RAPORT O SYTUACJI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ GMINY TURAWA

Transkrypt

1 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego RAPORT O SYTUACJI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ GMINY TURAWA (maj 2014 r.) PROJEKT: Nic o nas bez nas- wzmocnienie mechanizmów konsultacji społecznych w gminie Turawa

2 SPIS TREŚCI WSTĘP. 2 ROZDZIAŁ I. DOKUMENTY STRATEGICZNE ZARZĄDZANIA ROZWOJEM REGIONALNYM W POLSCE. WIZJA, WYZWANIA STRATEGICZNE I CELE STRATEGICZNE ROZWOJU WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO W PERSPEKTYWIE 2020 ROKU... 4 ROZDZIAŁ II. PROFIL WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO - CHARAKTERYSTYKA REGIONU.. 11 ROZDZIAŁ III. GMINA TURAWA, JAKO JEDNOSTKA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO W POWIECIE OPOLSKIM. 27 Rozdział IV. ŚRODOWISKOWE UWARUNKOWANIA ROZWOJU GMINY TURAWA. POTENCJAŁ ZASOBÓW NATURALNYCH I JAKOŚĆ ŚRODOWISKA W GMINIE TURAWA 34 ROZDZIAŁ V. SPOŁECZNE I INSTYTUCJONALNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU GMINY LUDNOŚĆ W GMINIE TURAWA. 46 ROZDZIAŁ VI. STAN I STRUKTURA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH W GMINIE TURAWA 62 ROZDZIAŁ VII. ROLNICTWO I LEŚNICTWO ROZDZIAŁ VIII. RYNEK PRACY W GMINIE TURAWA ROZDZIAŁ IX. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA. 116 ROZDZIAŁ X. BAZA NOCLEGOWA I DZIAŁALNOŚĆ TURYSTYCZNA 143 ROZDZIAŁ XI. GOSPODARKA FINANSOWA GMINY TURAWA

3 WSTĘP Strategiczne podejście do zarządzania rozwojem gminy, a także powiatu, województwa, każdej formy organizacji uwzględnia określenie wizji, misji i celów strategicznych, diagnozę sytuacji społeczno-gospodarczej, a także wybór wariantu strategii i przygotowanie jej implementacji. Diagnoza stanowi jeden z kluczowych elementów oceny wewnętrznych i zewnętrznych warunków prowadzenia działalności, stając się podstawą opracowania strategii rozwoju lub też uzasadnieniem możliwości realizacji ambitnych, stanowiących wyzwanie celów. Dobór obszarów diagnostycznych został dokonany w oparciu o założenia opracowania realnego obrazu gminy Turawa na tle województwa opolskiego, aglomeracji opolskiej i powiatu opolskiego ze szczególnym uwzględnieniem najważniejszych aspektów rozwoju wiejskiej gminy Turawa. W przygotowanej diagnozie sytuacji gminy Turawa uwzględniono unijne i krajowe dokumenty strategiczne zarządzania rozwojem społeczno gospodarczym określające priorytetowe kierunki działania i wskazujące możliwości ich finansowania. Charakteryzując zasoby, którymi dysponuje gmina uwzględniono warunki naturalne (środowisko przyrodnicze), ludność zamieszkującą teren gminy oraz infrastrukturę techniczną i społeczną. Przeanalizowana została również dynamika gospodarcza pod kątem funkcjonujących w Gminie podmiotów gospodarczych, sytuacji na rynku pracy (aktywności zawodowej i problemu bezrobocia), przemian zachodzących w wybranych sektorach gospodarczych, takich jak rolnictwo i turystyka. Uwzględniona również została sytuacja finansowa gminy Turawa z punktu widzenia stanu budżetu gminy (wielkość i struktura dochodów i wydatków budżetowych). Diagnoza przygotowana została na podstawie danych charakteryzujących wspomniane wcześniej obszary, zasadniczo w latach Jedynie w odniesieniu do procesów demograficznych uwzględniono dane od 2002 r., w którym przeprowadzono powszechny spis ludności w Polsce. Narodowy Spis Powszechny jest pełnym badaniem statystycznym dostarczającym najszerszego zestawu informacji na temat ludności. W opracowaniu diagnozy wykorzystana została wtórna analiza danych statystycznych publikowanych przez Główny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny w Opolu oraz danych 2

4 dostarczonych przez Urząd gminy Turawa. Diagnoza opiera się również na analizie dokumentów, takich, jak m.in.: Strategia rozwoju województwa opolskiego na lata , Opole 2000; Strategia rozwoju województwa opolskiego na lata do 2020 roku, Opole 2012; Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w ramach procesu przygotowania Strategii rozwoju województwa opolskiego (styczeń 2012), Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, Opole, styczeń 2012; Raport o stanie społeczno gospodarczym Gminy Turawa, FRDL Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie, Kraków maj, lipiec 2007; Materiał roboczy do wypracowania Diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w ramach procesu przygotowania Strategii rozwoju województwa opolskiego (styczeń 2012), Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, Opole, styczeń 2012; Strategia rozwoju Gminy Turawa ; Program ochrony środowiska naturalnego gminy Turawa; Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla gminy Turawa na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata , opracowana przez K. Czachor, H. Plita, K. Kędzierska K. Okrasiński z przedsiębiorstwa Atmoterm S.A., Opole czerwiec Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr XXXIV Rady Gminy w Turawie z dnia ; Zmiana Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Turawa z 2010 r., opracowana przez: E. Stawiany, K. Radosz, A. Sakuta, P. Michalski, z firmy REGIOPLAN Sp. z o. o., Wrocław Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr XL/256/2010 Rady gminy w Turawie z dnia r.; Joanna Dybowska PIN Instytut Śląski w Opolu Anna Mijal Uniwersytet Opolski 3

5 ROZDZIAŁ I. DOKUMENTY STRATEGICZNE ZARZĄDZANIA ROZWOJEM REGIONU. WIZJA, WYZWANIA STRATEGICZNE I CELE STRATEGICZNE ROZWOJU WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO W PERSPEKTYWIE 2020 ROKU Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 roku jest najważniejszym regionalnym dokumentem strategicznym. Decyzja o przygotowaniu nowego dokumentu strategicznego dla województwa opolskiego została podjęta w oparciu o analizę sytuacji społeczno-gospodarczej regionu. Nowy system programowania strategicznego, rozpatrywany w ujęciu ponadregionalnym, krajowym i unijnym, stał się podstawą do przygotowania Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r. Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 roku powstała z myślą o optymalnym wykorzystaniu potencjałów i szans rozwojowych regionu oraz przeciwdziałaniu występującym problemom. Dynamicznie zmieniające się warunki społeczno-gospodarcze i prawne sprawiły, że pierwotny zamiar aktualizacji dotychczas obowiązującej Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego z 2005 roku przekształcił się w roku 2012 w opracowanie nowego dokumentu. Istotne wyzwanie dla Polski i Unii Europejskiej stanowią i będą stanowić zmiany demograficzne. Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań, przeprowadzonego w 2011 r. wskazują, że w Polsce najbardziej alarmująca sytuacja w zakresie zmian liczebności i struktury ludności występuje w województwie opolskim 1. Proces przygotowania nowej Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r. realizowany był w okresie (do grudnia 2012 r.), gdy najważniejsze ustalenia krajowych i unijnych polityk zostały już zdefiniowane. Pozwoliło to na zachowanie niezbędnej spójności Strategii z priorytetami i celami określonymi w strategicznych i programowych dokumentach wyższego rzędu. Kluczowe wskazania wypływały dla Strategii przede wszystkim z Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego : Regiony, Miasta, Obszary wiejskie oraz ze strategii Europa Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju 1 Szerzej: Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., Uchwała Nr XXV/325/2012 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 28 grudnia 2012 r. w sprawie uchwalenia Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, Departament Polityki Regionalnej i Przestrzennej, Opole

6 sprzyjającego włączeniu społecznemu 2. Priorytety strategii Europa 2020 dla społeczeństw i całych systemów gospodarczych opierają się na trzech głównych obszarach rozwoju 3 : rozwoju inteligentnym - rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji; rozwoju zrównoważonym - wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej; rozwoju sprzyjającemu włączeniu społecznemu - wspieranie gospodarki charakteryzującej się wysokim poziomem zatrudnienia i zapewniającej spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną. Określone w strategii Europa 2020 priorytety korespondują z celami, jakie Unia Europejska powinna osiągnąć do 2020 r., tj. 4 : 75% wskaźnik zatrudnienia dla grupy wiekowej 20 64; 3% produktu krajowego brutto przeznaczanego na badania i rozwój; w zakresie klimatu i energetyki zmniejszenie emisji CO 2 o 20%, zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii do 20% oraz poprawa efektywności energetycznej o 20%; obniżenie udziału młodzieży kończącej wcześniej edukację poniżej 10% oraz minimum 40% udział młodzieży w odpowiednich rocznikach grupy wiekowej 30 34, kończącej edukację na poziomie wyższym; zmniejszenie liczby osób pozostających w strefie ubóstwa ze 120 do 100 milionów. Stojące przed Unią Europejską wyzwania horyzontalne: zmiany demograficzne, zmiany klimatu, czy zrównoważony rozwój miejski, wymuszają wzmocnienie programowania strategicznego, opartego na strategicznej diagnozie. Siedem inicjatyw flagowych (Unia innowacji; Mobilna młodzież; Europejska agenda cyfrowa; Europa efektywnie korzystająca z zasobów; Polityka przemysłowa w erze globalizacji; Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia; Europejski program walki z ubóstwem) oraz 10 Zintegrowanych Wytycznych dla polityki gospodarczej i zatrudnienia, wyznaczających kierunki polityki w perspektywie średniookresowej, realizowane są zarówno na poziomie unijnym, jak i krajowym. Polityka spójności do roku 2020 stawia sobie za cele inwestycje na rzecz wzrostu i zatrudnienia oraz europejskiej współpracy terytorialnej. Priorytetowy dla wspólnej polityki rolnej jest zrównoważony, inteligentny oraz sprzyjający 2 Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., op. cit., s Europa Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającemu włączeniu społecznemu, Komisja Europejska, Bruksela, marzec 2010, s Europa Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju, op. cit., s. 5. 5

7 włączeniu społecznemu rozwój europejskich obszarów wiejskich. Wśród strategicznych działań tej polityki wymienia się: zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego poprzez wzmocnienie zdolności produkcyjnej rolnictwa, ochronę środowiska naturalnego poprzez zmniejszenie negatywnego oddziaływania na środowisko, efektywne zarządzanie zasobami naturalnymi oraz dostosowanie do zmian klimatu; zrównoważony rozwój terytorialny, mający na celu wspieranie zatrudnienia, poprawę gospodarki wiejskiej oraz uwzględnienie różnorodności strukturalnej systemów rolniczych 5 ; zapewnienie zrównoważonych warunków środowiskowych oraz społecznogospodarczych w sektorze rybołówstwa i akwakultury (poprawa rentowności, konkurencyjności i wydajności sektorów, tworzeniu stabilnych rynków oraz nowych miejsc pracy, a także ochronie środowiska morskiego) 6. Rozwój województwa opolskiego zależy od wielu czynników i uwarunkowań, w tym priorytetów przyjętych na poziomie Polski i Unii Europejskiej 7. W Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r. uwzględniono pięć poziomów planowania strategicznego (rys.). 5 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej, zarządzania nią i monitorowania jej, KOM(2011) 628 wersja ostateczna z dnia 12 października 2011 r. 6 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnej polityki rybołówstwa, KOM(2011) 425 wersja ostateczna z dnia 13 lipca 2011 r. 7 Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., op. cit., s

8 Rys. HIERARCHICZNY UKŁAD POZIOMÓW PLANOWANIA STRATEGICZNEGO, PRZYJĘTY W STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO DO 2020 R. Źródło: Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., Uchwała Nr XXV/325/2012 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 28 grudnia 2012 r. w sprawie uchwalenia Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, Departament Polityki Regionalnej i Przestrzennej Opole 2012, s. 87. Wizja dla województwa opolskiego została sformułowana, jako: Województwo opolskie to wielokulturowy region wykształconych, otwartych i aktywnych mieszkańców, z konkurencyjną i innowacyjną gospodarką oraz z przyjaznym środowiskiem życia. Województwo opolskie w perspektywie 2020 r. ma być w pełni regionem, w którym wielokulturowość i wynikająca z niej otwartość na nowe wartości i kierunki rozwoju stanowić będą o sile kapitału społecznego, intelektualnego i innowacyjnego. Wysoka jakość kształcenia ma odpowiadać na zapotrzebowanie regionalnego rynku pracy i wyzwania innowacyjnej gospodarki 8. Wyzwania rozwojowe Kondycja społeczno-gospodarcza województwa opolskiego i dynamika zmian zachodzących w przestrzeni krajowej i europejskiej warunkują wyzwania rozwojowe, jakie 8 Ibidem, s

9 stoją przed województwem opolskim w perspektywie do 2020 r. Najważniejszym, horyzontalnym wyzwaniem rozwojowym jest Zapobieganie i przeciwdziałanie procesom depopulacji. Jest ono odpowiedzią na niekorzystną sytuację demograficzną regionu, uznaną za najważniejszą barierę rozwojową. Województwo opolskie jest regionem, który systematycznie traci kapitał ludnościowy, wpływ na to mają przede wszystkim: tradycja migracji zagranicznych, w tym zarobkowych i niski przyrost naturalny. Zmierzenie się z wyzwaniem horyzontalnym będzie możliwe poprzez realizację kompleksowych i komplementarnych działań w różnych sferach życia społeczno-gospodarczego, w odpowiedzi na zdefiniowane tematyczne wyzwania rozwojowe 9 : przygotowane do rynku pracy aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka oparta na innowacyjności i współpracy z nauką, atrakcyjne obszary do zamieszkania, inwestowania i wypoczynku, zrównoważony rozwój aglomeracji opolskiej, miast i obszarów wiejskich regionu. Rys. WYZWANIA ROZWOJOWE DLA WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO W PERSPEKTYWIE 2020 ROKU Źródło: Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., Uchwała Nr XXV/325/2012 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 28 grudnia 2012 r. w sprawie uchwalenia Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, Departament Polityki Regionalnej i Przestrzennej Opole 2012, s Ibidem, s

10 Cele strategiczne województwa opolskiego w perspektywie 2020 roku W Strategii dla województwa opolskiego do 2020 r. rozwój ukierunkowany został na zapewnienie konkurencyjnego i stabilnego rynku pracy, aktywnej społeczności regionalnej, innowacyjnej i konkurencyjnej gospodarki, dynamiczne przedsiębiorstwa, nowoczesne usługi i atrakcyjną ofertę turystyczno-kulturalną, dobrą dostępność rynków pracy, dóbr i usług, wysoką jakość środowiska, konkurencyjną aglomerację opolską, ośrodki miejskie i obszary wiejskie 10. Zdefiniowanych zostało 10 celów strategicznych. Cele strategiczne 1 7 mają wymiar horyzontalny, co oznacza, że zagadnienia w nich poruszane odnoszą się do całego terytorium województwa, natomiast cele 8 10 są wyraźnie ukierunkowane terytorialnie 11. Tab. WYZWANIA ROZWOJOWE, CELE STRATEGICZNE I CELE OPERACYJNE DLA WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO Cele strategiczne Cele operacyjne WYZWANIE 1. PRZYGOTOWANE DO RYNKU PRACY AKTYWNE SPOŁECZEŃSTWO CEL STRATEGICZNY 1. Konkurencyjny i stabilny rynek pracy CEL STRATEGICZNY 2. Aktywna społeczność regionalna 1.1. Poprawa jakości kształcenia oraz dostosowanie oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy Wspieranie kształcenia ustawicznego Wspieranie zatrudnienia i samozatrudnienia Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu i ubóstwu Rozwój usług opiekuńczych i wychowawczych Wspieranie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego Wzbogacanie wielokulturowego dziedzictwa i tożsamości regionalnej Wzmacnianie potencjału instytucjonalnego i skuteczności administracji. WYZWANIE 2. KONKURENCYJNA GOSPODARKA OPARTA NA INNOWACYJNOŚCI I WSPÓŁPRACY z NAUKĄ CEL STRATEGICZNY Rozwój potencjału badawczo-rozwojowego na Innowacyjna i konkurencyjna rzecz regionalnej gospodarki. gospodarka 3.2. Wzmocnienie powiązań pomiędzy gospodarką, nauką oraz regionalnymi instytucjami otoczenia biznesu Wspieranie powiązań kooperacyjnych w gospodarce Wzmocnienie regionalnego systemu przyciągania i lokowania inwestycji. CEL STRATEGICZNY 4. Dynamiczne przedsiębiorstwa 4.1. Wsparcie rozwoju przedsiębiorstw i nowoczesnego rzemiosła Rozwój sektora usług rynkowych Wspieranie współpracy międzynarodowej przedsiębiorstw. 10 Ibidem, s Ibidem, s

11 WYZWANIE 3. ATRAKCYJNE OBSZARY DO ZAMIESZKANIA, INWESTOWANIA i WYPOCZYNKU CEL STRATEGICZNY 5. Nowoczesne usługi oraz atrakcyjna oferta turystyczno-kulturalna CEL STRATEGICZNY 6. Dobra dostępność rynków pracy, dóbr i usług 5.1. Poprawa jakości i dostępności usług zdrowotnych, opiekuńczych i edukacyjnych Rozwój społeczeństwa informacyjnego Rozwój usług turystyki, kultury i sportu oraz ich infrastruktury Rozwój powiązań transportowych Poprawa dostępności aglomeracji opolskiej Integracja systemu transportu zbiorowego Poprawa bezpieczeństwa na szlakach komunikacyjnych. CEL STRATEGICZNY Poprawa stanu środowiska poprzez rozwój infrastruktury Wysoka jakość środowiska technicznej Wspieranie niskoemisyjnej gospodarki Kształtowanie systemu przyrodniczego, ochrona krajobrazu i bioróżnorodności Racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych Przeciwdziałanie i usuwanie skutków zagrożeń naturalnych i cywilizacyjnych. WYZWANIE 4. ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ AGLOMERACJI OPOLSKIEJ, MIAST I OBSZARÓW WIEJSKICH REGIONU CEL STRATEGICZNY 8. Konkurencyjna aglomeracja opolska CEL STRATEGICZNY 9. Ośrodki miejskie biegunami wzrostu CEL STRATEGICZNY 10. Wielofunkcyjne obszary wiejskie 8.1. Rozwój i wzmacnianie funkcji metropolitalnych Rozwój przestrzeni aglomeracji wraz ze wzmacnianiem powiązań instytucjonalnych i społecznych Kreowanie pozytywnego wizerunku aglomeracji i rozwój współpracy z ośrodkami regionalnymi Wspieranie potencjału gospodarczego i społecznego miast 9.2. Poprawa ładu przestrzennego i rewitalizacja na obszarach miejskich Wspieranie pozarolniczej aktywności gospodarczej i inicjatyw lokalnych Rozwój wielofunkcyjnego rolnictwa i rybactwo Rozwój sektora rolno-spożywczego Racjonalne gospodarowanie przestrzenią. Źródło: Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., Uchwała Nr XXV/325/2012 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 28 grudnia 2012 r. w sprawie uchwalenia Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, Departament Polityki Regionalnej i Przestrzennej Opole 2012, s

12 ROZDZIAŁ II. PROFIL WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO - CHARAKTERYSTYKA REGIONU Położenie i podział administracyjny województwa opolskiego Województwo opolskie jest położone w południowo-zachodniej Polsce - graniczy z Czechami oraz czterema polskimi województwami: dolnośląskim, wielkopolskim, łódzkim i śląskim (mapa). Mapa. PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY POLSKI Źródło: Mapa-administracyjna, MAPA-ADMINISTRACYJNA.html ( ). Obszar województwa opolskiego obejmuje 9412 km 2 (3% powierzchni kraju). w województwie mieszka około 1,010 tys. osób (około 2,6 % ludności kraju; według stanu na 2012 r.). Stolicą województwa jest Opole, a większe miasta stanowią przede wszystkim stolice powiatów: Kędzierzyn-Koźle, Nysa, Brzeg, Kluczbork, Prudnik, Strzelce Opolskie, Krapkowice, Namysłów, Olesno, Głubczyce. 11

13 Mapa. PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO Źródło: Statut Województwa Opolskiego. Załącznik nr 1 do Statutu Województwa Opolskiego, Uchwała Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 27 czerwca 2000 r. w sprawie uchwalenia Statutu Województwa Opolskiego (M.P. z dnia 21 lipca 2000 r.) poz,453,uchwala-sejmikuwojewodztwa-opolskiego-w-sprawie-uchwalenia-statutu-wojewodztwa.html ( ). Opolszczyzna stanowi region, w którym Ukształtowana historycznie wielokulturowość wyznacza regionalną tożsamość. Na Opolszczyźnie splatają się, bowiem różne kultury: polska, śląska, niemiecka, czeska. Współczesna społeczność województwa opolskiego ukształtowała się w wyniku skomplikowanych dziejów regionu, zarówno politycznych, jak i kulturowych. Kolejne zmiany przynależności państwowej, usytuowanie na pograniczu oraz kulturowe wpływy polskie, niemieckie i czeskie miały znaczenie dla ukształtowania się na tym obszarze społeczności o silnej więzi regionalnej 12. W wyniku przemian, jakie zaszły po II wojnie światowej, społeczność województwa utworzyły: duża grupa ludności rodzimej, zamieszkująca te ziemie od wielu pokoleń, przesiedleńcy z Kresów Wschodnich II Rzeczypospolitej, osadnicy z Polski centralnej oraz reemigranci z zachodniej 12 Ibidem, s

14 Europy. Każda z tych grup niosła ze sobą odmienny bagaż kulturowy przejawiający się np. w różnicach obyczajów, języka czy sposobów gospodarowania, dlatego charakterystyczne dla tego obszaru były konfrontacja i przenikanie się różnych wpływów kulturowych, politycznych i gospodarczych 13. Wyrazem determinacji i silnej więzi z regionem mieszkańców Opolszczyzny były wydarzenia 1998 r., gdy ważyły się losy reformy administracyjnej kraju i Opolanom udało się wywalczyć pozostawienie własnego województwa w strukturze podziału administracyjnego. Struktura funkcjonalno-przestrzenna województwa opolskiego Struktura funkcjonalno-przestrzenna województwa opolskiego ma postać węzłowopasmową (mapa). Tworzą ją strefy (obszary) o określonych funkcjach, węzły (ośrodki osadnicze) oraz pasma (korytarze transportowo-osadnicze). Strefy obejmują obszary funkcjonalne z określonym, dominującym sposobem użytkowania i zagospodarowania, które można podzielić na dwie podstawowe kategorie 14 : obszary otwarte ekstensywnie użytkowane (rolnicze, leśne, rekreacyjnowypoczynkowe) z lokalnymi ośrodkami rozwoju; obszary skoncentrowanego zainwestowania (aglomeracja opolska, węzły, korytarze transportowo-osiedleńcze). Elementami węzłowymi struktury 15 są główne ośrodki osadnicze dysponujące potencjałem oddziałującym na znaczną część województwa, w tym: Opole o znaczeniu krajowym, Brzeg, Kędzierzyn-Koźle, Nysa, Kluczbork o znaczeniu regionalnym oraz Głubczyce, Namysłów, Olesno, Krapkowice, Prudnik, Strzelce Opolskie o znaczeniu ponadlokalnym. Struktury pasmowe kształtują się w oparciu o korytarze transportowe, w których odbywa się koncentracja przeobrażeń przestrzennych wzdłuż głównych ciągów infrastruktury komunikacyjnej. w przestrzeni województwa wyodrębniają się: korytarz o znaczeniu 13 Ibidem, s Materiał roboczy do wypracowania Diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w ramach procesu przygotowania Strategii rozwoju województwa opolskiego (styczeń 2012), Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, Opole, styczeń 2012, s Struktury węzłowe w przestrzeni regionu tworzą jednostki osadnicze ze swoimi obszarami funkcjonalnymi, w których koncentrują się i wzajemnie przenikają zagadnienia gospodarcze, społeczne, ekologiczne, infrastrukturalne i przestrzenne. Z uwagi na zasięg oddziaływania, wyróżniono węzły o znaczeniu (zasięgu): krajowym - Opole, regionalnym (subregionalnym) Brzeg, Kędzierzyn-Koźle, Nysa, Kluczbork i ponadlokalnym (powiatowym) pozostałe miasta powiatowe: Głubczyce, Krapkowice, Namysłów, Olesno, Prudnik, Strzelce Opolskie. 13

15 europejskim (III paneuropejski korytarz transportowy) oraz korytarze transportowoosiedleńcze o znaczeniu krajowym i regionalnym. Osnową infrastrukturalną dla korytarza są: autostrada A4, magistralne linie kolejowe E-30, E-59 droga alternatywna dla autostrady oraz śródlądowa droga wodna. W pasie korytarza znajdują się tereny 6 powiatów i 25 gmin. Jest to korytarz, w którym odbywa się największy w skali regionu przepływ towarów i dóbr. Pozostałe istotne korytarze łączą główne ośrodki osadnicze regionu na krajowych szlakach transportowych, w tym 16 : na szlaku Górny Śląsk Wielkopolska Pomorze Zachodnie (DK 11 i magistralna linia kolejowa Kęty Poznań), na szlaku Staropolskim łączącym aglomeracje kilku regionów Polski południowej, centralnej i wschodniej (opolską, częstochowską, kielecką, lubelską) opartym w województwie opolskim na drodze krajowej DK 46 i linii kolejowej na odcinku Opole Fosowskie Lubliniec, na szlaku północ południe, łączącym centralną Polskę (ziemię łódzką) z Bramą Morawską (DK 45), na szlaku Podsudeckim (ciąg drogowy DK 46, 40, 41 i pierwszorzędna linia kolejowa nr 137). Dopełnieniem sieci głównych korytarzy transportowo-osiedleńczych są korytarze o znaczeniu regionalnym, kształtujące się wzdłuż dróg wojewódzkich i niektórych dróg krajowych, wiążących ponadlokalne ośrodki osadnicze w skali regionu, w tym z aglomeracją opolską oraz z ponadlokalnymi ośrodkami regionów sąsiednich 17. Województwo opolskie, wyodrębnione w strukturze przestrzennej kraju granicami administracyjnymi wykazuje szereg cech przestrzennych, w tym fizyczno-geograficznych, warunkujących możliwości rozwojowe regionu. w szczególności są to 18 : zwarte terytorium regionu z centralnym usytuowaniem stolicy i równomiernym rozmieszczeniem ośrodków subregionalnych, zapewniające ułatwioną komunikację ze wszystkimi częściami województwa, dobrą dostępność ośrodków miejskich i dobre zarządzanie regionem; dominacja w sieci osadniczej województwa miast małych, poniżej 10 tys. mieszkańców, 16 Materiał roboczy do wypracowania Diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w ramach procesu przygotowania Strategii rozwoju województwa opolskiego (styczeń 2012), op. cit, s Ibidem, s Ibidem, s

16 zwarty charakter osadnictwa wiejskiego i najwyższy w kraju stopień urbanizacji wsi; stosunkowo mało zróżnicowane ukształtowanie powierzchni - 80% powierzchni województwa zajmują tereny nizinne, położone poniżej 200 m n.p.m. (rozległa Nizina Śląska), kolejne 19,5% to tereny wyżynne do 500 m n.p.m., obszary górskie, powyżej 500 m n.p.m. zajmują jedynie 0,5% powierzchni województwa; zróżnicowanie warunków naturalnych rozwoju większa lesistość północnowschodniej części województwa, lepsze warunki glebowe części południowozachodniej; zróżnicowanie funkcjonalne regionu - obszary zurbanizowane i uprzemysłowione koncentrują się w centralnej i wschodniej części województwa, obszary zdominowane funkcją rolniczą w pozostałych rejonach województwa; główną strukturą przestrzenną w skali regionu jest dolina Odry, symetrycznie dzieląca województwo na część południowo-zachodnią i północno-wschodnią, jednocześnie stanowiąca główną oś ekologiczną, kluczową w krajowym i europejskim systemie terenów przyrodniczych; dolina Odry jest także główną osią rozwoju regionu, skupiającą jego największy potencjał społeczno-gospodarczy (aglomeracja opolska, dwa ośrodki subregionalne: Kędzierzyn- Koźle i Brzeg); występowanie obszarów istotnego zagrożenia powodziowego, głównie w dolinie Odry i jej dopływach; przebieg paneuropejskiego korytarza transportowego (TEN III) przez centralną część województwa; korzystne warunki naturalne pozwalające na utrzymanie rolnictwa, jako jednej z głównych dziedzin gospodarowania; bogate zasoby dyspozycyjne wód podziemnych. Pod względem funkcjonalnym zaznacza się koncentracja obszarów zurbanizowanych i uprzemysłowionych w częściach centralnej i wschodniej, przy dominacji funkcji rolniczych na pozostałym obszarze województwa. Ograniczeniem dla swobodnego zagospodarowania przestrzeni są tereny zagrożenia powodziowego, obejmującego w szczególności Dolinę Odry, Nysy Kłodzkiej oraz ich lewo- i prawostronne dopływy Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., op. cit., s

17 Ważnym wyróżnikiem (atutem) województwa, zapewniającym powiązania funkcjonalnoprzestrzenne z otoczeniem, jest przebiegający przez jego centralną część III Paneuropejski Korytarz Transportowy na sieci TEN-T. Region położony jest na skrzyżowaniu ww. korytarza z kanałem transportowym łączącym Europę Południową ze Skandynawią, przebiegającym przez Bramę Morawską z uwzględnieniem Odry i Kanału Gliwickiego, do którego docierają szerokie tory kolejowe 20. Mapa. UWARUNKOWANIA PRZESTRZENNE WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO Źródło: Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., Uchwała Nr XXV/325/2012 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 28 grudnia 2012 r. w sprawie uchwalenia Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, Departament Polityki Regionalnej i Przestrzennej Opole 2012, s Ibidem, s

18 Charakterystycznymi elementami przestrzeni społecznej województwa są 21 : Wysoki poziom życia gospodarstw domowych, wysoki poziom dochodów rozporządzalnych 22 i konsumpcji oraz wysoki poziom zaspokojenia potrzeb, zwłaszcza w sferze infrastruktury społecznej. Bardzo niska aktywność ekonomiczna ludności oraz niski poziom zatrudnienia, składające się na potencjalne i niewykorzystywane rezerwy podaży pracy. Postępująca depopulacja, wynikająca z niskiego przyrostu naturalnego oraz bardzo niekorzystnych tendencji w zakresie ruchu migracyjnego ludności. Wyniki Diagnozy społecznej wskazują, że warunki życia gospodarstw domowych w województwie opolskim należą do najwyższych w Polsce 23. Przestrzeń gospodarczą województwa charakteryzuje 24 : Średni poziom rozwoju gospodarczego (PKB per capita 11 miejsce w kraju) oraz najniższa w kraju stopa wzrostu gospodarczego w ostatnich kilkunastu latach. Stosunkowo silne wewnątrzregionalne zróżnicowanie poziomu rozwoju gospodarczego (niższy wskaźnik PKB per capita w części zachodniej województwa). Istotne znaczenie sektora przemysłu w rozwoju gospodarczym regionu (30,7% wartości dodanej brutto przy przeciętnej dla Polski 23,9%). Zróżnicowana struktura działowa przemysłu, w której wyróżniają się m.in. zakłady przemysłu spożywczego, chemicznego, koksowniczego, energetycznego, cementowowapienniczego, metalowego, a ponadto przemysł meblarski i drzewny, bazujący na długoletniej tradycji. 21 Materiał roboczy do wypracowania Diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w ramach procesu przygotowania Strategii rozwoju województwa opolskiego (styczeń 2012), op. cit., s Według szacunków prof. R. Jończego poziom ten jest w istocie wyższy niż wskazują oficjalne dane, gdyż nieuwzględnione pozostają dochody transferowane z zagranicy, związane głównie z bezprecedensową skalą wahadłowej migracji zarobkowej z Opolszczyzny, utrzymującej się od okresu transformacji na najwyższym poziomie w kraju. 23 Autorzy Raportu: Diagnoza społeczna. Warunki i jakość życia Polaków, do porównania warunków życia gospodarstw domowych w układzie wojewódzkim, wykorzystali taksonomiczną miarę warunków życia. Wskazana miara jest wielkością syntetyczną, uwzględniającą zmienne charakteryzujące określone obszary życia, do których należą: dochody, wyżywienie, zasobność materialna, warunki mieszkaniowe, kształcenie dzieci, ochrona zdrowia, uczestnictwo w kulturze oraz wypoczynek. Analiza porównawcza w układzie wojewódzkim została przeprowadzona pod kątem finansowych możliwości gospodarstw domowych zaspokojenia potrzeb w wybranych obszarach. Diagnoza społeczna. Warunki i jakość życia Polaków. Raport, red. J. Czapiński, T. Panek, Polskie Towarzystwo Statystyczne, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2012, s Materiał roboczy do wypracowania Diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w ramach procesu przygotowania Strategii rozwoju województwa opolskiego (styczeń 2012), op. cit., s

19 Trwała (z zastrzeżeniami), wysoka rentowność opolskich przedsiębiorstw, charakteryzujących się ponadto wysokim stopniem płynności finansowej. Duży potencjał eksportowy województwa opolskiego, opierający się w zdecydowanej mierze na przemyśle chemicznym. Wysoka produktywność rolnicza (wysokie plony). Atutem Opolszczyzny jest jej położenie na trasie ważnych linii komunikacyjnych - drogowych, kolejowych, a także odrzańskiego szlaku wodnego. Województwo opolskie charakteryzuje się względnie wysokim stopniem rozwoju infrastruktury i zajmuje stosunkowo korzystną pozycję konkurencyjną, jednak w kontekście regionalnym sytuacja jest gorsza, szczególnie w porównaniu z ościennymi województwami dolnośląskim i śląskim 25. Przez teren województwa przebiega najważniejsza dla południowej części kraju autostrada A-4, będąca częścią III paneuropejskiego korytarza transportowego Berlin-Kijów oraz magistrala kolejowa wschód-zachód, co stwarza solidne podstawy do dynamicznego rozwoju regionu. Decydujące znaczenie w powiązaniach funkcjonalnych odgrywają powiązania transportowe, zapewniające sprawny dostęp do rynków pracy, dóbr i usług. Miarą spójności terytorialnej jest między innymi dostępność czasowa obszaru województwa, w szczególności głównego bieguna wzrostu miasta Opola. Wykonany w roku 2011 pomiar rzeczywistego czasu przejazdu samochodem osobowym wskazał, że centralne usytuowanie stolicy regionu, rozmiar i kształt granic województwa oraz dominujący kierunek wschód-zachód w układzie sieci drogowej sprawiają, że większość mieszkańców regionu (77,1%) mieszka w zasięgu izochrony 60 min oraz że najbardziej niekorzystną dostępność do Opola (czas przejazdu > 90 min) mają mieszkańcy południowych i północnych krańców województwa opolskiego, które leżą poza głównymi korytarzami transportowymi i są obsługiwane przez drogi niskich kategorii 26. Mapa prezentuje dostępność drogową miasta Opola w 2011 r. 25 Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., op. cit., s Ibidem, s

20 Mapa. DOSTĘPNOŚĆ DROGOWA MIASTA OPOLA W 2011 R. Źródło: Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., Uchwała Nr XXV/325/2012 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 28 grudnia 2012 r. w sprawie uchwalenia Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, Departament Polityki Regionalnej i Przestrzennej Opole 2012, s. 66. Zgodnie z Planem Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Opolskiego zakłada się, że w okresie najbliższych kilkunastu lat model struktury węzłowo-pasmowej będzie ewoluował w kierunku wzmocnienia centrum układu (aglomeracji opolskiej), węzłów oraz 19

21 pasm wiążących węzły, w tym promienistego powiązania węzłów z aglomeracją. Generalnie strukturę w dalszym ciągu tworzyć będą dwa zasadniczo odmienne typy obszarów 27 : 1) intensywnego zagospodarowania, który ze względu na występujący w nich potencjał społeczno-gospodarczy i techniczny, predyspozycje i możliwości wykorzystania efektu kumulacji i synergii, stanowią naturalne obszary koncentracji procesów urbanizacyjnych. Elementami strukturalnymi w ramach tego typu obszarów są: węzły (ośrodki osadnicze), pasma rozwoju (korytarze transportowo-osadnicze) oraz zespół aglomeracji opolskiej; 2) ekstensywnego zagospodarowania, obejmujące obszary użytkowane i predysponowane do rozwoju funkcji rolniczych, leśnych, turystycznych i przyrodniczych bazujących na potencjale przyrodniczo-krajobrazowym przestrzeni, wymagające ochrony, stabilizacji i wzmocnienia. W Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Opolskiego przyjęto, że pierwszorzędne znaczenie dla wydzielenia obszaru problemowego 28, tj. fragmentu przestrzeni, w której występuje szczególne zjawisko z zakresu gospodarki przestrzennej lub nagromadzenie barier i konfliktów przestrzennych, w szczególności w odniesieniu do poziomu regionalnego, będzie miało zdefiniowanie głównej bariery funkcjonalnej, decydującej o utrudnionym rozwoju obszaru. z uwagi na wyjątkowość zjawisk demograficznych Opolszczyzny, nie tylko w skali krajowej, ale i europejskiej zdecydowano, iż całe województwo stanowi obszar problemowy ze względów depopulacyjnych. Dokonano jednocześnie podziału obszarów problemowych na te, które mają charakter ponadregionalny (krajowy) oraz na pozostałe o charakterze regionalnym 29. Polityka rozwoju realizowana przez województwo opolskie do 2020 r., bazująca na ustaleniach krajowych i unijnych dokumentów strategicznych, będzie wykorzystywać terytorialne podejście do zagadnień rozwojowych 30. Ukierunkowanie przestrzenne podejmowanych interwencji pozwoli zarówno na właściwe wykorzystanie wewnętrznych potencjałów, jak również niwelowanie niedoborów danego obszaru. Przyjęcie podejścia 27 Materiał roboczy do wypracowania Diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w ramach procesu przygotowania Strategii rozwoju województwa opolskiego (styczeń 2012), op. cit., s Intencją autorów Materiału roboczego do wypracowania Diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego nie było ukierunkowanie myślenia o strategicznych obszarach problemowych, jako o obszarach ostatecznie zdefiniowanych na potrzeby Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego, a jedynie prezentacja ujęcia przyjętego w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Opolskiego, w którym przestrzenne obszary problemowe są w zasadzie obszarami funkcjonalnymi. 29 Materiał roboczy do wypracowania Diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w ramach procesu przygotowania Strategii rozwoju województwa opolskiego (styczeń 2012), op. cit., s Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., op. cit. s

22 terytorialnego zwiększy efektywność realizacji celów rozwojowych. W podejściu terytorialnym uwzględnia się lokalne zróżnicowania województwa opolskiego, przy jednoczesnym dążeniu do budowania przewag konkurencyjnych w oparciu o obszary wzrostu. Uwarunkowania strategiczne i programowe wymagają odejścia od sektorowej realizacji działań prorozwojowych i wprowadzenia zintegrowanego podejścia do zarządzania rozwojem województwa. Kluczowe wskazania do podejścia terytorialnego zawarte są w dokumentach rządowych, tj. w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego : Regiony, Miasta, Obszary wiejskie (KSRR) i Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK) 31. Przyjęte w województwie opolskim podejście terytorialne ma charakter otwarty i uwzględnia następujące płaszczyzny 32 : bieguny wzrostu, obszary problemowe. Do biegunów wzrostu zostały zaliczone 33 : ośrodek wojewódzki (Opole) z obszarem funkcjonalnym (Aglomeracja Opolska) oraz ośrodki subregionalne (Brzeg, Kędzierzyn-Koźle, Kluczbork, Nysa) i ich obszary funkcjonalne. W ramach obszarów problemowych uwzględnione zostały 34 : obszar depopulacji (całe województwo ze szczególnym uwzględnieniem podregionu opolskiego w ramach postulowanego NUTS3), obszary wiejskie wymagające wsparcia procesów rozwojowych, w tym o najtrudniejszej sytuacji rozwojowej, miasta wymagające restrukturyzacji i rewitalizacji (Opole, 4 ośrodki subregionalne, pozostałe miasta powiatowe i miasta powyżej 5 tys. mieszkańców z podregionu nyskiego w ramach postulowanego NUTS3), obszary przygraniczne, obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi, obszary o ekstremalnie niskiej dostępności transportowej. W układzie terytorialnym, na poziomie jednostek statystycznych NUTS3 w województwie opolskim podregion nyski jest zaliczany do obszarów o najniższym statystycznym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego w kraju. Natomiast podregion opolski wyróżnia wyższy 31 Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s

23 poziom wyludniania. Występujące zróżnicowanie w województwie opolskim wymaga szczególnej interwencji 35. Rys. PRZEWAGI KONKURENCYJNE W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM Źródło: Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., Uchwała Nr XXV/325/2012 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 28 grudnia 2012 r. w sprawie uchwalenia Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, Departament Polityki Regionalnej i Przestrzennej Opole 2012, s. 70. Powiat opolski jako jednostka podziału administracyjnego kraju Powiat opolski w rankingu powiatów województwa opolskiego zajmuje drugie miejsce pod względem liczby ludności (133, 1 tys.) po powiecie nyskim (142,6 tys.). Powiat opolski jest to powiat ziemski, który wyróżnia w województwie opolskim największy odsetek ludności zamieszkującej obszary wiejskie (ok. 86%). W powiecie oleskim i namysłowskim mieszkańcy wsi stanowią 63% ogółu mieszkańców powiatu. Najmniejszy odsetek mieszkańców wsi 35% posiada powiat kędzierzyńsko-kozielski. W powiecie opolskim mieszka 1/4 ludności wiejskiej całego województwa opolskiego. Drugim powiatem pod względem koncentracji ludności wiejskiej jest powiat nyski, mieszka 35 Ibidem, s

24 w nim 14% ludności obszarów wiejskich województwa opolskiego. Powiat opolski wyróżnia największa w województwie lesistość (44,6% ogólnej powierzchni), podczas gdy w całym województwie wskaźnik ten wynosi 26,5%. Duża koncentracja lasów na obszarze powiatu opolskiego powoduje, że stanowią one 28,3% zasobów województwa. Drugi w kolejności powiat oleski posiada 13,6% tych zasobów leśnych. Mapa. POWIAT OPOLSKI MAPA ADMINISTRACYJNA Źródło: Mapa-administracyjna, MAPA-ADMINISTRACYJNA.html ( ). Powiat opolski należy do słabiej zaludnionych: zajmuje 8 miejsce w województwie pod względem gęstości zaludnienia (84 osoby/km 2 ) przy wskaźniku dla całego województwa 108 osób/km 2. Najwyższa gęstość zaludnienia występuje w powiecie grodzkim Opole (1259 osób/km 2 ), a najniższa 57 osób/km 2 w powiecie namysłowskim. 23

25 Tab. RANKING GMIN POWIATU OPOLSKIEGO WEDŁUG LICZBY LUDNOŚCI, POWIERZCHNI I GĘSTOŚCI ZALUDNIENIA Gmina Ludność* Gmina Powierzchnia Gmina Gęstość zaludnienia w km 2 osób/1 km 2 Ozimek Niemodlin 183 Komprachcice 195,8 Dobrzeń Wielki Popielów 176 Ozimek 160,2 Niemodlin Turawa 171 Dobrzeń Wielki 158 Komprachcice Murów 160 Tarnów Opolski 118,6 Prószków 9818 Dąbrowa 131 Chrząstowice 81,5 Tarnów Opolski 9724 Łubniany 126 Prószków 81,1 Turawa 9633 Ozimek 126 Łubniany 75,4 Łubniany 9506 Prószków 121 Niemodlin 74,4 Dąbrowa 9478 Dobrzeń Wielki 91 Tułowice 65 Popielów 8263 Chrząstowice 82 Dąbrowa 57,1 Chrząstowice 6683 Tarnów Opolski 82 Turawa 56,2 Murów 5628 Tułowice 81 Popielów 46,9 Tułowice 5269 Komprachcice 56 Murów 35,2 Powiat razem Powiat razem 1586 Powiat razem 83,9 * Dane Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 r. Źródło: dane z Urzędu Statystycznego w Opolu i obliczenia własne. Gmina Turawa położona w centralnej części województwa opolskiego należy do największego pod względem obszaru powiatu opolskiego, zajmującego 1586 km 2. Powiat ten obejmuje 13 gmin, w tym 3 miejsko-wiejskie i 10 wiejskich. Gmina Turawa plasuje się w czołówce gmin powiatu opolskiego pod względem zajmowanej powierzchni, natomiast należy do słabiej zaludnionych podobnie jak gminy Popielów i Murów. Tab. POWIAT OPOLSKI NA TLE WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO Wyszczególnienie Powiat opolski % w województwie Ranking w województwie Powierzchnia 1586 km 2 16,9 1 Ludność 133,2 tys. 13,1 2 Gęstość zaludnienia 85 osób/km 2 77,9 8 Lasy ha 28,3 1 Źródło: dane Urzędu Statystycznego w Opolu 24

26 Założenia funkcjonowania i struktura i aglomeracji opolskiej W 2012 r. na mocy porozumienia samorządów lokalnych 36 została utworzona Aglomeracja Opolska, obejmująca stolicę województwa oraz 19 gmin. W skład aglomeracji weszły gminy powiatu opolskiego bez Tułowic, cały powiat krapkowicki, Izbicko z powiatu strzeleckiego i Lewin Brzeski z powiatu brzeskiego. W momencie utworzenia aglomeracja obejmowała centralny teren województwa o powierzchni 2289 km 2 (24,3% powierzchni województwa opolskiego) ze stanem ludności (na dzień 31 XII 2011 r.) tj. 33% ludności województwa. Aglomeracja obejmuje 6 gmin miejsko-wiejskich, 13 gmin wiejskich i 1 miasto na prawach powiatu. Tab. AGLOMERACJA OPOLSKA W 2012 R. RANKING GMIN WEDŁUG MALEJĄCEJ LICZBY LUDNOŚCI Gminy według powierzchni Gminy według liczby ludności Gminy według gęstości w km 2 zaludnienia Nazwa gminy Powierzchnia Nazwa gminy Liczba ludności Nazwa gminy Gęstość w km 2 zaludnienia Niemodlin* 183 Opole Opole 1259 Popielów* 176 Krapkowice Zdzieszowice 284 Turawa* 171 Ozimek Krapkowice 242 Lewin Brzeski 160 Zdzieszowice Komprachcice 199 Murów* 160 Dobrzeń Wielki Ozimek 160 Dąbrowa* 131 Lewin Brzeski Dobrzeń Wielki 159 Łubniany* 126 Niemodlin Gogolin 123 Ozimek* 126 Gogolin Tarnów Opolski 118 Prószków* 121 Komprachcice Lewin Brzeski 85 Strzeleczki 118 Prószków 9790 Chrząstowice 82 Gogolin 101 Tarnów Opolski 9692 Prószków 81 Krapkowice 97 Turawa 9664 Walce 81 Opole 97 Łubniany 9587 Łubniany 76 Dobrzeń Wielki* 91 Dąbrowa 9579 Niemodlin 74 Izbicko 85 Popielów 8208 Dąbrowa 73 Chrząstowice* 82 Strzeleczki 7511 Izbicko 64 Tarnów Opolski* 82 Chrząstowice 6743 Strzeleczki Dziennik Urzędowy Województwa Opolskiego z dnia 31 X 2012 r., poz

27 Walce 69 Walce 5622 Turawa 56 Zdzieszowice 57 Murów 5573 Popielów 47 Komprachcice* 56 Izbicko 5418 Murów 35 Aglomeracja 2289 Aglomeracja Aglomeracja 146 Województwo 9412 Województwo Województwo 107 * gminy należące do powiatu ziemskiego opolskiego. Źródło: Portret aglomeracji opolskiej w 2012 r. Bank Danych Lokalnych GUS. Przynależność gminy Turawa do Aglomeracji Opolskiej (mapa) zwiększa możliwości podejmowania działań w stosunku do możliwości samorządu gminy (np. inwestycje o charakterze infrastrukturalnym lub dotyczących problemów gmin sąsiadujących ze sobą). Z racji swego położenia geograficznego gmina Turawa sąsiaduje z czterema gminami Aglomeracji Opolskiej: dwiema gminami wiejskimi powiatu opolskiego: Chrząstowice i Łubniany; gminą miejsko-wiejską Ozimek powiatu opolskiego z miastem pełniącym funkcje lokalne; miastem na prawach powiatu i stolicą województwa - Opolem. Gmina Turawa graniczy ponadto z dwiema gminami wiejskimi, spoza aglomeracji opolskiej: Lasowice Wielkie z powiatu kluczborskiego; Zębowice z powiatu oleskiego. Mapa. AGLOMERACJA OPOLSKA NA TLE PODZIAŁU ADMINISTRACYJNEGO WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO Źródło: Aglomeracja Opolska, Urząd Statystyczny w Opolu, files/u1/aglomeracjaopolska/urzad% 20staystyczny.pdf ( ). 26

28 ROZDZIAŁ III. GMINA TURAWA JAKO JEDNOSTKA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO W POWIECIE OPOLSKIM Charakterystyka ogólna Gminy Turawa Gmina Turawa położona jest w powiecie opolskim, województwie opolskim. Jest to jedna z 71 gmin województwa opolskiego. Zajmuje ona obszar 171 km 2 i liczy 9633 mieszkańców (Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań z 2011 roku). Gmina położona jest na wysokości od 155 do 222 m n.p.m. Najwyżej położonymi obszarami są okolice Ligoty Turawskiej i Zakrzowa Turawskiego (222 m n.p.m.), natomiast najniżej usytuowane są tereny znajdujące się wzdłuż doliny Małej Panwi i przy wsi Zawada ( m n.p.m.). Według fizyczno geograficznej regionalizacji Polski J. Kondrackiego 37 gmina Turawa umiejscowiona jest w następujących jednostkach: megaregion Europa Środkowa; prowincja Niż Środkowoeuropejski; podprowincja Niziny Środkowopolskie; makroregion Nizina Śląska; mezoregion Równina Opolska oraz Pradolina Wrocławska. Pod względem powierzchni gmina Turawa znajduje się w grupie 14 gmin o obszarze od 150 do 200 km 2 i w grupie 17 gmin o liczbie ludności od 7,5 tys. do 10 tys. Zbliżonymi pod względem powierzchni i liczby ludności do gminy Turawa są tylko cztery gminy województwa opolskiego: Byczyna, Korfantów, Popielów i Pawłowiczki. w całym województwie gmina Turawa pod względem powierzchni zajmuje 16 miejsce. Wśród gmin obszarowo większych od Turawy jest 13 gmin miejsko-wiejskich i tylko dwie wiejskie (Lubsza km 2, Lasowice Wielkie km 2, Popielów 176 km 2 ). 37 J. Kondracki, Geografia fizyczna Polski, PWN, Warszawa

29 Tab. GMINY WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO WEDŁUG POWIERZCHNI I LICZBY LUDNOŚCI. STAN W DNIU 31 XII 2012 Grupy gmin według liczby ludności Ogółem O powierzchni w km 2 Poniżej 50,0 50,0-99,9 100,0-149,9 150,0-199,9 200,0-249,9 Ogółem Poniżej i więcej Źródło: Rocznik Statystyczny Województwa Opolskiego 2013, tab. 2/32/, s ,0 i więcej Herbem Gminy jest wizerunek nawiązujący do uwarunkowań fizjograficznych: na tle niebieskiego nieba zachodzące do połowy tarczy słońce koloru ugier złoty, w części środkowej herbu fale oraz skrzyżowane dwa wiosła koloru ugier złoty, w dolnej części herbu ryba koloru ugier złoty z podwiniętą ku górze głową i częścią ogonową. Flagą Gminy jest prostokątny płat tkaniny o barwach żółty i niebieski, ułożone w dwóch poziomych pasach tej samej szerokości, z których górny jest barwy żółtej, a dolny niebieskiej z umieszczonym pośrodku herbem gminy. 28

30 Pieczęć Gminy jest okrągła z wizerunkiem herbu gminy umieszczonym pośrodku koła oraz napisem w otoku: Gmina Turawa 38. Gmina tworzy jednostki pomocnicze: sołectwa i osiedla. Tworzenie, łączenie, podział i znoszenie sołectw i osiedli oraz zmiany ich granic następuje w formie uchwały Rady Gminy. Rozstrzygnięcia te mogą być dokonywane z inicjatywy: organów Gminy oraz mieszkańców sołectwa, osiedla, którego ta jednostka ma obejmować, wyrażonej w uchwale organu uchwałodawczego jednostki pomocniczej (uchwała podjęta przez co najmniej 1 4 uprawnionych mieszkańców). Przy podziale Gminy na jednostki pomocnicze uwzględnia się przede wszystkim uwarunkowania przestrzenne i istniejące więzi między mieszkańcami 39. Wspólnotę samorządową Gminy Turawa tworzą z mocy prawa mieszkańcy sołectw. Sołectwo samodzielnie zarządza znajdującymi się na terenie jego działania i powierzonymi mu składnikami mienia Gminy. Statut sołectwa określa składniki mienia powierzone sołectwu. Sołectwa i osiedla prowadzą gospodarkę finansową w ramach budżetu Gminy. Gmina Turawa jest gminą wiejską i wśród 68 gmin obejmujących obszary wiejskie znajduje się w najliczniejszej grupie (24 jednostki) o liczbie ludności od 7 tys. do 10 tys. mieszkańców. Tab. GMINY WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO ZAMIESZKAŁE PRZEZ LUDNOŚĆ WIEJSKĄ. STAN W DNIU 31 XII 2012 Grupy gmin według liczby ludności wiejskiej Gminy W liczbach bezwzględnych Ludność na wsi W % ogółu ludności Ogółem ,8 Poniżej , , , i więcej ,5 Źródło: Województwo Opolskie Podregiony. Powiaty. Gminy, tab. 5/47/, s. 99. Wśród 36 gmin wiejskich województwa opolskiego Turawa jest jedną z największych obszarowo - zajmuje 3 miejsce. Wśród 10 gmin wiejskich powiatu opolskiego jest drugą po gminie Popielów pod względem wielkości, a wśród 13 gmin całego powiatu opolskiego jest 38 Uchwała Nr XXII/140/2013 Rady Gminy Turawa z dnia 7 lutego 2013 r. w sprawie uchwalenia Statutu Gminy Turawa. 39 Ibidem. 29

31 trzecią - po gminach Niemodlin (183 km 2 ) i Popielów (176 km 2 ). Tab.. JEDNOSTKI PODZIAŁU ADMINISTRACYJNEGO W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM Wyszczególnienie Gminy Miasta Miejscow ości Ogółem Miejskie Wiejskie Miejskowiejskie wiejskie Sołectwa Województwo 71 3* Powiat opolski ** Gmina Turawa * Gminy miejskie: Brzeg, Kędzierzyn-Koźle i Opole o statusie powiatu. ** Miasta w powiecie opolskim: Niemodlin, Ozimek, Prószków. Źródło: dane z Urzędu Statystycznego w Opolu. Gmina Turawa składa się z 11 sołectw i obejmuje 24 miejscowości. Największym pod względem liczby jednostek osadniczych jest sołectwo Bierdzany (5 miejscowości), a pod względem obszaru - miejscowość Turawa (4297 ha, w tym 2200 ha to powierzchnia Jeziora Turawskiego). Najmniejszym sołectwem są Węgry (jedna miejscowość o powierzchni 660 ha). Tab. MIEJSCOWOŚCI GMINY TURAWA Sołectwo Powierzchnia w ha Liczba miejscowości Skład miejscowości statystycznej Bierdzany Bierdzany, Bierdzańska Kolonia, Chocimierz, Piła, Pociecha Kadłub Turawski Kadłub Turawski, Pod Borem Kotórz Mały Kotórz Mały Kotórz Wielki Kotórz Wielki Ligota Turawska Ligota Turawska, Łącz, Ostrów Osowiec Osowiec, Osowiec Osiedle, Trzęsin Rzędów Rzędów Turawa Turawa, Marszałki, Rosocha Węgry Węgry Zakrzów Turawski Zakrzów Turawski, Niwa Zawada Zawada, Borek Źródło: Statystyczne Vademecum Samorządowca Portret miejscowości statystycznych w gminie Turawa w 2010 r. oraz strona internetowa gminy Turawa. Jednostki pomocnicze sołectwa, osiedla podlegają nadzorowi organów Gminy na zasadach określonych w statutach tych jednostek. Nadzór nad działalnością sołectw i osiedli 30

32 sprawują Rada Gminy i Wójt 40. Siedzibą organów Gminy jest wieś Turawa. Tab. ORGANY GMINY TURAWA W LATACH (W OSOBACH) Wyszczególnienie Radni gminy według płci - ogółem Mężczyźni Kobiety Radni gminy wg płci i wieku - ogółem , w tym: i więcej Mężczyźni - ogółem , w tym: i więcej Kobiety - ogółem , w tym: i więcej Radni gminy według grup zawodów ogółem Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy Specjaliści Technicy i inny średni personel Pracownicy biurowi Pracownicy usług i sprzedawcy Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń Pracownicy przy pracach prostych Pozostali niesklasyfikowani Radni gminy wg poziomu wykształcenia - ogółem Wyższe Średnie Zasadnicze zawodowe Uchwała Nr XXII/140/2013 Rady Gminy Turawa z dnia 7 lutego 2013 r. w sprawie uchwalenia Statutu Gminy Turawa. 31

33 Podstawowe i pozostałe Podstawowe Sołtysi Sołtysi kobiety Sołtysi mężczyźni Źródło: dane GUS oraz Banku Danych Lokalnych. Jednostki organizacyjne Gminy Turawa stanowią: Gminny Ośrodek Pomocy w Turawie, powołany Uchwałą Nr XIV/64/90 Gminnej Rady Narodowej w Turawie z dnia r. oraz Gminny Zespół Ekonomiczno-Administracyjny Szkół w Turawie (GZEAS), który zajmuje się obsługą finansową i kadrową publicznych jednostek oświatowych Gminy Turawa. W czerwcu 2013 r. został opracowany kodeks etyczny pracowników Urzędu Gminy Turawa. W pracach nad kodeksem brali udział wszyscy pracownicy Urzędu Gminy oraz pracownicy GZEAS. W przygotowaniu kodeksu pomagała zewnętrzna firma konsultingowa. Jedną z propozycji było zerwanie z dawną urzędową terminologią petent i nazywanie osób załatwiających sprawy w Urzędzie klientami. Całość po przyjęciu Zarządzeniem Wójta ma zostać ogłoszona na stronach internetowych Gminy Turawa 41. Tab. TURAWA NA TLE GMIN OŚCIENNYCH Gmina Typ gminy Liczba ludności* Powierzchnia w km2 Ogółem W tym miasto Ogółem Turawa Wiejska Chrząstowice Wiejska Łubniany Wiejska Ozimek Miejsko-wiejska Opole Miasto na p. powiatu Lasowice Wielkie Wiejska Zębowice Wiejska Razem * Stan według spisu powszechnego, stan w dniu 31 III 2011 r. Źródło: dane Urzędu Statystycznego w Opolu. W tym miasto Oprócz Aglomeracji Opolskiej Samorząd Gminy Turawa ma możliwość podejmowania działań z innymi społecznościami lokalnymi, nie tylko z tytułu zależności wynikających 41 Kodeks etyczny pracowników Urzędu Gminy Turawa. 32

34 z podziału administracyjnego kraju, ale też w ramach dobrowolnie zawieranych porozumień. Związki gmin, w których uczestniczy Gmina Turawa: 1. Związek Gmin Dolna Mała Panew obejmuje 8 gmin: z powiatu opolskiego: Chrząstowice, Dobrodzień, Dobrzeń Wielki, Łubniany, Ozimek, Turawa, z powiatu strzeleckiego: Kolonowskie, z powiatu oleskiego: Zębowice. 2. Międzygminny Związek Trias Opolski tworzą od 6 III 2001 r.: 23 gminy województwa opolskiego: Chrząstowice, Dąbrowa, Dobrodzień, Dobrzeń Wielki, Gogolin, Izbicko, Jemielnica, Kolonowskie, Komprachcice, Krapkowice, Leśnica, Łubniany, m. Opole, Ozimek, Prószków, Strzelce Opolskie, Strzeleczki, Tarnów Opolski, Ujazd, Zawadzkie, Zębowice oraz 3 gminy województwa śląskiego: Rudziniec, Toszek, Wielowieś. 3. Lokalna Grupa Działania (LGD) Kraina Dinozaurów to stowarzyszenie, którego celem jest dbałość o rozwój lokalnej gospodarki w taki sposób, by jednocześnie udało się zachować kultywowane od pokoleń tradycje i lokalne dziedzictwo materialne i niematerialne. Dzięki środkom z programu LEADER, stowarzyszenie zajmuje się dofinansowywaniem projektów związanych z organizacją różnorodnych szkoleń i aktywizacji mieszkańców, szeroko pojętym rozwojem turystyki, organizacją imprez lokalnych, renowacji interesujących obiektów i zabytków oraz wsparciem przedsiębiorczości (zwłaszcza pozarolniczej). LGD obejmuje 6 gmin: Chrząstowice, Dobrodzień, Kolonowskie, Ozimek, Turawa, Zawadzkie. Dzięki dobrej współpracy między Stowarzyszeniem LGD Kraina Dinozaurów a Stowarzyszeniem Delta od 1 września 2013 r. mieszkańcy wszystkich gmin należących do LGD Kraina Dinozaurów : Chrząstowice, Dobrodzień, Kolonowskie, Ozimek, Turawa, Zawadzkie, Zębowice mają możliwość otrzymania bezpłatnych kart wstępu do Jura Parku w Krasiejowie (na wcześniej ustalonych warunkach). Najważniejszą atrakcją turystyczną Krainy Dinozaurów jest Jura Park w Krasiejowie (oprócz Jezior Turawskich i zabytków w gminie Turawa). Gmina Turawa na arenie międzynarodowej współpracuje (dane z 2010 r.) z następującymi gminami: Gminą Werter (Nadrenia- Westfalia, Niemcy) współpraca od 1996 r., umowa partnerska r.; Gminą Saalfelder Höhe (Turyngia, Niemcy) współpraca od 1997 r., umowa partnerska r.; Gminą Dřevohostice (Kraj Ołomuniecki, Czechy) współpraca od 2006 r., umowa partnerska r. oraz miastem Conndette (Francja). 33

35 Rozdział IV. ŚRODOWISKOWE UWARUNKOWANIA ROZWOJU GMINY TURAWA. POTENCJAŁ ZASOBÓW NATURALNYCH I JAKOŚĆ ŚRODOWISKA Środowisko geograficzne, jego zasoby, stan ilościowo-jakościowy oraz rozmieszczenie stanowią podstawowy czynnik endogeniczny, warunkujący zrównoważony rozwój każdego regionu. Środowiskowe uwarunkowania rozwoju regionu tkwią w jego zasobach naturalnych i ich walorach, a także w zjawiskach i procesach, których źródłem jest środowisko. Cechy przestrzeni przyrodniczej i stan środowiska województwa, bezpośrednio warunkują kierunki jego rozwoju i sposoby organizacji przestrzeni. z jednej strony sprzyjają rozwojowi województwa i stanowią jego atut, z drugiej zaś strony stanowią czynnik ograniczający - barierę lub element stabilizujący rozwój, zapewniający trwałą równowagę pomiędzy elementami przyrodniczymi, społecznymi i gospodarczymi 42. Zasoby naturalne środowisko przyrodnicze Gminy Turawa Warunki przyrodnicze gminy Turawa zostały szeroko omówione w następujących dokumentach: Raport o stanie społeczno-gospodarczym Gminy Turawa opracowanym przez Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie, maj lipiec 2007 r.; Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Turawa opracowany przez ATMOTERM S.A. w czerwcu w 2009 r.; Zmiana Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Turawa z 2010 r., opracowana przez: E. Stawiany, K. Radosz, A. Sakuta, P. Michalski, z firmy REGIOPLAN Sp. z o. o., Wrocław Dla potrzeb aktualnej diagnozy przytoczone zostały fragmenty pochodzące z tych dokumentów istotne z punktu widzenia całościowego ujęcia zasobów, jakimi dysponuje Gmina Turawa. Uwzględniając środowisko przyrodnicze należy zwrócić uwagę na takie elementy, jak: 1. Ukształtowanie terenu i podłoże geologiczne; 42 Materiał roboczy do wypracowania Diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w ramach procesu przygotowania Strategii rozwoju województwa opolskiego (styczeń 2012), op. cit., s

36 2. Surowce naturalne; 3. Gleby; 4. Klimat; 5. Zasoby wody i sieć rzeczną; 6. Flora i fauna; 7. Lasy; 8. Ochrona przyrody. Ukształtowanie terenu i podłoże geologiczne Teren Gminy Turawa pod względem morfologicznym charakteryzuje się rzeźbą równinną urozmaiconą płaskodennymi dolinami lokalnych cieków wodnych, w tym największą Małej Panwi o przebiegu równoleżnikowym 43. Nachylenie terenu nie przekracza 5%. Podłoże geologiczne stanowią utwory trzeciorzędowe i czwartorzędowe okresu plejstoceńskiego i holoceńskiego. Pod względem geologicznym teren zbudowany jest z osadów piaszczysto-żwirowych i lokalnie z osadów gliniastych. W regionach dolin rzecznych wykształcił się system teras rzecznych o charakterze piaszczystym i piaszczysto żwirowym oraz terasy średnie i zalewowe, przykryte cienką warstwą utworów mułkowych i pylastych wieku holoceńskiego. Cechą charakterystyczną gminy Turawa są Jeziora Turawskie, a przede wszystkim największe z nich Jezioro Duże (powszechnie znane w kraju, jako Jezioro Turawskie), będące sztucznym zbiornikiem wodnym na Małej Panwi. Surowce naturalne Obszar Gminy Turawa nie obfituje w surowce mineralne, których eksploatacja byłaby na znaczącym poziomie. Występują natomiast surowce ilaste ceramiki budowlanej oraz piaski kwarcowe formierskie 44. W Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego wykazane zostały udokumentowane trzy złoża kopalin, z których jednak żadne nie jest eksploatowane, nie posiada przedsiębiorcy, koncesji, obszaru górniczego i terenu górniczego. Nie planuje się 43 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Turawa opracowana przez ATMOTERM S.A., w czerwcu w 2009 r., s Ibidem, s

37 w związku z tym ich eksploatacji 45. Największym zasobem surowcowym gminy są lasy, jednak ze względu na to, że w większości znajdują się one na obszarach chronionych, ich eksploatacja możliwa jest na niewielką skalę. Jakość gleb w Gminie Turawa Jakość gleb jest ściśle związana z budową geologiczną i morfologiczną terenu. W gminie Turawa występują gleby wytworzone z utworów piaskowych, gliniastych, pylastych i organicznych. Wyróżnia się następujące typy gleb 46 : gleby płowe, bielicowe i pseudobielicowe, czarne ziemie, mady, gleby brunatne, gleby bagienne mułowo-torfowe. Na terenie gminy Turawa przeważają gleby niskiej jakości. Dominuje V klasa bonitacyjna, która stanowi 50,51% gruntów ornych. Łącznie klasy bonitacyjne IVb, V i VI stanowią ponad 78% gruntów ornych. Ponadto gleby te są w znacznym stopniu zakwaszone, co obniża ich potencjalne możliwości produkcyjne. Tab. JAKOŚĆ GLEB W GMINIE TURAWA Klasy bonitacyjne użytków ornych KL. i i II KL. IIIa KL. IIIb KL. IVa KL. IVb KL. V KL. VI ha % - 0 0,1 5,8 18,2 49,6 26,3 Klasy bonitacyjne użytków zielonych KL. i i II KL. III KL. IV KL. V KL. VI ha % - 1,7 55,3 39,7 3,3 Źródło: Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Turawa, tab. 3, s Zmiana Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Turawa z 2010 r., s Aktualizacja programu..., op. cit. s

38 Klimat Gminy Turawa Klimat Gminy Turawa jest taki jak dla województwa opolskiego, które położone jest w stosunkowo najcieplejszej strefie klimatycznej Polski. Charakteryzuje go relatywnie małe roczne amplitudy temperatury powietrza, wczesna wiosna, długie ciepłe lato, łagodna i krótka zima 47. Warunki te w województwie opolskim sprzyjają produkcji rolniczej - okres wegetacyjny wynosi 229 dni 48 - jednakże ze względu na słabą jakość gleb w gminie Turawa rolnictwo nie stanowi w niej dominującego sektora gospodarki. Duże znaczenie w kształtowaniu mikroklimatu na terenie gminy mają znaczne zasoby wody w sztucznych zbiornikach jeziorach, a także rzeka Mała Panew oraz znaczne zalesienie gminy Turawa. Warunki klimatyczne w gminie Turawa ocenia się, że są korzystne dla osadnictwa i turystyki, lecz nie są optymalne dla rolnictwa. Zasoby wody i sieć rzeczna Zasoby wodne obejmują wody podziemne, wody gruntowe i wody powierzchniowe. Teren gminy Turawa leży na obszarze głównych struktur wodonośnych województwa opolskiego. Wyróżnia się tu trzy główne zbiorniki wód podziemnych 49 : GZWP nr 333 Zbiornik (T2) Opole - Zawadzkie: Jest to zbiornik wód triasowych. Powierzchnia zbiornika wynosi 750 km², powierzchnia ONO również 750 km². Średnia głębokość ujęć waha się od 120 do 140 m, a szacunkowe zasoby dyspozycyjne to 200 tys m³/d. Wody zalegające na obszarze zbiornika Opole - Zawadzkie są bardzo czyste i czyste do użytku bez uzdatniania: klasa Ib (Ic, Id). GZWP nr 334 Dolina Kopalna Rzeki Mała Panew: Jest to zbiornik wód czwartorzędowych o powierzchni 80 km², z 60 km² to powierzchnia ONO, a 20 km² OWO. Średnia głębokość ujęć wynosi 70 m, a szacunkowe zasoby dyspozycyjne to 100 tyś m³/d. Zalegające na obszarze zbiornika wody są nieznacznie zanieczyszczone, ale łatwe do uzdatniania (klasa Ic). GZWP nr 335 Zbiornik (T1) Krapkowice Strzelce Opolskie: Jest to zbiornik wód triasowych o powierzchni 2050 km². Obszar wysokiej ochrony OWO utworzony został na 47 Aktualizacja programu... op. cit., s Zmiana studium..., op. cit., s Ibidem, s

39 powierzchni 1000 km². Średnia głębokość ujęć wody waha się od 100 do 600 m, a szacunkowe zasoby dyspozycyjne to 50 tys m³/d. Podobnie jak w przypadku GZWP nr 334 są to wody nieznacznie zanieczyszczone, łatwe do uzdatnienia. Zbiorniki GZWP 333 Opole Zawadzkie i GZWP 334 Dolina Kopalna Rzeki Mała Panew objęte są Obszarem Najwyższej Ochrony wód podziemnych (ONO). W jego obrębie znajduje się zachodnia część terenu gminy tj.: grunty wsi Zawada, Węgry oraz Kotórz Mały. W celu ochrony zbiornika GZWP 335 utworzony został obszar wysokiej ochrony (OWO). Obejmuje on tereny położone na południe od wsi Osowiec, Węgry, Turawa, Rzędów. Wody gruntowe zalegają stosunkowo płytko na terenie gminy Turawa 50 Dla terenów bezpośrednio przylegających do dolin rzecznych jest to 2,0 3,0 m p.p.t. Wraz z oddaleniem się od dolin, wzrasta głębokość, na której znajduje się zwierciadło i wynosi ona nawet 5 m p.p.t. Przepuszczalność gruntów, a co za tym stoi stopień ich podatności na zanieczyszczenia, można określić jako średni. Teren Gminy Turawa ma dobrze rozwinięta sieć wód powierzchniowych obejmującą rzeki i jeziora. Obszar gminy leży w zasięgu dwóch zlewni. Część południowa gminy należy do dorzecza Małej Panwi, a północna do dorzecza Stobrawy. Podstawowym ciekiem na terenie Gminy Turawa jest prawobrzeżny dopływ Odry rzeka Mała Panew, przepływająca ze wschodu na zachód w południowej części gminy. Pozostałe ważniejsze cieki to 51 : Jemielnica - w południowo zachodniej części, lewobrzeżny dopływ Małej Panwi, przepływająca przez Zawadę; Brynica - dopływ Stobrawy w północnej części gminy przepływająca ze wschodu na zachód oraz przepływająca przez Bierdzany; Bierdzańska Woda - dopływ Brynicy; Libawa, która wpływa do zbiornika Turawa i jej przebieg na terenie gminy jest niewielki; odnoga rzeki Małej Panwi na gruntach wsi Osowiec tj. wybudowany w XIX wieku kanał, związany z funkcjonowaniem Fabryki Wyrobów Metalowych w Osowcu. 50 Zmiana studium..., op. cit., s Aktualizacja programu..., op. cit., s

40 Jeziora Gmina Turawa charakteryzuje się cennym walorem turystycznym w postaci jezior. Największe z nich to Jezioro Turawskie zwane też Jeziorem Dużym oraz trzy mniejsze jeziora: Średnie, Srebrne i Małe oraz akwen Tongloch położony we wsi Turawa. Jezioro Duże jest zbiornikiem retencyjnym o powierzchni 2200 ha i pojemności 100 mln m 3 powstało w latach w wyniku wybudowania zapory w dolnym biegu rzeki Małej Panwi. Obecnie Jezioro Turawskie jest własnością Skarbu Państwa w gestii Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu 52. Duża powierzchnia lustra wodnego jeziora sprzyja uprawianiu żeglarstwa i innych sportów wodnych, a obecność w jego wodach licznych gatunków ryb zachęca do spiningu i wędkarstwa gruntowego. Jezioro posiada rozległe piaszczyste plaże i zatoki otoczone lasem sosnowym, zwłaszcza od północnej i południowej strony jeziora. Są to warunki sprzyjające rekreacji. Są tam liczne stałe ośrodki wypoczynkowe oferujące zakwaterowanie i wyżywienie, a także campingi i pola namiotowe. W programie ochrony środowiska dla gminy Turawa, zawartym w dokumencie dotyczącym aktualizacji tego programu, zwrócono uwagę na kwestie zanieczyszczeń, których źródłem są ścieki przemysłowe i komunalne wprowadzane do zbiornika wodami Małej Panwi i Libawy oraz niekontrolowany spływ ścieków z terenów nieskanalizowanych. w związku z tym rozbudowa systemu kanalizacyjnego na terenie gminy Turawa i gmin sąsiadujących ma istotne znaczenie dla poprawy jakości wód zbiornika. Należy podkreślić, że jezioro to spełnia kilka funkcji 53 : retencjonowanie wód Małej Panwi dla potrzeb żeglugowych na Odrze, ochrony przeciwpowodziowej, zasilania ujęcia wody dla Elektrowni Opole, energetyczną Elektrownia wodna Turawa, rekreacyjną, rybacką. Jezioro Średnie o powierzchni 16,5 ha, znajduje się po południowej stronie Jeziora Dużego. Jezioro to jest skutkiem budowy zbiornika retencyjnego na rzece Mała Panew, gdyż powstało ono w wyrobisku, z którego pobierano materiał do budowy zapory. Stan wód tego jeziora 52 Aktualizacja programu..., op. cit., s Zmiana studium..., op. cit., s

41 podobnie jak i pozostałych uznawany jest za dobry, nadający się do rekreacyjnego wykorzystania, jednakże u schyłku letniego okresu wypoczynkowego obserwowano wzrost zanieczyszczenia Jeziora Średniego, co powodowało zamykanie kąpielisk. Jezioro Średnie na skutek podjętych przez gminę Turawa w 2009 (i kontynuowanych latach kolejnych) działań stale poprawia swoją czystość. Działania te to m.in. zakup aeratora, którego zadaniem jest oczyszczania wody w jeziorze. Uzupełnieniem pracy aeratora są zabiegi biomanipulacyjne wykonane przez Gminę Turawa oraz Polski Związek Wędkarski Okręg Opolski, które mają na celu przywrócenie prawidłowego funkcjonowania ekosystemu wodnego. W roku 2012 gmina Turawa zrealizowała projekt dofinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rybackiego, pozyskanych za pośrednictwem Lokalnej grupy Rybackiej Opolszczyzna". W ramach realizacji operacji wykonano utwardzenie ciągu pieszego wraz z oświetleniem, biegnącego wzdłuż wschodniego brzegu Jeziora Średniego. Wykonano również boisko, które w znaczący sposób podniesie atrakcyjność turystyczną okolic Jeziora Średniego, umożliwi połączenie tradycyjnego plażowania z tzw. aktywnym wypoczynkiem. Uzupełnieniem tych rozwiązań było wykonanie publicznej toalety wolnostojącej, która zastąpiła toalety przenośne. Koszt wymienionych inwestycji wyniósł ,31 zł, z czego planowane dofinansowanie to ,24 zł. w 2013 roku realizowano drugi etap zagospodarowania okolic Jeziora Średniego: nawieziono nowy piasek na plaże, wyremontowano murki je okalające, powstał sporych rozmiarów plac zabaw dla dzieci oraz drobna infrastruktura towarzysząca tj. ławki, kosze na śmieci, stojaki na rowery. Koszt inwestycji wyniósł ,30 zł, z czego zł stanowi planowane dofinansowanie ze środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich pozyskanych za pośrednictwem Lokalnej Grupy Działania Kraina Dinozaurów 54. Jezioro Srebrne o powierzchni 13 ha, leży po północno-zachodniej stronie Jeziora Dużego, pomiędzy miejscowościami Osowiec i Marszałki. Pochodzenie jego jest podobne jak Jeziora Średniego i Małego. Zaletą tego jeziora jest duża odporność na degradację i jego wody zaliczane są do i klasy czystości. Jezioro Małe o powierzchni 2,6 ha ma taką samą genezę jak jeziora: Średnie i Srebrne i położone jest w bliskim sąsiedztwie Jeziora Średniego. Jeziora Średnie, Srebrne i Małe otoczone lasami sosnowymi tworzą warunki sprzyjające wypoczynkowi. 54 Kita B., Nowa infrastruktura przy Jeziorze Średnim, Fala, nr 3/

42 W programie ochrony środowiska dla Gminy Turawa 55 w związku z rozpatrywaniem kwestii dotyczących zasobów wodnych zwraca się uwagę na występowanie dwóch typów zagrożeń powodziowych. Pierwszym z nich jest powódź spowodowana niekorzystnymi zjawiskami hydrometeorologicznymi (opadowa, od deszczy nawalnych, roztopowa i zatorowa). Groźba powodzi tego rodzaju ma miejsce podczas występowania nagłych lub ciągłych zjawisk hydrometeorologicznych, szczególnie na terenach bezpośrednio przylegających do rzek: Małej Panwi, Swobnicy, Jemielnicy oraz Maliny. Są to użytki rolne położone we wsi Zawada, Osowiec, Węgry, Kotórz Wielki oraz Kotórz Mały. Ryzyko wystąpienia takiej powodzi określane jest jako niskie, a częstotliwość jest także niska. w razie nagłej powodzi, w usuwaniu zaistniałych szkód wykorzystywane będę jednostki OSP z terenu gminy Turawa. Drugim zagrożeniem jest katastrofa budowli hydrotechnicznej zapory czołowej Jeziora Turawskiego w miejscowości Turawa 56. w przypadku zaistniałego zdarzenia nastąpiłoby praktycznie całkowite zalanie sołectw: Turawa, Kotórz Wielki, Kotórz Mały, Osowiec oraz Węgry. Wiązałoby się z tym bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia mieszkańców w/w sołectw, a także ogromne zniszczenia infrastruktury technicznej. Ryzyko wystąpienia tego rodzaju zagrożenia jest jednak niskie. Flora i fauna w Gminie Turawa Obfitość flory i fauny (w tym występowanie gatunków rzadkich czy nawet zagrożonych) związana z występowaniem zbiorników wodnych oraz znacznych obszarów leśnych czyni gminę Turawa jednym z najcenniejszych obszarów na Opolszczyźnie. Na terenie gminy Turawa wyróżniono pięć głównych ostoi zwierząt 57 : Jezioro Turawskie z okolicami, rzeka Brynica wraz z przyległymi łąkami i stawami hodowlanymi przy miejscowości Marszałki, podmokłe łąki w Trzęsinie, kompleks leśny między doliną Brynicy a Bierdzanami, łąki w pobliżu Zawady, nad Swobnicą i Jemielnicą. 55 Aktualizacja programu, op. cit., s Zmiana studium..., op. cit., s Zmiana studium,, op. cit., s

43 w gminie znajdują się również siedliska nieleśne w dorzeczu Małej Panwi 58 : łąki grądowe rejony pozalewowe, użytkowane gospodarczo, pastwiska, łąki, łąki bagienne rzadkie zbiorowiska łąk ostrożeniowych i trzęślicowych, łąki łęgowe tereny okresowo podtapiane i zalewane, zadrzewienia śródpolne powstałe najczęściej spontanicznie bez udziału człowieka, śródleśne uroczyska łąkowe. Lasy w Gminie Turawa Powiat opolski, do którego należy Gmina Turawa charakteryzuje się dużą lesistością terenu (70,4 tys. - ponad 44%), najwięcej użytków leśnych odnotowuje się w gminach Murów, Tułowice, Ozimek, Turawa. Lasy te są dość znacznie zróżnicowane, dominującymi siedliskami są siedliska borowe, lasy mieszane, występują również siedliska olsowe. Według danych GUS za 2006 rok obszary o szczególnych walorach przyrodniczych, prawnie chronione, obejmują na terenie powiatu powierzchnię 88170,7 ha (55,57% powierzchni powiatu). Zdecydowaną większość tych obszarów zajmują obszary chronionego krajobrazu (ponad 67%) i parki krajobrazowe (32%). W strukturze własnościowej dominują lasy publiczne, które zajmują 97,2% powierzchni. Pieczę nad tymi lasami sprawują Nadleśnictwa, których zasięg nie pokrywa się z administracyjnymi granicami powiatu opolskiego 59. Tereny leśne w gminie Turawa zajmują ponad 50% jej powierzchni ogólnej. Wskaźnik lesistości w gminie jest, zatem dwukrotnie wyższy niż przeciętny dla całego województwa (26,4%). Kompleksy leśne występują głównie w północnej i południowo-zachodniej części gminy. Są one cennym walorem przyrodniczym gminy pod względem florystycznym, ekologicznym i krajobrazowym. W związku z tym podlegają też ochronie. Większość obszarów leśnych leży w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu Lasów Stobrawsko-Turawskich. Kompleksy leśne pełnią funkcję korytarzy ekologicznych, mogą też służyć zaspokajaniu potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem. Na obszarze gminy wyróżnionych zostało 10 typów siedliskowych lasu 60 : bór świeży, bór wilgotny, 58 Aktualizacja programu, op. cit., s Lasy i nadleśnictwa, obszary chronionego krajobrazu, ( ). 60 Aktualizacja programu, op. cit., s

44 bór mieszany świeży, bór mieszany wilgotny, las mieszany świeży, las mieszany wilgotny, las świeży, las wilgotny, ols, ols jesionowy. Dominującymi siedliskami są siedliska borowe, a najmniejszy udział w strukturze siedlisk ma ols i ols jesionowy. Gatunkiem dominującym w lasach gminy Turawa jest sosna (powyżej 84%), pozostałe gatunki to: świerk (8%), olsza (5%), brzoza (2%) oraz dąb (1%) 61. Według klasyfikacji geobotanicznej tereny leśne gminy Turawa należą do Kotliny Śląskiej okręgu Nadodrzańskiego. Pod względem podziału administracyjnego lasy należą do Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych z siedzibą w Katowicach. Ochrona przyrody System ochrony przyrody w Polsce obejmuje: rezerwaty przyrody, parki narodowe, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne, zespoły przyrodniczo krajobrazowe, indywidualną ochronę gatunkową roślin i zwierząt oraz pomniki przyrody. Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody 62 na terenie gminy Turawa występują 63 : obszar chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne, pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej, ochrona gatunkowa roślin i zwierząt. Obszar Chronionego Krajobrazu Lasy Stobrawsko-Turawskie został utworzony w 1988 r. Prawie wszystkie obszary leśne Turawy leżą w granicach obszaru chronionego krajobrazu. Do najciekawszych obiektów położonych na chronionym obszarze należy Jezioro Turawskie, którego otoczenie jest ostoją dla wielu gatunków ptaków oraz miejscem żerowaniu 61 Zmiana studium..., op. cit., s Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. Nr 92, poz. 880). 63 Zmiana studium, op. cit., s

45 i odpoczynku dla ptaków migrujących. Lasy Stobrawsko-Turawskie to największy na Opolszczyźnie obszar objęty taką ochroną. Na terenie gminy Turawa znajdują się trzy użytki ekologiczne 64 : bagno śródleśne Płaszczyzna o powierzchni 0,6 ha zlokalizowane na terenie Nadleśnictwa Krasiejów, dwa użytki ekologiczne Wodopój o powierzchni 0,05 ha oraz Sucho Dół o powierzchni 0,1 ha znajdują się na terenie Nadleśnictwa Olesno. Pomniki przyrody w gminie Turawa to 11 obiektów przyrody ożywionej i 1 obiekt przyrody nieożywionej (zob. tab.). Tab. GMINA TURAWA WYKAZ POMNIKÓW PRZYRODY L. p. Nr rejestru wojewódzkiego Gatunek Wymiary Lokalizacja Lipa drobnolistna Wiek 200 lat Obwód 573 cm Wysokość 29 m Jesion wyniosły Wiek 200 lat Obwód 340 cm Wysokość - 22 m Dąb szypułkowy Wiek 200 lat Obwód 462 cm Wysokość 24 m Dąb szypułkowy Wiek 250 lat Obwód 552 cm Wysokość 26 m Dąb szypułkowy Wiek 250 lat Obwód 450 cm Wysokość- 24 m Dąb szypułkowy 4 szt. Wiek 250 lat Obwód 323 cm Wysokość 18 m Lipa drobnolistna Wiek 200 lat Obwód 277 cm Wysokość 19 m Dąb szypułkowy Wiek 400 lat Obwód 591 cm Wysokość 29 m Dąb szypułkowy Wiek 250 lat Obwód 500 cm Park przypałacowy w Turawie, dz. 572/3 Park przypałacowy w Turawie, dz. 14 Park przypałacowy w Turawie, dz. 572/3 Nadl. Turawa, Oddział 82j, przy drodze z Turawy do Rzędowa Nad kanałem w Jedlicach, dz. 1/6 Obok kościoła w Bierdzanach, dz. 753/158 Przy drodze z Bierdzan do Kluczborka, dz. 72 W Turawie nad Młynówką, Nadl. Turawa, Oddział 136 Przy drodze w Bierdzanach, dz. 977/ Ibidem, s

46 Wysokość 18 m Dąb szypułkowy Wiek lat Obwód Wysokość 24 m Dąb szypułkowy Wiek 170 lat Obwód 485 cm Wysokość 23 m Głaz narzutowy, zbudowany z różowego granitu skandynawskiego Obwód 515 cm Długość 163 cm Wysokość 100 cm Obok remizy strażackiej, w Bierdzanach, dz. 977/184 Turawa, w polu, dz. 46 Położony między Jeziorem Dużym i Średnim Źródło: Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Turawa, tab. 5, s. 26. Na obszarze gminy Turawa znajdują się stanowiska roślin objętych ochroną w tym 12 objętych jest ochroną ścisłą, 8 ochroną częściową oraz 2 gatunki uważane za zagrożone wyginięciem 65. Na terenie gminy Turawa indywidualną ochroną objętych jest 10 gatunków płazów, 29 gatunków ptaków i 9 gatunków ssaków 66. Omawiając kwestie związane z walorami przyrodniczymi obszaru gminy Turawa należy wspomnieć jeszcze, że siedliska oraz gatunki flory i fauny nie tylko są objęte polskim systemem ochrony przyrody, ale Jezioro Turawskie znalazło się w Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, która jest obecnie najbardziej zaawansowanym obszarowo europejskim systemem ochrony przyrody Wykaz gatunków roślin objętych ochroną zob. Zmiana studium... op. cit. s Ibidem, s Raport o stanie społeczno-gospodarczym..., maj - lipiec 2007, s

47 ROZDZIAŁ IV. SPOŁECZNE I INSTYTUCJONALNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU GMINY TURAWA - LUDNOŚĆ Ekonomiczne ujęcie sytuacji społeczno-gospodarczej traktuje ludność, jako jeden z zasobów obok ziemi i kapitału. Trzeba jednak zaznaczyć, że to człowiek jest aktywnym podmiotem wytwórcą, ale też i adresatem działań w życiu gospodarczym. Wszelkie, zatem zmiany dotyczące liczby, a także struktury ludności ze względu na wiek czy płeć, mają istotne znaczenie dla możliwości wytwórczych społeczności, ale też wpływają na pojawiające się potrzeby, w tym na przykład na usługi w zakresie edukacji, ochrony zdrowia, pomocy społecznej - co powinno być przedmiotem szczególnego zainteresowania władz lokalnych. Stan ludności od strony czynników demograficznych zależy od takich zdarzeń jak urodzenia, zgony i migracje. Najszerszych informacji o stanie ludności dostarcza spis powszechny, który jest pełnym badaniem statystycznym. Jednakże ze względu na jego koszt prowadzony jest stosunkowo rzadko (zwykle, co 10 lat). W okresach międzyspisowych na bieżąco rejestrowane są podstawowe zdarzenia demograficzne w ewidencji ludności pozwalające na bilansowanie liczby ludności na koniec każdego roku. Ostanie spisy ludności w Polsce przeprowadzono w 2002 r. (moment krytyczny spisu przypadał na dzień 20 maja 2002 r.) oraz w 2011 r. (moment krytyczny to był dzień 31 marca 2011 r.). Na podstawie danych pochodzących z tych spisów oraz danych ewidencji bieżącej można ocenić zachodzące procesy demograficzne i stan ludności w samej gminie Turawa jak i jej otoczeniu bliższym (sąsiednie gminy, powiat opolski) jak i dalszym (województwo opolskie). Spis ludności w 2002 r. wykazał, że liczba mieszkańców w gminie Turawa wynosi 9609 osób, natomiast w 2011 r osób. Oznacza to wzrost ludności faktycznej o 24 osoby, podczas gdy w okresie międzyspisowym w ewidencji bieżącej wykazano przyrost rzeczywisty o 44 osoby. Zatem wzrost liczby ludności wykazany w pełnym badaniu statystycznym był niższy niż w ewidencji bieżącej. Różnica wielkości wynika z niekompletności rejestracji migracji. w warunkach swobody wyboru miejsca zamieszkania i pracy, nawet gdyby miały być one poza granicami kraju (a także gminy, powiatu czy województwa), nie każdy fakt zmiany miejsca pobytu zgłaszany jest w biurze meldunkowym, a tym samym nie zostanie odnotowany. 46

48 Tab. LUDNOŚĆ GMINY TURAWA NA TLE GMIN OŚCIENNYCH Gmina Ludność według spisów powszechnych Przyrost według spisów 2002 i 2011 Emigranci czasowi Ludność - stan 31 XII 2012 Turawa Chrząstowice Łubniany Ozimek w tym: miasto wieś Lasowice Wielkie Zębowice M. Opole Źródło: dane statystyczne GUS oraz Banku Danych Lokalnych. Wśród gmin, które graniczą z Turawą wzrost ludności wystąpił jeszcze w gminach Chrząstowice oraz Łubniany, w pozostałych zarejestrowano zmniejszenie liczby ludności, największe w gminie Łubniany prawie o 10%. Bilansowany na podstawie ewidencji bieżącej stan ludności na koniec 2012 r. wskazuje na dalszy wzrost ludności w gminach Turawa, Chrząstowice, Łubniany i na terenach wiejskich gminy Ozimek. Dla miasta Ozimek, Opola oraz gmin Lasowice Wielkie i Zębowice wykazywany jest dalszy spadek liczby ludności. Analizowane zmiany liczby ludności dotyczą kategorii ludności faktycznej, która niestety wbrew swej nazwie, nie oddaje w pełni rzeczywistego stanu ludności w warunkach występowania migracji czasowych. Spis z 2002 r. ujawnił w gminie Turawa 1633 migrantów czasowych przebywających w momencie spisu poza granicami Polski. Wśród tych osób 1474 migrantów przebywało za granicą co najmniej 12 miesięcy. Informacje o liczbie migrantów czasowych, a więc osób, które w momencie krytycznym spisu były poza granicami Polski powyżej 2 miesięcy podaje tabela. III 1. Dane te pokazują, że emigranci czasowi stanowią znaczną część społeczności zarówno Turawy jak i sąsiednich gmin, za wyjątkiem m. Opola (ok. 5%). W gminie Turawa udział emigrantów czasowych wynosił 17%, w tym udział osób długotrwale przebywających za granicą (co najmniej 12 miesięcy przekraczał 15%). w pozostałych gminach ościennych odsetek ten wahał się od 18% w gminie Lasowice Wielkie do 23% w Łubnianach. 47

49 Gmina Turawa położona jest na obszarze województwa opolskiego charakteryzującego się wysoką koncentracją ludności rodzimej o utrwalonych tradycjach migracji za granicę. Wobec tego można oceniać, że w momencie krytycznym spisu 2002 roku na obszarze gminy Turawa przebywało ok osób, bez uwzględnienia tych, których pobyt za granicą w tym momencie był krótszy niż 2 miesiące, a nie Niestety ostatni spis ludności w Polsce z 2011 r. nie dostarcza informacji o migrantach zagranicznych w odniesieniu do gminy jako jednostki podziału administracyjnego kraju, dlatego liczba ludności w gminie bilansowana może być od stanu w 2002 roku lub oszacowana na podstawie danych spisowych dotyczących powiatu opolskiego. w dalszej części analizy przytoczono dane pochodzące ze spisu ludności oraz ewidencji bieżącej. W latach gmina Turawa należała do nielicznych gmin województwa opolskiego, dla których odnotowano wzrost ludności. Na 68 gmin z obszarami wiejskimi wzrost ludności miał miejsce w 12 gminach, w tym 5 z nich są to gminy sąsiadujące z Opolem - stolicą województwa, (dla którego odnotowano ubytek ludności o 5,95%) i należące do powiatu opolskiego: Chrząstowice i Łubniany sąsiadujące z gminą Turawa oraz Dąbrowa i Dobrzeń Wielki. Pozostałe 7 gmin są to: Grodków, Lubsza, Nysa, Olszanka, Praszka, Skarbimierz i Zdzieszowice. W większości tych gmin wzrost ludności miał miejsce pomimo występującego w tym czasie ujemnego przyrostu naturalnego, zatem spowodowany był korzystnymi dla tych gmin przepływami migracyjnymi. Dodatni przyrost naturalny wystąpił w tej grupie gmin jedynie w Grodkowie i Skarbimierzu. Pozostałe gminy województwa, w których odnotowano dodatni przyrost naturalny to: Pokój, Byczyna, Tułowice, Łambinowice, Paczków, Lewin Brzeski, Namysłów, Skoroszyce i Wilków. W gminie Turawa podobnie jak w całym województwie opolskim utrzymuje się ujemny przyrost naturalny. w 2010 roku dodatni przyrost naturalny odnotowano jedynie dla powiatu namysłowskiego, od 2011 r. we wszystkich powiatach województwa występuje ujemny przyrost naturalny. o wzroście ludności w poszczególnych gminach decyduje teraz dodatnie saldo migracji przede wszystkim ramach migracji wewnętrznych, gdyż w migracjach zagranicznych utrzymuje się saldo ujemne. 48

50 Tab. PRZYROST NATURALNY W GMINIE TURAWA W LATACH Rok Urodzenia Zgony Przyrost naturalny 2002* Razem * Dotyczy okresu po spisie powszechnym Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Opolu. Województwo opolskie należy do obszarów Polski o najszybszym ubytku ludności. W latach liczba ludności faktycznej zmniejszyła się o 4,85% (na obszarach wiejskiej o 4,16%, w miastach o 4,97%, podczas gdy dla całego kraju odnotowano jeszcze wzrost liczby ludności faktycznej. Pozostałe województwa, w których również nastąpiło zmniejszenie liczby ludności to: łódzkie ( -2,84%), śląskie (-2,375%), świętokrzyskie (-1,29%), lubelskie (-1,06%), podlaskie (-0,51%). Stwierdzony wzrost liczby ludności w Gminie Turawa spowodowany jest dodatnim saldem migracji, które w latach wyniosło 161 osób i zrekompensowało z nadwyżką ubytek naturalny o 79 osób. Tab. RUCH WĘDRÓWKOWY W GMINIE TURAWA W LATACH MIGRACJE OGÓŁEM Rok Napływ Odpływ Saldo ogółem 2002*

51 Razem * Dotyczy okresu po spisie powszechnym Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Opolu. Jednakże w migracjach zagranicznych dla gminy Turawa utrzymuje się od 2002 r. ujemne saldo, czyli liczba emigrantów przewyższa liczbę imigrantów. Tab. SALDO MIGRACJI ZAGRANICZNYCH W GMINIE TURAWA W LATACH Rok Napływ Odpływ Saldo 2002* Razem * Dotyczy okresu po spisie powszechnym Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Opolu. O dodatnim saldzie w ruchu wędrówkowym na terenie gminy Turawa przesądza, zatem dodatnie saldo migracji wewnętrznych (664), które z nadwyżką rekompensuje ujemne saldo migracji zagranicznych (-503) i przyczynia się do lekkiego wzrostu liczby mieszkańców. 50

52 Tab. SALDO MIGRACJI WEWNĘTRZNYCH W GMINIE TURAWA W LATACH Rok Napływ Odpływ Saldo 2002* Razem * Dotyczy okresu po spisie powszechnym Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Opolu. Stwierdzony w latach wzrost liczby ludności faktycznej w gminie Turawa spowodowany był nadwyżką dodatniego salda migracji ogółem (161), obejmującego migracje wewnętrzne i zagraniczne, nad ujemnym przyrostem naturalnym (-79). Tab. PRZYROST RZECZYWISTY W GMINIE TURAWA W LATACH Rok Przyrost naturalny Saldo migracji ogółem Przyrost rzeczywisty 2002* Razem * Dotyczy okresu po spisie powszechnym. Źródło: Województwo Opolskie. Podregiony. Powiaty. Gminy z lat , Urząd Statystyczny Opole. 51

53 Jeśli chodzi o rozmieszczenie przestrzenne ludności gminy Turawa największą liczbę mieszkańców według spisu z 2002 r. miało sołectwo Zawada, a najmniejszą Rzędów. Tab. LUDNOŚĆ W MIEJSCOWOŚCIACH GMINY TURAWA W 2002 R. I 2010 R. Lp. 2002* r. Lp. 2010** r /2002 Sołectwo Liczba ludności Sołectwo Liczba ludności 1 Zawada Osowiec ,4 2 Osowiec Zawada ,6 3 Turawa Turawa ,9 4 Bierdzany Bierdzany ,6 5 Kotórz Mały Węgry ,2 6 Węgry Kotórz Mały ,7 7 Zakrzów Turawski Ligota Turawska ,7 8 Kadłub Turawski Zakrzów Turawski ,2 9 Ligota Turawska Kadłub Turawski ,8 10 Kotórz Wielki Kotórz Wielki ,3 11 Rzędów Rzędów ,7 Razem 9609 Razem ,6 * Dane spisu powszechnego, ** dane ewidencji bieżącej. Źródło: Opracowanie własne na podstawie K. Szczygielski, Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej lat w województwie opolskim do 2020 r. w układzie przestrzennym, w: Rynek pracy a aspiracje zawodowe i edukacyjne młodzieży województwa opolskiego. Stan i prognoza, red. T. Sołdra-Gwiżdż, K. Szczygielski, Instytut Śląski Opole Statystyczne Vademecum Samorządowca Portret miejscowości statystycznych w gminie Turawa w GUS. Po spisie z 2011 r. nie są dostępne dane dotyczące poszczególnych miejscowości. Na podstawie bilansu elementów ruchu ludności zarejestrowanych w ewidencji bieżącej można stwierdzić, że w latach największy wzrost liczby mieszkańców dotyczył takich sołectw jak Ligota Turawska i Osowiec, natomiast największy ubytek wystąpił w Kadłubie Turawskim i Zakrzowie Turawskim. w 2010 r. najludniejszym sołectwem okazał się Osowiec, Zawada znalazła się na drugim miejscu. z powodu braku informacji dotyczących elementów ruchu ludności we wszystkich sołectwach nie można stwierdzić, jakie czynniki spowodowały zmiany liczby ludności. Wprawdzie dla całej gminy Turawa w latach odnotowano lekki wzrost ogólnej liczby mieszkańców (o 1,6%), ale w tym samym czasie w 5 sołectwach odnotowano spadek ludności: znaczący w Turawie i w Kadłubie Turawskim, Zakrzowie Turawskim i Kotorzu Wielkim, niewielki spadek Bierdzanach. w pozostałych 6 sołectwach odnotowano wzrost ludności - znaczący w Ligocie Turawskiej, Osowcu i Węgrach, niewielki w % 52

54 w Zawadzie, Rzędowie i Kotorzu Małym. w wybranych miejscowościach gminy Turawa wielkość przyrostu naturalnego, salda migracji i przyrostu rzeczywistego odnotowane w ewidencji bieżącej przedstawia poniższa tabela. Tab. ELEMENTY RUCHU LUDNOŚCI W WYBRANYCH MIEJSCOWOŚCIACH GMINY TURAWA W LATACH Miejscowość Przyrost naturalny Saldo migracji Przyrost rzeczywisty Bierdzany Kadłub Turawski Kotórz Mały Kotórz Wielki Ligota Turawska Osowiec Osowiec Trzęsin Rzędów Turawa Turawa Marszałki Zakrzów Turawski Zawada Razem Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu gminy Turawa. Dane o ruchu ludności wskazują, na zróżnicowanie sytuacji demograficznej w układzie przestrzennym gminy tj. w poszczególnych miejscowościach. Wzrost ludności zarejestrowany został przy dodatnim przyroście naturalnym i dodatnim saldzie migracji dla Kotorza Małego, Osowca-Trzęsin, Turawy-Marszałki i Zawady, przy ujemnym przyroście naturalnym z powodu nadwyżki napływu ludności w Rzędowie. W pozostałych miejscowościach nastąpiło zmniejszenie ludności z powodu dużego odpływu mimo dodatniego przyrostu naturalnego w Osowcu i Turawie. Najmniej korzystna sytuacja demograficzna wśród rozpatrywanych miejscowości dotyczy Bierdzan, Kadłuba Turawskiego, Kotorza Wielkiego, Ligoty i Zakrzowa Turawskiego, z powodu łącznego występowania ujemnego przyrostu naturalnego i ujemnego salda migracji. Jak stwierdzono wcześniej na tle województwa opolskiego gmina Turawa, jako całość charakteryzuje się pozytywną tendencją demograficzną niewielkim wzrostem liczby ludności, ale spowodowanym napływem osób osiedlających się na terenie gminy. We 53

55 wszystkich gminach sąsiadujących z Turawą podobnie jak w samej Turawie w latach występował ujemny przyrost naturalny, a w 4 również ujemne saldo migracji ogółem. Dodatnie saldo migracji tak jak Turawa miały Chrząstowice i Łubniany. Tab. ELEMENTY RUCHU LUDNOŚCI W GMINIE TURAWA I GMINACH SĄSIADUJĄCYCH W LATACH Gmina Przyrost naturalny Saldo migracji Przyrost rzeczywisty Turawa Chrząstowice Łubniany Ozimek Lasowice Wielkie Zębowice M. Opole Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Opolu. Na podstawie natężenia elementów ruchu ludności, które wyrażane jest na 1000 mieszkańców, najintensywniejszy ubytek naturalny odnotowano w ostatnich latach ( ) Lasowicach Wielkich i Łubnianach. Najintensywniejszy napływ w ramach migracji miał miejsce w Chrząstowicach i Łubnianach, natomiast najintensywniejszy odpływ dotyczył Ozimka i Zębowic. Tab. NATĘŻENIE RUCHU LUDNOŚCI W TURAWIE I GMINACH OŚCIENNYCH W 2011 R. (NA 1000 LUDNOŚCI) Gmina Przyrost naturalny Saldo migracji Przyrost rzeczywisty Turawa 1,5-2,1-2,4 1,47 2,8-2,97 0,7 - Chrząstowice -0,9 0,3 0,1 7,61 6,42-6,71 6,72 - Łubniany 1,8-0,9-1,1 6,28 6,73-8,08 5,83 - Ozimek -1, ,86-2, ,36-2,18 - Lasowice Wielkie -1,1-4 -2,8-1,27-1, ,37-5,84 - Zębowice -5,6-3,7-0,5 1,79-3, ,81-7,38 - Opole miasto 0,6-0,4-0,9-1,31-1, ,71-1,78 - Powiat opolski -0,4-0,1-0,5 2,65 0,77 1,5 2,25 0,67 1 Województwo opolskie -0,7-1 -1,2 1,74-2,22-2,1 1,04-3,22-3,3 Polska 0,9 0,3 0-0,1-0,1-0,2 0,8 0,2-0,2 Źródło: dane GUS i Urzędu Statystycznego w Opolu. 54

56 Podobnie jak Turawa cały powiat opolski charakteryzuje się wzrostem ludności wynikającym z dodatniego salda migracji przy utrzymującym się ujemnym przyroście naturalnym. w gminach sąsiadujących z Turawą jedynie Chrząstowice mają ostatnio dodatni przyrost naturalny, a dodatnie saldo migracji mają Chrząstowice i Łubniany. w pozostałych gminach ościennych liczba ludności maleje (z powodu ujemnego przyrostu naturalnego i ujemnego salda migracji), najintensywniej w Zębowicach i Lasowicach Wielkich. Jeśli chodzi o strukturę według płci mieszkańców gminy Turawa jest ona taka jak dla województwa opolskiego czy całego kraju występuje przewaga kobiet nad mężczyznami. w województwie opolskim na 100 mężczyzn przypada 107 kobiet, w powiatach wskaźnik feminizacji waha się od 104 (powiat namysłowski) do 114 (miasto Opole), a w poszczególnych gminach sytuacja jest zróżnicowana - od niedoboru mężczyzn w Wilkowie, Olszance, Skoroszycach i Zębowicach (wskaźnik feminizacji wynosi 98-99) do zachwiania równowagi płci przede wszystkim w miastach (Opole - 114, Grodków i Prudnik - 113). Tab. WSKAŹNIK FEMINIZACJI W LATACH Obszar Gmina Turawa Powiat opolski Województwo opolskie Polska Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Opolu. W Gminie Turawa podobnie jak i w całym kraju oraz w województwie opolskim zachodzą niekorzystne zmiany w strukturze wieku populacji, spowodowane obniżaniem się natężenia urodzeń (dzietności w rodzinach) oraz wydłużaniem trwania życia. Obniżenie płodności prowadzi do coraz mniejszej liczebności roczników dzieci i młodzieży, wydłużanie życia natomiast do wzrostu liczebności osób starszych. Proces ten można obserwować analizując strukturę ludności miedzy innymi według grup wieku istotnych z punktu widzenia aktywności zawodowej. Strukturę mieszkańców aglomeracji opolskiej według ekonomicznych grup wieku przedstawiono na mapie. 55

57 Mapa. STRUKTURA LUDNOŚCI AGLOMERACJI OPOLSKIEJ WEDŁUG EKONOMICZNYCH GRUP WIEKU Źródło: Aglomeracja Opolska, Urząd Statystyczny w Opolu, files/u1/aglomeracjaopolska/urzad% 20staystyczny.pdf ( ). Kolejne tablice pokazują, że w gminie Turawa maleje liczba dzieci i jest ona już mniej liczna niż liczba osób w wieku emerytalnym. Wykazywany jest niewielki wzrost liczby osób w wieku produkcyjnym, ale trzeba pamiętać, że jest to jednocześnie wiek sprzyjający mobilności, a więc migracjom, które mają istotne znaczenie dla takiej gminy jak Turawa. Zatem rzeczywista liczba osób w wieku produkcyjnym, aktywna zawodowo na terenie gminy będzie znacząco się różniła od stanu ludności faktycznej wykazywanej na podstawie rejestrowanego w ewidencji bieżącej ruchu ludności. Tab. LUDNOŚĆ GMINY TURAWA WEDŁUG EKONOMICZNYCH GRUP WIEKU W 2011 R. STAN W DNIU 31 XII Wyszczególnienie Grupa wieku Razem przedprodukcyjna produkcyjna poprodukcyjna Ludność ogółem Kobiety Mężczyźni Wskaźnik feminizacji Źródło: dane Urzędu Statystycznego w Opolu i obliczenia własne. 56

58 Uwzględniając dane o liczebności roczników według ekonomicznych grup wieku można jednocześnie zaobserwować strukturę według płci. Przewaga liczebna kobiet widoczna jest wśród starszego pokolenia. Na 100 mężczyzn w wieku poprodukcyjnym przypada ponad 200 kobiet. Przewaga mężczyzn w rocznikach przedprodukcyjnych jest sytuacją typową ze względu na przewagę chłopców wśród urodzeń dzieci. Jednakże wraz ze wzrostem wieku liczebności mężczyzn i kobiet wyrównują się, a następnie przechodzą w wartości powyżej 100, co odpowiada przewadze liczebnej kobiet, dlatego że przeciętne dalsze trwanie życia kobiet jest dłuższe niż przeciętne dalsze trwanie życia mężczyzn. W gminie Turawa zarówno w roku 2011 jak i 2012 w wieku produkcyjnym utrzymuje się znaczna przewaga mężczyzn, tak samo jak w grupie wieku przedprodukcyjnym. W powiecie opolskim oraz w województwie opolskim sytuacja jest podobna, z tym, że przewaga liczebna mężczyzn w wieku produkcyjnym w województwie opolskim jest jeszcze większa niż w gminie Turawa. W przekroju terytorialnym Polski (w poszczególnych województwach) również występuje spore zróżnicowanie co do przewagi liczebnej mężczyzn w wieku produkcyjnym. Obniżanie płodności i proces starzenia się społeczeństwa mają wpływ na relacje pomiędzy liczebnościami omawianych dużych grup wiekowych ludności. Uwzględnianie zmian struktury wieku ze względu na próg aktywności i dezaktywizacji zawodową ma istotne znaczenia z punktu widzenia rozpoznawania pojawiających się trudności na rynku pracy czy stanu finansów (budżetu) społeczności, w której wzmiankowane procesy demograficzne zachodzą. Tab. LUDNOŚĆ W GMINIE TURAWA WEDŁUG EKONOMICZNYCH GRUP WIEKU W 2012 R. Wyszczególnienie Grupa wieku Razem przedprodukcyjna produkcyjna poprodukcyjna Gmina Turawa Ludność ogółem Kobiety Mężczyźni Wskaźnik feminizacji Powiat opolski Ludność ogółem Kobiety

59 Mężczyźni Wskaźnik feminizacji Województwo opolskie Ludność ogółem Kobiety Mężczyźni Wskaźnik feminizacji Źródło: dane Urzędu Statystycznego w Opolu i obliczenia własne. Obecna sytuacja demograficzna w gminie Turawa z punktu widzenia liczebności ekonomicznych grup wieku oznacza to, że na jedną osobę w wieku nieprodukcyjnym (łącznie w wieku przed i poprodukcyjnym przypada ok dwóch osób w wieku produkcyjnym, natomiast na jedno dziecko więcej niż jedna osoba starsza. Tab. STRUKTURA LUDNOŚCI GMINY TURAWA WEDŁUG EKONOMICZNYCH GRUP WIEKU (W %) W 2011 R. STAN W DNIU 31 XII Wyszczególnienie Grupa wieku Razem przedprodukcyjna produkcyjna poprodukcyjna Ludność ogółem 16,6 65,9 17,5 100 Kobiety 15,7 61,55 22,8 100 Mężczyźni 17,6 70,6 11,8 100 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Opolu. Tab. STRUKTURA LUDNOŚCI WEDŁUG EKONOMICZNYCH GRUP WIEKU W 2012 R. Wyszczególnienie Grupa wieku Razem przedprodukcyjna produkcyjna poprodukcyjna Gmina Turawa - ludność ogółem 16,3 65,9 17,8 100 Kobiety 15,2 61,5 23,3 100 Mężczyźni 17,4 70, Powiat opolski - ludność ogółem 16,4 66,7 16,9 100 Kobiety 15,4 62,3 22,3 100 Mężczyźni 17,4 71,4 11,2 100 Województwo opolskie - ludność ogółem 16,6 65,1 18,3 100 Kobiety 15,6 59,9 24,5 100 Mężczyźni 17,6 70,7 11,7 100 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Opolu. 58

60 Gmina nie jest wyjątkiem, jeśli chodzi o wspomniane procesy demograficzne. Te same tendencje występują zarówno w powiecie jak i województwie opolskim, a także w całym kraju. Dane dotyczące ludności według ekonomicznych grup wieku wskazują, że struktura wieku mieszkańców gminy Turawa jest podobna do struktury wieku mieszkańców powiatu jak i województwa opolskiego. Widoczne jest również i to, że populacja kobiet jest starsza od populacji mężczyzn. Udział osób w wieku poprodukcyjnym wśród kobiet jest prawie dwa razy wyższy niż wśród mężczyzn. Rozpatrując kwestie struktury wieku mieszkańców gminy Turawa z uwzględnieniem ich rozmieszczenia terytorialnego podobnie jak przy liczbie ludności tak i przy strukturze płci czy wieku widoczne są różnice w poszczególnych sołectwach. w większości sołectw wśród ludności przeważają kobiety. Nadwyżka mężczyzn występuje w Węgrach i Kotorzu Wielkim. Zaburzona struktura według płci ludności faktycznej ma miejsce w Zakrzowie i Ligocie Turawskiej oraz w Rzędowie (wskaźnik feminizacji powyżej 110). Największy udział dzieci w strukturze wieku ludności występuje w Rzędowie, Węgrach i Bierdzanach, najmniejszy w Kotorzu Wielkim i Ligocie Turawskiej. Najstarszą demograficznie populacją są mieszkańcy Ligoty Turawskiej, Rzędowa, Kadłuba Turawskiego i Zakrzowa Turawskiego. We wszystkich sołectwach za wyjątkiem Rzędowa, który ma jeden z najwyższych udziałów dzieci w strukturze wieku ludności, odsetek osób w wieku produkcyjnym przekracza 60%, najwyższą wartość osiągnął w sołectwie Kotórz Wielki. Tab. RANKING MIEJSCOWOŚCI GMINY TURAWA W 2010 R. Miejscowość Zakrzów Turawski Ligota Turawska Wskaźnik feminizacji Wskaźniki struktury ekonomicznych grup wieku ludności (w %) Miejscowość 0-17 lat Miejscowość 18-60/65 lat 114 Rzędów 20,9 Kotórz Wielki 68,1 Ligota Turawska Miejscowość 60/65+ lat 21,2 111 Węgry 19,9 Osowiec 67,5 Rzędów 20,9 Rzędów 111 Bierdzany 19,8 Zawada 66,8 Kadłub Turawski Kotórz Mały 110 Kadłub Turawski 17,1 Turawa 66,6 Zakrzów Turawski Bierdzany 109 Osowiec 17,1 Kotórz Mały 66,5 Węgry 17,6 Turawa 108 Zawada 16,9 Ligota Turawska 65,3 Kotórz Mały 17,3 20,2 19,6 59

61 Kadłub Turawski Osowiec 101 Zakrzów Turawski 107 Turawa 16,7 Bierdzany 64,6 Kotórz Wielki 17,2 16,3 Zakrzów Turawski Zawada 101 Kotórz Mały 16,2 Kadłub Turawski 64,1 Turawa 16,7 62,7 Zawada 16,3 Węgry 99 Kotórz Wielki 14,7 Węgry 62,5 Bierdzany 15,6 Kotórz Wielki 96 Ligota Turawska 13,5 Rzędów 58,2 Osowiec 15,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie Statystycznego Vademecum Samorządowca Portret miejscowości statystycznych w gminie Turawa w GUS. Niewątpliwie w nadchodzących latach zjawiska demograficzne (zmniejszanie się liczby dzieci, wzrost liczby osób starszych, w tym i bardzo sędziwych) będą jednymi z ważniejszych kwestii decydujących o możliwościach rozwoju społeczności lokalnej. Będą one też wyznaczać zadania w zakresie wspomagania rodzin w opiece nad dziećmi, ochrony zdrowia czy pomocy społecznej zwłaszcza adresowanej do osób starszych. Problemy demograficzne w województwie opolskim nabierają znaczenia kluczowego czynnika przesądzającego o szansach jego dalszego rozwoju. Trwają prace nad wdrożeniem projektu Specjalnej Strefy Demograficznej, na co warto zwrócić uwagę przy przygotowywaniu kolejnej strategii dla gminy Turawa, pomimo tego, że aktualnie rejestrowany jest jeszcze lekki wzrost ludności. Trzeba pamiętać jednak o utrzymującym się już od dłuższego czasu ujemnym przyroście naturalnym. Postępujący proces starzenia populacji będzie się wiązał ze wzrostem liczby zgonów, co przy modelu małodzietnej rodziny nie daje szansy na dodatni przyrost naturalny. Należałoby, więc wykorzystać możliwości, jakie oferować będzie strefa demograficzna w zakresie pobudzania wzrostu urodzeń, stymulowania przyrostu miejsc pracy (w myśl zasady praca bezpieczna rodzina) oraz koniecznej opieki i pomocy dla osób starszych. Już w tym roku na obszarze województwa opolskiego uruchomiona została Karta Rodziny i Karta Seniora. Zawiązany został również klaser usług senioralnych 68, a w miejscowości Kup na bazie tamtejszego szpitala tworzone jest Regionalne Centrum Geriatryczne. Warto odnotować wiele pojawiających się obecnie inicjatyw mających na celu aktywizację życiową osób starszych (aktywna rekreacja, turystyka, udział w imprezach 68 Regionalny Opolski Klaser Senioralny powołano do istnienia w marcu 2014 roku, a w jego skład weszły: Caritas Diecezji Opolskiej, firma bit Polska Sp. z o. o., firma CTC Polska, Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu, Samodzielny Zespół Szpitali Kup-Pokój, Towarzystwo Społeczno Kulturalne Niemców na Śląsku Opolskim, Dodatek dla seniora pod red. K. Ogioldy, NTO nr 112(6416)/

62 kulturalnych), a także zaangażowanie ich w budowanie społecznych sieci wsparcia o charakterze wolontariatu. Dla gminy Turawa zapewnienie skutecznej pomocy i opieki nad samotnie zamieszkującymi osobami starszymi na rozległych obszarach wiejskich będzie poważnym wyzwaniem. Należy tu mieć na uwadze rozwój specyficznej infrastruktury (łączność i transport) zapewniającej dostęp osobom starszym do różnych dóbr i usług, a pracownikom socjalnym i wolontariuszom sprawny przepływ informacji o pojawiających się potrzebach. Pomocne w budowaniu skutecznej opieki nad osobami starszymi mogą być działania o charakterze edukacyjnym, podnoszące umiejętności osób starszych w zakresie obsługi nowoczesnych środków łączności. Uwzględniając możliwości, jakie daje obecnie sieć internetowa należy nie tylko edukować dzieci i młodzież w tym zakresie, ale myśleć też o osobach dojrzałych w wieku lat 50+ by wspomagać ich aktywność zawodową i społeczną oraz przygotować do użytkowania przyszłych systemów opieki, które niewątpliwie będą wykorzystywać nowe technologie. Kończąc charakterystykę demograficzną gminy Turawa warto wspomnieć o mniejszości niemieckiej, która jest znaczącą częścią społeczności lokalnej. Spis powszechny z 2002 r. badający identyfikację narodową ludności Polski wykazał w gminie Turawa 2713 osób o narodowości niepolskiej, w tym 2028 osób narodowości niemieckiej. Mniejszość niemiecka stanowiła, zatem 21,1% ogólnej liczby mieszkańców gminy wynoszącej wówczas 9609 osób. w gminach ościennych odsetek ludności niemieckiej wynosił: w Zębowicach 44,4%, w Lasowicach Wielkich 37,8%, w Łubnianach 27,6%, w Chrząstowicach 26,4%, w Ozimku 18,7% w Opolu 2,5%. Ostatni spis ludności z 2011 r. nie podaje informacji o identyfikacji narodowej w odniesieniu do mieszkańców gmin. Korzystając z zapisów ustawy o mniejszościach narodowych w Polsce w gminie Turawa od 2008 r. wprowadzono język niemiecki jako język pomocniczy. 61

63 ROZDZIAŁ V. STAN I STRUKTURA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH W GMINIE TURAWA Potencjał województwa opolskiego w latach tworzyło około 100 tys. podmiotów gospodarki narodowej. Dominującą grupę w tej zbiorowości stanowiły osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Diagnoza stanu i struktury podmiotów gospodarczych opiera się na założeniu, że wartości dotyczą wyłącznie podmiotów zarejestrowanych w rejestrze REGON, nie określając, jaka ich część faktycznie prowadzi działalność (problem ten dotyczy wszystkich województw). Szacuje się, opierając się choćby na danych pochodzących ze źródeł innych niż statystyka publiczna, iż podmiotów aktywnych może być w regionie opolskim ok tys. Ponad połowę podmiotów zarejestrowanych w REGON stanowią jednostki, które powstały po 1998 roku (ok. 53,5%). Na lata przypada prawie 43% jednostek 69. Poniżej zamieszczono graficzną prezentację (rys.) liczby podmiotów gospodarczych województwa opolskiego zarejestrowanych w systemie REGON w latach Rys. LICZBA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO ZAREJESTROWANYCH W SYSTEMIE REGON W LATACH Źródło: Analiza sytuacji na rynku pracy województwa opolskiego w 2012 roku, Obserwatorium Rynku Pracy WUP, Opole 2013, s Materiał roboczy do wypracowania Diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w ramach procesu przygotowania Strategii rozwoju województwa opolskiego (styczeń 2012), Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, Opole, styczeń 2012, s

64 W strukturze własnościowej podmiotów gospodarki narodowej dominuje sektor prywatny, stanowiący w całym badanym okresie około 94-96%. Według kryterium formy prawnej najliczniejszą grupę podmiotów stanowiły osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (udział na poziomie około 72-75%). W tab. zestawiono udział % poszczególnych form własności i prawnych podmiotów gospodarki narodowej w województwie opolskim w latach Tab. PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO WEDŁUG SEKTORÓW WŁASNOŚCI I FORM PRAWNYCH (UDZIAŁ %) Wyszczególnienie Podmioty gospodarcze ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Sektor publiczny 5,8 5,5 4,4 4,2 4,3 4,3 4,2 Sektor prywatny 94,2 94,5 95,6 95,8 95,7 95,7 95,8 Osoby prawne i jednostki organizacyjne niemające 25,0 25,2 25,9 25,6 26,5 27,2 27,6 osobowości prawnej, w tym: Przedsiębiorstwa państwowe (w nawiasie podano liczbę przedsiębiorstw państwowych) 0,0 (13) 0,0 (6) 0,0 (4) 0,0 (3) 0,0 (2) 0,0 (2) 0,0 (2) Spółki, w tym: 11,9 11,9 12,1 11,9 12,4 12,6 12,9 Spółki handlowe 4,9 5,1 5,4 5,4 5,7 5,9 6,3 W tym z udziałem kapitału 1,3 1,4 1,4 1,4 1,4 1,4 1,5 zagranicznego Spółki cywilne 6,9 6,8 6,6 6,4 6,6 6,6 6,5 Spółdzielnie 0,6 0,6 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 Fundacje 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 0,2 Stowarzyszenia i organizacje 2,1 2,4 2,6 2,6 2,8 2,8 2,9 społeczne Osoby fizyczne prowadzące 75,0 74,8 74,1 74,4 73,5 72,8 72,4 działalność gospodarczą Źródło: Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON w województwie opolskim w 2013 r., Urząd Statystyczny w Opolu, Opole Na podstawie danych zamieszczonych w tab. należy zwrócić uwagę na wzrost udziału osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej w strukturze podmiotów woj. opolskiego, w tym spółek handlowych. W całym badanym okresie zwraca uwagę utrzymujący się wysoki udział spółek cywilnych, jako formy prawnej prowadzenia działalności gospodarczej (nie są one przedsiębiorstwami). Rozwój przedsiębiorczości w regionie opolskim silnie koreluje z przyznawaniem środków finansowych przez urzędy pracy na rozpoczęcie działalności gospodarczej. (rys. ). Największy 63

65 procentowy wzrost stanu liczby podmiotów gospodarczych w 2013 r. wobec roku 2012 odnotowano w Opolu oraz powiatach: opolskim, nyskim i brzeskim. Również w omawianych powiatach przyznano największą ilość dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej 70. Rys. LICZBA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH W POWIATACH WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO NOWOZAREJESTROWANYCH, ZLIKWIDOWANYCH ORAZ ILOŚĆ PRZYZNANYCH DOTACJI W 2013 R. Źródło: Analiza sytuacji na rynku pracy województwa opolskiego w 2013 roku dla Sejmiku Województwa Opolskiego, Obserwatorium Rynku Pracy WUP Opole, Opole 2014, s. 7. Przyglądając się strukturze przedsiębiorczości na Opolszczyźnie na koniec 2013 r., warto wskazać jej kilka typowych cech 71 : dominacja sektora prywatnego, skupiającego 95,8% ogółem zarejestrowanych podmiotów, koncentracja działalności w obrębie czterech sekcji gospodarki: Handel, naprawa pojazdów samochodowych" (25,1%), Budownictwo" (13,4%), Przemysł" (8,8%), Obsługa rynku nieruchomościami" (8,2%) w przekroju powiatowym przodują powiaty duże, z dużą ilością miast bądź powiązane ze stolicą województwa (Opole - 20,4% ogółu przedsiębiorstw, powiat nyski - 14,0%, powiat opolski - 11,8%, powiat brzeski - 10,1%). 70 Analiza sytuacji na rynku pracy województwa opolskiego w 2013 roku dla Sejmiku Województwa Opolskiego, Obserwatorium Rynku Pracy WUP Opole, Opole 2014, s Ibidem, s

66 Dynamikę zmian liczby podmiotów gospodarki narodowej w województwie opolskim w latach przedstawiono w tab. (rok poprzedni = 100). Tab. PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO WEDŁUG SEKTORÓW WŁASNOŚCI I FORM PRAWNYCH (ROK POPRZEDNI = 100) Wyszczególnienie Ogółem 102,5 102,3 99,2 103,8 98,4 101,2 101,3 Sektor publiczny 101,4 99,0 88,5 100,3 100,0 101,1 99,0 Sektor prywatny 102,5 102,4 99,8 104,0 98,4 101,2 101,4 Osoby prawne i jednostki organizacyjne 102,6 102,3 101,9 102,6 101,9 104,1 102,6 niemające osobowości prawnej w tym: Przedsiębiorstwa państwowe 72,2 85,7 100,0 75,0 66,7 100,0 100,0 Spółki 101,8 102,3 101,6 102,3 102,4 102,8 103,8 Spółki handlowe 103,5 104,2 104,6 104,3 104,0 105,1 107,8 W tym z udziałem kapitału zagranicznego 103,7 104,9 102,5 102,1 101,1 101,3 102,3 Spółki cywilne 100,7 101,0 99,4 100,6 101,1 100,9 100,3 Spółdzielnie 99,8 99,6 99,2 99,4 99,4 99,4 99,4 Fundacje 114,3 103,7 112,2 109,1 115,8 110,1 109,8 Stowarzyszenia i organizacje społeczne 107,3 107,0 105,6 104,6 103,5 104,3 102,8 Osoby fizyczne prowadzące działalność 102,4 102,2 98,3 104,2 97,2 100,2 100,8 gospodarczą Źródło: Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON w województwie opolskim w 2013 r., Urząd Statystyczny w Opolu, Opole Uwzględniając wielkość podmiotu, mierzoną liczbą zatrudnionych pracowników, w strukturze dominują przedsiębiorstwa sektora MSP, w tym mikroprzedsiębiorstwa (o liczbie pracujących do 9 osób), które stanowią ponad 95% zbioru. Problemem regionu jest niewielka liczba dużych, wiodących przedsiębiorstw. Podmiotów dużych (powyżej 249 pracujących) jest w regionie około Wśród podmiotów zarejestrowanych w REGON, w województwie opolskim dominują podmioty sekcji G (handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle), które stanowią łącznie ok. 26% ogółu. Licznie reprezentowane są także podmioty sekcji budownictwo(13,4%), a także przetwórstwo przemysłowe (8,6%). W przekroju działów PKD najliczniej reprezentowane są w województwie opolskim podmioty prowadzące działalność w zakresie zarządzania nieruchomościami wykonywanymi na zlecenie (w zdecydowanej większości są to wspólnoty mieszkaniowe), a w dalszej kolejności: prowadzące roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków (dział ten obejmuje szeroko pojęte usługi budowlane), świadczące 72 Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., op. cit., s

67 transport drogowy towarów, a także podmioty zajmujące się sprzedażą detaliczną, prowadzoną w niewyspecjalizowanych sklepach z przewagą żywności i napojów 73. Literatura przedmiotu wskazuje na relatywnie niski poziom przedsiębiorczości mieszkańców województwa opolskiego. Kategoria ta stanowić powinna naturalny obszar wsparcia, stymulacji oraz interwencji 74. W województwie opolskim, jak wskazują dane z ostatnich lat, każdego roku powstaje więcej podmiotów, aniżeli jest likwidowanych (niemal wszystkie noworejestrowane podmioty - ok. 97% należą do sektora prywatnego). W latach tych wyjątkiem był jedynie 2009 rok. Sytuacja ta, często błędnie kojarzona ze skutkami kryzysu gospodarczego, wynikała głównie z Operacji PKD prowadzonej przez służby statystyki publicznej (aktualizacja rejestru, nadanie podmiotom nowych kodów PKD) 75. Rys. LICZBA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH W WOJ. OPOLSKIM W LATACH NOWOZAREJESTROWANYCH I WYREJESTROWANYCH W REJESTRZE REGON (W TYS.) Źródło: Materiał roboczy do wypracowania Diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w ramach procesu przygotowania Strategii rozwoju województwa opolskiego (styczeń 2012), Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, Opole, styczeń 2012, s W badaniach Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (2008, 2009) region opolski znajduje się w 2008 roku grupie sześciu województw (w Strategii odniesiono do grupy ośmiu województw według danych z 2009 r. 76 ) o najniższych wartościach wskaźnika przedsiębiorczości. Należy mieć na uwadze fakt, iż wynik ten, choć ma wymiar jedynie 73 Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., op. cit., s Materiał roboczy do wypracowania Diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w ramach procesu przygotowania Strategii rozwoju województwa opolskiego (styczeń 2012), op. cit., s Ibidem, s Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., op. cit., s

68 statystyczny, to w dużym stopniu odzwierciedla przedsiębiorcze postawy i zachowania mieszkańców. Syntetyczna miara przedsiębiorczości PARP uwzględnia takie cechy, jak m.in.: liczbę przedsiębiorstw aktywnych w przeliczeniu na liczbę mieszkańców, liczbę pracujących w przeliczeniu na aktywny podmiot, a także nakłady inwestycyjne na pracującego. Poziom przedsiębiorczości (rys.), na podstawie tak wyliczonej miary, niższy był w 2008 r. jedynie w woj. łódzkim, świętokrzyskim, podkarpackim, warmińsko-mazurskim i lubelskim 77. Rys. POZIOM PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W REGIONACH - WSKAŹNIK SYNTETYCZNY PARP (2008) Źródło: Materiał roboczy do wypracowania Diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w ramach procesu przygotowania Strategii rozwoju województwa opolskiego (styczeń 2012), Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, Opole, styczeń 2012, s Na rys. przedstawiono wskaźnik syntetyczny PARP poziomu przedsiębiorczości w regionach dla 2009 roku. Województwo opolskie lokowane jest zasadniczo w środkowym obszarze rankingu, aczkolwiek w stosunku do danych z 2008 r. nastąpiła poprawa wskaźnika (wzrost o 3,6 pp). Rys. POZIOM PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W REGIONACH - WSKAŹNIK SYNTETYCZNY PARP (2009) Źródło: Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., Uchwała Nr XXV/325/2012 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 28 grudnia 2012 r. w sprawie uchwalenia Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, Departament Polityki Regionalnej i Przestrzennej Opole 2012, s Materiał roboczy do wypracowania Diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w ramach procesu przygotowania Strategii rozwoju województwa opolskiego (styczeń 2012), op. cit., s

69 Często stosowaną miarą przedsiębiorczych zachowań jest wskaźnik przedsiębiorczości obrazujący liczbę podmiotów wpisanych do rejestru REGON w przeliczeniu na liczbę mieszkańców. Cecha ta, pomimo niedoskonałości rejestru, jest dobrą miarą postaw przedsiębiorczych mieszkańców (rzeczywista chęć prowadzenia działalności). Miara ta występuje w literaturze w wielu odmianach. Poza wskazaną powyżej, równie często wykorzystuje się wskaźnik bazujący wyłącznie na liczbie osób prowadzących działalność gospodarczą. Tak skonstruowana cecha nie powoduje jednak radykalnych zmian w postrzeganiu poziomu przedsiębiorczości i lokuje region poniżej średniej dla całego kraju 78. Rozwój przedsiębiorczości, podobnie jak w innych regionach, wiążę się z pokonaniem wielu barier. Do głównych barier ograniczających rozwój przedsiębiorczości, z punktu widzenia części przedsiębiorców, zaliczyć należy 79 : Bariery finansowe, jako jedne z kluczowych barier rozwoju małych i średnich firm. Zbiurokratyzowane i skomplikowane procedury administracyjne wynikające z niejednolitej wykładni prawa przez podmioty administracji publicznej (istotne utrudnienie w szczególności dla przedsiębiorców aplikujących o dotacje unijne). Niski poziom innowacyjności opolskich przedsiębiorstw w porównaniu do sąsiednich regionów zmniejszający ich konkurencyjność na rynku krajowym oraz ponadnarodowym, a także utrudniający ich dalszy rozwój ekspansję. Niska świadomość w zakresie ochrony własności intelektualnej i ochrony patentowej, a także słabo rozwinięta współpraca opolskich przedsiębiorców z sektorem B+R. Stosunkowo niski poziom rozwoju regionalnych, ponadregionalnych i ponadnarodowych sieci współpracy przedsiębiorców w województwie opolskim. Niski procent przedsiębiorców zrzeszonych w IOB (izby gospodarcze, rzemieślnicze, itp.) oraz mała liczba IOB profesjonalnie wspierających rozwój przedsiębiorczości o oddziaływaniu lokalnym i regionalnym. Skomplikowane procedury podatkowe związane z brakiem przejrzystości i jednoznaczności podatków pośrednich oraz podatków od działalności gospodarczej. Wysokie pozapłacowe koszty pracy powodujące niechęć pracodawców do zwiększania zatrudniania na podstawie umowy o pracę. 78 Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., op. cit., s Materiał roboczy do wypracowania Diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w ramach procesu przygotowania Strategii rozwoju województwa opolskiego (styczeń 2012), op. cit., s

70 Niedobór odpowiednio wykwalifikowanych zasobów pracy/pracowników. Nieelastyczne i skomplikowane przepisy prawa pracy. Zbyt długi i żmudny proces zakładania działalności gospodarczej oraz reglamentowanie działalności gospodarczej przez administrację państwową (konieczność posiadania zezwoleń, koncesji, licencji, zgód, rejestrów działalności w przypadku wielu rodzajów działalności gospodarczej). Konkurencja ze strony szarej strefy i producentów z obszarów gospodarczych charakteryzujących się niskimi kosztami wytwarzania. W powiecie opolskim zlokalizowanych jest 13 gmin (z trzema miastami), większość o charakterze rolniczym (w tym m.in. Gmina Turawa). Jedynie w trzech gminach (Dobrzeń Wielki, Ozimek, Tarnów Opolski) znajdują się duże przedsiębiorstwa. W najlepszej kondycji finansowej są gminy powiatu opolskiego przylegające do Opola. W znacznie gorszej sytuacji znajdują się gminy i mieszkańcy gmin bardziej odległych (Niemodlin, Tułowice, Murów, Popielów), jako że są to gminy ze znacznie słabiej zurbanizowanym charakterze, małą liczbą gospodarstw rolnych (duże obszary leśne), zakładów przemysłowych oraz o utrudnionym dojeździe środkami komunikacji publicznej do miasta wojewódzkiego 80. Mapa. WSKAŹNIK PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM WEDŁUG OBSZARÓW GMIN W 2010 R. (STAN W KOŃCU ROKU) Źródło: Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r., Uchwała Nr XXV/325/2012 Sejmiku Województwa Opolskiego Opole Informacja o sytuacji na rynku pracy w Opolu i powiecie opolskim w 2012 roku, PUP, Opole 2013, s

71 Gmina Turawa charakteryzuje się zrównoważonym udziałem funkcji miejsca pracy i mieszkaniowej. Rynek pracy opiera się głównie na drobnych zakładach prowadzonych przez osoby fizyczne. Na terenie gminy Turawa znajdują trzy udokumentowane złoża surowców mineralnych: złoże Turawa, złoże Zawada 1 oraz złoże Zawada 2. Żadne ze złóż nie jest eksploatowane. Nie posiadają one koncesji, przedsiębiorcy, obszaru górniczego, ani terenu górniczego. Ponadto ich lokalizacja koliduje z obszarami chronionymi na terenie gminy. Złoże Turawa znajduje się w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu Lasy Stobrawsko- Turawskie. Złoże Zawada 1 leży w granicach Obszaru Najwyższej Ochrony zbiornika wód podziemnych GZWP 333 Opole Zawadzkie oraz częściowo w strefie ochronnej dla ujęcia wody Zawada. Złoże Zawada 2, podobnie jak złoże Zawada 1 znajduje się granicach GZWP 333 Opole Zawadzkie oraz na obszarze strefy ochronnej dla ujęcia wody Zawada 81. Znaczna część mieszkańców gminy Turawa pracuje we własnych gospodarstwach rolnych, których według Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 roku było 1040 oraz poza granicami gminy. Sytuacja w obszarze podmiotów gospodarczych w gminie Turawa tylko nieznacznie różni się od przeciętnej dla powiatu i województwa (tab.). Wśród przedsiębiorstw prywatnych na terenie gminy Turawa jest stosunkowo najwięcej zakładów osób fizycznych w ogólnej strukturze podmiotów, a następnie spółek handlowych 82. Tab. GMINA TURAWA STRUKTURA PRYWATNYCH PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH WEDŁUG FORM WŁASNOŚCI W 2008 R. Forma własności Gmina Turawa (%) Powiat opolski (%) Województwo opolskie (%) Zakłady publiczne 2,6 3,3 4.9 Spółki handlowe 5,3 4,3 6.3 Spółdzielnie 0,3 0,4 0.5 Fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne 3,1 2,2 2.6 Osoby fizyczne prowadzące działalność 84,1 82,0 74,8 gospodarczą Inne formy własności prywatnej 4,6 7,8 10,9 Źródło: Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Turawa. Załącznik nr 1 do Uchwały nr XL/256/2010 Rady Gminy w Turawie z dnia 5 listopada 2010 r., Wrocław 2010, s Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Turawa. Załącznik nr 1 do Uchwały nr XL/256/2010 Rady Gminy w Turawie z dnia 5 listopada 2010 r., Wrocław, s Ibidem, s

72 W tab. zestawiono aktywność mieszkańców Gminy Turawa w zakresie podmiotów gospodarki narodowej według sektorów własnościowych (z podziałem na sektor publiczny i prywatny) oraz form prawnych w latach Tab. PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ W GMINIE TURAWA WPISANE DO REJESTRU REGON WEDŁUG SEKTORÓW WŁASNOŚCIOWYCH W LATACH Wyszczególnienie Podmioty gospodarki narodowej ogółem Sektor publiczny - ogółem Sektor publiczny - państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego Sektor publiczny - spółki handlowe Sektor prywatny - ogółem Sektor prywatny - osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą Sektor prywatny - spółki handlowe Sektor prywatny - spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego Sektor prywatny - spółdzielnie Sektor prywatny - stowarzyszenia i organizacje społeczne Źródło: Główny Urząd Statystyczny oraz Bank Danych Lokalnych W latach obserwuje się w gminie Turawa zwiększenie ogólnej liczby podmiotów gospodarczych w roku 2013 w stosunku do danych z 2006 r. odnotować można wzrost o ponad 35%. Sytuację kształtuje przede wszystkim zwiększenie liczby podmiotów sektora prywatnego (wzrost w 2013 r. o ponad 36% w stosunku do danych z roku 2006), któremu towarzyszyło zmniejszenie - o ponad 6,5% - liczby państwowych i samorządowych jednostek prawa budżetowego w sektorze publicznym oraz utrzymujący się od 2008 r. stan ilościowy spółek handlowych w tym sektorze (1 spółka handlowa). Zgodnie z ogólnokrajową tendencją, kluczową rolę należy przypisać osobom fizycznym zakładającym działalność gospodarczą (wzrost liczby podmiotów w tej kategorii o ponad 35% w roku 2013 w stosunku do danych z 2006 r.). Zmniejszeniu liczby spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego w sektorze prywatnym (z 14 podmiotów w latach do 13 jednostek w roku 2013) towarzyszył wzrost zainteresowania prywatnymi spółkami handlowymi w roku 2013 było ich ponad 58% więcej niż w roku Mieszkańcy 71

73 gminy Turawa nie wykazują zainteresowania zakładaniem spółdzielni od 2008 r. funkcjonują tylko 2 spółdzielnie w sektorze prywatnym. W badanym okresie w sektorze prywatnym obserwuje się także wzrost zainteresowania zakładaniem stowarzyszeń i organizacji społecznych (31 jednostek w 2013 r. w stosunku do 21 podmiotów w roku 2006). W tab. zestawiono liczbę podmiotów gospodarki narodowej w Gminie Turawa wpisanych do rejestru REGON z podziałem na sekcje PKD 2004 ( zestawienie dotyczy lat ). Tab. PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ W GMINIE TURAWA WPISANE DO REJESTRU REGON WG SEKCJI PKD 2004 (LATA ) Wyszczególnienie Podmioty gospodarki narodowej - ogółem w tym: sektor publiczny sektor prywatny W sekcji A (Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo) ogółem: w tym: sektor publiczny sektor prywatny W sekcji B (Rybactwo) ogółem: sektor prywatny W sekcji C (Górnictwo) ogółem: sektor prywatny W sekcji D (Przetwórstwo przemysłowe) ogółem: w tym: sektor publiczny sektor prywatny W sekcji F (Budownictwo) ogółem: w tym: sektor publiczny sektor prywatny W sekcji G (Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego) ogółem: sektor prywatny W sekcji H (Hotele i restauracje) ogółem: sektor prywatny W sekcji I (Transport, gospodarka magazynowa i łączność) ogółem: sektor prywatny W sekcji J (Pośrednictwo finansowe) ogółem: sektor prywatny W sekcji K (Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej) ogółem: w tym: sektor publiczny sektor prywatny W sekcji L (Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne

74 i powszechne ubezpieczenie zdrowotne) ogółem: w tym: sektor publiczny sektor prywatny W sekcji M (Edukacja) ogółem w tym: sektor publiczny sektor prywatny W sekcji N (Ochrona zdrowia i pomoc społeczna) ogółem: w tym: sektor publiczny sektor prywatny W sekcji O (Działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała) ogółem: w tym: sektor publiczny sektor prywatny Źródło: Główny Urząd Statystyczny oraz Bank Danych Lokalnych. Podmioty sektora publicznego (20 jednostek w roku 2006, 2008 i 2009 oraz 19 jednostek w roku 2007) prowadziły działalność w latach przede wszystkim w sekcji edukacja (najliczniejsza grupa 11 jednostek), a także odpowiednio: administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne, ochrona zdrowia i pomoc społeczna, rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo, obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz przetwórstwo przemysłowe (w 2006 r.). Podmioty sektora prywatnego skupiały swoją działalność głównie w dwóch sekcjach PKD 2004: handel hurtowy i detaliczny, naprawy pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego oraz budownictwo (łączny udział podmiotów przekraczał 40% w całym badanym okresie). W obszarze handlu hurtowego i detalicznego, naprawy pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego zarejestrowano ponad 25% w ogólnej liczbie podmiotów sektora prywatnego w roku 2006 i 2007, około 24% w roku 2008 oraz 23% w 2009 r. W sekcji budownictwo (druga grupa podmiotów pod względem liczebności według sekcji PKD 2004) podmioty sektora prywatnego stanowiły odpowiednio: ponad 16% w 2006 r., 15,7% w roku 2007, ponad 18,7% w roku 2008 oraz ponad 19,5% w 2009 r. W sekcji D (Przetwórstwo przemysłowe) udział podmiotów sektora prywatnego w ogólnej liczbie podmiotów tego sektora ulegał zmniejszeniu w badanym okresie i wynosił odpowiednio: około 12,5% w roku 2006, 12,2% w roku następnym, około 11% w roku 2008 i

75 W sekcji K (Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej podmioty sektora prywatnego posiadały poniżej 11% udział w grupie podmiotów sektora prywatnego. Podmioty sektora prywatnego w sekcji A - Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo stanowiły około 8% w całym badanym okresie. Podmioty sektora prywatnego sekcji O (Działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała) posiadały poniżej 8% udział w ogólnej liczbie podmiotów sektora prywatnego w całym badanym okresie (7,3% w roku 2009). W tab. przedstawiono strukturę podmiotów gospodarczych w gminie Turawa w latach (PKD 2007) prowadzących działalność gospodarczą z uwzględnieniem wybranych sekcji: rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa i rybactwa, przemysłu i budownictwa oraz pozostałej działalności, w tym w zakresie handlu i napraw pojazdów samochodowych najbardziej liczna grupa podmiotów (tab.). Tab. PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ WEDŁUG RODZAJÓW DZIAŁALNOŚCI W GMINIE TURAWA (PKD 2007) Wyszczególnienie Ogółem Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Przemysł i budownictwo Pozostała działalność Źródło: Główny Urząd Statystyczny oraz Bank Danych Lokalnych W ogólnej liczbie podmiotów zarejestrowanych w rejestrze REGON największy udział odnotowano w sekcji G: handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle. Podmioty tej sekcji stanowiły około 22% ogólnej liczby podmiotów gminy Turawa w latach oraz prawie 23% w ostatnim badanym roku. Uwzględniając klasyfikację działalności gospodarczej PKD 2007 obszar aktywności przedsiębiorców Gminy Turawa dotyczył w tej sekcji głównie handlu detalicznego (z wyłączeniem handlu detalicznego pojazdami samochodowymi dział 47). Podmioty sekcji F stanowiły w kolejnych latach badanego okresu około 19% udziału w ogólnej liczbie podmiotów zarejestrowanych w rejestrze REGON, w tym przede wszystkim jednostki zajmujące się wykonywaniem robót budowlanych specjalistycznych (dział 43), chociaż liczba podmiotów w tej grupie zmniejszyła się już w 2012 r. w sekcji budownictwo zwiększyło się natomiast zainteresowanie prowadzeniem działalności w zakresie robót 74

76 budowlanych związanych ze wznoszeniem budynków (dział 41) wzrost w 2013 r. o 30% w stosunku do danych z 2009 r. dla tego działu. W Sekcji C: przetwórstwo przemysłowe (poniżej 11% udział w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych w gminie Turawa w latach ) dominującą rolę odgrywa dział 16 - produkcja wyrobów z drewna oraz korka, z wyłączeniem mebli; produkcja wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania: podmioty tego działu stanowiły w roku 2013 około 35% podmiotów tej sekcji. Od roku 2011 zauważa się wzrost zainteresowania działalnością związaną z produkcja mebli. W okresie badawczym uwagę zwraca zainteresowaniem tworzeniem organizacji w sekcji Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna wzrost w roku 2013 o ponad 37% w stosunku do danych z roku 2009, w tym głównie w zakresie opieki zdrowotnej. Podmioty tej sekcji stanowią jednak około 4-5% udział w ogólnej liczbie jednostek zarejestrowanych w rejestrze REGON w całym badanym okresie. Przedsiębiorcy w gminie Turawa nie wykazywali w badanym okresie szczególnego zainteresowania prowadzeniem działalności gospodarczej w sekcji I, w zakresie zakwaterowania i usług gastronomicznych: zmniejszeniu skali działalności w dziale: zakwaterowanie towarzyszył niewielki wzrost (przy zmiennej koniunkturze) liczby podmiotów w obszarze działalności usługowej związanej z wyżywieniem (dział 56). W ramach przyjętego do opracowania diagnozy okresu badań na szczególną uwagę zasługuje zwiększenie aktywności podmiotów w gminie Turawa w sekcji L - Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości wzrost liczby podmiotów w 2013 r. o ponad 57% (rok 2009=100) oraz w sekcji M: Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna wzrost w 2013 r. o 48% w stosunku do danych z 2009 r., a także w sekcji edukacja z 22 podmiotów w roku 2009 do 30 jednostek w roku 2013 (wzrost o ponad 36%) Analizując zachowania przedsiębiorców związane z wyborem profilu działalności, w oparciu o klasyfikacje PKD 2007 należy zwrócić także uwagę na tendencję wzrostową (wzrost o 20% w roku 2013 w stosunku do danych z 2009 r.) w zakresie usług administrowania i działalności wspierającej (Sekcja N), w tym głównie w ramach działalności usługowej związanej z utrzymaniem porządku w budynkach i zagospodarowaniem terenów zieleni (dział 81). 75

77 Tab. PODMIOTY WEDŁUG SEKCJI I DZIAŁÓW PKD 2007 W GMINIE TURAWA W LATACH Wyszczególnienie Podmioty gospodarcze ogółem Sekcja A (Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo) Sekcja A dział 01 - uprawy rolne, chów i hodowla zwierząt, łowiectwo, włączając działalność usługową Sekcja A dział 02 - leśnictwo i pozyskiwanie drewna Sekcja A dział 03 - rybactwo Sekcja B Górnictwo i wydobywanie Sekcja B dział 08 - pozostałe górnictwo i wydobywanie Sekcja C Przetwórstwo przemysłowe Sekcja C dział 10 - produkcja artykułów spożywczych Sekcja C dział 13 - produkcja wyrobów tekstylnych Sekcja C dział 14 - produkcja odzieży Sekcja C dział 15 - produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych Sekcja C dział 16 - produkcja wyrobów z drewna oraz korka, z wyłączeniem mebli; produkcja wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania Sekcja C dział 18 - poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji Sekcja C dział 22 - produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych Sekcja C dział 23 - produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych Sekcja C dział 25 - produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń Sekcja C dział 26 - produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych Sekcja C dział 28 - produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana Sekcja C dział 29 - produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z wyłączeniem motocykli Sekcja C dział 31 - produkcja mebli Sekcja C dział 32 - pozostała produkcja wyrobów Sekcja C dział 33 - naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń Sekcja E Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją Sekcja E dział 37 - odprowadzanie i oczyszczanie ścieków Sekcja F Budownictwo Sekcja F dział 41 - roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków Sekcja F dział 42 - roboty związane z budową obiektów inżynierii lądowej i wodnej Sekcja F dział 43 - roboty budowlane specjalistyczne Sekcja G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle Sekcja G dział 45 - handel hurtowy i detaliczny pojazdami

78 samochodowymi; naprawa pojazdów samochodowych Sekcja G dział 46 - handel hurtowy, z wyłączeniem handlu pojazdami samochodowymi Sekcja G dział 47 - handel detaliczny, z wyłączeniem handlu detalicznego pojazdami samochodowymi Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa Sekcja H dział 49 - transport lądowy oraz transport rurociągowy Sekcja H dział 52 - magazynowanie i działalność usługowa wspomagająca transport Sekcja H dział 53 - działalność pocztowa i kurierska Sekcja I Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi Sekcja I dział 55 - zakwaterowanie Sekcja I dział 56 - działalność usługowa związana z wyżywieniem Sekcja J Informacja i komunikacja Sekcja J dział 58 - działalność wydawnicza Sekcja J dział 59 - działalność związana z produkcją filmów, nagrań wideo, programów telewizyjnych, nagrań dźwiękowych i muzycznych Sekcja J dział 60 - nadawanie programów ogólnodostępnych i abonamentowych Sekcja J dział 62 - działalność związana z oprogramowaniem i doradztwem w zakresie informatyki oraz działalność powiązana Sekcja J dział 63 - działalność usługowa w zakresie informacji Sekcja K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa Sekcja K dział 64 - finansowa działalność usługowa, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszów emerytalnych Sekcja K dział 66 - działalność wspomagająca usługi finansowe oraz ubezpieczenia i fundusze emerytalne Sekcja L Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości Sekcja M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Sekcja M dział 69 - działalność prawnicza, rachunkowoksięgowa i doradztwo podatkowe Sekcja M dział 70 - działalność firm centralnych (head offices); doradztwo związane z zarządzaniem Sekcja M dział 71 - działalność w zakresie architektury i inżynierii; badania i analizy techniczne Sekcja M dział 72 - badania naukowe i prace rozwojowe Sekcja M dział 73 - reklama, badanie rynku i opinii publicznej Sekcja M dział 74 - pozostała działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Sekcja M dział 75 - działalność weterynaryjna Sekcja N Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca Sekcja N dział 77 - wynajem i dzierżawa Sekcja N dział 78 - działalność związana z zatrudnieniem Sekcja N dział 79 - działalność organizatorów turystyki,

79 pośredników i agentów turystycznych oraz pozostała działalność usługowa w zakresie rezerwacji i działalności z nią związane Sekcja N dział 80 - działalność detektywistyczna i ochroniarska Sekcja N dział 81 - działalność usługowa związana z utrzymaniem porządku w budynkach i zagospodarowaniem terenów zieleni Sekcja N dział 82 - działalność związana z administracyjną obsługą biura i pozostała działalność wspomagająca prowadzenie działalności gospodarczej Sekcja O Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne Sekcja P Edukacja Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna Sekcja Q dział 86 - opieka zdrowotna Sekcja Q dział 87 - pomoc społeczna z zakwaterowaniem Sekcja Q dział 88 - pomoc społeczna bez zakwaterowania Sekcja R Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją Sekcja R dział 90 - działalność twórcza związana z kulturą i rozrywką Sekcja R dział 91 - działalność bibliotek, archiwów, muzeów oraz pozostała działalność związana z kulturą Sekcja R dział 93 - działalność sportowa, rozrywkowa i rekreacyjna Sekcje S i T Pozostała działalność usługowa; Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby Sekcja S dział 94 - działalność organizacji członkowskich Sekcja S dział 95 - naprawa i konserwacja komputerów i artykułów użytku osobistego i domowego Sekcja S dział 96 i Sekcja T dział 97 i 98 - pozostała indywidualna działalność usługowa; gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby Źródło: Główny Urząd Statystyczny oraz Bank Danych Lokalnych Uwzględniając nową klasyfikację działalności podmiotów gospodarczych PKD 2007 w tab. zestawiono podmioty sektora publicznego w gminie Turawa z podziałem na sekcje, funkcjonujące w okresie od 2009 do 2013 roku. Z uwagi na zmianę klasyfikacji działalności (PKD 2004 i PKD 2007) porównania wymagałyby szczegółowej analizy działów składających się na poszczególne sekcje. 78

80 Tab. PODMIOTY SEKTORA PUBLICZNEGO WEDŁUG SEKCJI PKD 2007 W GMINIE TURAWA W LATACH Wyszczególnienie Sekcja A - Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Sekcja E - Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją Sekcja F - Budownictwo Sekcja M - Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Sekcja O - Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne Sekcja P - Edukacja Sekcja Q - Opieka zdrowotna i pomoc społeczna Sekcja R - Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją Źródło: Główny Urząd Statystyczny oraz Bank Danych Lokalnych W sektorze publicznym w roku 2012 nastąpiło zmniejszenie ogólnej liczby podmiotów o jedną jednostkę (do 19 podmiotów). Stan taki utrzymywał się także w 2013 r. i dotyczył zmian w sekcji edukacja. W pozostałych sekcjach PKD 2007 w sektorze publicznym zmiany stanu liczby podmiotów w gminie Turawa nie odnotowano. Z ogólnej liczby podmiotów sektora publicznego jednostki edukacyjne stanowiły 55% populacji tego sektora w latach oraz poniżej 53% w latach następnych. Tab. umieszczona poniżej zawiera podmioty sektora prywatnego według sekcji PKD 2007 oraz sektorów własnościowych w gminie Turawa w latach Tab. PODMIOTY SEKTORA PRYWATNEGO W GMINIE TURAWA WG SEKCJI PKD 2007 Wyszczególnienie Sekcja A - Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Sekcja B - Górnictwo i wydobywanie Sekcja C - Przetwórstwo przemysłowe Sekcja E - Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją Sekcja F - Budownictwo Sekcja G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle Sekcja H - Transport i gospodarka magazynowa Sekcja I - Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi Sekcja J - Informacja i komunikacja Sekcja K - Działalność finansowa i ubezpieczeniowa Sekcja L - Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości Sekcja M - Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Sekcja N - Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca

81 Sekcja O - Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne Sekcja P - Edukacja Sekcja Q - Opieka zdrowotna i pomoc społeczna Sekcja R - Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją Sekcje S i T - Pozostała działalność usługowa; Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby Źródło: Główny Urząd Statystyczny oraz Bank Danych Lokalnych. W gminie Turawa w okresie badawczym prowadziły działalność zarówno gminne, jak i powiatowe samorządowe jednostki organizacyjne (tab.). Liczba gminnych samorządowych jednostek organizacyjnych uległa wyraźnemu zmniejszeniu z 14 jednostek, które prowadziły działalność w latach , w kolejnych latach pozostało jedynie cztery. W grupie powiatowych samorządowych jednostek organizacyjnych w latach funkcjonowała jedna jednostka w sekcji Q - Opieka zdrowotna i pomoc społeczna. Tab. GMINNE I POWIATOWE SAMORZĄDOWE JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE WG PKD 2007 Wyszczególnienie Gminne samorządowe jednostki organizacyjne - ogółem W tym: w sekcji M- Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna W sekcji O - Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne W sekcji P - Edukacja W sekcji Q - Opieka zdrowotna i pomoc społeczna W sekcji R - Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją Powiatowe samorządowe jednostki organizacyjne - ogółem W sekcji Q - Opieka zdrowotna i pomoc społeczna Źródło: Główny Urząd Statystyczny oraz Bank Danych Lokalnych. Wśród podmiotów w gminie Turawa zarejestrowanych w rejestrze REGON dominują jednostki sektora MSP. W roku 2009 mikroprzedsiębiorstwa stanowiły 95,7% ogółu zarejestrowanych podmiotów, a w latach kolejnych 96,3% w roku 2010, 96,5% w roku 2011, 97,2% w roku 2012 i W latach zauważyć należy tendencje malejącą w zakresie liczby małych przedsiębiorstw ich udział w ogólnej liczbie podmiotów w gminie Turawa kształtował się w badanym okresie w sposób następujący: 3,6% (2009 r.); 3,1% (2010 r.); 3% (2011 r.); 2,4% (2012 r. i 2013 r.). W gminie Turawa podmioty średniej wielkości stanowiły w badanym okresie diagnostycznym odpowiednio: 0,65%; 0,59%; 0,57%; 0,45%; 0,33%. 80

82 Tab. PODMIOTY WG KLAS WIELKOŚCI W GMINIE TURAWA W LATACH Wyszczególnienie Mikroprzedsiębiorstwa: 0 9 osób Małe przedsiębiorstwa: osób Średnie przedsiębiorstwa: osób Źródło: Główny Urząd Statystyczny oraz Bank Danych Lokalnych. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą stanowiły w 2012 roku 83,7% ogółu podmiotów gospodarczych, a w roku następnym udział ten zasadniczo utrzymany został na dotychczasowym poziomie (około 83,8%). Przedsiębiorcy indywidualni wybierali głównie działalność związaną z handlem hurtowym i detalicznym; naprawą pojazdów samochodowych, włączając motocykle, a także budownictwem i przetwórstwem przemysłowym, co znajduje odzwierciedlenie w opisanym wcześniej profilu zachowań przedsiębiorców gminy Turawa w zakresie wyboru pola asortymentowego produktów (tab.). Tab. OSOBY FIZYCZNE PROWADZĄCE DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZĄ W GMINIE TURAWA WEDŁUG SEKCJI PKD 2007 W LATACH Wyszczególnienie Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą ogółem Sekcja A- Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Sekcja B - Górnictwo i wydobywanie 1 1 Sekcja C - Przetwórstwo przemysłowe Sekcja E - Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność 1 1 związana z rekultywacją Sekcja F - Budownictwo Sekcja G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle Sekcja H - Transport i gospodarka magazynowa Sekcja I - Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi Sekcja J - Informacja i komunikacja 8 9 Sekcja K - - Działalność finansowa i ubezpieczeniowa Sekcja L - Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 7 7 Sekcja M - Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Sekcja N - Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca Sekcja P - Edukacja Sekcja Q - Opieka zdrowotna i pomoc społeczna Sekcja R - Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 9 8 Sekcje S, T - Pozostała działalność usługowa; Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby Źródło: Główny Urząd Statystyczny oraz Bank Danych Lokalnych. W grupie osób prawnych prowadzących działalność gospodarczą a także jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej 86-87% stanowią podmioty sektora 81

83 prywatnego. W sektorze publicznym kluczowa role odgrywa działalność edukacyjna (ponad 52,6%), natomiast przedsiębiorcy sektora prywatnego prowadzą głównie działalność gospodarczą związaną z handlem hurtowym i detalicznym; naprawą pojazdów samochodowych, włączając motocykle, a także pozostałą działalnością usługową oraz gospodarstwami domowymi zatrudniającymi pracowników (wytwarzając na własne potrzeby). W mniejszym stopniu aktywność tej grupy podmiotów dotyczyła przetwórstwa przemysłowego oraz budownictwa (tab.). Tab. OSOBY PRAWNE I JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE NIEMAJĄCE OSOBOWOŚCI PRAWNEJ W GMINIE TURAWA WG SEKCJI PKD 2007 W LATACH Wyszczególnienie Sektor publiczny ogółem Sekcja A- Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 1 1 Sekcja E - Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność 1 1 związana z rekultywacją Sekcja F - Budownictwo 1 1 Sekcja M - Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 1 1 Sekcja O - Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe 2 2 zabezpieczenia społeczne Sekcja P - Edukacja Sekcja Q - Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 2 2 Sekcja R - Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 1 1 Sektor prywatny ogółem Sekcja A- Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 4 4 Sekcja B - Górnictwo i wydobywanie 1 1 Sekcja C - Przetwórstwo przemysłowe Sekcja F - Budownictwo Sekcja G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle Sekcja H - Transport i gospodarka magazynowa 2 2 Sekcja I - Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi Sekcja L - Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 3 4 Sekcja M - Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 2 2 Sekcja N - Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 2 2 Sekcja O - Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe 8 8 zabezpieczenia społeczne Sekcja P - Edukacja 3 3 Sekcja Q - Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 1 0 Sekcja R - Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją Sekcje S i T - Pozostała działalność usługowa; Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby Źródło: Główny Urząd Statystyczny oraz Bank Danych Lokalnych 82

84 W sekcjach B,C,D,E funkcjonowało w latach dwanaście spółek handlowych, po jednej spółdzielni - odpowiednio w sekcji A i G oraz ponad 40 spółek cywilnych. Oznacza to sytuację, że współpraca przedsiębiorców w formie spółek cywilnych jest częściej wybieranym rozwiązaniem w stosunku do formy prawno-organizacyjnej spółek handlowych (w tym głównie spółek z ograniczoną odpowiedzialnością), a także spółdzielni (tab.). Tab. PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ WG FORMY PRAWNEJ W GMINIE TURAWA W LATACH Wyszczególnienie Spółdzielnie ogółem 2 2 Spółdzielnie w sekcji A 1 1 Spółdzielnie w sekcji G 1 1 Spółki handlowe ogółem Spółki handlowe - z udziałem kapitału zagranicznego razem Spółki handlowe - w sekcjach B,C,D,E Spółki handlowe - w sekcji F 6 7 Spółki handlowe - w sekcji G Spółki handlowe - z ograniczoną odpowiedzialnością razem Spółki handlowe - z ograniczoną odpowiedzialnością z udziałem kapitału zagranicznego Spółki cywilne ogółem Źródło: Główny Urząd Statystyczny oraz Bank Danych Lokalnych Analiza zmian w strukturze podmiotów gospodarczych w gminie Turawa w latach obejmuje także podmioty nowozarejestrowane oraz wyrejestrowane. Wyjątkowo korzystnie przedstawia się w sytuacja w zakresie tworzenia nowych jednostek w roku 2010, zwłaszcza przez osoby fizyczne, jako indywidualnych przedsiębiorców. Kolejne lata przynoszą wyraźnie malejące zainteresowanie zakładaniem własnej działalności gospodarczej (tab.). Tab. NOWO ZAREJESTROWANE W REJESTRZE REGON PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ WG SEKTORÓW WŁASNOŚCIOWYCH W GMINIE TURAWA Wyszczególnienie Podmioty gospodarki narodowej ogółem Spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego ogółem Sektor prywatny - ogółem Sektor prywatny - osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą Sektor prywatny - spółki handlowe

85 Sektor prywatny - spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego Sektor prywatny - stowarzyszenia i organizacje społeczne Źródło: Główny Urząd Statystyczny oraz Bank Danych Lokalnych W badanym okresie, w tym znaczącym zakresie w roku 2010, najwięcej podmiotów gospodarczych zostało zarejestrowanych w sekcji F Budownictwo (71 podmiotów). W sekcji G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle zarejestrowano po raz pierwszy 68 podmiotów, a w sekcji C - Przetwórstwo przemysłowe 35 podmiotów. W sekcji M - Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna w latach były 33 nowoarejestrowane podmioty. W latach najmniej podmiotów (jedna jednostka w ciągu 5 lat) zarejestrowano w sekcji B: górnictwo i wydobywanie (sektor prywatny). Tab. PODMIOTY NOWO ZAREJESTROWANE W SEKTORZE PRYWATNYM WG SEKCJI PKD 2007 ORAZ W GMINIE TURAWA W LATACH Wyszczególnienie Razem Sekcja A Sekcja B Sekcja C Sekcja F Sekcja G Sekcja H Sekcja I Sekcja J Sekcja K Sekcja L Sekcja M Sekcja N Sekcja P Sekcja Q Sekcja R Sekcje S i T Razem Źródło: Główny Urząd Statystyczny oraz Bank Danych Lokalnych Kluczowym dla oceny skali przedsiębiorczości mieszkańców gminy Turawa był rok 2012, w którym odnotowano największą liczbę wyrejestrowanych podmiotów (58 jednostek), w tym jedna jednostkę w sektorze publicznym, w kategorii państwowych i samorządowych jednostek prawa budżetowego. Największy udział wyrejestrowanych jednostek w 2012 r. stanowiły przedsiębiorstwa osób fizycznych (56 jednostek). W 2011 r. 84

86 wyrejestrowana została jedna organizacja sektora prywatnego w kategorii stowarzyszenia i organizacje społeczne, a w 2013 r. wyrejestrowano jedną spółkę handlową z udziałem kapitału zagranicznego (tab.). Tab. WYREJESTROWANE PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ Z REJESTRU REGON W GMINIE TURAWA WG SEKTORÓW WŁASNOŚCIOWYCH Wyszczególnienie Podmioty gospodarki narodowej ogółem Sektor publiczny - ogółem Sektor publiczny - państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego Sektor prywatny - ogółem Sektor prywatny - osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą Sektor prywatny - spółki handlowe Sektor prywatny - spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego Sektor prywatny - stowarzyszenia i organizacje społeczne Źródło: Główny Urząd Statystyczny oraz Bank Danych Lokalnych Spośród podmiotów wyrejestrowanych najliczniejszą grupę stanowiły organizacje należące do sekcji G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle łącznie 55 wyrejestrowanych podmiotów. Znaczący udział w tej ocenie miała też duża liczba wyrejestrowanych podmiotów w sekcji F Budownictwo (49 podmiotów). Tab. PODMIOTY WYREJESTROWANE WG SEKCJI I DZIAŁÓW PKD 2007 ORAZ SEKTORÓW WŁASNOŚCIOWYCH W GMINIE TURAWA Wyszczególnienie Razem Sektor publiczny - Sekcja P Sektor prywatny, w tym: Sekcja A Sekcja C Sekcja F Sekcja G Sekcja H Sekcja I Sekcja J Sekcja K Sekcja L Sekcja M Sekcja N Sekcja O

87 Sekcja P Sekcja Q Sekcja R Sekcje S i T Razem Źródło: Główny Urząd Statystyczny oraz Bank Danych Lokalnych Syntetyczne zestawienie wskaźników opisujących przedsiębiorcze zachowania Gminy Turawa w obszarze tworzenia podmiotów gospodarki narodowej zawiera tab. Tab. PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ WSKAŹNIKI PRZEDSIĘBIORCZOŚCI DLA GMINY TURAWA Wyszczególnienie Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności Jednostki nowo zarejestrowane w rejestrze REGON (na 10 tys ludności) Jednostki wykreślone z rejestru REGON (na 10 tys. ludności) Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (na 100 osób w wieku produkcyjnym) Fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne (na 10 tys. mieszkańców) Podmioty nowo zarejestrowane (na 10 tys. ludności w wieku produkcyjnym) Źródło: Główny Urząd Statystyczny oraz Bank Danych Lokalnych 10,5 11,4 11,8 11, W ogólnym bilansie przedsiębiorczych zachowań, uwzględniając nowozarejestrowane i wyrejestrowane podmioty podkreślić należy występowanie dodatniego salda. Na 313 nowozarejestrowanych podmiotów w latach wyrejestrowano 231 podmiotów. O dodatnim wyniku przesądziły zasadniczo zachowania przedsiębiorców w roku 2010, kiedy to zarejestrowano rekordową dla Gminy Turawa liczbę 97 podmiotów. W tym samym roku wyrejestrowaniu podlegało 38 jednostek. Najbardziej niekorzystną sytuację zaobserwowano w roku 2012: odpowiednio 52 nowozarejestrowane i 58 wyrejestrowanych podmiotów. 86

88 ROZDZIAŁ VII. ROLNICTWO I LEŚNICTWO W GMINIE TURAWA Województwo opolskie jest regionem rolniczo-przemysłowym, opartym na wysokotowarowym rolnictwie, któremu sprzyjają korzystne warunki klimatyczne i glebowe. Rolnictwo województwa opolskiego jest jednym z jego ważniejszych potencjałów, co skłania do traktowania rolnictwa, jako ważnej składowej polityki regionalnej 83. Województwo opolskie jest jednym z najlepszych regionów Polski pod względem produkcji rolnej: nizinne, płaskie, lekko faliste ukształtowanie terenu, wyższe temperatury w stosunku do innych regionów kraju % powierzchni województwa opolskiego stanowią urodzajne gleby brunatne, ilaste i mady. Obszary o najwyższej wartości rolniczej przestrzeni produkcyjnej położone są w południowej i zachodniej części regionu opolskiego. Są to tereny o bardzo korzystnych warunkach przyrodniczo-glebowych, będące podstawą dla intensywnej produkcji rolnej i opartego na niej przetwórstwa rolno-spożywczego, a także obszary o znacznych walorach wypoczynkowych i turystycznych. Równocześnie liczba odłogów i ugorów na gruntach ornych jest tu najniższa w kraju, a wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej lokuje region opolski na 1 miejscu w Polsce - dla województwa opolskiego wskaźnik ten wynosi 81,4 pkt (w kraju 66,6 pkt) 85. Specyfiką woj. opolskiego jest nastawienie na rolnictwo wysokoefektywne i intensywne. Wsparciem powinny zostać objęte wszelkie przedsięwzięcia włączające produkcję rolniczą regionu w zrównoważoną energetykę oraz wszelkie działania i inwestycje umożliwiające pełne wykorzystanie regionalnego potencjału rolnictwa 86. Efektem podejmowanych działań może być wzrost konkurencyjności obszarów wiejskich, pojawienie się alternatywnych dla rolnictwa źródeł dochodu (turystyka wiejska, agroturystyka), powstanie nowych miejsc pracy oraz wzmacnianie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw funkcjonujących na tych terenach 87. Porównanie liczby gospodarstw rolnych i powierzchni użytków rolnych w woj. opolskim w roku 2002 oraz 2010 przedstawiono w tabeli. 83 Materiał roboczy do wypracowania Diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w ramach procesu przygotowania Strategii rozwoju województwa opolskiego (styczeń 2012), op. cit., s J. Sebesta, Sytuacja rolnictwa w regionie opolskim w kontekście wymagań przemysłu rolno-spożywczego, Inżynieria Rolnicza 6(104) /2008, s Ibidem, s Materiał roboczy do wypracowania Diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w ramach procesu przygotowania Strategii rozwoju województwa opolskiego (styczeń 2012), op. cit., s Ibidem, s

89 Tab. LICZBA GOSPODARSTW ROLNYCH I POWIERZCHNIA UŻYTKÓW ROLNYCH W WOJ. OPOLSKIM W ROKU 2002 ORAZ 2010 R. Średnia Wyszczególnienie Lata Liczba gospodarstw rolnych w tys. Powierzchnia użytków rolnych w tys. ha powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwie rolnym w ha Gospodarstwa rolne ogółem ,2 7, , (2002= 100) , W tym gospodarstwa rolne ,3 9,5 prowadzące działalność rolniczą ,1 14, (2002= 100) , Źródło: Powszechny Spis Rolny Raport z wyników województwa opolskiego, Urząd Statystyczny w Opolu, Opole 2011, s. 18. W 2010 r. odnotowano w województwie opolskim 45 tys. gospodarstw rolnych (spadek o 39% w porównaniu do 2002 r.), w tym 37 tys. gospodarstw prowadzących działalność rolniczą (rośliną lub/i zwierzęcą). W tab. zestawiono grupy obszarowe użytków rolnych (w ha) oraz w odsetkach ogółu gospodarstw w woj. opolskim w 2002 r. oraz w roku Tab. LICZBA GOSPODARSTW ROLNYCH WEDŁUG GRUP OBSZAROWYCH UŻYTKÓW ROLNYCH W WOJ. OPOLSKIM Wyszczególnienie Grupy obszarowe użytków rolnych (w ha) i więcej 2002 (w tys.) (w tys.) W odsetkach ogółu gospodarstw ,5 31,7 10,9 5,4 2,7 4,4 1, ,1 6,8 4,1 7, (2002= 100) , Źródło: Powszechny Spis Rolny Raport z wyników województwa opolskiego, Urząd Statystyczny w Opolu, Opole 2011, s. 18. Wyniki PSR 2010 wskazują na znaczne zmiany zachodzące w strukturze użytkowania gruntów w województwie opolskim, zarówno według kierunków użytkowania, jak i użytkowników. Zmniejszyła się powierzchnia gruntów należących do gospodarstw rolnych. 88

90 Powierzchnia gospodarstw rolnych w 2010 r. wyniosła 547,5 tys. ha i w porównaniu z danymi z 2002 r. była mniejsza o 47 tys. ha, tj. o 7,9% 88. Większość - 64,4% (29 tys. gospodarstw), stanowiły gospodarstwa najmniejsze użytkujące mniej niż 5 ha UR, 24,4 % - gospodarstwa zajmujące od 5 do mniej niż 20 ha (11 tys.), 6,7% gospodarstwa o powierzchni ha (3 tys.), najmniej, bo 4,4% - gospodarstwa największe użytkujące 100 i więcej ha 89. Największą dynamikę spadku w odniesieniu do 2002 r. odnotowano wśród gospodarstw najmniejszych o powierzchni 0-5 ha użytków rolnych, gdzie liczba gospodarstw zmniejszyła się o 48%. Zmniejszyła się także liczba gospodarstw o powierzchni 5-20 ha UR (o 21,7%) i liczba gospodarstw z grupy obszarowej ha (o 8,3%) 90. Znacząco wzrosła natomiast liczba gospodarstw największych o powierzchni 50 ha i więcej UR o ponad 90% (z 395 do 1000 gospodarstw). Podkreślić przy tym należy, że zmiany są powolne, a woj. opolskie w dalszym ciągu zaliczane jest do grupy województw charakteryzujących się dużą liczbą drobnych gospodarstw rolnych: odsetek gospodarstw o powierzchni użytków rolnych 5 ha i więcej wyniósł w 2010 r. zaledwie 35,6% (w 2002 r. około 25%), podczas gdy odsetek gospodarstw najmniejszych, o powierzchni 0-5 ha 64,4% (w 2002 r. ponad 75%) 91. W strukturze zasiewów województwa opolskiego dominują zboża, które w 2010 r. oscylowały na poziomie 70,8% całkowitej powierzchni zasiewów, w tym w szczególności intensywne pszenica i jęczmień. Województwo opolskie wyróżnia wysoki udział zasiewu rzepaku i rzepiku w ogólnej powierzchni zasiewów najwyższy w Polsce (19,3% w ogólnej powierzchni w województwie), 61,4% zasiewów w województwie stanowią zboża podstawowe z mieszankami, 3,1% - buraki cukrowe, a 2,0% - ziemniaki. Należy zauważyć, że od 2002 roku struktura zasiewów, tak w województwie użytków rolnych 1 gospodarstwa w województwie opolskim wynosiła 11,6 ha wobec 7,6 w 2002 roku 92. Na przestrzeni lat plony zbóż podstawowych z mieszankami zbożowymi wykazywały tendencję wzrostową w porównaniu z rokiem poprzednim, po czym w 2013 r. uległy zmniejszeniu osiągając poziom 48,6 dt/ha i jednocześnie były najwyższe w kraju. 88 Powszechny Spis Rolny Raport z wyników województwa opolskiego, Urząd Statystyczny w Opolu, Opole 2011, s Materiał roboczy do wypracowania Diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w ramach procesu przygotowania Strategii rozwoju województwa opolskiego, op. cit., s Ibidem, s Ibidem, s Ibidem, s

91 Powierzchnia uprawy zbóż podstawowych z mieszankami zbożowymi w 2013 r. zwiększyła się o 2,0%, a zbiory tych ziemiopłodów były niższe o 3,1% w skali roku (przed rokiem o 1,1%). 93 Powierzchnia ogólna Gminy Turawa wynosi ha. Dominującą formą własności gruntów na terenie Gminy jest własność prywatna. Drugim pod względem powierzchni terenów właścicielem gruntów jest Skarb Państwa, do którego należą m.in. tereny leśne będące w zarządzie Lasów Państwowych. Gmina nie posiada znaczących powierzchni gruntów w zasobach komunalnych. Do Gminy należą tereny, na których zlokalizowane są komunalne obiekty i urządzenia usługowe (szkoły, przedszkola, obiekty cmentarne, świetlice, boiska, itp.), urządzenia infrastruktury technicznej (gminne wysypisko śmieci), tereny dróg gminnych, rowów szczegółowych i melioracyjnych oraz niewielkie niezagospodarowane tereny. Według stanu na r. wielkość powierzchni w zasobach gminnych wynosiła 617,5 ha, w tym: ,7 ha - grunty tworzące gminny zasób nieruchomości, 4,7 ha - grunty przekazane w trwały zarząd gminnym jednostkom organizacyjnym, 18,1 ha - grunty przekazane w użytkowanie wieczyste, (z czego 2,8 ha osobom fizycznym). W tab. zestawiono użytkowanie gruntów w gospodarstwach rolnych Gminy Turawa w latach Powszechnego Spisu Rolnego: 2002 r. oraz w 2010 r. Tab. UŻYTKOWANIE GRUNTÓW W GOSPODARSTWACH ROLNYCH GMINY TURAWA W 2002 R. ORAZ W 2010 R. Wyszczególnienie PSR 2002 PSR 2010 W ha W % W ha W % 2002=100 Grunty ogółem 5025, , ,87% Użytki rolne 4576,78 91,1 3529,85 92,58 77,13% Ugory 201,34 4,0 25,70 0,67 12,76% Sady 5,50 0,1 49,44 1,3 898,91% Łąki 1008,54 20,1 868,82 22,79 86,15% Pastwiska 76,91 1,5 69,31 1,82 90,12 93 Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w 2013 r., Urząd Statystyczny w Opolu, Opole 2014, s Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Turawa, załącznik nr 1 do uchwały nr xl/256/2010 Rady Gminy w Turawie z dnia 5 listopada 2010 r., REGIOPLAN, Wrocław 2010, 90

92 Lasy i grunty leśne 211,22 4,2 145,20 3,81 68,74 Pozostałe grunty 237,21 4,7 137,59 3,61 58,0 Źródło: dane statystyczne PSR i PSR Szczegółowa analiza danych zawartych w tabeli pozwala zwrócić uwagę na zmniejszającą się powierzchnię gruntów ogółem a także użytków rolnych w Gminie Turawa w 2010 r. (2002=100). Jednocześnie, w sposób niezmierni dynamiczny wzrosła w 2010 r. powierzchnia sadów (około 9-krotnie). W Gminie Turawa według danych z 2002 r. przeważały małe gospodarstwa rolne o areale od 1 ha do 5 ha, zajmujące się głównie uprawą ziemi oraz hodowlą. Z punktu widzenia przeznaczenia gruntów w gospodarstwach rolnych (dane z 2009 r.) w Gminie Turawa użytki rolne zajmowały powierzchnię 5330 ha, z tego grunty orne ha, a lasy i grunty leśne 8927 ha 95. Gospodarstwa rolne stanowią 98 % ogólnej powierzchni Gminy Turawa. Użytki rolne stanowiły 27,53 % ogólnej powierzchni gruntów gospodarstw rolnych, lasy i grunty leśne 51,80%, a pozostałe ziemie oraz nieużytki 20,66 %. Natomiast struktura użytków rolnych będących we władaniu gospodarstw rolnych kształtowała się w następujący sposób: grunty orne 70,44 %; sady 0,28 %; łąki 27,80 %; pastwiska 1,48 % 96. W tab. zawarto charakterystykę gospodarstw rolnych Gminy Turawa w 2002 r. i 2010 r. według siedziby gospodarstwa. Tab. GOSPODARSTWA ROLNE GMINY TURAWA W 2002 R. I 2010 R. WEDŁUG SIEDZIBY GOSPODARSTWA Wyszczególnienie 2002 r r. Liczba Powierzchnia w ha Liczba Powierzchnia w ha Grunty ogółem Użytki rolne Ogólna Użytków rolnych Ogółem , , , ,85 Do 1 ha ,91 163, ,47 17, ha , , ,71 535, ha ,54 589, ,31 532, ha ,04 422, ,28 405,28 15 ha i więcej , , , ,87 Źródło: dane statystyczne Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 r. oraz z 2010 r. 95 Ibidem, s Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Turawa, op. cit., s

93 Gospodarstwa bardzo małe (działki rolne), to jest o areale do 1 ha, stanowiły w 2002 r. aż 35 % ogólnej liczby gospodarstw w Gminie. Gospodarstwa małe, to jest o areale od 1 do 5 ha stanowiły blisko 48%, natomiast gospodarstwa średnie, ( ) o powierzchni od 5 ha do 10 ha - prawie 8 % ogółu, a gospodarstwa duże o areale powyżej 10 ha stanowiły blisko 9 % ogółu. Generalnie liczba gospodarstw o areale do 5 ha stanowiła w Gminie Turawa aż 84 % całości 97. Gospodarstwa rolne o powierzchni użytkowej od 1 ha do 5 ha stanowiły w 2002 r. w Gminie Turawa poniżej 25% ogólnej powierzchni, a obszar użytków rolnych w tych gospodarstwach nie przekraczał 24%. Dane z roku 2010 wskazują wyraźnie na tendencję zwiększania powierzchni gospodarstw rolnych w Gminie Turawa. W roku 2010 gospodarstwa o powierzchni 15 ha i więcej stanowiły, jakkolwiek niewielki udział pod względem ich liczebności, ale powierzchnia zajmowanych przez te gospodarstwa użytków rolnych przekroczyła 61% ich ogólnej powierzchni. Tab. STRUKTURA GOSPODARSTW ROLNYCH W 2002 R. I 2010 R. WEDŁUG SIEDZIBY GOSPODARSTWA W % Wyszczególnienie 2002 r r. Liczba Powierzchnia Liczba Powierzchnia Ogólna Użytków rolnych Ogólna Użytków rolnych Ogółem (99,99) Do 1 ha 35,77 4,6 3,57 3,38 0,46 0, ha 47,4 24,72 23,67 52,39 14,05 14, ha 7,98 12,91 12,88 18,87 13,96 13, ha 3,46 9,19 9,23 9,01 10,63 10,66 15 ha i więcej 5,39 48,58 50,64 16,34 60,9 61,04 Źródło: dane statystyczne Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 r. oraz z 2010 r. Struktura obszarowa gospodarstw rolnych w Gminie Turawa była bardzo rozdrobniona. Większość małych gospodarstw poszukuje i będzie poszukiwać dodatkowych, pozarolniczych źródeł dochodu. Na podstawie danych z Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 roku 600 gospodarstw (57,69 % ogółu) prowadziło wyłącznie działalność rolniczą, 44 gospodarstw (4,23 %) wyłącznie pozarolniczą, 94 gospodarstw (9,04 %) rolniczą 97 Ibidem, s

94 i pozarolniczą, a 302 gospodarstwa (29,04 %) nie prowadziło działalności rolniczej i pozarolniczej. Ponadto należy zaznaczyć, że 92 gospodarstwa o areale większym niż 10 ha skupiało w swoim władaniu 2903,45 ha z 5025,21 ha ogólnej powierzchni gospodarstw rolnych, czyli 57,78 % 98. W roku 2002 w gospodarstwach rolnych Gminy Turawa zajmowano się głównie hodowlą trzody chlewnej, zwłaszcza w dużych gospodarstwach rolnych. W tego typu gospodarstwach najliczniej występowała także hodowla bydła, w porównaniu z pozostałymi kategoriami grup obszarowych powierzchni użytków rolnych gospodarstw rolnych. Tab. ZWIERZĘTA GOSPODARSKIE WEDŁUG GRUP OBSZAROWYCH POWIERZCHNI UŻYTKÓW ROLNYCH W 2002 R. (W SZT.) Grupy obszarowe użytków rolnych Ogółem Bydło Trzoda chlewna Ogółem w sztukach dużych (sd)* Ogółem (2156) Do 1 ha ha ha ha ha i więcej * Do przeliczeń pogłowia zwierząt gospodarskich na sztuki duże przyjęto podstawowe gatunki tj. bydło, trzodę chlewną, owce i konie. Źródło: dane statystyczne Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 r. Strukturę udziału poszczególnych kategorii zwierząt gospodarskich w gospodarstwach rolnych Gminy Turawa według grup obszarowych powierzchni użytków rolnych w 2002 r. przedstawiono w tabeli poniżej. Tab. STRUKTURA ZWIERZĄT GOSPODARSKICH WEDŁUG GRUP OBSZAROWYCH POWIERZCHNI UŻYTKÓW ROLNYCH W 2002 R. Grupy obszarowe użytków rolnych Ogółem Bydło Trzoda chlewna Ogółem w szt. dużych (SD)* w szt. Ogółem Do 1 ha 0,45 0,28 0, ha 14,04 8,15 11,97 98 Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Turawa, op. cit., s

95 5 10 ha 15,77 11,73 14, ha 15,52 13,09 14,42 15 ha i więcej 54,22 66,75 58,72 * Do przeliczeń pogłowia zwierząt gospodarskich na sztuki duże przyjęto podstawowe gatunki tj. bydło, trzodę chlewną, owce i konie. Źródło: dane statystyczne Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 r. W tab. zestawiono pogłowie zwierząt gospodarskich w gospodarstwach rolnych Gminy Turawa w 2010 r. wraz z liczbą gospodarstw rolnych, prowadzących produkcję zwierzęcą. Tab. ZWIERZĘTA GOSPODARSKIE W GOSPODARSTWACH GMINY TURAWA W 2010 R. Bydło razem Trzoda chlewna Drób ogółem razem Liczba gospodarstw (2002=100) 44,74% 50,93% - Pogłowie zwierząt gospodarskich (2002=100) 90,74% 107,27% 84,97% Źródło: dane statystyczne Powszechnego Spisu Rolnego z 2010 r. Szczegółowe dane PSR 2010 wskazują, że zwierzęta gospodarskie w sztukach dużych utrzymywano w 253 indywidualnych gospodarstwach rolnych w Gminie Turawa. Wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej Gminy Turawa kształtuje się jednak poniżej poziomu średniego i większość indywidualnych gospodarstw rolnych o małej powierzchni określają ograniczone możliwości uprawy roślin i rozwoju gospodarki rolnej na jej terenie 99. Według danych Powszechnego spisu rolnego z roku 2002 oraz z 2010 r. spośród ogólnej liczby 355 gospodarstw domowych aż 353 uzyskiwały dochody z działalności rolniczej. W grupie tej najliczniej były jednak reprezentowane gospodarstwa rolne bez dochodów z innych niezarobkowych źródeł poza emeryturą i rentą (339 gospodarstw). 99 Strona internetowa Urzędu Gminy Turawa: lad=a&id_dzi=7&id_men=12 ( r.). 94

96 Tab. GOSPODARSTWA DOMOWE W GMINIE TURAWA Z DOCHODAMI Z RÓŻNYCH ŹRÓDEŁ WEDŁUG PSR 2002 ORAZ 2010 Wyszczególnienie Liczba 2010=2002 Gospodarstwa domowe ogółem 355 Z działalności rolniczej 353 Bez dochodów z działalności rolniczej 2 Z dochodami z pozarolniczej działalności gospodarczej 138 Z dochodami z pracy najemnej 147 Z dochodami z innych niezarobkowych źródeł poza emeryturą i rentą 16 Z dochodów z emerytury i renty 106 Bez dochodów z emerytury i renty 247 Bez dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej 217 Bez dochodów z pracy najemnej 208 Bez dochodów z innych niezarobkowych źródeł poza emeryturą i rentą 339 Źródło: dane statystyczne Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 i z 2010 r. Gmina Turawa charakteryzuje się dużą lesistością terenu. Tereny leśne w Gminie Turawa zajmują ponad 50% jej powierzchni ogólnej. Kompleksy leśne występują głównie w północnej i południowo-zachodniej części Gminy, stanowiąc cenny walor przyrodniczy Gminy pod względem florystycznym, ekologicznym i krajobrazowym (opisane w części dotyczącej zasobów przyrodniczych Gminy Turawa). W tab. zestawiono powierzchnię gruntów leśnych ogółem oraz powierzchnię lasów w Gminie Turawa w latach Tab. LEŚNICTWO WEDŁUG FORM WŁASNOŚCI W GMINIE TURAWA W LATACH Wyszczególnienie Powierzchnia gruntów leśnych ogółem 8868,9 8868,4 8875,0 8905,4 8912,5 8911,9 8923,5 Lesistość w % 50,1 50,1 50,2 50,4 50,4 50,4 50,5 Grunty leśne publiczne ogółem 8669,9 8668,2 8673,2 8702,2 8701,8 8701,4 8699,6 Grunty leśne publiczne Skarbu Państwa 8424,3 8422,6 8427,6 8456,6 8456,2 8455,8 8454,0 Grunty leśne publiczne Skarbu Państwa 8385,6 8389,1 8389,1 8391,3 8391,4 8391,1 8390,2 w zarządzie Lasów Państwowych Grunty leśne prywatne 199,0 200,2 201,8 203,2 210,7 210,5 223,9 Powierzchnia lasów ogółem 8627,9 8627,7 8634,2 8669,4 8676,3 8675,8 8687,5 Lasy publiczne ogółem ,6 8465,3 8463,6 Lasy publiczne Skarbu Państwa ,6 8226,3 8224,6 Lasy publiczne Skarbu Państwa w zarządzie Lasów Państwowych ,8 8161,6 8160,8 95

97 Lasy publiczne Skarbu Państwa ,0 6,0 6,0 w zasobie Własności Rolnej SP Lasy publiczne gminne ,0 239,0 239,0 Lasy prywatne ogółem ,5 223,9 Źródło: dane statystyczne Głównego Urzędu statystycznego oraz Banku Danych Lokalnych. W latach obserwuje się zwiększanie powierzchni gruntów leśnych ogółem (z wyjątkiem danych z roku 2011), co skutkuje wzrostem wskaźnika lesistości dla Gminy Turawa z 50,1% (dane z 2006 i z 2007 r.) do poziomu 50,5% (w roku 2012). Powierzchnię lasów w Gminie Turawa, które nie stanowiły gruntów leśnych własności Skarbu Państwa w latach zawarto w tab. Tab. LASY NIESTANOWIĄCE WŁASNOŚCI SKARBU PAŃSTWA Wyszczególnienie Powierzchnia gruntów leśnych ogółem 444,60 445,80 447,40 448,80 456,30 456,10 469,50 Lasy ogółem 438,20 439,40 441,00 442,20 449,70 449,50 462,90 Lasy ochronne 268,50 434,70 462,50 473,20 453,20 453,20 453,20 Grunty leśne prywatne ogółem 199,00 200,20 201,80 203,20 210,70 210,50 223,90 Grunty leśne prywatne osób fizycznych 199,00 199,90 201,60 203,20 210,50 210,30 223,70 Grunty leśne prywatne lasy ochronne 34,00 200,20 228,00 228,00 208,00 208,00 208,00 Grunty leśne gminne ogółem 245,60 245,60 245,60 245,60 245,60 245,60 245,60 Grunty leśne gminne lasy ogółem 239,20 239,20 239,20 239,00 239,00 239,00 239,00 Grunty leśne gminne lasy ochronne 234,50 234,50 234,50 245,20 245,20 245,20 245,20 Źródło: dane statystyczne Głównego Urzędu statystycznego oraz Banku Danych Lokalnych. Powierzchnia gruntów leśnych ogółem, które nie stanowiły własności Skarbu Państwa ulegała stopniowemu poszerzaniu w latach , stanowiąc w ostatnim badanym roku (2012) 105,6% powierzchni z roku Zasadniczo w całym badanym okresie zwiększano powierzchnię ogółem gruntów leśnych prywatnych (wzrost w 2012 r. o ponad 12,5% - rok 2006=100), utrzymując na dotychczasowym poziomie obszar gruntów leśnych gminnych ogółem. Od roku 2009 nastąpiło zwiększenie powierzchni gruntów leśnych gminnych o charakterze lasów ochronnych (wzrost o ponad 4,5%). 96

98 ROZDZIAŁ VIII. RYNEK PRACY W GMINIE TURAWA Rynek pracy każdego regionu stanowi wypadkową uwarunkowań środowiskowych, przestrzennych, społecznych, gospodarczych, a także infrastrukturalnych, tym samym nie powinien być rozpatrywany w całkowitym oderwaniu od wskazanych determinant. Rynek pracy jest jednym z tych elementów gospodarki, który łączy sektor przedsiębiorstw z sektorem gospodarstw domowych. Sytuacja na rynku pracy jest z jednej strony pochodną tego, co dzieje się w sektorze przedsiębiorstw, a z drugiej wpływa na koniunkturę w przedsiębiorstwach (np. wzrost bezrobocia jest wynikiem decyzji przedsiębiorców, a jednocześnie, poprzez wpływ na dochody ludności negatywnie oddziaływuje na popyt na produkty i usługi dostarczane przez tych samych przedsiębiorców). Sytuacja na rynku pracy jest zawsze pochodną sytuacji w realnej sferze gospodarki. Analizy bazujące na empirycznej ocenie danych wskazują, że rynek pracy z opóźnieniem reaguje na to, co dzieje się w gospodarce. Opóźnienie to wynosi z reguły kilka kwartałów 100. Do słabych stron regionu w kontekście rynku pracy zaliczyć należy przede wszystkim niedopasowanie struktury podaży do popytu, wyższe rejestrowane - bezrobocie w części zachodniej województwa, wysoki udział długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie zarejestrowanych oraz wysoki udział osób z niskimi kwalifikacjami lub bez zawodu w strukturze bezrobocia. Niepokój budzić może wysoki udział bezrobotnych poniżej 25 roku życia, a także rosnący udział osób niepełnosprawnych. Inną, negatywną kwestią jest, zdiagnozowane w wielu badaniach, występowanie zjawiska dyskryminacji na rynku pracy (wobec kobiet, niepełnosprawnych i osób w wieku powyżej 50 lat) 101. W województwie opolskim w latach obserwowano systematyczny spadek liczby mieszkańców i na koniec 2013 r. wyniosła ona 1004,4 tys., tj. o 0,6% mniej niż w 2012 r. w gospodarce narodowej województwa opolskiego pracuje ponad trzysta tysięcy osób, z czego ponad 73% w sektorze prywatnym. Przemysł skupia 24,1% pracujących w całej gospodarce, budownictwo 7,4%, rolnictwo 15,8%, a usługi niecałe 53% (dane wg stanu na koniec 2009 r.). Opolski rynek pracy, jak wskazują niektórzy autorzy, uznawany jest rynkiem 100 Diagnoza i prognozy makroekonomiczne dla województwa opolskiego ze szczególnym uwzględnieniem rynku pracy, UMWO, Opole Materiał roboczy do wypracowania Diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w ramach procesu przygotowania Strategii rozwoju województwa opolskiego (styczeń 2012), op. cit., s

99 pomocniczego pracownika. Jest to rynek ubogi, jeśli chodzi o zróżnicowane i ciekawe oferty pracy związane z nowymi technologiami, naukami technicznymi i społecznymi ( ) w regionie opolskim jest również najmniej ofert pracy dla osób z wyższym wykształceniem w porównaniu z innymi regionami w kraju 102. W 2011 r. w woj. opolskim od lat występował jeden z najniższych wskaźników zatrudnienia wynoszący 44,7%. Najwyższy współczynnik aktywności zawodowej wystąpił w Opolu (56,6%) oraz w powiatach: namysłowskim (52,8%), brzeskim i opolskim (po 52,1%), a najniższy w powiatach: prudnickim (48,9%), kędzierzyńsko-kozielskim (49,4%) i głubczyckim (47,6%) 103. Wyniki Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) zrealizowanego dla woj. opolskiego w IV kwartale w latach wykazały, że wzrastał udział pracujących w ogólnej liczbie osób w wieku 15 lat i więcej (z 48,2% w 2010 r. do 48,8% w 2012 r. oraz 49,2% w roku 2013) 104. w 2011 r. współczynnik aktywności zawodowej w woj. opolskim wyniósł 51,4% (średnio w kraju 53,3%). Liczba osób aktywnych zawodowo liczyła 404,5 tys., a biernych zawodowo (pow. 15 lat i więcej) było 383,1 tys. osób. Należy jednak pamiętać, że niska aktywność ludności wynikać może tak z pozytywnych, jak i skrajnie negatywnych przesłanek. Do pozytywnych należy przede wszystkim nauka oraz podnoszenie kwalifikacji przez mieszkańców grupa ta stanowi ok. 20% biernych zawodowo. Powodem niskiej aktywności są jednak przede wszystkim przejścia na emeryturę i rentę (ok. 50%), choroby i niepełnosprawność (ok. 10%), obowiązki rodzinne, w tym związane z prowadzeniem domu (ok. 12%) oraz w niewielkim stopniu przekonanie o niemożności znalezienia pracy lub wyczerpanie wszystkich znanych możliwości jej znalezienia 105. Na rys. przedstawiono liczbę pracujących w gospodarce narodowej w województwie opolskim w latach oraz dynamikę liczby pracujących w Polsce i województwie opolskim w latach (rok poprzedni=100). 102 T. Sołdra-Gwiżdż, Kształcenie ustawiczne w województwie opolskim. Stan na 2010 r. (ekspertyza, część I), Opole Poziom życia mieszkańców w województwie opolskim, sytuacja rodzin, pomoc bezrobotnym i osobom wykluczonym, niwelowanie skutków dysfunkcji społecznych, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej, Opole 2012, s Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w 2012 r., Urząd Statystyczny w Opolu, Opole 2013, s Materiał roboczy do wypracowania Diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w ramach procesu przygotowania Strategii rozwoju województwa opolskiego (styczeń 2012), op. cit., s

100 Rys. LICZBA PRACUJĄCYCH W GOSPODARCE NARODOWEJ W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM W LATACH ORAZ DYNAMIKA LICZBY PRACUJĄCYCH W POLSCE I WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM W LATACH (ROK POPRZEDNI=100) Źródło: Materiał roboczy do wypracowania Diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w ramach procesu przygotowania Strategii rozwoju województwa opolskiego (styczeń 2012), Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, Opole, styczeń 2012, s W 2013 r. w porównaniu z 2010 r. wzrósł zarówno współczynnik aktywności zawodowej, jak i wskaźnik zatrudnienia przy równoczesnym spadku stopy bezrobocia. Udział bezrobotnych w ogólnej liczbie osób w wieku 15 lat i więcej zmalał z 4,7% w 2010 r. do 3,9% w 2013 r. Zmniejszył się również odsetek biernych zawodowo (z 47,1% w 2010 r. do 46,9% w 2013 r.). W latach odnotowano w woj. opolskim wzrost przeciętnego zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw w skali roku. Od 2009 r. tendencja ta uległa odwróceniu i nastąpił spadek przeciętnego zatrudnienia, który pogłębił się w 2010 r. w latach , z wyjątkiem 2011 r. (nieznaczny wzrost przeciętnego zatrudnienia - o 0,2%) nastąpił spadek przeciętnego zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw w skali roku 106. w 2012 r. w województwie opolskim przeciętne zatrudnienie w skali roku w sektorze przedsiębiorstw uległo także obniżeniu i ukształtowało się na poziomie 96,3 tys. osób, tj. o 0,6% niższym w stosunku do poprzedniego roku (wobec wzrostu o 0,2% w 2011 r.) 107. W skali kraju odnotowano wzrost przeciętnego zatrudnienia w porównaniu z rokiem poprzednim o 0,1% (po wzroście o 3,2% w 2011 r.). w 8 województwach nastąpił spadek przeciętnego zatrudnienia, w granicach od 1,5% w łódzkim do 0,1% w śląskim. Wzrost odnotowano w 7 województwach, największy w dolnośląskim, tj. o 1,5%. W województwie lubuskim 106 Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w 2013 r., op. cit., s Ibidem, s

101 przeciętne zatrudnienie pozostało na poziomie zbliżonym do notowanego przed rokiem 108. W tab. zestawiono dane dotyczące przeciętnego zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw w latach 2005, 2011, Tab. PRZECIĘTNE ZATRUDNIENIE W SEKTORZE PRZEDSIĘBIORSTW W LATACH 2005, 2011, 2012 W TYSIĄCACH (W TYS.) Wyszczególnienie Polska 4769,3 5260,9 5544,1 5548,7 5494,5 Województwo opolskie 93,0 96,6 96,8 96,3 90,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w 2013 r., Urząd Statystyczny w Opolu, Opole 2013, s. 29; Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w 2013 r., Urząd Statystyczny w Opolu, Opole 2014, s. 29; Struktura zatrudnienia w województwie opolskim, zwłaszcza na tle struktury Unii Europejskiej nie jest korzystna, charakteryzuje się, bowiem wysokim udziałem zatrudnienia w rolnictwie, niskim zaś w usługach. Wartym uwagi jest fakt, iż produkcja rolna (4,3% wartości dodanej brutto) skupia niecałe 16% ogółu pracujących w gospodarce narodowej 109. Dynamika przeciętnego zatrudnienia kształtowała się w woj. opolskim mniej korzystnie niż w kraju, gdzie nastąpił minimalny wzrost. W 2013 r. przeciętne zatrudnienie w województwie obniżyło się o 5,6% w porównaniu z rokiem poprzednim i był to spadek najniższy w kraju. w roku 2013 udział przeciętnego zatrudnienia w przetwórstwie przemysłowym stanowił 51,9% ogólnej liczby przeciętnego zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w 2013 r., Urząd Statystyczny w Opolu, Opole 2013, s Materiał roboczy do wypracowania Diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w ramach procesu przygotowania Strategii rozwoju województwa opolskiego (styczeń 2012), op. cit., s Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w 2013 r., op. cit., s

102 Rys. PRZECIĘTNE ZATRUDNIENIE W SEKTORZE PRZEDSIĘBIORSTW W WOJ. OPOLSKIM W LATACH (W TYS. OSÓB) Źródło: Analiza sytuacji na rynku pracy województwa opolskiego w 2013 roku dla Sejmiku Województwa Opolskiego, Obserwatorium Rynku Pracy WUP Opole, Opole 2014, s. 9. Dane o pracujących dotyczą osób wykonujących pracę przynoszącą im zarobek lub dochód. Do pracujących zalicza się 111 : osoby zatrudnione na podstawie stosunku pracy (umowa o pracę, powołanie, mianowanie lub wybór) lub stosunku służbowego; pracodawców i pracujących na własny rachunek, a mianowicie: właścicieli i współwłaścicieli (łącznie z pomagającymi członkami ich rodzin; z wyłączeniem wspólników spółek, którzy nie pracują w spółce) podmiotów prowadzących działalność gospodarczą poza gospodarstwami indywidualnymi w rolnictwie, inne osoby pracujące na własny rachunek, np. osoby wykonujące wolne zawody; osoby wykonujące pracę nakładczą; agentów (łącznie z pomagającymi członkami ich rodzin oraz osobami zatrudnionymi przez agentów); członków spółdzielni produkcji rolniczej (rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni powstałych na ich bazie oraz spółdzielni kółek rolniczych). 111 Rynek pracy w województwie opolskim w 2007 r., Urząd Statystyczny w Opolu, Opole 2008, s

103 Tab. PRACUJĄCY WEDŁUG SEKTORÓW WŁASNOŚCI W WOJ. OPOLSKIM ORAZ W POWIECIE OPOLSKIM W LATACH (W TYS.) Wyszczególnienie Województwo opolskie ogółem 192,2 197,3 203,8 200,3 203,0 202,6 201,0 Sektor publiczny 84,4 83,9 84,3 83,2 83,7 76,3 73,6 Sektor prywatny 107,8 113,4 119,6 117,2 119,3 126,3 127,4 Powiat opolski - ogółem 18,1 18,9 20,4 19,1 19,8 20,6 - Sektor publiczny 6,5 6,3 6,6 6,3 6,3 6,2 - Sektor prywatny 11,5 12,7 13,8 12,9 13,5 14,4 - *Według siedziby zarządu zakładów **według faktycznego (stałego) miejsca pracy i rodzaju działalności Źródło: dane statystyczne dot. rynku pracy w województwie opolskim. W latach zaobserwować można tendencję związaną ze znaczącym spadkiem w ostatnich dwóch latach udziału pracujących w sektorze publicznym województwa opolskiego. Tendencję spadkową wśród zatrudnionych w sektorze publicznym należy odnotować także w odniesieniu do powiatu opolskiego, aczkolwiek skala zjawiska jest nieco mniejsza. W tab. zestawiono dane dotyczące przeciętnego zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw w województwie opolskim w latach Tab. PRZECIĘTNE ZATRUDNIENIE W SEKTORZE PRZEDSIĘBIORSTW W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM Sekcje I-III I VI I IX I XII I-III I VI I IX I XII Analogiczny okres roku poprzedniego =100 W tys. Przeciętne zatrudnienie 99,8 97,7 97,1 100, ogółem W tym: przemysł 98,5 95,9 95,6 99,1 97,5 100,7 100,3 99,4 54,6 W tym: Przetwórstwo 98,2 97,7 97,4 101,3 99,5 100,6 100,3 99,4 49,9 przemysłowe Dostawa wody; 103,0 101,6 101,7 102,4 105,0 105,2 104,2 103,1 21 gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja Budownictwo 111,2 108,4 105,1 102,3 95,2 94,4 95,2 100,7 8,4 Handel; naprawa pojazdów 104,6 103,0 103,4 103,0 98,2 96,4 97,4 97,3 14,5 samochodowych Transport i gospodarka 92,2 93,3 94,7 94,4 103,8 103,7 102,5 103,5 6,2 magazynowa Zakwaterowanie 111,7 113,0 108,7 106,4 89,8 96,5 98,7 94,5 1,4 i gastronomia Informacja i komunikacja 98,6 98,2 98,0 98,9 98,6 98,2 99,1 96,6 0,4 Obsługa rynku 111,3 111,1 111,0 104,8 95,2 94,4 95,5 96,0 1,5 102

104 nieruchomości Administrowanie i działalność wspierająca 73,6 72,1 67,5 91,1 102,1 101,8 107,8 109,3 4,2 Źródło: Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w 2013 r., Urząd Statystyczny w Opolu, Opole 2013, s. 30. Na uwagę zasługuje tendencja wzrostowa w grupie pracujących ogółem w województwie opolskim w 2007 r. (2006=100), ale w kolejnych latach ta liczba zmniejsza się. w całym okresie większa część pracujących w gminie Turawa występowała w sektorze przemysłowym, aczkolwiek w roku 2009 zauważyć należy spadek liczby zatrudnionych w Gminie Turawa w sektorze przemysłowym na rzecz usług. Liczba pracujących w Gminie Turawa w latach została przedstawiona w tab. Dane wskazują na zwiększenie liczby pracujących w latach , przy tendencji spadkowej w latach wcześniejszych: (2007=100). Tab. PRACUJĄCY W GMINIE TURAWA Rok Ogółem W tym kobiety Publicznym W sektorze Pracujący Niepublicznym W przemyśle W usługach Źródło: Województwo opolskie. Podregiony. Powiaty. Gminy, z lat , Urząd Statystyczny w Opolu. W latach wzrastał zarówno współczynnik aktywności zawodowej jak i wskaźnik zatrudnienia, ale również wzrastała stopa bezrobocia. Udział bezrobotnych w woj. opolskim w ogólnej liczbie osób w wieku 15 lat i więcej również wykazywał tendencję rosnącą (z 4,7% w 2010 r. do 5,1% w 2012 r.), zmniejszał się natomiast odsetek biernych zawodowo (z 47,1% w 2010 r. do 46,1% w 2012 r Po rosnącej dynamice w latach przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w sektorze przedsiębiorstw, od 2008 r. nastąpiło jej spowolnienie 112 Ibidem, s

105 (rys.). W 2011 r. dynamika była wyższa niż rok wcześniej i przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto zwiększyło się w skali roku o 5,0%. W 2012 r. natomiast ponownie dynamika uległa spowolnieniu i w porównaniu z 2011 r. przeciętne wynagrodzenie miesięczne brutto wzrosło tylko o 1,3% 113. Rys. PRZECIĘTNE WYNAGRODZENIE W SEKTORZE PRZEDSIĘBIORSTW W WOJ. OPOLSKIM W LATACH (W PLN) Źródło: Analiza sytuacji na rynku pracy województwa opolskiego w 2013 roku dla Sejmiku Województwa Opolskiego, Obserwatorium Rynku Pracy WUP Opole, Opole 2014, s. 10. W latach odnotowano wzrost przeciętnych świadczeń wypłacanych zarówno przez ZUS jak i KRUS. W 2013 r. wzrost przeciętnej miesięcznej emerytury i renty wypłacanej rolnikom indywidualnym był nieznacznie wyższy (o 0,1 p. proc.) niż wzrost tego świadczenia realizowanego przez ZUS 114. Analizując problem wielkości zatrudnienia w przekroju dwóch wskaźników: przeciętnego zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw oraz wyników BAEL stwierdzić można 115 : widoczny spadek przeciętnego zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw o 4,7% do poziomu 90,9 tys. osób i jest to najniższy poziom w analizowanym okresie od 2002 roku, spadek wystąpił w większości sekcji min. w budownictwie (o 15%), w administrowaniu i działalności wspierającej (o 13,3%) oraz w zakwaterowaniu 113 Ibidem, s Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego w 2013 r., op. cit., s Analiza sytuacji na rynku pracy województwa opolskiego w 2013 roku op. cit., s