Program ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu w Polsce

Transkrypt

1 MINISTERSTWO ZDROWIA Program ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu w Polsce Sprawozdanie z realizacji w roku 2006 Warszawa, marzec 2007 r.

2 SPIS TREŚCI str. Wstęp 3 Realizacja zadań w roku 2006 Upowszechnienie w systemie dydaktyczno-wychowawczym procesu zapobiegania paleniu tytoniu wśród dzieci i młodzieży, w tym również zapobiegania wymuszonej inhalacji dymu tytoniowego emitowanego do otoczenia (wolne od dymu szkoły). Upowszechnienie działania edukacyjnego i interwencyjnego służącego ograniczeniu palenia tytoniu w środowisku młodzieży wojskowej i kadry dowódczej. Wyeliminowanie narażenia na dym tytoniowy w środowisku funkcjonariuszy służb resortu spraw wewnętrznych i administracji Prowadzenie interwencyjnych akcji populacyjnych tworzących atmosferę społecznego poparcia, pomagającego palaczom zaprzestać palenia Ogólnopolska kampania interwencyjna Rzuć palenie razem z nami Światowy Dzień bez Tytoniu (31 maja) Konferencja Naukowa Tytoń albo Zdrowie Międzynarodowy Dzień Rzucania Palenia (16 listopada) Udział Państwowej Inspekcji Sanitarnej w kampanii antytytoniowej Telefoniczna Poradnia Pomocy Palącym Opracowanie, druk i kolportaż materiałów edukacyjnych 25 Kontrola przestrzegania prawa w obrocie wyrobami tytoniowymi 26 Aktualizacja przepisów prawa dotyczących wyrobów tytoniowych 28 Stymulowanie wzrostu cen wyrobów tytoniowych 29 Finansowanie Programu 32 Monitorowanie i ocena efektywności Programu Skuteczność akcji Rzuć palenie razem z nami Częstość palenia Wymuszone bierne palenie Opinie na temat wprowadzenia zakazu palenia w miejscach publicznych 34 Ocena rezultatów Programu 34 2

3 Wstęp Założenia Programu na 2006 rok. Realizowany w 2006 roku program był ostatnim etapem wieloletniego Programu ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu w Polsce, którego cele i zadania na lata zostały przyjęte przez Radę Ministrów 16 lipca 2002 roku. Głównym jego założeniem jest doprowadzenie do zmniejszenia zachorowalności na choroby związane z inhalowaniem dymu tytoniowego i powodowanej przez nie przedwczesnej umieralności. Skuteczną drogą do tego celu wiodącą jest zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu i ilości wypalanego tytoniu, a tym samym zmniejszenie ekspozycji ludności na dym tytoniowy. Dotychczasowa realizacja Programu poza uzyskaniem korzystnych zmian w zachowaniach ludności wobec palenia tytoniu oraz korzystnych zmian w stanie zdrowia, dostarczyła istotnych doświadczeń w pozyskiwaniu przestrzeni wolnej od dymu tytoniowego, w motywowaniu różnych grup ludności do życia bez nałogu tytoniowego, a także pozwoliła zgromadzić wokół Programu liczne zespoły dobrze przygotowanych realizatorów poszczególnych zadań Programu w różnych środowiskach społecznych. Reprezentują one jednostki samorządu terytorialnego, urzędy miast i gmin, wyspecjalizowane w promocji zdrowia organizacje pozarządowe, szkoły, zakłady opieki zdrowotnej, w tym zwłaszcza stacje sanitarno-epidemiologiczne, jednostki służb mundurowych i są zdolne do podejmowania skutecznych działań edukacyjnych i interwencyjnych. Zakres i zasięg społeczny realizowanych w 2006 roku zadań nie był adekwatny ani do potrzeb społecznych, ani do możliwości działania. Poważny niedostatek środków finansowych spowodował także konieczność ograniczenia się do wybranych zadań, w tym przede wszystkim do kontynuacji podjętych wcześniej inicjatyw i dotarcia z informacją do jak największej liczby ludności. W związku z tym realizację Programu skoncentrowano na: zapobieganiu narażenia dzieci i młodzieży szkolnej na dym tytoniowy (zad. 1), ograniczaniu palenia tytoniu w środowisku młodzieży wojskowej oraz wśród funkcjonariuszy MSWiA (zad. 2), prowadzeniu edukacyjnych i interwencyjnych akcji w środowiskach lokalnych oraz zaopatrzeniu w materiały edukacyjne i informacyjne (zad. 6), kontroli przestrzegania prawa w obrocie wyrobami tytoniowymi (zad.8), aktualizacji przepisów prawa dotyczących wyrobów tytoniowych (zad. 9), stymulowaniu wzrostu cen wyrobów tytoniowych (zad. 10), 3

4 a także na badaniu zmian zachowań ludności w rezultacie realizowanych przedsięwzięć programowych, co jest niezbędne dla ceny dynamiki zjawisk zdrowotnych związanych z paleniem tytoniu i efektywności polityki zdrowotnej w tym zakresie. Ze względu na niedostatek środków finansowych niemożliwa była kontynuacja zainicjowanych wcześniej kilku kierunków programowych: zapobiegania ekspozycji niemowląt i małych dzieci na dym tytoniowy (zad. 3), eliminowania dymu tytoniowego z miejsca pracy (zad.4), oraz miejsc przeznaczonych do użytku publicznego (zad. 5), upowszechnienia leczenia z nałogu tytoniowego w praktyce lekarskiej (zad. 7). 4

5 Realizacja zadań w roku 2006 Upowszechnienie w systemie dydaktyczno-wychowawczym procesu zapobiegania paleniu tytoniu wśród dzieci i młodzieży, w tym również zapobiegania wymuszonej inhalacji dymu tytoniowego emitowanego do otoczenia (wolne od dymu szkoły). Ministerstwo Edukacji Narodowej w 2006 r. realizowało pakiet działań w zakresie przeciwdziałania uzależnieniom, w tym działania antynikotynowe, w zakresie i w trybie wynikającym z obowiązujących regulacji prawnych. Od 2002 r. resort edukacji wprowadził obowiązek realizacji przez szkoły programu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży dostosowanego do potrzeb i problemów danego środowiska, spójnego z programem wychowawczym szkoły (rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2002 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół - Dz.U. Nr 10, poz. 96 ). W nowoczesnych koncepcjach profilaktycznych podkreśla się, że na poziomie wczesnego zapobiegania zajmowanie się oddzielnie poszczególnymi obszarami uzależnień: alkoholizmem, narkomanią, nikotynizmem nie ma uzasadnienia, bowiem mechanizmy i motywy sięgania po środki psychoaktywne są bardzo zbliżone. W związku z tym zadania z zakresu profilaktyki antynikotynowej stanowią element szkolnych programów profilaktyki problemów dzieci i młodzieży. Profilaktykę antynikotynową realizują: przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazjalne i ponadgimnazjalne. Szkoły są zobowiązane do podejmowania zadań zapisanych w Programie ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu w Polsce poprzez włączanie ich do własnego programu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży. Zadaniem MEN jest tworzenie podstaw prawnych działalności profilaktycznej szkoły oraz warunków do realizacji przez szkoły profilaktyki systemowej, w tym także umożliwianie szkołom i placówkom realizacji zadań zawartych w krajowych programach w sposób najlepiej odpowiadający potrzebom społeczności szkolnej. Zarówno z doświadczeń praktyków pracujących w szkołach, jak i zaleceń WHO wynika, że programy profilaktyczne realizowane na terenie placówek oświatowych powinny tworzyć zintegrowany, całościowy system oddziaływań profilaktyczno-wychowawczych. Z tego względu w resorcie edukacji 5

6 wypracowano kompleksowe podejście do profilaktyki młodzieżowej, polegające na zintegrowaniu działań z zakresu zapobiegania alkoholizmowi, narkomanii i nikotynizmowi. System ten pozwala na uniknięcie sytuacji, w której w szkole funkcjonowałaby swoista "mozaika" programów profilaktycznych, ponieważ taka formuła działania byłaby mało skuteczna. Szkolne działania profilaktyczne są poprzedzane rzetelną diagnozą potrzeb i zasobów środowiskowych, adresowane do określonej grupy i realizowane przy pomocy aktywnych metod. Działalność profilaktyczną na terenie szkoły regulują także wydane przez ministra właściwego do spraw edukacji inne akty prawne. Wśród nich należy wskazać: rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U Nr 51 poz. 458 z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2002 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola i publicznych szkół (Dz. U Nr 10, poz. 96), rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7marca 2005 r. w sprawie ramowych statutów placówek publicznych (Dz. U Nr 52, poz. 466), rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U Nr 11, poz. 114), rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologicznopedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz. U. Nr 5, poz. 46). Określono w nich m. in. treści kształcenia związane z kształtowaniem postaw negujących zjawiska mogące mieć wpływ na ryzykowne zachowania uczniów, zadania wychowawcy oraz obszary jego współpracy z pedagogiem szkolnym w zakresie: tworzenia warunków wspomagających rozwój uczniów, utrzymywania kontaktów z rodzicami uczniów, rozpoznawania indywidualnych potrzeb uczniów oraz analizowania przyczyn niepowodzeń szkolnych, podejmowania działań profilaktyczno-wychowawczych wynikających ze szkolnego programu wychowawczego i programu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży. Podstawą wszelkich działań podejmowanych w szkole w zakresie zapobiegania zachowaniom ryzykownym, w tym także związanym z tytoniem, są treści zawarte w podstawie programowej kształcenia ogólnego. Szkoły są zobowiązane do przekazywania w procesie nauczania i wychowania treści zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego, które mogą w istotny sposób wpłynąć na obniżenie stopnia nasilenia zachowań 6

7 negatywnych uczniów na terenie szkoły i poza nią. Umiejętności wychowawcze i profilaktyczne nauczycieli stanowią podstawowy instrument rzetelności i skuteczności podejmowanych przez szkoły działań profilaktycznych. Doskonalenie tych umiejętności stanowi jeden z najważniejszych elementów rozwiązania systemowego w zakresie profilaktyki szkolnej, ponieważ umożliwia przygotowanie kompetentnych realizatorów i organizatorów przedsięwzięć profilaktycznych. W 2006 roku przedsięwzięcia o zasięgu centralnym dotyczyły następujących obszarów problemowych: 1) skutecznej realizacji szkolnego programu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży, 2) promocji zdrowia i profilaktyki zdrowotnej, 3) diagnozowania problemów dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniami, w tym nikotyną, 4) standardów jakości programów profilaktycznych, 5) metod interwencji profilaktycznej oraz interwencji psychologiczno-pedagogicznej. Były one skierowane do wizytatorów kuratoriów oświaty, nauczycieli, pedagogów i psychologów szkolnych, pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych. 1) Wspomaganie realizacji szkolnego programu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży. Wprowadzenie programu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży do szkół pozwoliło na podejmowanie działań zapobiegawczych umożliwiających identyfikację tych czynników, które zagrażają prawidłowemu rozwojowi dzieci i młodzieży, w tym również zagrożenia ze strony tytoniu. Prawidłowemu wdrażaniu tego ważnego zadania, jakim jest realizacja szkolnego programu profilaktyki, służyła ogólnopolska konferencja p.t. Od wychowania do profilaktyki - wspieranie wszechstronnego rozwoju młodszego dziecka. Uczestnikami konferencji byli pracownicy kuratoriów oświaty oraz poradni psychologiczno-pedagogicznych. Konferencja miała charakter szkoleniowo-warsztatowy. Głównym celem warsztatów było omówienie założeń przygotowywanego w MEN projektu Rządowego programu wspierania rozwoju i edukacji małego dziecka oraz wymiana doświadczeń w tej dziedzinie. Dyskutowano też nad formami oraz metodami realizacji programu. Jednocześnie dostarczono podmiotom wspomagającym szkołę (wizytatorom sprawującym w kuratoriach nadzór pedagogiczny nad szkolną profilaktyką, pracownikom poradni psychologiczno-pedagogicznych, doradcom ośrodków doskonalenia zawodowego) wskazówki do dalszej pracy nad realizacją szkolnych 7

8 programów profilaktyki problemów dzieci i młodzieży. Rozwijaniu społecznej świadomości i umiejętności podejmowania działań na rzecz ochrony zdrowia służyło upowszechnianie programu Szkoła dla Rodziców i Wychowawców oraz organizacja ogólnopolskiej konferencji p.n. Wychowywać - to kochać i wymagać. Szkoła dla Rodziców i Wychowawców jako nauka dialogu z dzieckiem i nie tylko. W konferencji uczestniczyli przedstawiciele kuratoriów oświaty, urzędów marszałkowskich, urzędów wojewódzkich oraz pełnomocnicy ds. rozwiązywania problemów alkoholowych, liderzy programu Szkoła dla Rodziców i Wychowawców, rodzice, nauczyciele i uczniowie. Opracowano i wydano Zeszyty Metodyczne: "Szkoła dla Rodziców i Wychowawców" (dwa numery), zorganizowano dokształcanie nauczycieli w tym zakresie. 2) Promocja zdrowia i profilaktyka zdrowotna. Działania z zakresu promocji zdrowia i edukacji prozdrowotnej są ukierunkowane na wzmacnianie czynników chroniących i eliminowanie czynników ryzyka w rozwoju dzieci i młodzieży. Wśród stosowanych strategii realizacji tych działań znajdują się także strategie harm reduction (redukcji szkód), stosowane także w odniesieniu do palenia tytoniu. W 2006 r. zrealizowano następujące działania z tego obszaru: a) Upowszechnianie modelu szkoły promującej zdrowie - jako szkoły publicznej (rozumianej jako dobro publiczne) reagującej na postulaty lokalne i zabezpieczające interesy wszystkich grup oraz uwzględniającej uwarunkowania społeczne i środowiskowe wspólnoty lokalnej, a w tym opracowanie i publikacja materiałów edukacyjnych i metodycznych dla nauczycieli dotyczących realizacji edukacji zdrowotnej w szkole, Zeszyt nr p.n.,,edukacja zdrowotna i promocja zdrowia w szkole" (nakład 4000 egz.). Zeszyty tego cyklu poświęcone są m.in. zagadnieniom profilaktyki zagrożeń wśród dzieci i młodzieży, w tym również zapobieganiu palenia tytoniu, szkolenie przedstawicieli kuratoriów oświaty w zakresie edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia w szkole - konferencja p.n. Promocja zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży. (współpraca: Ministerstwo Zdrowia, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Biuro WHO, Główny Inspektorat Sanitarny, Uniwersytet Warszawski, Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów KLANZA, Stowarzyszenie Praktyków Dramy STOP-KLATKA, Centrum Edukacji Obywatelskiej, Domy Wczasów Dziecięcych). b) Promowanie zdrowego stylu życia: 8

9 upowszechnianie programu promocji zdrowia psychicznego dzieci w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej p.n. Przyjaciele Zippiego, pilotaż programu wychowawczo-profilaktycznego Strażnicy Uśmiechu I dla dzieci z klas I - III i Strażnicy Uśmiechu II dla uczniów klas IV VI, szkolenia Upowszechnianie strategii kształtowania umiejętności życiowych (psychospołecznych) uczniów w praktyce szkolnej, zorganizowanie I Ogólnopolskiej Konferencji p.n. Kształtowanie umiejętności życiowych uczniów w praktyce szkolnej dla przedstawicieli nadzoru pedagogicznego, ośrodków doskonalenia nauczycieli, poradni psychologiczno-pedagogicznych, dyrektorów szkół, (współpraca: CMPPP, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Instytut Psychiatrii i Neurologii) upowszechnianie programu profilaktycznego Słowa są oknami lub ścianami. Od 2003 roku działa w Centrum Metodycznym Pomocy Psychologiczno- Pedagogicznej Pracownia Promocji Zdrowia i Edukacji Zdrowotnej (przeniesiona z Krajowego Ośrodka Wspierania Edukacji Zawodowej), która również realizuje zadania z zakresu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży. Pracownia ta od kilku lat prowadzi kurs doskonalący p.n. Kształtowanie umiejętności życiowych dla nauczycieli ze szkół podstawowych i gimnazjalnych. Jeden z modułów tego szkolenia poświęcony jest profilaktyce społecznej w zakresie środków psychoaktywnych, w tym również tytoniu. 3) Diagnozowanie problemów dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem od tytoniu. a) Upowszechnienie dostępu do rekomendowanych programów profilaktycznych, w tym z zakresu profilaktyki uzależnień. Na stronie Internetowej Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno- Pedagogicznej jest dostępny zaktualizowany Przegląd programów profilaktycznych zawierający informacje o rekomendowanych, profesjonalnych programach profilaktycznych oraz autorskich programach. Wykaz zawiera informacje o autorach, realizatorach oraz materiałach stanowiących wyposażenie programów. b) Doskonalenie warsztatu diagnostycznego pracowników poradni psychologicznopedagogicznych oraz psychologów i pedagogów szkolnych: opracowanie i wydanie podręcznika wraz z pomocami do nowego testu badającego poziom nieprzystosowania społecznego uczniów w klasie szkolnej kwestionariusze "Klasa wobec mnie", "Ja wobec klasy", 9

10 szkolenie specjalistów z zakresu opieki psychologiczno-pedagogicznej w zakresie posługiwania się w pracy diagnostycznej kwestionariuszami "Klasa wobec mnie", "Ja wobec klasy", przygotowanie do druku podręcznika i pomocy do badania lęku u dzieci Skala Jawnego Niepokoju E. Skrzypek Jaki jesteś zrealizowanie kursu doskonalącego dla przewodniczących zespołów orzekających poradni psychologiczno-pedagogicznych w zakresie orzecznictwa (2 edycje). c) Badanie jakości pomocy psychologiczno pedagogicznej: opracowanie i wydanie podręcznika Jakość pracy poradni psychologicznopedagogicznej. Mierzenie, budowanie systemu, zarządzanie, opracowanie raportu Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach w r. szk. 2004/2005, opracowanie raportu Poradnictwo psychologiczno-pedagogiczne w świetle danych sprawozdawczych za rok szk. 2004/2005, opracowanie raportu Formy pomocy udzielanej dzieciom do 3 r.ż. i w wieku przedszkolnym przez publiczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne w r. szk. 2004/ ) Standardy jakości programów profilaktycznych. Na stronie Internetowej Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno- Pedagogicznej zamieszczone są standardy jakości programów profilaktycznych realizowanych w szkołach i placówkach oświatowych. Standardy jakości zawierają opis najważniejszych wymagań, jakie współczesna nauka stawia twórcom oraz realizatorom szkolnych działań profilaktycznych. W 2006 r. zrealizowano następujące działania zmierzające do popularyzacji i upowszechniania standardów oraz metod ewaluacji dotyczących realizacji edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia w szkole: a) Organizacja seminarium szkoleniowego dla przedstawicieli kuratoriów oświaty p.n. Wypracowanie modelu wspierania szkół w osiąganiu standardów realizacji edukacji zdrowotnej. Na seminarium opracowano zasady wspierania szkół w ewaluacji edukacji zdrowotnej. b) Zorganizowanie szkolenia dla wojewódzkich koordynatorów sieci szkół promujących zdrowie p.n. Ewaluacja w szkole promującej zdrowie. Celem szkolenia było rozwijanie i upowszechnianie w polskim systemie edukacji modelu szkoły promującej 10

11 zdrowie. c) Przeprowadzenie Seminarium Ekspertów p.t.,,procedury opiniowania i rekomendowania edukacyjnych programów profilaktycznych adresowanych do dzieci i młodzieży szkolnej. W spotkaniu uczestniczyło 26 ekspertów reprezentujących Ministerstwo Edukacji Narodowej, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno- Pedagogicznej, Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Uniwersytet M. Curie-Skłodowskiej, Wyższą Szkołę Zarządzania im. Jańskiego oraz wojewódzkie ośrodki doskonalenia nauczycieli. Podczas seminarium ustalono ramowe założenia systemu opiniowania i rekomendowania edukacyjnych programów profilaktycznych dla dzieci i młodzieży. d) Wydanie specjalne numeru zeszytu p.n. Edukacja zdrowotna i promocja zdrowia w szkole, w którym przedstawiono opracowane narzędzia do autoewaluacji w szkole promującej zdrowie. 5) Metody interwencji profilaktycznej oraz interwencji psychologiczno-pedagogicznej. W 2006 r. upowszechniano procedury postępowania w sytuacjach zagrożeń, metody interwencji profilaktycznej oraz interwencji psychologiczno-pedagogicznej. a) Upowszechnianie metody interwencji profilaktycznej w szkole w sytuacji sięgania przez dzieci i młodzież po środki psychoaktywne: prezentacja metody dla psychologów, pedagogów, nauczycieli z placówek, szkolenie instruktorów i realizatorów metody (CMPPP, współpraca Instytutu Psychiatrii i Neurologii). b) Realizacja II etapu pilotażowego programu Budowanie dobrych relacji nauczycieluczeń Golden 5 w ramach programu Sokrates / Comenius. szkolenia dla nauczycieli-realizatorów, opracowanie pakietów materiałów pomocniczych, superwizja realizacji programu w szkołach. c) Przekazanie do kuratoriów oświaty pakietu metodycznego obejmującego: poradnik p.n. Szkolny program profilaktyki - istota, konstruowanie, ewaluacja, autorstwa prof. dr hab. Zbigniewa Gasia (kompendium wiedzy o istocie programu, a także praktyczne zalecenia do jego realizacji), poradnik dla szkolnych liderów profilaktyki p.n. Badanie zapotrzebowania na profilaktykę w szkole. 11

12 Łączny koszt realizacji ww. zadań w 2006 r. wyniósł 230 tys. zł. Ponadto Ministerstwo Edukacji Narodowej realizowało zadania z zakresu promocji zdrowia i profilaktyki problemów dzieci i młodzieży, mające na celu ograniczanie zdrowotnych następstw palenia tytoniu poprzez: a) Promowanie programów autorskich, w tym antytytoniowych. Resort edukacji dofinansował, w ramach zadań zleconych, realizację działań profilaktycznych organizacjom pozarządowym wyspecjalizowanym w realizacji programów profilaktyki uzależnień. W 2006 r. ogłoszono otwarty konkurs ofert na realizację zadań publicznych w zakresie edukacji, oświaty i wychowania p.t. Profilaktyka problemów dzieci młodzieży - wyrównywanie szans edukacyjnych młodego pokolenia. Zadania te mogły być realizowane w następującej formie: opracowanie i wydawanie publikacji poświęconych problematyce zapobiegania zachowaniom problemowym uczniów w środowisku szkolnym i w środowiskach otwartych, realizacja programów profilaktycznych adresowanych do dzieci i młodzieży z grup ryzyka (zagrożonych niedostosowaniem społecznym i przestępczością, zagrożonych uzależnieniami, przejawiających zachowania agresywne), upowszechnianie metod sprzyjających przeciwdziałaniu agresji i przemocy rówieśniczej oraz umiejętności rozwiązywania konfliktów, upowszechniania metod skutecznej resocjalizacji i terapii dzieci i młodzieży niedostosowanej społecznie lub zagrożonej niedostosowaniem społecznym. Na konkurs przysłano 117 projektów profilaktycznych, z czego 33 zostało dofinansowanych na łączną kwotę ,- zł., w tym zadania z zakresu profilaktyki antynikotynowej uwzględniono w ok. 15 %. Część dofinansowanych projektów opierało się na metodzie street working, która pozwala docierać bezpośrednio do młodzieży i ich środowiska. b) Zwiększenie liczby uczniów objętych zajęciami psychedukacyjnymi prowadzonymi przez specjalistów z poradni psychologiczno-pedagogicznych. c) Podjęcie przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne działań wspierających szkoły w realizacji szkolnego programu profilaktyki. d) Doskonalenie nauczycieli mające na celu przygotowanie ich do realizacji programów profilaktycznych, w tym dotyczących profilaktyki nikotynowej (ośrodki doskonalenia nauczycieli, ośrodki metodyczne). 12

13 e) Wspieranie liderów młodzieżowych prowadzących zajęcia profilaktyczne (w ramach zadań zleconych). W szkołach realizowano zadania z zakresu promocji zdrowia i profilaktyki nikotynowej poprzez upowszechnianie programów profilaktycznych dotyczących tytoniu, takich jak: Życie bez nałogów, My nie palimy, program J. Szymborskiego przedszkolnej profilaktyki antynikotynowej Czyste powietrze wokół nas oraz wczesnoszkolnej Proszę, nie pal przy mnie, Palenie albo zdrowie itp. W ramach profilaktyki antynikotynowej były organizowane lokalne akcje i imprezy jak np.: Potyczki rodzinne, festyny zdrowia, inscenizacje i happeningi Sąd nad papierosem, uczestnictwo w inicjatywie prof. W. Zatońskiego Dzień bez papierosa mającej na celu ograniczenie używania tytoniu przez dzieci i młodzież. Odnośnie profilaktyki antynikotynowej warto podkreślić dorobek ruchu Szkół Promujących Zdrowie. Szkoły te realizują wiele autorskich programów profilaktycznych dostosowanych do lokalnych potrzeb i warunków. Rozwijają także profilaktykę antynikotynową w ramach Szkoły wolnej od dymu tytoniowego. Częścią stałych działań z obszaru profilaktyki antynikotynowej były także działania podejmowane przez dyrektorów szkół dotyczące ograniczenia palenia papierosów wśród nauczycieli zgodnie z art.3 pkt. 1 i 2 ustawy z dnia 9 listopada 1995 r o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, który zobowiązuje do ochrony zdrowia przed następstwami używania tytoniu poprzez ochronę prawa niepalących do życia w środowisku wolnym od dymu tytoniowego. Upowszechnienie działania edukacyjnego i interwencyjnego służącego ograniczeniu palenia tytoniu w środowisku młodzieży wojskowej i kadry dowódczej. Realizacja "Programu Ograniczenia Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce. Cele i zadania na lata " w Siłach Zbrojnych w 2006 roku była kontynuacją profilaktyki antynikotynowej prowadzonej nieprzerwanie w cyklicznych modułach od roku Realizację profilaktyki antynikotynowej na szczeblu jednostek wojskowych nadzoruje od wielu lat Zarząd Wojskowej Służby Zdrowia (od 1 stycznia 2007 r. Inspektorat Wojskowej Służby Zdrowia). Lekarze jednostek prowadzili (i prowadzą) w ramach szkolenia sanitarnego żołnierzy służby zasadniczej pogadanki i prelekcje o tematyce dotyczącej szkodliwości 13

14 stosowania używek, a zwłaszcza palenia tytoniu, wpływu nikotyny i pozostałych substancji toksycznych wchodzących w skład dymu tytoniowego w rocznym cyklu szkoleniowym. Akcją tą objęto wszystkich nowowcielonych w 2006 r. żołnierzy, tj. ponad osób. W miarę posiadanych zapasów materiałów prowadzona jest akcja plakatowa dotycząca zwalczania nikotynizmu. Organizowane były "Dni bez papierosa" w jednostkach i instytucjach wojskowych w powiązaniu z ogólnopolskimi akcjami, w których udział brali żołnierze, ich rodziny, a także pracownicy resortu obrony narodowej z rodzinami. W czasie przeprowadzanych kontroli w jednostkach i instytucjach Ministerstwa Obrony Narodowej rygorystycznie zwracano uwagę na przestrzeganie zakazu palenia tytoniu, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Obrony Narodowej z dnia 22 czerwca 1998 r. w sprawie określenia zasad dopuszczalności używania wyrobów tytoniowych, na terenie wojskowych obiektów zamkniętych oraz w pozostałych jednostkach organizacyjnych resortu (Dz.U. Nr 84, poz. 537). Zadanie to było realizowane przez Wojskową Inspekcję Sanitarną, Wojskową Służbę Medycyny Pracy oraz w czasie kontroli realizowanych przez instytucje centralne MON. Te działania były realizowane w ramach zadań służbowych, bez dodatkowych środków finansowych. Badania i obserwacje osób uzależnionych od alkoholu czy substancji psychoaktywnych doprowadziły do wniosku, że mechanizm rozwoju nadużywania i uzależnienia jest podobny bez względu na to, czy dana osoba jest uzależniona od narkotyków, jedzenia (bulimia), niejedzenia (anoreksja), seksu, alkoholu, pracy, internetu, hazardu, zakupów, itd. Przemawia to za wspólnym ujmowaniem tych kwestii. Ponadto, współczesna młodzież eksperymentuje równolegle z różnymi substancjami psychoaktywnymi, zarówno legalnymi, jak i narkotykami. Za zintegrowanym ujmowaniem problematyki wszystkich substancji psychoaktywnych przemawia także ich kompensacyjny charakter, np. młodzi ludzie pozbawieni narkotyków często w szerszym zakresie sięgają po alkohol. W ostatnich latach działania profilaktyczne ukierunkowane są, niezależnie od tego, czy chcemy zapobiegać narkomanii, problemom nikotynowym lub alkoholowym, na przygotowanie młodych ludzi do dokonywania wyborów wspierających ich zdrowie fizyczne, psychiczne, społeczne. Kładzie się nacisk na promowanie, upowszechnianie i kreowanie zapotrzebowania na zdrowe i akceptowane społecznie style życia, pokazywanie zdrowych alternatyw dla alkoholu, narkotyków i tytoniu. 14

15 Z powyższych względów Departament Wychowania i Promocji Obronności w 2006 roku realizował zajęcia edukacyjne z zakresu ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu w ramach zajęć i warsztatów poświęconych problemom uzależnień. Tematyka zajęć seminaryjnych realizowanych w jednostkach wojskowych obligatoryjnie dla szeregowych zawodowych, przewiduje 2-godzinne zajęcia edukacyjne poświęcone problemom społecznym, w tym uzależnieniom. Program kształcenia obywatelskiego żołnierzy zasadniczej służby wojskowej zakłada realizację zajęć poświęconych środkom psychoaktywnym. Problemy związane z tytoniem i konsekwencjami palenia poruszane są w ramach warsztatów szkoleniowych dla żołnierzy zasadniczej służby wojskowej "Narkotyki i alkohol - to nie Twój wybór" - w latach przeszkolono w nich 2900 uczestników, w tym w 2006 roku 1680 żołnierzy. Dowódcy i oficerowie społeczno-wychowawczy objęci byli szkoleniami z zakresu profilaktyki uzależnień - w latach w warsztatach szkoleniowych uczestniczyło 3343 osób, w tym w 2006 r osób. Zorganizowano także w wybranych jednostkach wojskowych 8 warsztatów edukacyjnych dla ok. 700 żołnierzy służby zasadniczej poświęconych tematyce uzależnień. Konsultanci dowódców ds. psychoprofilaktyki i oficerowie społeczno-wychowawczy przeprowadzili w jednostkach wojskowych kilkaset pogadanek o szkodliwości używania wszelkich używek, a zwłaszcza narkotyków, alkoholu i tytoniu, w których uczestniczyło kilkanaście tysięcy żołnierzy służby zasadniczej. Prowadzono szkolenia pracowników wojskowej służby zdrowia w trakcie kursów specjalizacyjnych, kursów tematycznych i odpraw służbowych w zakresie profilaktyki i leczenia uzależnień od używek, w tym od tytoniu. Ze względu na czas trwania zasadniczej służby wojskowej (9 miesięcy) ocena osiągniętych rezultatów w tej grupie żołnierzy jest bardzo trudna, jednakże na podstawie prowadzonych w trakcie prelekcji rozmów można stwierdzić systematyczny wzrost ilości posiadanych przez nich wiadomości na temat szkodliwych dla organizmu substancji zawartych w dymie tytoniowym, a także dotyczących szeroko rozumianych uzależnień. W grupie żołnierzy zawodowych, pracowników resortu i rodzin efekty prowadzonej kampanii należy oceniać z dużą ostrożnością. Na pewno stopniowo wzrasta świadomość dotycząca bliskich i odległych skutków używania tytoniu, a rygorystycznie przestrzegany w resorcie obrony narodowej zakaz palenia w pomieszczeniach i obiektach służbowych poza wyznaczonymi miejscami (często umiejscowionymi poza budynkami) przyczynił się do zmniejszenia konsumpcji tytoniu w czasie godzin służbowych, co należy uznać za sukces. 15

16 Wyeliminowanie narażenia na dym tytoniowy w środowisku funkcjonariuszy służb resortu spraw wewnętrznych i administracji. Palenie tytoniu jest zjawiskiem bardzo powszechnym wśród wszystkich grup społecznych i zawodowych, dlatego też podejmowane działania edukacyjno-informacyjne i pomocowe adresowano do różnych grup odbiorców: dorosłych, dzieci, księży, funkcjonariuszy oraz personelu medycznego. Celem podjętych działań było: ograniczenie palenia tytoniu wśród pacjentów Zespołu Opieki Zdrowotnej MSWiA oraz funkcjonariuszy resortu spraw wewnętrznych, zachęcanie do zerwania z nałogiem osób palących, udzielanie pomocy w formie terapii i poradnictwa osobom uzależnionym od tytoniu oraz zrywających z nałogiem, edukacja i informacja o szkodliwości palenia tytoniu oraz dymu tytoniowego (w odniesieniu do biernych palaczy), w tym o chorobach wywoływanych substancjami zawartymi w dymie tytoniowym, promocja zdrowego stylu życia - wolnego od tytoniu, szczególnie wśród dzieci i młodzieży oraz kobiet w ciąży. Cel ten osiągano realizując następujące zadania: 1) Organizowanie konferencji szkoleniowych, n.t. problemów związanych z paleniem tytoniu. Uczestnikami konferencji były osoby zajmujące się w swoim miejscu pracy pomocą osobom uzależnionym od nikotyny oraz promocją zdrowego stylu życia. Zorganizowano 3 konferencje szkoleniowe, w których uczestniczyło 130 osób, w tym 70 funkcjonariuszy oraz 60 pracowników innych instytucji współpracujących (służb więziennych oraz celnych). Przykładowe tematy konferencji o charakterze regionalnym: Profilaktyka uzależnień w środowisku służb mundurowych MSWiA - zdrowotne następstwa palenia tytoniu", zorganizowana przez ZOZ MSWiA z Warmińsko- Mazurskim Centrum Onkologii w Olsztynie, Zapobieganie i leczenie uzależnienia od tytoniu", zorganizowana przez ZOZ MSWiA w Poznaniu. 2) Prowadzenie zajęć terapii wspierającej indywidualnej oraz terapii w grupie wsparcia dla osób chcących zaprzestać palenia. Łącznie odbyło się 478 spotkań terapii indywidualnej, z której skorzystało m.in. 34 funkcjonariuszy oraz ponad 300 pacjentów leczących się w ZOZ MSWiA. Przeprowadzono 15 spotkań terapii grupowej, w której uczestniczyło 119 osób. 3) Prowadzenie działań edukacyjno-profilaktycznych wśród dzieci i młodzieży. 16

17 Były to działania zmierzające do zachęcania dzieci i młodzieży do zdrowego stylu życia, bez sięgania po papierosa. Odbiorcami ich były dzieci i młodzież przebywająca na leczeniu w ZOZ MSWiA. Część działań prowadzona była na terenie szkół i placówek opiekuńczowychowawczych. Najczęściej były to krótkie formy edukacyjne - pogadanka, prelekcja, wykład połączone z dyskusją. W roku 2006 zorganizowano 100 tego typu form edukacji, uczestniczyła w nich grupa dzieci i młodzieży. 4) Prowadzenie działań edukacyjno informacyjnych wśród pacjentów ZOZ MSWiA. Z tego typu edukacji prowadzonej w formie wykładów, pogadanek i prelekcji o tematyce szkodliwości palenia tytoniu, wpływie tytoniu na organizm człowieka, możliwości i sposobach zrywania z nałogiem, skorzystało osób, w tym 779 funkcjonariuszy oraz 165 pracowników ZOZ, pozostałą grupę stanowili pacjenci. Przykładowe tematy wykładów: - sposób uwalniania się od nałogu palenia tytoniu, - nikotynizm jako droga do innych uzależnień, - jak przetrwać trudne chwile po zerwaniu z nałogiem palenia tytoniu, - palenie tytoniu a ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego, - wpływy społeczne prowadzące do uzależnienia nikotynowego. 5) Udzielanie pomocy i wsparcia w ramach poradnictwa indywidualnego osobom uzależnionym od tytoniu. Z tej formy pomocy skorzystało 2697 osób (w tym 628 funkcjonariuszy). 6) Organizowanie szkoleń personelu medycznego w zakresie następstw palenia tytoniu oraz podnoszenia umiejętności prowadzenia działań profilaktycznych. Łącznie zorganizowano 50 krótkich form szkoleniowych na terenie ZOZ MSWiA, w których uczestniczyło 818 pracowników. Przykładowe tematy szkoleń dla personelu medycznego: - rozpoznawanie uzależnienia fizjologicznego od nikotyny, - metody leczenia uzależnienia od nikotyny, - palenie tytoniu w aspekcie zdrowia publicznego, - rodzinny problem tytoniowy - strategia działania pielęgniarki rodzinnej, - przebieg procesu uzależnienia od nikotyny - pomoc w odchodzeniu od nałogu, - oceny wpływu palenia tytoniu na przebieg ciąży i porodu oraz stan noworodka. 7) Prowadzenie działań informacyjno-edukacyjnych w formie audiowizualnej. 17

18 Były one uzupełnieniem działań edukacyjnych realizowanych, na terenie zakładu i instytucji współdziałających (szkoły, komendy policji, jednostki straży pożarnej) z zakresu problemów związanych z paleniem tytoniu. Najczęściej były to projekcje filmów oraz sesje plakatowe. W zaprezentowanych projekcjach fi1mowych uczestniczyło osób. Przygotowano także 31 tematycznych sesji plakatowych związanych ze szkodliwością palenie tytoniu. 8) Prowadzenie działań profilaktyczno-edukacyjnych dla funkcjonariuszy po przeżytych traumach w ramach turnusów antystresowych prowadzonych w sanatoriach MSWiA. W ramach realizowanego od kilku lat programu psychoprofilaktyki skutków stresu pourazowego dla funkcjonariuszy po przeżytych traumach prowadzony jest blok edukacyjnoprofilaktyczny, dotyczący szkodliwości palenia tytoniu. W trakcie pobytu na turnusie jego uczestnicy są zachęcani do rezygnacji z palenia papierosów. Mając zapewnioną specjalistyczną opiekę psychologów i lekarzy mogą rozpocząć terapię uzależnienia. 9) Duża część zakładów podobnie jak w latach ubiegłych włączyła się bardzo aktywnie do działań Ogólnopolskiej Akcji "Rzuć palenie razem z nami". Państwowa Inspekcja Sanitarna MSWiA w ramach zadań ustawowych także prowadzi działania oświatowo-zdrowotne, tj. wykłady oraz instruktaże skierowane do funkcjonariuszy i pracowników resortu spraw wewnętrznych i administracji. Jednym z omawianych zagadnień jest Alkoholizm i nikotynizm". Poza teoretycznym wykładem podczas zajęć rozdawane są bezpłatne ulotki oraz materiały szkoleniowe, udostępnione przez Fundację Promocji Zdrowia prof. W.Zatońskiego, z którą Inspekcja utrzymuje kontakt od pierwszych lat funkcjonowania. Państwowa Inspekcja Sanitarna MSWiA nie dysponuje odrębnymi środkami finansowymi na realizację Programu ograniczenia zdrowotnych następstw palenia tytoniu. Działania w tym zakresie nie są wyodrębnione i stanowią część zadań oświatowo zdrowotnych, a co za tym idzie, realizowane są w ramach środków przeznaczonych na działalność podstawową Inspekcji. Program ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu w Polsce realizowany był w roku 2006 przez 25 zakładów opieki zdrowotnej MSWiA - w tym bezpośrednio przez poradnie zdrowia psychicznego, poradnie medycyny pracy, pielęgniarki ds. promocji zdrowia, psychologów. Łącznie z budżetu MSWiA (w ramach dotacji budżetowej dla ZOZ) na realizację zadań Programu wydatkowano środki w wysokości ,26 zł., a objęto nimi ponad osób. 18

19 Prowadzenie interwencyjnych akcji populacyjnych tworzących atmosferę społecznego poparcia, pomagającego palaczom rzucić palenie 1. Ogólnopolska kampania interwencyjna Rzuć palenie razem z nami Działania edukacyjne i informacyjne podejmowane w ramach kampanii Rzuć palenie razem z nami zwracają uwagę na poważne skutki zdrowotne, społeczne i ekonomiczne związane nałogiem tytoniowym. Przekonują do stylu życia wolnego od dymu tytoniowego. Osoby uzależnione od tytoniu motywują do zerwania z nałogiem, służą pomocą w realizacji tej decyzji. Skuteczność kampanii jest zależna od jej zasięgu, dlatego włącza się do jej realizacji wiele organizacji, stowarzyszeń, społeczności lokalnych, które w swoim środowisku organizują akcje informacyjne, konkursy, imprezy plenerowe, happeningi itp. formy aktywizujące uwagę w ogólnodostępnych miejscach publicznych, a także tworzą warunki do utrzymania abstynencji osób, które zdołały zaprzestać palenia m.in. w postaci telefonicznych i stacjonarnych poradni pomocy palącym. Kampania prowadzona jest z różnym natężeniem przez większą część roku, a jej istotnymi elementami są: - Światowy Dzień bez Tytoniu (31 maja), - Międzynarodowy Dzień Rzucania Palenia (16 listopada). Mimo odmiennej genezy tych dwu akcji i nieco innych akcentów programowych spaja je upowszechnianie idei uwolnienia ludności od ryzyka chorób odtytoniowych. W 2006 roku motywem przewodnim całorocznej kampanii była teza, że każdy dym tytoniowy bez względu na rodzaj wyrobu tytoniowego, z którego pochodzi, jest równie niebezpieczny może być przyczyną poważnego (śmiertelnego) zagrożenia. W naszym kraju, gdzie dominującą formą palonego tytoniu są papierosy, że żaden ich rodzaj i żadna liczba wypalonych papierosów nie jest bezpieczna zatem Każdy papieros niszczy twoje zdrowie Światowy Dzień bez Tytoniu (31 maja) Od 1988 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) 31 maja w Światowym Dniu Bez Tytoniu stara się zwrócić uwagę ludzi na kwestię zdrowotnych, społecznych i ekonomicznych skutków palenia tytoniu. Każdego roku organizatorzy koncentrują się na innym aspekcie problemu. Motywem przewodnim Światowego Dnia bez Tytoniu w roku 2006 było hasło: Każdy papieros niszczy Twoje zdrowie!. Zwraca ono uwagę na fakt, że palenie tytoniu w każdej formie i ilości stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia. Epidemia przedwczesnych zgonów osób w średnim wielu jest problemem o niewyobrażalnej skali, a przyczyną tego stanu rzeczy jest w dużej mierze palenie tytoniu. Obserwowane w latach 19

20 sześćdziesiątych i siedemdziesiątych w krajach anglosaskich i skandynawskich zahamowanie wzrostu umieralności i zapadalności na choroby układu krążenia, nowotwory złośliwe płuca i inne poważne schorzenia spowodowane było, jak oceniają badacza, właśnie spadkiem palenia tytoniu. Tytoń to największy pojedynczy czynnik ryzyka przedwczesnych zgonów możliwy do wyeliminowania. Wszelka reklama tytoniu w prasie, w mediach elektronicznych, na plakatach, została w naszym kraju skutecznie wyeliminowana od grudnia 2001 r. Od stycznia 2004 roku zabronione jest zachęcanie do palenia tytoniu sugestiami (napisami, symbolami itp.) o mniejszej szkodliwości określonych gatunków. Na rynku występują jednak różne rodzaje papierosów, a niektóre z nich uważane są przez palaczy za łagodniejsze lub mniej szkodliwe. Podobnie wielu palaczy usprawiedliwia swój nałóg ograniczaniem liczby wypalanych papierosów. Tym wszystkim palaczom, a także zaczynającym i próbującym bezpiecznie popalać dedykowany był główny przekaz kampanii, że jedyne bezpieczne papierosy to papierosy nie wypalone. Do zorganizowanej, koordynowanej przez Centrum Onkologii w Warszawie akcji Światowego Dnia bez Tytoniu przyłączyło się wiele instytucji i organizacji (szpitale, przychodnie, szkoły, samorzady lokalne, stacje sanitarno-epidemiologiczne, ośrodki kultury itp.), których przedstawiciele w liczbie 189 osób uczestniczyli w spotkaniu organizacyjnym 31 marca 2006 r. Celem spotkania było przekazanie informacji na temat realizowanych aktualnie programów antytytoniowych oraz zapoznanie uczestników z wskazówkami i założeniami tegorocznej akcji Światowego Dnia bez Tytoniu. W referatach przedstawiono aktualne informacje dotyczące problemu palenia tytoniu i doświadczenia praktyczne: Miejsca publiczne wolne od dymu tytoniowego, Opinia Polaków dotycząca palenia w miejscach publicznych, Rzeszów, miasto wolne od dymu tytoniowego, Zadania dla Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych. W kwietniu przekazano materiały edukacyjne i informacyjne wszystkim podmiotom w kraju, które włączyły się do akcji i złożyły odpowiednie zamówienia. Ogółem materiały rozesłano do 565 współorganizatorów (stacji sanitarno-epidemiologicznych, szkół, placówek ochrony zdrowia, placówek upowszechniania kultury, instytucji samorządowych). Akcja objęła swym zasięgiem teren całego kraju, choć w poszczególnych regionach ze zróżnicowanym nasileniem. Formy prowadzonych działań były w zasadzie zbliżone: oplakatowywanie głównych punktów miast, przemarsze, happeningi uliczne, tworzenie 20

21 punktów poradnictwa jak rzucić palenie poszerzonych o możliwość wykonania różnych pomiarów medycznych, rozdawanie antytytoniowych materiałów edukacyjnych, akcje szkolne (konkursy plastyczne i literackie, inscenizacje, prelekcje). Ważnym elementem akcji było uruchamianie lokalnych telefonicznych porad jak rzucić palenie. Zwykle działały przy placówkach ochrony zdrowia, np. w Lublinie, Bydgoszczy, w Kutnie. Działaniom tym towarzyszyła informacyjna kampania medialna od 28 maja do 1 czerwca, w ktorej emitowano wywiady, dyskusje, porady, a także informacje o przebiegu akacji w Warszawie i w innych miastach. Do kampanii włączyły się 3 programy telewizji publicznej, TVN24, program 1 i 3 Polskiego Radia, Radio BIS, Radio Kolor, Radio dla Ciebie, Radio Eska. Informacje o akcji były publikowane w 5 gazetach ogólnopolskich oraz wielu dziennikach regionalnych i czasopismach. Centralna akcja w Warszawie miała istotne znaczenie ze względu na ponadregionalny zasięg dzięki przekazom stacji radiowych i telewizyjnych wymienionych wyżej. Dla mieszkańców Warszawy szczególne znaczenie miały imprezy uliczne i inne otwarte propagujące treści kampanii i zachęcające do zainteresowania stanem zdrowia, a zwłaszcza do odrzucenia tytoniu: - parada ponad tysiąca dzieci i młodzieży na Trakcie Królewskim (harcerze, dzieci z Pałacu Młodzieży, szkoły promujące zdrowie, - promocja zdrowia na Placu Zamkowym (Poradnia Pomocy Palącym, pomiary medyczne, rozdawanie materiałów edukacyjnych), - poradnia dla palaczy chcących zaprzestać palenia w zabytkowych wozach tramwajowych oraz w siedzibie Urzędu Dzielnicy Praga Południe, - patrole policyjne pouczające kierowców o szkodliwości palenia tytoniu podczas kierowania pojazdem, - punkt badań medycznych i porad dla palących Instytutu Kardiologii, - rodzinny festyn sportowy z pokazami ratownictwa i punktem informacyjnym dla palących Konferencja Naukowa Tytoń albo zdrowie im. prof. F. Venuleta Konferencja organizowana jest co roku przez Centrum Onkologii Instytut w Warszawie i Obywatelską Koalicję Tytoń albo Zdrowie W 2006 r. (7-8 listopada) konferencja została zorganizowana w Centrum Psychologiczno-Pastoralnym Metanoia w Płocku z udziałem ponad 390 osób ze środowisk zaangażowanych w działalność antytytoniową. 21

22 W programie konferencji przedstawiono referaty charakteryzujące: rozwój, stan aktualny i perspektywy akcji antytytoniowych, aktualne problemy i wyzwania, zwłaszcza palenie tytoniu w miejscach publicznych, biologiczne i psychiczne aspekty uzależnienia od tytoniu, a w sesji warsztatowej dyskutowano nad szczególnymi problemami w różnych środowiskach społecznych, rolą szkoły, zakładu opieki zdrowotnej, samorządów i społeczności lokalnych w tworzeniu środowiska wolnego od dymu tytoniowego Międzynarodowy Dzień Rzucania Palenia (16 listopada) Już po raz 16. przeprowadzono jesienną edycję akcji Rzuć palenie razem z nami z finałem w Międzynarodowym Dniu Rzucania Palenia 16 listopada. Jak zwykle celem było zachęcenie jak największej grupy palaczy do zerwania z nałogiem. Aby dotrzeć z tym przesłaniem do jak największej liczby palących, przeprowadzono cały szereg działań mających na celu zwrócenie uwagi opinii publicznej na skutki palenia tytoniu oraz stworzenie osobom palącym wsparcia i pomocy w rzucenie palenia. W spotkaniu organizacyjnym w Centrum Onkologii w Warszawie 6 października uczestniczyło 150 osób (pracownicy naukowi, lekarze, pielęgniarki, wychowawcy szkolni, instruktorzy, terapeuci oraz pracownicy stacji sanitarno-epidemiologicznych z całej Polski), które otrzymały informacje, wskazówki i informacje dotyczące organizowania akcji. Akcja centralna w Warszawie znacznie ograniczona w stosunku do akcji wiosennej sprowadzała się do ulicznej Poradni Pomocy Palącym na Placu Konstytucji i instruktażu ćwiczeń fizycznych ze sprzętem udostępnionym przez Akademicki Związek Sportowy. Główny ciężar akcji był przeniesiony na działania w wybranych ośrodkach na terenie kraju, koordynowane przez Centrum Onkologii w Warszawie: Samodzielny Publiczny ZOZ w Nowej Dębie: wykłady dla III klas gimnazjów połączone z wyświetleniem filmu Nikotyna legalny narkotyk, konkursu na plakat pod hasłem Każdy papieros niszczy Twoje zdrowie, stoiska z pomiarami medycznymi i materiałami edukacyjnymi; Związek Harcerstwa Polskiego, Chorągiew Stołeczna: program Jestem OK,. nie palę w gromadach zuchowych, drużynach harcerskich, szkolenia dla instruktorów; Stowarzyszenie Zdrowie i My, Warszawa: akcja Rzuć palenie razem z nami w supermarkecie Agent; 22

23 Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej: festyn zdrowotny Wygraj zdrowie w szkole podstawowej na Mokotowie (pokaz gimnastyki zdrowotnej, zorganizowanie konkurencji sportowych), pokaz filmu Palenie tytoniu a fizjologia człowieka, warsztaty na temat psychologicznych metod wspierania osób rzucających palenie i sposobów radzenia sobie ze stresem; Urząd Gminy Łask: uruchomienie punktów medycznych w sklepach dla osób palących w sklepach (wykonywanie spirometrii, pomiar tlenku węgla w wydychanym powietrzu, udzielanie porad jak rzucić palenie ), uruchomienie punktów konsultacyjnych w 3 przychodniach lekarskich, gdzie pacjenci mogli skorzystać z porady lekarskiej i bezpłatnej nikotynowej terapii zastępczej; zorganizowanie konkursów plastycznych dla przedszkolaków i gimnazjalistów oraz wystawy pokonkursowej w czytelni biblioteki miejskiej, zorganizowanie spartakiady dla uczniów szkół podstawowych; Zespół Szkolno-Przedszkolny w Grodzisku Maz.: program Szkoła i dom wolne od dymu tytoniowego moda na zdrowie ; Kutnowski DomKultury: konkurs plastyczny Rzuć palenie razem z nami dla uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, konkurs literacki Nie palę, konkurs multimedialny Czyste płuca są trendy dla uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, konkurs na hasło antytytoniowe Dramat nałogu dla uczniów szkół podstawowych, konkurs teatralny na scenkę antytytoniową dla uczniów wszystkich typów szkół, konkurs plastyczny Mamo tato nie pal dla przedszkolaków i uczniów szkół podstawowych; Miejski Ośrodek Profilaktyki Zdrowotnej w Łodzi: 4-tygodniowa emisja w telewizji kablowej reklamy społecznej promującej styl życia bez papierosa; 1.4. Udział Państwowej Inspekcji Sanitarnej w kampanii antytytoniowej. W przygotowaniu i przeprowadzeniu ogólnopolskiej kampanii antytytoniowej związanej zarówno z Światowym Dniem bez Tytoniu, jak i Międzynarodowym Dniem Rzucania Palenia istotną rolę pełniły stacje sanitarno-epidemiologiczne podejmując inicjatywy profilaktyki antytytoniowej w społecznościach lokalnych w wielu miejscowościach na terenie całego kraju. Działalność stacji sanitarno-epidemiologicznych koncentrowała się na: a) inicjowaniu akcji lokalnych, pozyskiwaniu organizatorów, instruowaniu i szkoleniu realizatorów, 23

24 b) organizowaniu imprez budzących zainteresowanie ochroną zdrowia przed ryzykiem chorób odtytoniowych z pomocą szkół, domów kultury, zakładów pracy, władz lokalnych, organizacji pozarządowych, lokalnej prasy, radia i telewizji (konkursy, pogadanki, wystawy, projekcje multimedialne, imprezy plenerowe, c) dystrybucji materiałów edukacyjnych i informacyjnych. Szerokie rozpowszechnienie idei kampanii i pobudzenie aktywności ośrodków lokalnych zapewniła liczna grupa specjalistów d.s. promocji zdrowia z 16 wojewódzkich i 318 powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych. 2. Telefoniczna Poradnia Pomocy Palącym W Centrum Onkologii w Warszawie pod numerem funkcjonowała ogólnopolska Telefoniczna Poradnia Pomocy Palącym (TPPP). Zakres działalności TPPP: udzielanie informacji o korzyściach wynikających z zaprzestania palenia oraz szkodliwości palenia tytoniu i mechanizmach uzależnienia; pomoc dzwoniącym pacjentom w analizie głębokości ich uzależnienia od tytoniu oraz wzmocnienie motywacji do zaprzestania palenia; udzielanie informacji o możliwych metodach rzucenia palenia opartych na farmakoterapii i psychoterapii; proaktywne wspieranie pacjentów w przygotowaniu i przeprowadzeniu próby rzucenia palenia; udzielanie wsparcia w chwilach kryzysu po odstawieniu wyrobów tytoniowych; udzielanie informacji o istniejących w Polsce poradniach stacjonarnych konsultujących w zakresie uzależnienia od tytoniu przez lekarzy, psychologów i dietetyków; bezpłatna wysyłka materiałów informacyjnych; wspieranie członków rodzin osób uzależnionych od tytoniu; Poradnia zatrudnia psychologa oraz przeszkolonych i doświadczonych konsultantów. Od stycznia do końca grudnia 2006 roku praca odbywała się w trybie dwuzmianowym, według następującego schematu: od poniedziałku do piątku - w godzinach od do soboty od do Ogółem od stycznia do grudnia 2006 roku poradnia pracowała przez 2176 godzin. Poradnia oferuje osobom dzwoniącym usługę reaktywną i proaktywną. W 2006 roku rozmowy pro-aktywne (inicjowane przez pracownika Poradni) stanowiły prawie 20% wszystkich odbytych rozmów. 24