Badanie współfinansowane ze środków Unii Europejskiej pochodzących z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Wielkopolskiego

Transkrypt

1 1

2 Streszczenie Niniejszy raport zawiera wyniki badania ewaluacyjnego pn. Wpływ interwencji Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata na zatrudnienie w Wielkopolsce - ukierunkowanie wsparcia na tworzenie miejsc pracy zrealizowanego przez Europejskie Centrum Doradztwa Finansowego Badania i Szkolenia Ewa Joachimczak na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu. Cel badania Celem głównym niniejszego badania była identyfikacja wpływu interwencji WRPO na zatrudnienie w Wielkopolsce i określenie kierunków wsparcia w tym zakresie w nowej perspektywie finansowej UE Metodyka badania Podstawą wyników badania były analizy z zastosowaniem różnorodnych technik badawczych zrealizowanych w ramach całego procesu badawczego, tj. analizy danych zastanych (desk research), ankiety internetowej (CAWI) wspomaganej wywiadem telefonicznym (CATI), studium przypadku oraz panelu eksperckiego. Poniżej przedstawiono w syntetycznej formie najistotniejsze wnioski z badania ewaluacyjnego. Trendy na wielkopolskim rynku pracy w okresie wdrażania WRPO Za najistotniejsze trendy na wielkopolskim rynku pracy w okresie wdrażania WRPO (2007 r. I kwartał 2012 r.) uznać można: Dynamiczny wzrost liczby osób aktywnych zawodowo (+ 126 tys. osób w badanym okresie), Dynamiczny wzrost liczby osób aktywnych zawodowo pracujących (+ 108 tys. osób w badanym okresie), Wzrost liczby osób bezrobotnych (+ 18 tys. osób w badanym okresie), Dynamiczny wzrost liczby osób aktywnych zawodowo pracujących z wykształceniem wyższym (+ 157 tys. os), jednak przy ciągłej przewadze osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym (prawie 1/3 wszystkich aktywnych zawodowo pracujących Wielkopolan), Utrzymywanie się stałej przewagi frakcji mężczyzn nad frakcją kobiet wśród osób aktywnych zawodowo pracujących (mężczyźni stanowią od ok. 56% wszystkich osób aktywnych zawodowo pracujących), w okresie nie nastąpiły istotne przesunięcia w tym zakresie, Wzrost liczby osób aktywnych zawodowo pracujących powyżej 50 roku życia, spowodowany jednak przede wszystkim procesami demograficznymi (przybywa osób, zarówno pracujących, jak i niepracujących, powyżej 50 roku życia), nie zaś dynamicznym wzrostem aktywności zawodowej tej kategorii wiekowej, Dynamiczny wzrost zatrudnienia w sektorze usługowym, przy minimalnych wzrostach w sektorze przemysłowym i rolniczym, Minimalny wzrost udziału osób niepełnosprawnych w puli osób aktywnych zawodowo pracujących. 2

3 Wpływ WRPO na zatrudnienie w Wielkopolsce Miejsca pracy tworzone były w wyniku realizacji ponad 61% zbadanych projektów, natomiast w ponad 38% z nich nie powstały i nie są planowane żadne miejsca pracy, Zdecydowanie dominującym typem miejsc pracy, które powstają w wyniku realizacji projektu są trwałe miejsca pracy u beneficjenta, Na skutek realizacji wszystkich projektów powstało/zostało utrzymanych łącznie od 7043 do 8078 miejsc pracy, z czego prawie 90% to bezpośrednie miejsca pracy, powstałe/utrzymane u beneficjentów. Przyjmując do dalszych obliczeń wartość 7561 miejsc pracy, policzyć można następujące wskaźniki: średnia liczba miejsc pracy powstałych/utrzymanych na skutek realizacji jednego projektu: 2,26, średni koszt ponoszony przez beneficjenta projektu realizowanego w ramach WRPO na realizację projektu i przynoszący w efekcie utworzenie nowego bądź utrzymanie zagrożonego 1 miejsca pracy: ok. 481 tys. zł, Siłę wpływu WRPO na wielkopolski rynek pracy przedstawić można poprzez porównanie danych na temat liczby miejsc pracy netto powstałych w Wielkopolsce w okresie wdrażania WRPO z danymi na temat zatrudnienia powstałego na skutek realizacji projektów WRPO zatrudnienie (a więc i liczba miejsc pracy) wzrosła w okresie wdrażania WRPO o 108 tys., natomiast dzięki WRPO powstało ok. 7,5 tys. miejsc pracy. Jest to ok. 7% wszystkich powstałych w Wielkopolsce miejsc pracy netto, Poprzez projekty realizowane w ramach WRPO utrwalana jest struktura wykształcenia miejsc pracy - projekty realizowane w ramach WRPO nie zmieniają tej struktury ani w kierunku jej pogorszenia, ani poprawy struktura wykształcenia powstałych/utrzymanych miejsc pracy jest zbieżna ze strukturą zatrudnienia w całej Wielkopolsce. Powstało bardzo niewiele miejsc pracy dla bardzo wysoko wykwalifikowanych osób z tytułem naukowym co najmniej doktora, Prawie 70% utworzonych/utrzymanych w wyniku realizacji projektów WRPO miejsc pracy zajęli mężczyźni, a zaledwie nieco ponad 30% kobiety, Projekty realizowane w ramach WRPO w minimalnym stopniu przyczyniły się do poprawy sytuacji osób do 25 i po 55 roku życia - o ile grupa wiekowa lata jest dość silnie reprezentowana wśród nowoutworzonych/utrzymanych miejsc pracy, o tyle osoby z grupy wiekowej lata znalazły zatrudnienie dzięki WRPO w marginalnym stopniu, 3% bezpośrednich miejsc pracy utworzonych/utrzymanych w wyniku realizacji WRPO zajmują osoby niepełnosprawne, co w minimalnym stopniu poprawia sytuację tej kategorii osób na wielkopolskim rynku pracy, Planowane do utworzenia przez beneficjentów miejsca pracy w żaden sposób nie zmienią struktury już powstałych/utrzymanych miejsc pracy, Zdecydowana większość (87,6%) utworzonych/utrzymanych miejsc pracy w ramach WRPO zostało wygenerowanych dzięki Priorytetowi I Konkurencyjność przedsiębiorstw, Najbardziej efektywne pod kątem tworzenia/utrzymania miejsc pracy są projekty realizowane w obrębie I osi priorytetowej Konkurencyjność przedsiębiorstw średni koszt poniesiony z WRPO przez beneficjenta i przynoszący w efekcie utworzenie/utrzymanie jednego miejsca pracy wynosi 3

4 niespełna 130 tys. zł, na drugim miejscu znajduje się VI oś priorytetowa Turystyka i środowisko kulturowe z wynikiem ok. 620 tys. zł, Wśród działań w obrębie I osi priorytetowej (z wyłączeniem Działania 1.3 inicjatywy JEREMIE) najefektywniejsze w zakresie tworzenia/utrzymania miejsc pracy jest Działanie 1.1 Rozwój mikroprzedsiębiorstw, gdzie średni koszt poniesiony w ramach WRPO i w efekcie przynoszący utworzenie nowych miejsc pracy wynosi ok. 63,5 tys. zł/1 miejsce pracy. Relatywnie wysoką efektywnością charakteryzują się również projekty realizowane w ramach Działania 1.2 Wsparcie rozwoju MSP oraz Działania 1.7. Przygotowanie terenów inwestycyjnych (średnio po ok. 170 tys. zł nakładów z WRPO na 1 miejsce pracy), Porównanie dwóch instrumentów wsparcia dla przedsiębiorców: dotacji bezzwrotnych (Działanie 1.1) oraz pożyczek/poręczeń (Działanie 1.3 inicjatywa JEREMIE), gdzie występuje pewne podobieństwo beneficjentów i wspieranych inwestycji, pod kątem skuteczności i efektywności tworzenia/utrzymania miejsc pracy wypada zdecydowanie na korzyść instrumentów zwrotnych. Pojedynczy projekt realizowany w ramach Działania 1.1. jest co prawda średnio prawie 2 razy bardziej skuteczny w zakresie tworzenia miejsc pracy, ale znacznie szerszy zakres wdrożenia inicjatywy JEREMIE sprawia, że jako całość interwencji jest ona znacznie bardziej skuteczna w zakresie tworzenia/utrzymania miejsc pracy niż Działanie w Działaniu 1.3 utworzono/utrzymano łącznie przeszło 3 razy więcej miejsc pracy niż w Działaniu 1.1. Efektywność inicjatywy JEREMIE, z racji tego, że jest to zwrotny instrument finansowy (a także z powodu prawdopodobnie znacznie niższych kosztów zarządzania i wdrażania tego typu interwencji publicznej) ocenić należy jako wielokrotnie większą niż w przypadku Działania 1.1. Na korzyść Działania 1.1 wypada jedynie nieco korzystniejsza struktura utworzonych/utrzymanych miejsc pracy (relatywnie więcej miejsc pracy dla osób z wykształceniem wyższym oraz dla kobiet). Nie zmienia to jednak generalnej oceny porównania zwrotnego instrumentu wsparcia dla przedsiębiorstw z instrumentem bezzwrotnym, Najwyższą skutecznością w zakresie tworzenia miejsc pracy charakteryzują się projekty realizowane w obrębie następującej kategorii interwencji: 57 Inne wsparcie na rzecz wzmocnienia usług turystycznych - średnio 4,5 miejsca pracy na 1 projekt, choć są one mniej efektywne niż projekty realizowane w obrębie I osi priorytetowej WRPO, Spośród 4 rodzajów projektów (inwestycyjne; budowlane; doradcze; zakupowe-obrotowe) najskuteczniejsze w zakresie tworzenia/utrzymania miejsc pracy są projekty budowlane (średnio prawie 3,5 miejsca pracy/projekt) i inwestycyjne (średnio prawie 2,5 miejsca pracy/projekt); dużo mniejszą skutecznością charakteryzują się z kolei projekty zakupowe/obrotowe (średnio 1,5 miejsca pracy/projekt) oraz doradcze (średnio 1,3 miejsca pracy/projekt), Większą skutecznością w zakresie tworzenia/utrzymania miejsc pracy charakteryzują się projekty realizowane na terenach wiejskich (średnio 3,4 miejsca pracy/projekt) niż projekty realizowane na terenach miejskich (średnio 2,6 miejsca pracy na projekt). Miejsca pracy utworzone/utrzymane na obszarach wiejskich charakteryzują się także nieco wyższą efektywnością, tzn. średni koszt poniesiony przez beneficjenta i przynoszący w efekcie utworzenie/utrzymanie 1 miejsca pracy w projekcie realizowanym na terenie miejskim wynosi ok. 730 tys. zł wydanych z WRPO, natomiast dla projektów realizowanych na terenach wiejskich wskaźnik ten wynosi nieco ponad 620 tys. zł, Najskuteczniejsze i jedne z najbardziej efektywnych w zakresie tworzenia/utrzymania miejsc pracy są projekty realizowane w obrębie następujących branż: Produkcja produktów żywnościowych 4

5 i napojów (średnio 5,8 miejsca pracy/projekt), Nieokreślony przemysł wytwórczy" oraz Hotele i restauracje". Z kolei mało efektywne w zakresie tworzenia/utrzymania miejsc pracy są projekty realizowane w obrębie następujących branż: Obsługa nieruchomości, wynajem i prowadzenie działalności gospodarczej" oraz Edukacja, Efektywność utworzenia/utrzymania 1 miejsca pracy w przedsiębiorstwach o różnej wielkości (mikro, małe lub średnie) jest liniowa - im większe przedsiębiorstwo, tym mniejsza efektywność wydatkowanych środków z WRPO na utworzenie/utrzymanie 1 miejsca pracy. Średni wydatek z WRPO przynoszący w efekcie utworzenie/utrzymanie miejsca pracy w mikroprzedsiębiorstwie wynosi 200 tys. zł, w małym przedsiębiorstwie 262 tys., zaś w średnim przedsiębiorstwie 282 tys. zł, Identyfikacja branż gospodarki Wielkopolski, które kwalifikują się do wsparcia działań pro-zatrudnieniowych w nowej perspektywie finansowej UE Na podstawie analizy unijnych i regionalnych dokumentów strategicznych wyróżnić można 3 grupy sektorów gospodarki (branż), które należy w opinii ewaluatorów w szczególności wspierać w Wielkopolsce w przyszłym okresie programowania: a. typ pierwszy to branże innowacyjne inteligentne specjalizacje, których rozwój jest kluczowy do zapewnienia pozycji konkurencyjnej Wielkopolski poprzez innowacyjność sektory te generują popyt na pracę wysokowykwalifikowaną. Do tej grupy zaliczyć można następujące branże: technologia dla zielonej energii ; rozwiązania dla inteligentnego transportu (logistyka); sektor kreatywny (np. design); biotechnologia i biochemia; optoelektronika; nanotechnologia; przemysł farmaceutyczny; medycyna. b. typ drugi to branże kluczowe bardziej tradycyjne sektory gospodarki, już w chwili obecnej silne w Wielkopolsce, które charakteryzują się wysokim popytem na pracę osób o zróżnicowanych kwalifikacjach. Do tej grupy zaliczyć można następujące branże: meblarstwo; produkcja pozostałego sprzętu transportowego, maszyn i urządzeń, pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, chemikaliów i wyrobów chemicznych oraz napojów; produkcja urządzeń elektrycznych, wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych; przetwórstwo rolno-spożywcze; budownictwo; energetyka; przemysł maszynowy; sektor turystyczny. c. typ trzeci to sektor społeczny - branże związane z usługami społecznymi (opiekuńczymi, edukacyjnymi, integracyjnymi i porządkowymi), których rozwój jest z jednej strony warunkiem wzrostu jakości życia mieszkańców Wielkopolski, z drugiej zaś strony branże te charakteryzują się wysokim popytem na pracę osób o niskich/zdezaktualizowanych kwalifikacjach zawodowych rozwój tych branż jest zatem sposobem na możliwie szeroką integrację zawodową osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Do grupy tej zaliczyć można m.in. następujące branże: usługi opiekuńcze, w tym szczególnie usługi adresowane do osób starszych, zależnych oraz dzieci; usługi porządkowe, usługi zagospodarowywania odpadów. Rekomendacje W toku badania wypracowano następujące rekomendacje proponowane rozwiązania prozatrudnieniowe, które można zastosować w przyszłej perspektywie finansowej w ramach regionalnego programu operacyjnego wdrażanego w woj. wielkopolskim: Stosowanie prozatrudnieniowych kryteriów wyboru projektów jedynie w przypadku priorytetów/działań kierowanych do przedsiębiorstw, w tym podmiotów ekonomii społecznej, 5

6 Podział alokacji przeznaczonej na wsparcie kapitałowe przedsiębiorstw na trzy pule: a. największa pula środków przeznaczona na wsparcie zwrotne kontynuacja inicjatywy JEREMIE w obecnym kształcie (bez stosowania kryteriów prozatrudnieniowych przy przyznawaniu pożyczki/reporęczenia), lecz na znacznie szerszą skalę, b. pula środków przeznaczona na projekty, których jednym z głównych celów jest aktywizacja zawodowa kategorii osób wykluczonych społecznie; projektów, których realizacja generować będzie wysoki popyt na pracę tych osób, c. pula środków przeznaczona na najbardziej innowacyjne projekty realizowane przez przedsiębiorstwa w obrębie inteligentnych specjalizacji woj. wielkopolskiego, w szczególności na rozwój działów badawczo-rozwojowych w przedsiębiorstwach. Dokładne określenie przez samorząd województwa wielkopolskiego wagi poszczególnych czynników zagrożenia wykluczeniem społecznym, a następnie skonstruowanie takiego systemu oceny projektów w ramach programu operacyjnego, by wyżej oceniać te projekty, które przyczynią się do zatrudnienia osób znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy, Ścisłe powiązanie liczby utworzonych nowych miejsc pracy w wyniku realizacji projektu z liczbą punktów, które otrzyma projekt na etapie oceny merytorycznej, z uwzględnieniem wielkości przedsiębiorstwa oraz wysokości dotacji, Stworzenie precyzyjnej, jednoznacznej definicji miejsc pracy w sferze badawczo-rozwojowej oraz etatów badawczych na potrzeby wdrażania programu operacyjnego w przyszłej perspektywie finansowej, Wypracowanie narzędzi, które dają możliwość skutecznego wyegzekwowania od beneficjentów osiągnięcia wartości wskaźników zapisanych we wniosku o dofinansowanie projektu, szczególnie dotyczących zatrudnienia. 6

7 Abstract The present report contains the results of the evaluation study "The impact of intervention of the Greater Poland s Regional Operational Programme (ROP) for the years on employment in Greater Poland targeting support on job creation," realized by ECDF Badania i Szkolenia Ewa Joachimczak on request of Marshall s Office of Greater Poland Voivodeship. Objective of the study The main objective of this study was to identify the impact of the ROP interventions on employment in Greater Poland and to identify directions for support in this regard in the new EU financial perspective Methodology of research The basis of the study results was the analysis carried out with varied research techniques used throughout the entire research process, namely the analysis of data already existing (desk research), an online survey (CAWI), computer assisted telephone interview (CATI), case studies and panel of experts. Hereinafter the key findings of the evaluation study are presented in a synthetic form. Trends on the Greater Poland s labor market during the implementation of the ROP As the most important trends on the Greater Poland s labor market during the implementation of the ROP (between 2007 and the first quarter of 2012) can be considered: dynamic growth in the number of economically active people ( persons during the period), dynamic growth in the number of economically active employed people ( persons during the period), increase in the number of unemployed people ( persons during the period), dynamic growth in the number of economically active employed people with higher education ( persons), yet with the constant advantage of people with basic vocational education (almost 1/3 of all the economically active people working in Greater Poland) maintaining a constant superiority of the fraction of men over the fraction of women among the active population employed (men make up from about 56% of all economically active persons employed), in the period there were no significant shifts in this area, increase in the number of economically active working people over the age of 50, but mainly due to the demographic processes (more and more people over the age of 50, both working and not working), not the dynamic growth of economic activity of this age group, dynamic growth of employment in the service sector, with minimal increases in industrial and agricultural sectors, minimal increase in the participation of disabled people in the pool of economically active employed people. The impact of the ROP on employment in Greater Poland jobs were created as a result of more than 61% of the examined projects, while over 38% of the projects were not intended to create and did not create any job, 7

8 the strongly dominant type of job that are created by the projects is permanent job at the beneficiary, as a result of the implementation of all projects from 7043 to 8078 jobs were created/ maintained, nearly 90% of which are the direct jobs created/ maintained at the beneficiaries. Assuming for further calculations the amount of 7561 jobs, the following indicators can be calculated: the average number of jobs created / maintained by implementation of one project: 2.26, the average cost incurred by the beneficiaries of the ROP and generating creation / maintenance of a workplace: about PLN, the strength of the impact of the ROP on the Greater Poland s labor market can be presented by comparing the data on the number of jobs net created in Greater Poland during the implementation of the ROP with data on employment created as a result of the ROP projects employment (and thus the number of jobs) during the period of the implementation of the ROP grew of and thank to the ROP about jobs were created. It is about 7% of all jobs net generated in Greater Poland. through the projects within the ROP the education structure of jobs is solidified - projects within the ROP do not alter this structure neither in the direction of deterioration nor improvement - the education structure of created / maintained jobs is consistent with the structure of employment across the Greater Poland region. Very few jobs for highly skilled individuals with at least the academic title of doctor were created, nearly 70% of the jobs created / maintained by the projects within the ROP were taken by men, whereas only slightly over 30% by women; it can be stated that the projects within the ROP minimally contributed to the improvement of situation of people under the age of 25 and over the age of 55 - as far as the age group of is quite strongly represented among the newly created / maintained jobs, persons from the age group of were employed by the ROP only to a marginal extent, 3% of direct jobs created / maintained as a result of the ROP were taken by people with disabilities, which marginally improved the situation of this category of persons on the Greater Poland labor market, jobs planned to be created by the beneficiaries do not alter in any way the structure of already created / maintained jobs, the vast majority (87.6%) of created / maintained jobs within the ROP has been generated by the Priority I Competitiveness of enterprises, the most effective for creating / maintaining jobs are projects within the Priority Axis I Competitiveness of enterprises - the average cost incurred in the ROP and ultimately generating the creation / maintenance of a job is less than PLN; in second place comes the Priority Axis VI Tourism and cultural environment with a score of about PLN, the most effective Measures within Priority Axis I (excluding Measure 1.3 JEREMIE Initiative) in creating / maintaining jobs is Measure 1.1 Development of micro enterprises, where the average cost to create one job as an effect of the project realized in the ROP is approximately PLN. The relatively high efficiency characterizes also the projects within Measure 1.2 Support for SMEs and Measure 1.7. Preparation of investment areas (on average about PLN of expenditures 8

9 of the ROP for one job), comparison of two instruments of support for entrepreneurs: non-refundable grants (Measure 1.1) and loans / guarantees (Measure 1.3 JEREMIE Initiative), which are somewhat similar as for beneficiaries and supported investments, in relation to efficiency and effectiveness in creating / maintaining jobs, is definitely in favor of refundable instruments. A single project implemented within Measure 1.1. is admittedly on average almost two times more efficient in terms of job creation, but a much wider extent of implementation of the JEREMIE Initiative makes this intervention as a whole much more effective in creating / maintaining jobs than Measure 1.1 within Measure 1.3 a total of over three times more jobs than in Measure 1.1 were created / maintained. The effectiveness of JEREMIE Initiative, due to the fact that it is a refundable financial instrument (and probably much lower cost of managing and implementing this type of public intervention), should be assessed as many times bigger than in case of Measure 1.1. In favor of Measure 1.1 acts only slightly more favorable structure of created / maintained jobs (relatively more jobs for people with higher education and for women). It does not change the overall assessment of a returnable instrument of support for enterprises with a non-refundable one, the highest efficiency in terms of job creation characterizes the following categories of intervention: "57 Other assistance to improve tourist services" - an average of 4.5 jobs for one project, although they are less efficient than projects within the I Priority Axis of the ROP, among four types of project (investment, construction, consulting, purchase) the most effective in creating / maintaining jobs are construction projects (average of 3.5 jobs per project) and investment projects (average of 2.5 job per project ), much less effective in turn are purchase projects (an average of 1.5 job per project) and consulting ones (an average of 1.3 job per project), bigger efficiency in creating / maintaining jobs characterizes projects implemented in rural areas (an average of 3.4 job per project), rather than projects implemented in urban areas (an average of 2.6 jobs per project). Jobs created / retained in rural areas are also characterized by a slightly higher efficiency, i.e. the average cost of creating / maintaining jobs within a project realized in urban area is about PLN borne by the ROP, whereas for projects in rural areas this indicator is slightly over PLN, the most efficient and one of the most effective in creating / maintaining jobs are projects within the following industries: "Manufacture of food products and beverages" (average of 5.8 job per project), "Not specified manufacturing industry" and "Hotels and restaurants ". In turn, less effective in creating / maintaining jobs are projects within the following industries: "Real estate, renting and business activities" and "Education", the effectiveness of creation / maintenance of a job in enterprises of different sizes (micro, small or medium) is linear - the larger the enterprise, the lower the effectiveness of the ROP funds spent to create / maintain a job. The average expenditure of the ROP to create / maintain jobs in a micro enterprise is PLN, in a small company PLN and in a medium company PLN. Identification of sectors of the Greater Poland s economy which are eligible for proemployment support in the new EU financial perspective Based on the analysis of EU and regional strategic documents three groups of economic sectors (industries) can be distinguished, which in the opinion of the evaluators, should be particularly 9

10 supported in Greater Poland within the next programming period: a. The first type are "innovative sectors - smart specialization", development of which is essential to ensure the competitive position of Greater Poland due to innovations - these sectors generate demand for highly-skilled work. This group include the following industries: technology for "green energy", solutions for intelligent transportation (logistics), the creative sector (e.g. design), biotechnology and biochemistry, optoelectronics, nanotechnology, pharmaceuticals, medicine. b. The second type are "key industries" - more traditional sectors of the economy, already strong in Greater Poland, which are characterized by high demand for employment of people with diverse skills. This group include the following industries: furniture, manufacture of other transport equipment, machinery and equipment, motor vehicles, trailers and semi-trailers, chemicals and chemical products and beverages, manufacture of electrical equipment, manufacture of other non-metallic mineral products, food processing, construction, energy, mechanical engineering, the tourism sector. c. The third type is "social sector" industries related to social services (caring, educative, integrative and ordinal), development of which on one hand is a condition for increasing quality of life for residents of Greater Poland, on the other hand these industries are characterized by high demand for labor of people with low / inadequate professional qualifications - the development of these industries is therefore a way to the widest possible professional integration of persons threatened with social exclusion. This group can include, among others, the following industries: nursing services, particularly services targeting the elderly, dependent persons and children, cleaning and waste management services. Recommendations During the study the following recommendations have been developed i.e. proposed proemployment solutions, which can be used in the next financial perspective within the regional operational program implemented in the region of Greater Poland: usage of pro-employment criteria of projects selection only in case of priorities / measures, aimed at enterprises, including social economy institutions, division of the allocation earmarked for financial support for enterprises in three pools: a. the largest pool of funds used for refundable support - the continuation of the JEREMIE Initiative in its current form (without the application of pro-employment criteria for granting of loans and guarantees), but on a much larger scale, b. the pool of funds allocated to projects, one of the main objectives of which is to stimulate professional activity of the socially excluded; projects that will generate high demand for work for these people, c. the pool of funds allocated to the most innovative projects undertaken by enterprises within the 'smart specialization of the Greater Poland s region, in particular the development of R & D departments in companies. accurate determination of the scale of any risk factors of social exclusion by the Self-government of Greater Poland s Voivodeship, and then creation of such a project assessment system within the operational program to highly assess the projects which contribute to the employment of people in the most disadvantaged situation on the labor market, 10

11 the close link between the number of jobs created by a project with a number of points that this project will receive at the stage of substantive assessment, considering the size of the enterprise and the amount of the grant. creation of a precise, unambiguous definition of jobs in the area of R & D and "research jobs" for implementing the operational program in the next financial perspective, development of tools that make it possible to effectively enforce the beneficiaries to attain the employment indicators declared in the project application. Spis treści Streszczenie...2 Abstract... 7 Wykaz skrótów Wprowadzenie Zastosowana metodyka Desk research Ankieta internetowa (CAWI) wspomagana wywiadem telefonicznym (CATI) Studium przypadku Panel ekspercki Opis wyników badania ewaluacyjnego, ich analiza i interpretacja Wielkopolski rynek pracy w okresie wdrażania Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata Wpływ Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata na zatrudnienie Analiza w podziale na rodzaje miejsc pracy Analiza struktury bezpośrednich miejsc pracy (miejsc pracy u beneficjenta) utworzonych/utrzymanych w wyniku realizacji projektów Analiza struktury planowanych bezpośrednich miejsc pracy (miejsc pracy u beneficjenta), które zostaną utworzone w wyniku realizacji projektów Analiza skuteczności i efektywności poszczególnych grup projektów w zakresie tworzenia/utrzymania miejsc pracy Przykłady dobrych praktyk w zakresie zatrudnienia Identyfikacja kluczowych branż wymagających wsparcia w przyszłej perspektywie finansowej Propozycje rozwiązań prozatrudnieniowych w przyszłej perspektywie finansowej Wnioski i rekomendacje

12 Załączniki Załącznik nr 1 Szczegółowy zakres dokumentów poddanych analizie w ramach desk research Załącznik nr 2 Szczegółowe informacje na temat struktury populacji badanej, próby badawczej, zastosowanych wag poststratyfikacyjnych oraz o współczynniku realizacji próby w podziale na Priorytety WRPO oraz Działania/ Schematy WRPO Załącznik nr 3 Szczegółowe zestawienie miejsc pracy utworzonych/utrzymanych w ramach priorytetów/działań WRPO Załącznik nr 4 Przykłady dobrych praktyk w zakresie zatrudnienia

13 Wykaz skrótów BAEL B+R CATI DPR EFRR EKD GUS IZ WRPO Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności Badania i rozwój Wspomagany komputerowo wywiad telefoniczny (ang. Computer Assissted Telephone Interview) Departament Polityki Regionalnej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejska Klasyfikacja Działalności Główny Urząd Statystyczny Instytucja Zarządzająca Wielkopolskim Regionalnym Programem Operacyjnym KSI (SIMIK 07-13) Krajowy System Informatyczny (SIMIK 07-13) MMŚP PE PKD PO KL ROPS RPO SIWZ SP TDI UE UMWW Mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa Panel ekspercki Polska Klasyfikacja Działalności Program Operacyjny Kapitał Ludzki Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Poznaniu Regionalny Program Operacyjny Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia Studium przypadku Telefoniczny wywiad pogłębiony (ang. Telephone In-depth Interview) Unia Europejska Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego WRPO Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata WUP Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu 13

14 1. Wprowadzenie Niniejszy dokument stanowi raport końcowy z badania ewaluacyjnego Wpływ interwencji Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata na zatrudnienie w Wielkopolsce - ukierunkowanie wsparcia na tworzenie miejsc pracy. Badanie realizowane było na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu przez firmę Europejskie Centrum Doradztwa Finansowego Badania i Szkolenia Ewa Joachimczak oddział Poznań. Niniejszy dokument zawiera przede wszystkim opis zastosowanej metodyki oraz opis wyników badania ewaluacyjnego wraz z ich analizą i interpretacją a także wnioski z badania wraz z rekomendacjami. Przedmiotem badania były wszystkie projekty, dla których podpisano umowy o dofinansowanie w ramach WRPO w priorytetach I-VI na dzień , zrealizowane lub realizowane (z wyłączeniem projektów, na które została wypowiedziana umowa) na terenie województwa wielkopolskiego, a także umowy pożyczek i poręczeń w ramach Inicjatywy JEREMIE oraz umowy w ramach Inicjatywy JESSICA. Głównym celem badania ewaluacyjnego była identyfikacja wpływu interwencji WRPO na zatrudnienie w Wielkopolsce i określenie kierunków wsparcia w tym zakresie w nowej perspektywie finansowej UE Cel główny zrealizowany został przez osiągnięcie następujących celów szczegółowych: 1. Identyfikacja nowo powstałych miejsc pracy i struktury zatrudnienia, powstałych w wyniku wsparcia w ramach WRPO, 2. Identyfikacja branż gospodarki Wielkopolski, które kwalifikują się do wsparcia działań prozatrudnieniowych w nowej perspektywie finansowej UE , 3. Określenie kryteriów wyboru projektów preferujących utrzymanie i wzrost zatrudnienia w nowej perspektywie finansowej UE

15 2. Zastosowana metodyka W ramach badania zastosowano kilka wzajemnie uzupełniających się metod i technik badawczych Desk research Analiza danych zastanych jest niezbędnym elementem badania ewaluacyjnego, która opiera się na analizie treści, analizie danych statystycznych i analizach historyczno-porównawczych. W ramach niniejszego badania technika desk research przyczyniła się do zrealizowania każdego z celów szczegółowych badania. W zakresie szczegółowego celu badania nr 1 przeanalizowane zostały informacje dotyczące zmian na rynku pracy w woj. wielkopolskim, co pozwoliło na zakorzenienie informacji pozyskanych od beneficjentów w trendach dotyczących wielkopolskiego rynku pracy w okresie wdrażania WRPO. Tym samym możliwe było określenie siły wpływu WRPO na cały rynek pracy. W zakresie celów szczegółowych nr 2 i 3 analiza desk research pozwoliła na zdobycie istotnej wiedzy na temat sytuacji społeczno-gospodarczej województwa wielkopolskiego, w szczególności w zakresie rynku pracy, co z kolei pozwoliło skonstruować konkretne narzędzia stymulacji powstawania nowych miejsc pracy w ramach programu regionalnego w perspektywie finansowej W ramach badania analizie poddane zostały dokumenty wymienione poniżej. 1. Dokumenty programowe Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata Dokumenty strategiczne na poziomie województwa wielkopolskiego. 3. Europejskie i krajowe dokumenty strategiczne. 4. Opracowania, analizy i prognozy dotyczące tematyki zatrudnienia i rozwoju społecznogospodarczego regionu. 5. Raporty końcowe z badań ewaluacyjnych dotyczących kryteriów wyboru projektów, przeprowadzonych na poziomie regionalnym. 6. Raporty końcowe (wraz z aneksami) z krajowych badań ewaluacyjnych, dotyczących tematyki zatrudnienia. 7. Dokumenty, opracowania i ekspertyzy unijne i krajowe, dotyczące tematyki zatrudnienia oraz rozwoju regionalnego. 8. Dane statystyczne. 9. Raport roboczy z badań ankietowych. Analizie poddano także dwa wybitne współczesne dzieła naukowe z zakresu socjologii gospodarki i rynku pracy: 1. Robert B. Reich, Praca narodów. Przygotowanie się do kapitalizmu XXI wieku, Toruń J. Rifkin, Koniec pracy, Schyłek siły roboczej na świecie i początek ery postrynkowej, Wrocław Szczegółowy zakres dokumentów poddanych analizie w ramach desk research znajduje się w załączniku nr 1 niniejszego raportu. 15

16 2.2. Ankieta internetowa (CAWI) wspomagana wywiadem telefonicznym (CATI) W niniejszym badaniu technika CAWI została wsparta techniką CATI, czyli wspomaganym komputerowo wywiadem telefonicznym (ang. Computer-Assisted Telephone Interview). Treść merytoryczna ankiety skupiła uwagę wokół kwestii miejsc pracy powstałych jako rezultat lub oddziaływanie realizacji projektów dofinansowanych z WRPO oraz wskazania czynników warunkujących powstawanie nowych miejsc pracy. Zakres kwestionariusza ankietowego został tak sformułowany, aby poprzez agregację wyników uzyskać pełną informację na temat zatrudnienia powstałego w ramach WRPO. Charakterystyka populacji badanej i próby badawczej. Informacja o zastosowanych wagach poststratyfikacyjnych. Zastosowane techniki badań ilościowych podejście mixed mode, tj. zastosowanie w pierwszej kolejności ankiety internetowej (CAWI), następnie zaś w przypadku tych beneficjentów, którzy nie wypełnili ankiety wywiadów telefonicznych (CATI), spowodowało dość znaczące różnice w zakresie współczynnika realizacji próby badawczej w ramach poszczególnych priorytetów/działań/schematów WRPO. W związku z tym konieczne było zastosowanie ważenia wyników, tj. procedury matematycznej, której celem jest zapewnienie, by struktura badawcza odpowiadała rzeczywistym proporcjom określonej cechy w całej badanej populacji. Ważenie danych polega na obniżeniu rangi (wagi) odpowiedzi respondentów nadreprezentowanych w próbie i podwyższeniu rangi odpowiedzi respondentów niedoreprezentowanych. W przypadku niniejszego badania zastosowanie wag poststratyfikacyjnych konieczne było z dwóch zasadniczych powodów. Po pierwsze, pomimo dołożenia wszelkich starań ze strony zarówno Wykonawcy badania, jak i Zamawiającego współczynnik realizacji próby wyniósł niespełna 59% w stosunku do zakładanych 100% = wszystkie projekty WRPO, 1 przy nierównomiernym współczynniku realizacji próby w obrębie poszczególnych priorytetów/działań/schematów. Po drugie, dodatkowego ważenia wymagają wyniki badania projektów realizowanych w ramach Działania 1.3 (Inicjatywa JEREMIE) jednostką badaną były bowiem projekty (pożyczki i reporęczenia), nie zaś inwestycje, na które te pożyczki/reporęczenia były wystawiane. W przypadku inicjatywy JEREMIE często zdarzały się przypadki korzystania przez przedsiębiorców z kilku (od 2 do nawet 4) poręczeń na tę samą inwestycję. Respondenci wypełniając ankietę CAWI do każdego z projektów (reporęczeń) interpretowali pytania o zatrudnienie osób w wyniku realizacji projektu, jako pytania o zatrudnienie powstałe/utrzymane w wyniku realizacji inwestycji jako całości (niemożliwe jest operacyjne rozróżnienie, które miejsca pracy powstały w wyniku jednego, a które w wyniku drugiego i następnego reporęczenia). W konsekwencji te same miejsca pracy liczone były w takich sytuacjach przez respondenta kilka razy. Brak zastosowania wagi poststratyfikacyjnej spowodowałby zawyżenie wyników badania dotyczących powstania nowych miejsc pracy/utrzymania miejsc pracy w ramach inicjatywy JEREMIE. Dodatkowa waga dla projektów realizowanych w ramach inicjatywy JEREMIE wyniosła w związku z powyższym 0,85. W ramach badania zrealizowano łącznie 1970 ankiet. Poniższa tabela prezentuje próbę badawczą w podziale na priorytety. 1 Na etapie oferty Wykonawca zobowiązał się do zrealizowania próby na poziomie 50%, próg ten został zatem znacząco przekroczony. 16

17 Tabela 1 Próba badawcza w podziale na priorytety Lp. Priorytet Wielkość próby badawczej 1 Priorytet I Konkurencyjność przedsiębiorstw Priorytet II Infrastruktura komunikacyjna Priorytet III Środowisko przyrodnicze Priorytet IV Rewitalizacja obszarów problemowych 7 5 Priorytet V Infrastruktura dla kapitału ludzkiego 92 6 Priorytet VI Turystyka i środowisko kulturowe 90 7 Suma 1970 Szczegółowe informacje na temat struktury populacji badanej, próby badawczej, zastosowanych wag poststratyfikacyjnych oraz o współczynniku realizacji próby w podziale na priorytety WRPO oraz działania/schematy WRPO przedstawiono w załączniku nr 2 niniejszego raportu Studium przypadku Studium przypadku jest metodą badania, w której badacz dąży do wszechstronnego opisu pewnej analizowanej jednostki. Informacje pozyskane w toku realizacji studium przypadku pozwoliły po pierwsze na zaprezentowanie w raporcie końcowym konkretnych projektów jako przykładów dobrych praktyk w zakresie wsparcia zatrudnienia w ramach WRPO; po drugie zaś wywiady pogłębione pozwoliły na dogłębne zrozumienie zjawiska tworzenia/ utrzymywania miejsc pracy przez beneficjentów WRPO. Informacje do studiów przypadku zostały pozyskane w wyniku realizacji telefonicznych wywiadów pogłębionych (ang. Telephone In-depth Intwerview TDI) z beneficjentami projektów WRPO. Dla potrzeb badania zrealizowano 18 studiów przypadku. Tabela 2 Struktura studiów przypadku w podziale na priorytety Lp. Priorytet Liczba studiów przypadku 1 Priorytet I Konkurencyjność przedsiębiorstw 5 2 Priorytet II Infrastruktura komunikacyjna 3 3 Priorytet III Środowisko przyrodnicze 3 4 Priorytet IV Rewitalizacja obszarów problemowych 1 5 Priorytet V Infrastruktura dla kapitału ludzkiego 3 6 Priorytet VI Turystyka i środowisko kulturowe 3 Kryterium doboru projektów była największa skuteczność projektu w zakresie utrzymania lub tworzenie miejsc pracy (diagnoza na podstawie wyników badania CAWI/ CATI) Panel ekspercki W niniejszym badaniu panel ekspercki służył podsumowaniu wyników badania i wypracowaniu rekomendacji z badania ewaluacyjnego. Prowadzący panel ekspercki zaprezentował wyniki wcześniejszych prac badawczych, a także propozycje rekomendacji wypracowane w gronie zespołu badawczego. Zadaniem uczestników panelu była krytyczna dyskusja nad tymi propozycjami oraz ewentualnie wypracowanie innych, bardziej użytecznych propozycji rekomendacji mechanizmów stymulowania powstawania nowych miejsc pracy w ramach interwencji programu regionalnego. 17

18 W skład panelu eksperckiego weszli członkowie zespołu badawczego, przedstawiciele IZ WRPO (Departament Polityki Regionalnej: Oddział Analiz Regionalnych, Oddział Monitorowania), ROPS oraz WUP (Wydział Wielkopolskie Obserwatorium Rynku Pracy oraz Oddział Programowania w Wydziale Koordynacji i Projektów Własnych PO KL). 18

19 3. Opis wyników badania ewaluacyjnego, ich analiza i interpretacja W niniejszym rozdziale na podstawie analizy i interpretacji uzyskanego materiału badawczego opisane zostały wyniki badania ewaluacyjnego. Rozdział składa się z 4 zasadniczych części. W części 1 syntetycznie przedstawiono ilościowe zmiany na wielkopolskim rynku pracy w okresie wdrażania WRPO w celu zbudowania kontekstu niezbędnego do oceny skali i kierunku wpływu WRPO na regionalny rynek pracy; w części 2 przedstawiono szczegółowe wyniki badania CAWI/CATI z beneficjentami WRPO; w części 3 przedstawiono wyniki desk research w zakresie identyfikacji kluczowych branż gospodarki dla wielkopolskiego rynku pracy; w części 4 przedstawiono rekomendacje z badania ewaluacyjnego Wielkopolski rynek pracy w okresie wdrażania Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata Zaprezentowane w niniejszym rozdziale dane wykazują dynamikę zmian na wielkopolskim rynku pracy, w okresie wdrażania WRPO, spowodowaną całością czynników ekonomicznych, społecznych, demograficznych etc. Informacje te stanowią tło do analizy oddziaływania projektów realizowanych w ramach WRPO na zatrudnienie. Poprzez porównanie danych zaprezentowanych w niniejszym rozdziale z danymi dotyczącymi miejsc pracy powstałymi/utrzymanymi w wyniku realizacji WRPO możliwe jest określenie skali i kierunku zmian na wielkopolskim rynku pracy, które spowodowane zostały oddziaływaniem WRPO. Źródłem danych ilościowych zaprezentowanych w niniejszym rozdziale jest BAEL. 2 Z uwagi na opóźnienie w udostępnianiu danych z BAEL przez GUS, zakres czasowy niektórych analiz kończy się na roku 2010, nie obejmując roku 2011 i Wydaje się jednak, że nie stanowi to istotnego problemu w kontekście funkcji prezentacji tych danych w niniejszym raporcie zakres danych jest wystarczający by zauważyć najistotniejsze trendy na wielkopolskim rynku pracy, następnie zaś nałożyć na te trendy dane z badania ankietowego beneficjentów. Wybór zakresu prezentowanych w niniejszym rozdziale danych uwarunkowany jest zakresem badania ankietowego beneficjentów WRPO, dzięki czemu możliwe jest bezpośrednie porównanie danych z WRPO z danymi odnoszącymi się do całego wielkopolskiego rynku pracy. 2 Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) prowadzone od maja 1992 r. zgodnie z metodyką Międzynarodowej Organizacji Pracy co kwartał przez Główny Urząd Statystyczny badanie polegające na ankietowaniu ogólnopolskiej próby gospodarstw domowych. Jest to specyficzne badanie panelowe, w którym w każdej kolejnej fali badania wymieniana jest 1/4 składu próby (tzw. panel rotacyjny). 19

20 Wykres 1 Liczba osób aktywnych zawodowo w latach (w tys.). Osoby aktywne zawodowo, to osoby w wieku 15 lat i więcej należące do pracujących lub bezrobotnych. Pracujący i bezrobotni tworzą razem zbiorowość aktywnych zawodowo. 3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z BAEL udostępnianych przez GUS. Jak widać na powyższym wykresie, największa liczba osób aktywnych zawodowo wystąpiła w I kwartale roku tys. osób. W latach liczba ta plasowała się w okolicach tys. osób osiągając najwyższą wartość w 2007 roku (1 430 tys.), najniższą natomiast w roku 2008 (1 382 tys.). Różnica w liczbie zatrudnionych pomiędzy 2012 r., a 2007 r. wyniosła tys. osób (wzrost o prawie 9% w stosunku do bazowego roku 2007). Wykres 2 Liczba osób pracujących w latach (w tys.). Osoba pracująca to osoba, która w tygodniu poprzedzającym badanie (przyp. aut. - BAEL) przynajmniej 1 godzinę wykonywała pracę przynoszącą zarobek, miała pracę ale jej nie wykonywała ze względu na urlop, chorobę itp., lub pomagała nieodpłatnie w rodzinnej działalności gospodarczej. 4 tys. osób I kwartał 2012 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z BAEL udostępnianych przez GUS. Liczba osób pracujących najwyższa była w I kwartale tys. osób, najmniejsze wartości wystąpiły w latach (odpowiednio oraz tys. osób). rok Źródło: GUS 4 Źródło: GUS 20

21 Różnica w liczbie pracujących pomiędzy 2012 r., a 2007 r. wyniosła tys. osób (wzrost o nieco ponad 8% w stosunku do bazowego roku 2007). Wykres 3 Liczba osób bezrobotnych w latach (w tys.). Osoba bezrobotna osoba w wieku od 15 do 64 lat, która w okresie badanego tygodnia nie była osobą pracującą; aktywnie poszukiwała pracy i była gotowa podjąć pracę w tygodniu badania i następnym. Do bezrobotnych zaliczają się także osoby, które nie poszukiwały pracy, ponieważ oczekiwały na podjęcie pracy, którą miały już obiecaną, ale oczekiwały na jej podjęcie nie dłużej niż trzy miesiące i były w gotowości, by tę pracę podjąć. Do bezrobotnych nie zalicza się kształcących się w systemie szkolnictwa w trybie dziennym. 5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z BAEL udostępnianych przez GUS. Liczba osób bezrobotnych największa była w I kwartale roku 2012 (136 tys. osób), najmniejsza natomiast w 2008 r. (84 tys. osób). Różnica w liczbie osób bezrobotnych pomiędzy 2012 r., a 2007 r. wyniosła + 18 tys. osób (wzrost o 15% w stosunku do bazowego roku 2007). Przedstawione na wykresach 1 3 trendy na rynku pracy wytłumaczyć można kilkoma czynnikami. Bardzo korzystnie na wzrost liczby osób aktywnych zawodowo wpłynęły reformy emerytalne, przede wszystkim zmiana zasad przyznawania wcześniejszych emerytur największej grupie zawodowej w Polsce tj. nauczycielom w 2008 r. (spadek liczby osób aktywnych zawodowo pomiędzy 2007 r., a 2008 r. wytłumaczyć można częściowo właśnie skomasowanym przechodzeniem na wcześniejszą emeryturę nauczycieli, w celu załapania się na wygasający przywilej emerytalny), a także ostrzejsze kryteria przyznawania rent. Pewien wpływ na zwiększenie się liczby osób aktywnych zawodowo w Wielkopolsce mogą mieć także inwestycje publiczne, w tym także finansowane ze środków unijnych: w ramach PO KL szczególnie silnie wspierana jest kategoria osób powyżej 50 roku życia, co wydłuża ich aktywność zawodową (ogranicza zjawisko uciekania osób powyżej 50 roku życia na renty i wcześniejsze emerytury), natomiast w ramach WRPO oprócz analizowanych w niniejszym badaniu inwestycji, które bezpośrednio powiązać można z powstawaniem nowych miejsc pracy, warto zwrócić uwagę na projekty z zakresu infrastruktury społecznej i infrastruktury ochrony zdrowia, których realizacja przyczynia się do poprawy stanu zdrowia ludności, co jest warunkiem brzegowym aktywności zawodowej. 5 Źródło: GUS 21

22 Pomimo opisywanych powyżej zjawisk w woj. wielkopolskim i bardzo pozytywnej tendencji wzrostu aktywności zawodowej ludności, zjawisko bezrobocia pozostało w 2012 r. tak samo istotnym, jak w 2007 r. zjawiskiem: udział osób bezrobotnych w grupie osób aktywnych zawodowo wyniósł w 2007 r. 8,25%, podczas gdy w I kwartale 2012 r. 8,74% (była zatem nawet minimalnie wyższy). Zwraca uwagę zwłaszcza znaczący wzrost liczby osób bezrobotnych pomiędzy 2008, a 2010 r. niewątpliwie związany z ogólnoświatowym kryzysem gospodarczym, który spowodował m.in. znaczący spadek inwestycji przedsiębiorstw, co z kolei negatywnie wpłynęło na rynek pracy. Wykres 4 Aktywni zawodowo pracujący według wykształcenia w latach (w tys. osób). 600 tys. osób I kwartał 2012 rok wyższe policealne oraz średnie zawodowe średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe dło: Opracowanie własne na podstawie danych z BAEL udostępnianych przez GUS. gimnazjalne, podstawowe i niższe Źró Spośród wszystkich osób aktywnych zawodowo pracujących, najwięcej Wielkopolan posiada wykształcenie zasadnicze zawodowe, przewaga jest widoczna we wszystkich analizowanych latach. Po środku plasują się osoby posiadające wykształcenie wyższe (najdynamiczniej rosnąca kategoria wykształcenia wśród osób aktywnych zawodowo pracujących), policealne oraz średnie zawodowe. Najmniej licznie reprezentowanymi grupami wśród osób aktywnych zawodowo pracujących są osoby posiadające wykształcenie średnie ogólnokształcące, gimnazjalne, podstawowe i niższe. Różnica w liczbie zatrudnionych wśród osób z wykształceniem wyższym pomiędzy I kwartałem 2012 r., a 2007 r. wyniosła tys. osób, wśród osób z wykształceniem policealnym oraz średnim zawodowym + 77 tys. osób, wśród osób z wykształceniem średnim ogólnokształcącym 7 tys. osób, wśród osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym - 23 tys. osób, wśród osób z wykształceniem gimnazjalnym, podstawowym i niższym 21 tys. osób. Przedstawione powyżej trendy wytłumaczyć można dwoma generalnymi zjawiskami. Po pierwsze, wielkopolska gospodarka, podobnie jak cała gospodarka światowa zmienia się w kierunku gospodarki opartej na wiedzy, gdzie na rynku pracy liczą się przede wszystkim wiedza i umiejętności intelektualne, nie zaś praca ludzkich mięśni. Tym samym zwiększa się zapotrzebowanie na pracę osób z relatywnie wysokim wykształceniem (wyższe, policealne oraz średnie zawodowe), a zmniejsza zapotrzebowanie na pracę osób o niższym wykształceniu). Zaobserwowane różnice w zakresie 22