parysowa, żandarm z kampanii Łaskiego Lewandowski Jan - szewc Lewicki Józef - lat 27, syn Józefa i Agaty, z Rudnika Szlacheckiego Lutowski - ślusarz z Warszawy, z oddziału Kruka Majeranowski - Oficjalista z Lubelskiego Majewski - chłop, kosynier, z Podlasia Mikieta - rządca dóbr Kodeń nad Bugiem (garbaty), z oddziału Ruckiego Mikietta Władysław - właściciel dóbr w Poznańskiem Mokrzycki - oficjalista z radomskiego Mokszewski - woźnica, z radomskiego, z oddziału Kruka Myszkowski Konstanty - lat 24, pocztylion z Miłosnej Nasiółkowski Edward - czeladnik kowalski Nitkiewicz - szeregowy z oddziału Krysińskiego Okuliżycki - terminator z Warszawy Olszewski - chłop Owczarski Adam - lat 22 Ownarski Jan - lat około dwudziestu kilku Partek Feliks - lat 19, z Węgrowa Piotrowski - czeladnik krawiecki, z oddziału Krysińskiego Rosso Karol - Włoch pochowany w Fajsławicach Rycerski Marceli - z oddziału Krysińskiego z Warszawy Ryk Aleksander - z oddziału Kruka z Warszawy Ryk Antoni - podoficer eskorty Kruka, czeladnik kotlarski z Warki Sidor Jan - lat 23, syn Andrzeja z Łęcznej Sieniewicz Karol - podporucznik z oddziału Wagnera, syn księdza unickiego Socha Antoni - lokaj Medarda Chądzyńskiego z Oleśnik Sabiewicz Andrzej - lat 19, z Kolana Staniszewski Władysław - z Galicji Śmigiel Kazimierz - lat 19, stolarz z Opola Lubelskiego Taczanowski - z oddziału Krysińskiego, z Warszawy Tylżyński - syn rzemieślnika z Lubelszczyzny Walikowicz - włościanin, szeregowy z oddziału Jankowskiego Weremko Mikołaj (Michał) -lat 21, z Chełma Werczuko Mikołaj - syn Leona i Franciszki z Lisieckich, z Chełma Wiktorczuk Paweł - lat 22, z okolic Międzyrzecza Podlaskiego Zawadzki Aleksander - lat 22, syn Józefa i Ludwiki, oficer kawalerii z Serebryszcza

14 Gen. Michał Heidenreich - Kruk ( ) syn spolonizowanego Niemca i Francuski, ukończył Akademię Sztabu Generalnego. Naczelnik wojskowy województwa podlaskiego (od maja 1863 r. w stopniu majora) i lubelskiego (od lipca 1863 r. w stopniu pułkownika). Na czele niedużego oddziału wyruszył w teren gdzie podporządkował sobie działające już partie powstańcze i powoływał nowe. Dowodził w zwycięskiej bitwie pod Chruśliną 4 sierpnia 1863 r., następnie 8 sierpnia 1863 r. pod Żyrzynem rozbił konwój pocztowy, w konsekwencji czego zdobył broń, amunicję i pieniądze w kwocie 200 tyś. rubli. Zwycięstwo to odbiło się szerokim echem w kraju, a Rząd Narodowy mianował kruka generałem. Porażką zakończyła się bitwa stoczona 24 sierpnia pod Fajsławicami skąd udało się umknąć jedynie powstańcom (1/3 oddziału) z oddziału Heydenricha. 25 grudnia 1863 r. oddziały Kruka zostały zaatakowane przez wojska nieprzyjaciela i w konsekwencji oddziały powstańcze znacznie się rozproszyły. Po odniesionych porażkach Kruk opuścił ziemie polskie i udał się na emigrację do Paryża. Brał udział w wojnie prusko-francuskiej ( ). Spoczywa na cmentarzu łyczakowskim we Lwowie. FAJSŁAWICE, CMENTARZ PARAFIALNY Mogiła indywidualna płk Józefa Czerwińskiego z Milejowa. W akcie zgonów parafii Fajsławice z 1863 r. nr 64, zamieszczone zostały następujące informacje: zmarł w szpitalu Fajsławickim, lat 49, żonaty, syn Szymona i Józefy Bieleckiej, pochodzący z Milejowa. Wdową została Ludwika z Piotrowskich, lat 43. Wg przekazów pokoleniowych ciało Czerwińskiego zostało odnalezione dwa dni po bitwie i z tego powodu został pochowany w mogile indywidualnej, a nie w mogile zbiorowej razem z towarzyszami broni. W 1926 r. na mogile wystawiono okazały pomnik. Na tym samym cmentarzu mogiła indywidualna Wincentego Gostkowskiego, który poległ w bitwie pod Fajsławicami 24 sierpnia 1863 r. W akcie zgonu parafii Fajsławice z 1863 r. nr73, zawarto następujące informacje: lat 21, syn Daniela i Józefy Przeździeckie. Mogiła prawdopodobnie została urządzona przez rodzinę, tuż po śmierci powstańca. Brat Gostkowskiego był profesorem w lubelskim Gimnazjum. GÓRECKI KOŚCIELNE, GM. JÓZEFÓW Ś.P. POWSTAŃCY 1863 MÓDL SIĘ ZA NAS LILIO BIAŁA POLEĆ BOGU SERCA ŻAL TYŚ POWSTAŃCA POKOCHAŁA POBŁOGOSŁAW STAL M.R.

15 Mogiła zbiorowa nieznanych powstańców położona na cmentarzu parafialnym. Być może jak sugeruje Adam Polski w mogile pochowano poległych w bitwie pod Józefowem 24 stycznia 1863 r. GRABOWIEC, CMENTARZ PARAFIALNY Zbiorowa mogiła położona na cmentarzu parafialnym, w której prawdopodobnie pochowano szczątki kilku powstańców z oddziału Rokitnickiego liczącego 60 jeźdźców w potyczce z wojskami rosyjskimi w składzie 1 rota piechoty, 40 Kozaków i 25 dragonów, pod Uchaniem w dniu 4 lutego 1864 r. Na tym samym cmentarzu mogiły weteranów powstania. Jan Mitrocki, powstaniec, zmarł w 1924 r. w wieku 84 lat Bolesław Kaczanowski zmarł 18 marca 1911 r. GRABOWIEC Mogiła symboliczna upamiętniająca prawdopodobnie powstańcom z oddziału Rokitnickiego liczącego 60 jeźdźców, który starł się z wojskami rosyjskimi w składzie 1 rota piechoty, 40 Kozaków i 25 dragonów, pod Uchaniem w dniu 4 lutego 1864 r. HORDZIEŻKA, GM. ADAMÓW CHWAŁA POWSTANCOM DOWÓDCY ODDZIAŁU ANTONIEMU TRZASKOWSKIEMU ORAZ CZTERNASTU JEGO PODKOMENDNYM POLEGŁYM W POTYCZCE W LESIE GUŁOWSKIM 21 LUTEGO 1863 R. SPOŁECZENSTWO GMINY ADAMÓW 3 MAJA 1998 R. Adam Polski w publikacji, Miejsca pamięci powstania styczniowego na Lubelszczyźnie, podaje, że zgodnie z danymi z 1928 r., dokładnie w tym miejscu w zagajniku Wycinki znajduje się mogiła Antoniego Trzaskowskiego, dowódcy kosynierów, zmarłego w Woli Okrzejskiej w dniu 21 lutego 1863 r. oraz kilku innych nieznanych z nazwiska powstańców. Antoni Trzaskowski - były oficer wojsk austriackich, pracownik (buchhalter)domu kupieckiego w Warszawie. W czasie powstania objął dowództwo nad nowo formującym się oddziałem powstańczym. Zaskoczony przez przeważające liczebnie wojska rosyjskie poległ 21 lutego 1863 r. pod Wolą Okrzejską. Pozostawił żonę i osierocił kilkuletnie dziecko. Żona po uzyskaniu aktu zgony przeprowadziła się do Lwowa. HRUSZÓW, GM. REJOWIEC

16 Mogiła zbiorowa w lesie nad stawem w formie kurhanu obrośniętego starodrzewem. W celu zabezpieczenia mogiły przed zupełnym zapomnieniem należy na nowo urządzić obiekt. Do niedawna na mogile znajdował się stary drewniany krzyż. Mogiła znana jest z przekazów pokoleniowych. HRUSZÓW, GM. REJOWIEC Mogiła zbiorowa (kurhan) w formie drewnianego krzyża z tablicą: TO POWSTAŃCY Z 1863 R. ZA OCALENIE ŻYCIA WDZIĘCZNI BOGU WZNIEŚLI GO W ZWYŻ. Z WROGIM NAJEŹDŹCĄ STACZAJĄC BOJE BY OJCZYZNA NASZA DO WOLNOŚCI MIAŁA OTWARTE PODWOJE. PAMIĄTKĘ ODNOWILI POTOMNI. JANÓW PODLASKI, CMENTARZ PARAFIALNY Mogiła zbiorowa położona na cmentarzu parafialnym z następującym napisem informacyjnym: MOGIŁA ZBIOROWA POLEGŁYCH POWSTAŃCÓW STYCZNIOWYCH. TO ONI W IMIĘ UMIŁOWANIA WOLNOŚCI, WIARY I OJCZYZNY WYRUSZYLI W NOC 22/23 STYCZNIA 1863R. W KRWAWY BÓJ Z MOSKALAMI W 140 ROCZNICĘ WYBUCHU POWSTANIA 1863 R. SPOŁECZEŃSTWO GMINY JANÓW PODLASKI 4 lutego 1864 r. pod Janowem Lubelskim doszło do potyczki pomiędzy powstańcami z oddziału Rogińskiego i kolumną wojsk rosyjskich dowodzonych przez płk Nostitza. Roman Rogiński ( ) charakteryzował się dużymi zdolnościami wojskowymi, a także temperamentem bojowym. Początkowo działał głównie na Podlasiu skąd wyruszył w Grodzieńskie. Został wzięty do niewoli w Ziemi Mińskiej. 27 lipca 1863 r. skazany przez sąd wojskowy na karę śmierci przez powieszenie. Kara śmierci została zmieniona na 20 lat ciężkich robót. W 1980 r. wrócił do kraju, początkowo w Lubelskie, a następnie na Ukrain. W 1913 r. przeniósł się do syna do Sieniawy, tam tez zmarł 20 lutego 1915 r. Mogiła indywidualna Stanisława Sikorskiego, zlokalizowana na cmentarzu parafialnym. WALENTY SKALSKI OSTATNI BURMISTRZ M. JANOWA ZA CZASÓW POLSKI PRZEDPOWSTAŃCZEJ ZA CZYNNY UDZIAŁ W WALCE ZA NIEPODLEGŁOŚĆ 1863 R

17 ZOSTAŁ ARESZTOWANY I OSADZONY W WIĘZIENIU BIALSKIM POTEM W FORTECY BRZESKIEJ POD ŚCISŁYM NADZOREM POLICJI DOWIEZIONY DO JANOWA ZMARŁ W 1865 R. WOLAŁ PONIEŚĆ ŚMIERĆ MĘCZEŃSKĄ NIŻ ZDRADZIĆ RODAKÓW CZEŚĆ JEGO PAMIĘCI Walenty Skalski zmarł w wieku 45 lat. JANÓW PODLASKI, CMENTARZ PARFAILNY Grób powstańca Stanisława Sikorskiego JANÓWKA, GM. HANNA Na cmentarzu spoczywają szczątki powstańców z oddziałów Krysińskiego, Jankowskiego i Zielińskiego, poległych w bitwie pod Janówką w dniu 11 lipca 1863 r. W bitwie poległo 70 powstańców i większość z nich została pochowana na cmentarzu w Janówce. W bitwie śmierć ponieśli ppor. Witkowski, kpt. Wacław Rydecki, ppor. Piotr Piotrowski, Tomasz Rawicki z Łukowa, Władysław Ostrowski ze stanisławowskiego, Jan Nagraba z Międzylesia, Saturnin Koskocki, Jan Abramowicz z Warszawy, Lucjan Szczepkowski, syn gospodarza z Korytnicy, Józef Kosioradzki, Antoni Koltenberg, Aleksander Cichocki z Warszawy, Stefan Zembrzycki stolarz z Warszawy, Walenty Żółkowski stolarz z Warszawy feldfebel kosynierów, Zdzisław Dmochowski z Burca k. Łukowa pochowany w Wojcieszkowie, ojciec chrzestny Henryka Sienkiewicza. Na mogile znajduje się napis: WIDZIELI Z DALEKA ŚWIATEŁ NIEBIESKICH PROMIENIE, DO GODÓW ŻYCIA NIGDY NIE ZASIĄDĄ A MOŻE NAWET ZAPOMNIANI BĘDĄ 11 LIPCA 1863 R. W 141 ROCZNICĘ BOHATERSKIEJ BITWY ŻOŁNIERZY POWSTANIA STYCZNIOWEGO ODDZIAŁÓW MJR ZIELIŃSKIEGO ORAZ KPT. KRYSIŃSKIEGO SPOŁECZEŃSTWO POWIATU WŁODAWSKIEGO JANÓWKA 2004 Krysiński Karol - walczył głównie na Podlasiu, gdzie pełnił funkcję adiutanta Walentego Lewandowskiego, następnie na terenie województwa lubelskiego dowodził w kilku bitwach i potyczkach. W 1864 r. udał się na emigracje do Francji. W 1972 r. przeprowadził się do Lwowa. Prawdopodobnie powrócił do Królestwa gdzie dostał się do niewoli i za próbę ucieczki został rozstrzelany.

18 Adam Zieliński ( ) na początku powstania oficer w oddziale Jankowskiego, następnie pełnił funkcje dowódcy samodzielnego oddziału i naczelnika wojskowego województwa podlaskiego i mazowieckiego. Po klęsce powstania emigrował do Francji. Zmarł w 1906 r. i został pochowany na cmentarzu łyczakowskim we Lwowie. JARCZÓW, CMENTARZ WOJENNY Upamiętnienie bitwy zwycięskiej bitwy oddziału mjr Mieczysława Czyżewskiego. NIKT SIĘ NIE DOWIE, CO SIĘ STAŁO ZE MNĄ NIKT NIE ZAPŁACZE KOŁO GROBU MEGO MOŻE KIEDYŚ POLACY ZAGRAJĄ NADE MNA NA POŻEGNANIE MARSZA WOJENNEGO OJCZYZNĘ KOCHAJĄC BARDZIEJ NIŻ SWOJE ŻYCIE DLA PATRIOTY ŚMIERĆ NIE JEST STRZSZNA, WIĘC GO ZABILI ALE NIECH O TYM, KAŻDY MŁODY BRACIE - PRZEZ TĘ OFIARE POLACY NA NOWO SIĘ ZRODZILI DLA UPAMIĘTNIENIA ZWYCIĘSKIEJ BITWY ODDZIAŁ KONNEGO POWSTAŃCÓW POD DOWÓDZTWEM MAJORA MIECZYSŁAWA CZYŻEWSKIEGO STOCZONEJ Z KOZAKAMI NOCĄ 24/25 X 1863 R. W JARCZOWIE ZNANYM I NIEZNANYM BOHATEROM POWSTANIA STYCZNIOWEGO POLEGŁYM W WALCE O NIEPODLEGŁOŚĆ OJCZYZNY SPOŁECZEŃSTWO GMINY JARCZÓW I KAZIMIERZ KUBISZYN JÓZEFÓW Mogiła indywidualna ks. Michała Żółtowskiego, kapelana oddziału Lelewela położona na cmentarzu parafialnym. Ks. Michał Żółtowski - do szkoły uczęszczał w Warszawie i Siedlcach, seminarium duchowne ukończył w Janowie Lubelskim Święcenia kapłańskie otrzymał w 1858 r., do 1862 r. pełnił obowiązki wikarego w Kocku. Następnie został przeniesiony do Zbuczyna k. Siedlec, gdzie zaangażował się w działalność spiskową. Za swoje Za przewinienia spiskowe w listopadzie 1862 r., trafił do Gródek nad Bugiem. W chwili wybuchu powstania stanął na czele oddziału w Stoku Lackim, a następnie został kapelanem w oddziale Marcina Borelowskiego Lelewela. Zginął w bitwie pod Borowymi Młynami, w dniu 16 kwietnia 1863 r. 16 kwietnia 1863 r. pod Borowymi Młynami oddział powstańczy liczący 300 osób dowodzony przez Lelewela Borelowskiego odparł kilkukrotne ataki liczniejszych wojsk rosyjskich (1000 ludzi) mjr. Szternberga.

19 Na cmentarzu parafialnym znajduje się mogiła 27 powstańców z oddziału Michała Borelowskiego Lelewela poległych 24 kwietnia 1863 r. w lesie między Osuchami a Józefowem. Tego dnia oddział Borelowskiego liczący 250 powstańców został zaatakowany przez kolumny rosyjskie mjr. Ogolina i ppłk Tołmaczewa liczące 4 roty i łecinę kozaków. Z powodu znacznej przewagi żołnierzy rosyjskich Borelowski podjął decyzję o odwrocie. Wycofujących się powstańców osłaniało 70 ochotników, wśród których znalazł się poeta - bard powstania - Mieczysław Romanowski i Gustaw Wasilewski, którzy polegli. Ciało Romanowskiego nie zostało odnalezione, stąd grób Romanowskiego ma charakter symboliczny. Jan Julian Mieczysław Romanowski -urodził się 12 kwietnia 1833 r. w Żukowie na Pokuciu. Studiował prawo na Uniwersytecie Lwowskim. W oddziale Lelewela Borelowskiego pełnił funkcję adiutanta. Poeta, tłumacz, dramatopisarz. Autor poematu mieszczańskiego Dziewczę z Sącza. W miejscu gdzie zginął Romanowski w 1975 r. postawiono kamień z wyrytym fragmentem wiersza. W dolinie rzeki Niepryszki ustawiono krzyż poświęcony pamięci poetypowstańca. KAZIMIERZ DOLNY WIERNYM SYNOM POLSKI BOJOWNIKOM WOLNOŚCI Z ROKU RODACY 1917 Mogiła położona na starym, nieczynnym cmentarzu pomiędzy kościołem farnym a ruinami Zamku. Zdaniem Kazimierza Borta - dziennikarza i znawcy historii Kazimierza Dolnego - mogiła może kryć szczątki (być może w liczbie trzech) poległych pod Kazimierzem Dolnym w dniu 18 kwietnia 1863 r. Obok mogiły znajduje się krzyż loretańskich - krawatka (o podwójnych ramionach) poświęcony powstańcom, a w kościele farnym tablica ku czci mieszkańców Kazimierza - uczestników powstania styczniowego. W Kazimierzu Dolnym sformułował się pierwszy na Lubelszczyźnie oddział powstańczy Leona Frankowskiego, który 1 lutego 1863 r. wyruszył do walki. W czasie powstania w działalność patriotyczną w Kazimierzu czynnie włączyli się również zakonnicy z klasztoru oo. Franciszkanów. KIJANY, GM. SPICZYN Zbiorowa mogiła 5 powstańców z oddziału Kazimierza Bogdanowicza poległych 26 lutego 1863 r. pod Zezulinem. Podczas tej bitwy Bogdanowicz dostał się do niewoli, a następnie został rozstrzelany w Lublinie 3 marca 1863 r. Kazimierz Bogdanowicz - wychował się w patriotycznej rodzinie, związany z Nadrybiem i Bogdanką k. Łęcznej. Po ukończeniu gimnazjum w Lublinie powrócił w rodzinne strony i zajął się gospodarką. Wraz z bratem Janem zaangażował się w działalność Towarzystwa Rolniczego, a także włączył się czynnie w przygotowywanie powstania. Przygotował oddział powstańczy liczący ok. 200 osób. Na początku powstania z pomocą innego oddziału prowadził akcję zbrojna pod Rudką, której celem było rozbicie sił rosyjskich stacjonującej we wsi. Słabe uzbrojenie i brak koordynacji doprowadziły do klęski oddziału Bogdanowicza w dniu 24 lutego 1863 r. Po nieudanej akcji Bogdanowicz ukrywał się w pobliżu miejsca zamieszkania tj. w lasach między Zezulinem, Ludwinem i Krasnem. Został schwytany 26

20 lutego przez Kozaków. Sąd wojenny skazał Bogdanowicza na karę śmierci przez rozstrzelanie. Wyrok wykonano 6 marca 1863 r. w Lublinie. KLARÓW-MARYNÓW, GM. MILEJÓW Mogiła dwóch powstańców, którzy prawdopodobnie polegli w bitwie pod Zezulinem 20 października 1863 r.., położona w lesie ok. 200 m w głąb, przy rozwidleniu dróg. KLITNE, GM. SAWIN Cmentarz powstańczy położony na terenie lasu państwowego, oddalony ok. 1 km od drogi Chełm - Włodawa. Na cmentarzu spoczywają szczątki prawdopodobnie 29 powstańców z oddziału płk Karola Krysińskiego poległych w zwycięskim boju pod Malinówką, w dniach listopada 1863 r. W dniach listopada 1863 r. powstańcom dowodzonym przez płk Karola Krysińskiego udało się wyrwać z obławy przeważających sił rosyjskich pod komendą mjr. Hryniewieckiego, płk. Kwicińskiego oraz płk. Borozdina. KOCK W mogile usytuowanej na cmentarzu parafialnym spoczywają szczątki 8 powstańców poległych i zmarłych z ran w przegranej bitwie pod Kockiem stoczonej przez oddział gen. Michała Heydenreicha Kruka, w dniu 25 grudnia 1863 r. Nazwiska poległych: Roman Narcyz Kołakowski, Stanisław Krzycki, Roman Krzycki, Henryk Hunderdorfer, Stanisław Wołowski, Piotr Szczypior, Walenty Mazurkiewicz, Michał Grochowski. 25 grudnia 1863 oddziały powstańcze Pogorzelskiego, Grzymały, Lutyńskiego dowodzone przez Michała Heydenreicha Kruka zaskoczone i rozbite pod Kockiem, przez Rosjan z kolumny Heinsa i ppłk Hryniewieckiego liczące 1150 ludzi i dwa działa. Po klęsce gen. Heydenreich zbiegł do Galicji. Obiekt remontowany ze środków Rady OPWiM w 2008 r. KODEŃ SKORO BÓG PODZIELIŁ LUDZKOŚĆ NA NARODY, DAJĄC KAŻDEMU Z NICH PEWNE ODRĘBNE CECHY, KAŻDY WIĘC NARÓD RÓWNE MA PRAWO DO SWEGO ISTNIENIA JAKO NIEZALEŻNA JEDNOSTKA ROZWIJAJĄCA ZE SWOBODĄ ZUPEŁNĄ TĘ MYŚL, KTÓRĄ STWÓRCA W JEJ ŁONIE ZŁOŻYŁ UMIŁOWANIE OJCZYZNY I PONOSZENIE DLA NIEJ NAJWIĘKSZYCH OFIAR - TO NIE WYBÓR A OBOWIĄZEK ODZIEDZICZONY W TESTAMENCIE

21 NASZYCH OJCÓW ROMUALD TRAUGUTT W mogile położonej na cmentarzu parafialnym pochowano prawdopodobnie 6 powstańców z oddziału byłego oficera wojsk carskich Nęckiego i Władysława Nikity (Miketty) złożonego głównie z drobnej szlachty podlaskiej, którzy 23 stycznia w sile 250 ludzi zaatakowali i rozbili w Kodniu rosyjski park artylerii ppłk Kazańskiego, biorąc do niewoli 80 żołnierzy. KOLANO, GM. JABŁOŃ Zbiorowa mogiła dwóch powstańców poległych w bitwie pod Kolanem w dniu 18 listopada 1863 r., pod dowództwem Krysińskiego i Wróblewskiego. 18 listopada 1863 powstańczy oddziału płk Karola Krysińskiego liczącego 700 osób i jazdy Wróblewskiego ok. 120 jeźdźców pobił pod Kolanem ścigającą ich kolumnę wojsk rosyjskich mjr. Hryniewieckiego i płk. Kwiecińskiego w skład, której wchodziło ok. 770 żołnierzy. KOPINA, GM. CYCÓW Na cmentarzu powstańczym pochowano prawdopodobnie 16 powstańców z bitwy rozegranej 7 lipca 1863 r. pod Urszulinem oraz 13 poległych w bitwie pod Andrzejowem w dniu 31 grudnia 1863 r. W bitwie pod Urszulinem w dniu 7 lipca 1863 uczestniczyły oddziały Józefa Jankowskiego, Karola Krysińskiego, Adama Ruckiego oraz Adama Zielińskiego liczące około 1600 powstańców. Największe straty poniósł oddział Ruckiego. S. Góra, autor książki Partyzantka na Podlasiu , szacuje je na: 15 poległych, 5 rannych i kilkudziesięciu dezerterów, którzy porzucili broń, a nawet i umundurowanie. KRASNOBRÓD 1863 WIDZIELI Z DALA ŚWIATEŁ NIEBIESKICH PŁOMIENIE, DO GODÓW ŻYCIA NIGDY NIE ZASIĄDĄ, A MOŻE NAWET ZAPOMNIENI BĘDĄ. TU SPOCZYWAJĄ BOHATEROWIE POLEGLI ZA WOLNOŚĆ OJCZYZNNY W KRASNOBRODZIE POD ŚW. ROCHEM KPT. FRANKOWSKI PPOR. PAŁECKI ADJ. ULANIECKI INS. PIECH. ŻMIJEWSKI KLANIECKI POWSTANIEC O PSEUDONIMIE MOJŻESZ, OMIEĆIŃSKI, RING, SARNIECKI ORAZ 32 INNYCH

22 W mogile położonej na cmentarzu parafialnym spoczywa 42 powstańców z oddziału Michała Borelowskiego Lelewela, poległych 24 marca 1863 r. Przed II wojną światową na mogile znajdował się duży, drewniany krzyż z napisem BOŻE ZBAW POLSKĘ. Oddział powstańczy Marcina Borelowskiego Lelewela liczący około 340 ludzi w dniu 24 marca 1863 r. podpalił magazyny rządowe w Hrubieszowie. W wyniku czego kolumna wojsk rosyjskich, w skład której wchodziły 2 roty piechoty, szwadron ułanów i sotnia kozaków dowodzona przez mjr. Jakowa Ogalina rozpoczęła pościg. Powstańcy zostali dopędzeni pod Krasnobrodem gdzie, w krwawym starciu zostali rozbici. Obiekt remontowany ze środków Rady OPWiM w 2008 r. KURÓW Mogiła Jana Zdzitowieckiego położona na cmentarzu parafialnym. Zdzitowiecki wraz z trzema innymi powstańcami, z 40 - osobowego oddziału Józefa Lenieckiego poległ w potyczce pod Rudką. D.O.M. JAN ZDZITOWIECKI UCZEŃ GIMNAZJUM LUBELSKIEGO, STUDENT SORBONY SYN Ś.P. CYPRIANA PÓŁ. BWP I KONSTANCJI Z WOLSKICH W RUDCE 20 STYCZNIA 1864 R. W WIEKU LAT 22 PRZEZ NIEUTULONĄ W ŻALU SIOSTRĘ TU POCHOWANY W księdze parafialnej pod nr 14 z 1864 r. zanotowano dnia 26 stycznia o godzinie 10 zmarł Jan Cyprian Zdzitowiecki lat 22, z Trzeszkowic, syn Cypriana i Konstancji. LUBARTÓW, CMENTARZ PARAFIALNY Mogiła zbiorowa na cmentarzu parafialnym, w której spoczywają szczątki powstańców styczniowych i listopadowych: BOHATEROM POLEGŁYM W WALCE O NIEPODLEGŁOŚĆ W LATACH 1831 I 1863 Zapisy ksiąg parafialnych wynika, że 4 powstańców poległo w noc wybuchu powstania tj. 23 stycznia 1863 r. w potyczce pod Lubartowem. Akty zgonu dla 6 kolejnych zostały natomiast sporządzone od 20 stycznia do 2 lutego 1864 r. z bitwy pod Brzostówką, Gm. Serniki 23 stycznia 1863 r. doszło do potyczki 400 powstańców dowodzonych przez Malukiewicza, Jałowickiegi i Jasieńskiego z rotą kapitana Tura. Księgi parafialne z 1863 r. podają nazwiska poległych powstańców: - nr 52 - dnia 23 stycznia o godzinie 5 rano, zmarł Michał Wiśniewski lat 33, złotnik z Lublina. Wdową została Faustyna z Kozerskich;

23 - nr 53 - dnia 23 stycznia o godzinie 5 rano, zmarł Ignacy Kozłowski lat 27, szewc z Lublina. Wdowa pozostała Ludwika z Janowskich; - nr 54 - dnia 23 stycznia o godzinie 5 rano, zmarł Maciej Zwierzycki, lat 20, kawaler, szewc z Lublina; - nr 55 - dnia 23 stycznia o godzinie 5 rano, zmarł Józef Krupa lat 20, mieszczanin z Kazimierza, syn Jędrzeja i Maryanny z Kusyków. Jednym z świadków był jego ojciec. TU LEŻA PROCHY POWSTAŃCÓW Z 1863 ROKU Z ODDZIAŁÓW LEWANDOWSKIEGO I BOGDANOWICZA Mogiła zbiorowa na cmentarzu parafialnym, w której spoczywają szczątki powstańców z oddziału Lewandowskiego i Bogdanowicza. Józef Parol weteran powstania, zmarł w 1922 r. Pochowany w grobie rodzinnym wraz z małżonką Grób powstańca Stanisława Fijałkowskiego. Napis na mogile prawie nieczytelny. Wymaga przeprowadzenia pilnego remontu. LUBLIN, UL. LIPOWA Zbiorowa mogiła około 30 powstańców, w tym 6 straconych w Lublinie w 1863 r. W mogile spoczywają szczątki Leona Frankowskiego - pierwszego komisarza Rządu Narodowego na województwo lubelskie (ur. 25 marca 1843 r., powieszony 16 czerwca 1863 r.) oraz dowódców oddziałów - Kazimierza Bogdanowicz lat 26, straconego 6 marca 1863 r., Józefa Barszczewskiego, lat 26, Józefa Meskuła lat 30, Jana Kochańskiego lat 26, Tadeusza Błońskiego lat 52. Barszczewski, Kochański i Błoński zostali rozstrzelani 3 lutego 1863 r. w Lublinie. Na mogile znajduje się napis: PROCHY STRACONYCH W ROKU PAŃSKIM Oraz tablica: MIEJSCE SPOCZYNKU POWSTAŃCÓW Z 1863 R. I KOMISARZ RZĄDU NARODOWEGO NA WOJ. LUBELSKIE W POWSTANIU STYCZ. LEON FRANKOWSKI UR. 25 III 1843 R. POWIESZONY DN. 16 VI 1863 ORAZ DOWÓDCY ODDZ. POWSTAŃCZYCH KAZIMIERZ BOGDANOWICZ LAT 26 JÓZEFAT BARSZCZEWSKI LAT 26 JÓZEF MESKÓŁ LAT 30 JAN KOCHAŃSKI LAT 26 TADEUSZ BŁOŃSKI LAT 52 GLORIA VICTIS! Podczas powstania styczniowego Lublin był jednym z pierwszych miejsc gdzie przeprowadzano egzekucje powstańców. Wykonywano je za koszarami świętokrzyskimi,

24 gdzie obecnie znajduje się pomnik powstańców (ul. Langiewicza). Grobowiec został wybudowany w 1916 r., w celu pochowania w nim szczątków powstańców spoczywających za miastem, w miejscu straceń. Usytuowano go miejscu drewnianego krzyża z wieńcem cierniowym postawionego w rocznicę powstania. Grobowiec został zbudowany ze składek społecznych z inicjatywy Komitetu przeniesienia szczątków uczestników 1863 r., któremu przewodniczył były powstaniec Henryk Wierciński. Uroczyste przeniesienie szczątków miało miejsce 23 października Uczestniczyli w nim weterani powstania styczniowego, rodziny straconych powstańców, delegacja z Lubartowa legionistów z Dęblina, stowarzyszeń, korporacji i cechów lubelskich oraz licznie przybyli mieszkańcy Lublina. Do trumny złożono szczątki około 30 powstańców, straconych za koszarami, pochowanych w różnych miejscach. Leon Frankowski - ur. 25 marca 1843 r. w majątku Hliwki na Podlasiu. Kształcił się w Warszawie, gdzie działał w kółkach niepodległościowych. Od 1860 r. działał na Lubelszczyźnie rozprowadza bibułę wśród młodzieży szkolnej i rzemieślniczej oraz organizuje kółka spiskowe. W 1862 r. został mianowany przez Komitat Centralny komisarzem na woj. lubelskie. Prawdopodobnie z jego inicjatywy doszło w styczniu 1863 r. do zjazdu komisarzy wojewódzkich w Głogówku. 18 stycznia 1863 r. przybył do Lublina w celu powiadomienia Kazimierza Grygorowicza - naczelnika cywilnego województwa - o terminie wybuchu powstania a także przedłożenia swojego pełnomocnictwa Następnie stanął na czele studentów z Instytutu Politechnicznego w Puławach i wyruszył wraz z nimi na Kazimierz, który został zajęty przez powstańców 23 stycznia 1863 r. Następnie wzięli udział w potyczce pod Kurowem w dniu 24 stycznia, podczas której zdobyli rubli. Oddział rozbity w bitwie pod Słupczą, a sam Frankowski został ranny i trafił do szpitala w Sandomierzu. Rozpoznany i aresztowany trafił przed sąd wojskowy w Lublinie. Skazany na śmierć został powieszony 16 czerwca 1863 r. w Lublinie. Kazimierz Bogdanowicz - ur. w 1837 r. k. Puchaczowa. 0d 1861 r. zaangażowany w działalność niepodległościową. Właściciel majątku Nadrąbie i dzierżawca Łowczy. W chwili wybuchu powstania przeznaczył swoje dobra na zorganizowanie własnego oddziału liczącego od 200 do 300 piechurów i 100 kawalerzystów. Mianowany przez Leona Frankowskiego naczelnikiem powiatu chełmskiego. W wyniku zdrady został zatrzymany 22 stycznia 1863 r. w miejscowości Bukowa Mała, a następnie odbity przez mieszkańców Sawina i okolicznych wsi, którymi dowodził Józef Grzywaczewski. W lutym przy wsparciu oddziałów Mikołaja Neczeja oraz Oswalda Radziejowskiego nękał oddziały rosyjskie między Bugiem i Wieprzem. 17 lutego w bitwie stoczonej nieopodal Małych Rudek oddziały Bogdanowicza i Radziejowskiego poniosły klęskę. Bogdanowicz został zatrzymany przez wojska carskie 26 lutego pod Zezulinem, a jego odział rozbity. Skazany przez sąd wojskowy na karę śmierci został rozstrzelany 6 marca 1863 r. w Lublinie. Józefat Barszczewski - ur. w 1937 r., protokolant sądu poprawczego policji okręgu lubelskiego. Józef Maskuł - ur r., policjant z Kamionki. Jan Kochański - ur. 1837, kucharz u księży misjonarzy w Lublinie. Tadeusz Błoński - ur r., drukarz w zakładzie topograficznym w Lublinie. Barczewski, Kochański i Błoński należeli byli zaangażowani w działalność niepodległościową na Lubelszczyźnie. W chwili wybuchu powstania wraz z setką spiskowców ruszyli pod dowództwem Michała Mulakiewicza na zdobycie Lubartowa. W lasach skorbowskich połączyli się z innymi grupami powstańczymi pod dowództwem Jasieńskiego, Jełowieckiego i Piotrowskiego. Wśród nich był Józef Maskuł. 23 stycznia w