Wyznaczanie i optymalizacja kosztów dostarczania energii elektrycznej odbiorcom finalnym

Transkrypt

1 POLITECHNIKA WARSZAWSKA Instytut Eletroenergetyi, Załad Eletrowni i Gospodari Eletroenergetycznej Eonomia w eletrotechnice laboratorium opracował: prof. dr hab. inż. Józef Pasa, mgr inż. Piotr Marchel Ćwiczenie nr 4. Wyznaczanie i optymalizacja osztów dostarczania energii eletrycznej odbiorcom finalnym 1. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest zapoznanie się z podstawowymi zasadami wyznaczania i optymalizacji opłat taryfowych ponoszonych przez odbiorców finalnych oraz zdobycie pratycznych umiejętności ich obliczania z wyorzystaniem funcji arusza alulacyjnego Excel. 2. Wprowadzenie a) Taryfy dla odbiorców finalnych Zasady budowy i rodzaje taryf dla odbiorców finalnych System taryfowy, podobnie ja ażdy system cen, powinien spełniać rozmaite funcje. Zwyle wymienia się trzy podstawowe [3, 4, 5, 6]: funcja dochodowa, polegająca na zapewnieniu przedsiębiorstwom (wytwórczym, przesyłowym, dystrybucyjnym, obrotu) dochodów porywających z nadwyżą bieżące i rozwojowe oszty działalności podstawowej, tj. ponoszone na wytwarzanie, przesyłanie, rozdzielanie i sprzedaż energii eletrycznej; funcja stymulacyjna (informacyjna), polegająca na informowaniu odbiorców o opłacalności stosowania substytutów energii eletrycznej i ich dostępności, o zmienności osztów wytwarzania i przesyłania, oraz o potrzebie racjonalnego i oszczędnego użytowania energii eletrycznej, zwłaszcza w oresie wysoiego zapotrzebowania; funcja rozliczeniowa, sprowadzająca się do właściwej formy i poprawnych zasad rozliczeń. Taryfy powinny być proste i zrozumiałe dla odbiorców, z tym jedna, że energia nie może być tratowana jao towar jednorodny a jej odbiorcy o bardzo zróżnicowanych charaterystyach poboru mocy i energii nie stanowią monolitycznej grupy [3]. W rajach UE obowiązują Zalecenia [1] dotyczące strutury i ształtowania taryf dla odbiorców finalnych: Taryfy eletryczne powinny być onstruowane w tai sposób, aby sprzyjały racjonalnej polityce cenowej i odzwierciedlały oszty dostawy energii do poszczególnych ategorii odbiorców (onsumentów). Strutura taryf powinna pobudzać do racjonalnego użytowania energii eletrycznej oraz eliminowania nadmiernego i marnotrawnego jej zużycia. Taryfy powinny być możliwie ja najprostsze i zrozumiałe dla odbiorcy. str. 1

2 Spośród rożnych stosowanych rozwiązań taryfy dwuczłonowe, tj. oddzielne opłaty za moc i energię eletryczną, najlepiej odzwierciedlają struturę osztów energii eletrycznej. Należy zaprzestać stosowania taryf o struturze zachęcającej odbiorców do zwięszania zużycia energii eletrycznej. Do taich taryf należą rozwiązania oferujące coraz niższą cenę jednostową w miarę wzrostu ilości zużywanej energii eletrycznej (np. taryfa bloowa degresywna). Należy eliminować taryfy opracowane na podstawie rzeczowych ryteriów zastosowania energii eletrycznej (np. taryfa dla celów oświetleniowych, grzewczych itp.). W celu wyrównania rzywej zapotrzebowania i przenoszenia obciążenia na godziny pozaszczytowe należy upowszechniać taryfy dwuczłonowe, wieloczasowe ze zróżnicowanymi stawami opłat, zwłaszcza dla odbiorców wyrażających zgodę na szybie obniżanie zapotrzebowania na życzenie dostawcy. Taryfa opłat nie powinna być ształtowana na nisim poziomie, wymuszonym względami socjalnymi lub antyinflacyjnymi; ewentualne ompensowanie sutów wprowadzenia eonomicznie uzasadnionych taryf powinno odbywać się poza systemem taryfowym. Taryfy powinny być przystosowane do wprowadzania w regularnych odstępach zmian stawe opłat w zależności od dynamii zmian cen paliwa i pozostałych czynniów producyjnych. Ponadto w Zaleceniach podreśla się, że taryfy powinny być podawane do publicznej wiadomości (publiowane). Należy taże przedstawiać i wyjaśniać społeczeństwu zagadnienia osztów energii eletrycznej oraz związi między ich poziomem a tendencjami zmian i struturą taryf eletrycznych. Taryfa dla odbiorców finalnych (taryfy detaliczne), będąca bardzo istotnym elementem systemu taryfowego stanowi zestaw ryteriów walifiowania odbiorców, stosownie do charateru użytowania mocy i energii oraz zespół właściwych z puntu widzenia celów polityi taryfowej sładniów opłat i odpowiadających im stawe. Podaje zatem zasady i stawi, według tórych następuje rozliczenie za energię eletryczną między dostawcą a odbiorcą finalnym. Taryfy detaliczne (dla odbiorców finalnych) mogą również realizować cele socjalne lub maroeonomiczne (np. subsydiowanie onsumentów o nisich dochodach lub wybranych gałęzi przemysłu), chociaż jest to sprzeczne z wymaganiami efetywności i zasadami gospodari rynowej - cele socjalne powinny być realizowane przez system zabezpieczenia społecznego. Taryfy detaliczne muszą odzwierciedlać oszty hurtowego zaupu energii eletrycznej przez dystrybutora, oszty utrzymania własnej sieci oraz inne oszty związane z dostawą energii. Cena energii powinna odzwierciedlać rótooresowe (bieżące) rańcowe oszty producji. Cena za moc winna odpowiadać stałym osztom mocy obejmującym oszty remontów i esploatacji oraz roczne oszty apitałowe. str. 2

3 Obecne rozwiązania taryfowe Podmioty przyłączane do sieci dzieli się na grupy przyłączeniowe i lasyfiuje się w następujący sposób [7, 8]: grupa I podmioty przyłączane bezpośrednio do sieci przesyłowej, grupa II podmioty przyłączane bezpośrednio do sieci rozdzielczej o napięciu znamionowym 110 V oraz podmioty przyłączane do sieci rozdzielczej, tóre wymagają dostaw energii eletrycznej o parametrach innych niż standardowe albo podmioty posiadające własne jednosti wytwórcze współpracujące z siecią, grupa III podmioty przyłączone bezpośrednio do sieci rozdzielczej o napięciu znamionowym więszym niż 1 V, lecz niższym niż 110 V, grupa IV podmioty przyłączone bezpośrednio do sieci rozdzielczej o napięciu znamionowym nie wyższym niż 1 V oraz mocy przyłączeniowej więszej niż 40 W lub prądzie znamionowym zabezpieczenia przedliczniowego w torze prądowym więszym niż 63 A, grupa V podmioty przyłączone bezpośrednio do sieci rozdzielczej o napięciu znamionowym nie wyższym niż 1 V oraz mocy przyłączeniowej nie więszej niż 40 W i prądzie znamionowym zabezpieczenia przedliczniowego nie więszym niż 63 A, grupa VI podmioty przyłączone do sieci poprzez tymczasowe przyłączenie, tóre będzie na zasadach oreślonych w umowie, zastąpione docelowym lub podmioty przyłączone do sieci na czas oreślony, lecz nie dłuższym niż ro. Podmiot przyłączany do sieci sprzedawcy obowiązany jest wnieść opłatę za przyłączenie. Wysoość opłaty uzależnione jest od grupy przyłączeniowej. Odbiorcy za dostarczoną energię eletryczną i świadczone usługi przesyłowe są rozliczani według cen i stawe opłat właściwych dla grup taryfowych. Podział odbiorców na grupy taryfowe jest doonywany ze szczególnym uwzględnieniem taich ryteriów ja: poziom napięcia zasilania w miejscu dostarczania energii, wartość mocy umownej, liczba stref czasowych oraz rodzaj stref czasowych. Na rysunu 1 przedstawiono oznaczenia grup taryfowych. X X X X litera A B C oznacza grupę taryfową zależną od poziomu napięcia zasilania urządzeń cyfry 1 lub 2 oreślające wielość mocy umownej cyfry 1 lub 2 lub 3 oznaczają liczbę stref czasowych litery a lub b lub o oznaczenia dodatowe Rys. 1. Oznaczenia grup taryfowych Ustalono więc następujący sposób onstrucji symboli grup taryfowych: Na pierwszym miejscu oznaczenia literowe, grupy zależne od napięcia zasilania: A dla napięcia wysoiego, B dla napięcia średniego, C dla napięcia nisiego, G i R niezależne od napięcia zasilania. Na drugim miejscu oznaczenia cyfrowe: 1 grupy taryfowe dla odbiorców o mocy umownej równej lub niższej od 40 W i prądzie znamionowym zabezpieczenia przedliczni- str. 3

4 owego w torze prądowym nie więszym niż 63 A, 2 grupa taryfowa dla odbiorców o mocy umownej więszej od 40 W lub prądzie znamionowym zabezpieczeń przedliczniowych w torze prądowym więszym od 63 A. Na trzecim miejscu cyfry oznaczające: 1 grupa taryfowa z rozliczeniem jednostrefowym, 2 grypa taryfowa z rozliczeniem dwustrefowym, 3 grupa taryfowa z rozliczeniem trójstrefowym. Dla grupy taryfowej C wprowadzono dodatowe oznaczenia: a rozliczenie w strefach szczytowej i pozaszczytowej, b rozliczenie w strefach dziennej i nocnej. Według powyższych zasad podziału odbiorców można wyróżnić następujące grupy taryfowe: dla odbiorców zasilanych z sieci wysoiego napięcia (WN 110 V i wyżej) A21, A22, A23; dla odbiorców zasilanych z sieci średniego napięcia (SN), o mocy przyłączeniowej więszej od 40 W B21, B22, B23; dla odbiorców zasilanych z sieci SN, o mocy przyłączeniowej nie więszej od 40 W B11, B12; dla odbiorców zasilanych z sieci nisiego napięcia (nn) o poborze mocy wyższym od 40 W, z liczniiem energii czynnej wyposażonym we wsaźni mocy: C21, C22a, C22b, C23; dla odbiorców zasilanych z sieci nn o poborze mocy równej lub niższej od 40 W, z liczniiem energii czynnej bez wsaźniów mocy: C11, C12a, C12b; dla odbiorców zasilanych niezależnie od poziomu napięcia: G11, G12, R. Przedstawiony powyżej podział na grupy taryfowe nie wyczerpuje wszystich obecnych rozwiązań w tym zaresie. W pratyce spotya się odstępstwa polegające najczęściej na dodaniu nowych grup taryfowych dla odbiorców zasilanych z sieci nisiego napięcia (np. grupa trójstrefowa C13 stosowana na Górnym Śląsu przez Vattenfall). W cenniu energii eletrycznej występują cztery rodzaje taryf: taryfy dwuczłonowe, jedno-, dwu- lub trójstrefowe; taryfy jednoczłonowe, jedno-, lub dwustrefowe; taryfy jednoczłonowe - paramocowe, jedno-, lub dwustrefowe; taryfa ryczałtowa. Wybór taryfy z rozliczeniem za energię eletryczną w strefach czasowych należy do odbiorcy, przy czym wybrana taryfa obowiązuje co najmniej jeden ro. Rozliczenia są doonywane na podstawie wsazań uładu pomiarowo-rozliczeniowego w oresach rozliczeniowych. Standardowo oresy rozliczeniowe wynoszą: jeden miesiąc dla odbiorców grup taryfowych A21, A22, A23, B11, B21, B22, B23, C21, C22a, C22b; dwa miesiące - dla odbiorców grup taryfowych C11, C12a, C12b. str. 4

5 W przypadach uzasadnionych jest możliwe doonywanie rozliczeń za pobraną energię eletryczną i świadczone usługi przesyłowe w innych oresach rozliczeniowych, zgodnie z zawartą umową. Odbiorca taryfowy przyłączony do sieci eletroenergetycznej spółi dystrybucyjnej (SD) ponosi wobec niej następujące opłaty: za energię eletryczną czynną, za usługi przesyłowe (dystrybucyjne), opłatę abonamentową, za energię eletryczną bierną, inne opłaty np. związane z przeroczeniem mocy umownej lub zwięszoną pewnością zasilania. Opłatę za pobraną energię eletryczną czynną w oresie rozliczeniowym, stanowi suma iloczynów cen energii eletrycznej w danej grupie taryfowej, w danych strefach czasowych i ilości zużytej energii w poszczególnych strefach czasowych, ustalonej na podstawie wsazań urządzeń pomiarowych zainstalowanych w uładzie pomiarowo-rozliczeniowym. Nie dotyczy to grupy taryfowej R, dla tórej ilość sprzedanej energii ustala się na podstawie uzgodnionego przez strony w umowie czasu pracy urządzeń przyłączonych do sieci i sumy mocy tych urządzeń. Opłata ta związana jest z ponoszonymi przez SD osztami zaupu energii (PSE minimalne ilości energii, ontraty dwustronne, EC, OZE, giełda energii, ryne bilansujący) i osztami obrotu. Opłatę oblicza się z zależności: O AP n 1 S A A, (1) gdzie: O AP opłata za energię eletryczną czynną wyrażona w zł; S A cena za energię czynną w strefie czasowej, zł; A ilość zużytej energii eletrycznej czynnej w strefie czasowej, MW h; n liczba rozliczeniowych stref czasowych. Odbiorcy finalni przyłączeni do sieci, tórzy zawarli ze sprzedawcą umowę sprzedaży energii eletrycznej lub umowę o świadczenie usług przesyłowych, ponoszą opłaty za świadczone przez sprzedawcę usługi w zaresie przesyłania i dystrybucji energii eletrycznej. Stawa sieciowa za usługę przesyłową jest stawą złożoną ze sładniów: stałego obliczonego na jednostę mocy umownej, zmiennego obliczonego na jednostę energii pobieranej z sieci w miejscu dostarczenia. Opłatę za usługi przesyłowe (dystrybucyjne) dla odbiorców oblicza się według zależności: O UP S S P n 1 S Z A, (2) gdzie: O UP opłata za usługi przesyłowe wyrażona w zł; str. 5

6 S S sładni stały stawi opłaty sieciowej za ores rozliczeniowy, zł/w/m-c; P moc umowna oreślona dla danego odbiorcy, W; S Z sładni zmienny stawi opłaty przesyłowej dla strefy czasowej wyrażony w zł/(mw h), stanowiący sumę sładnia zmiennego stawi sieciowej S ZS i stawi opłaty systemowej S St ; A ilość zużytej energii eletrycznej czynnej w strefie czasowej, objęta usługą przesyłową wyrażonej w MW h; n liczba rozliczeniowych stref czasowych. Sładni zmienny stawi opłaty przesyłowej S Z jest ustalony w taryfie w rozbiciu na sładni zmienny opłaty sieciowej i stawę opłaty systemowej. Opłata w części stałej za usługi przesyłowe jest rozliczana osobno dla ażdego miejsca dostarczania na podstawie wielości mocy umownej oreślonej w umowie sprzedaży energii eletrycznej lub w umowie o świadczenie usług przesyłowych. W przypadu uzgodnienia w umowie warunów stosowania do rozliczeń za usługę przesyłową sumującego uładu pomiarowo-rozliczeniowego stawa opłaty za usługę przesyłową w części stałej ulega podwyższeniu. Wysoość współczynnia zwięszającego opłatę stałą oreśla umowa sprzedaży energii lub umowa o świadczenie usług przesyłowych. Moc umowna to moc czynna pobierana lub wprowadzana do sieci, oreślona w umowie o świadczenie usług przesyłowych lub umowie sprzedaży energii, jao wartość masymalna ze średnich wartości tej mocy w oresie 15 minut lub w przypadu rozliczeń między przedsiębiorstwami energetycznymi w oresie 60 minut. Moc umowna przyjęta do ustalenia wysoości części stałej opłaty za usługę przesyłową jest oreślana w umowie o sprzedaż energii eletrycznej i świadczenie usług przesyłowych lub o świadczenie usług przesyłowych, jao wartość masymalna ze średnich wartości tej mocy w oresie 15 minut 1. Moc umowną należy zamawiać dla ażdego z przyłączy na ro alendarzowy z podziałem na poszczególne miesiące rou w terminie ustalonym w umowie. Przy brau zamówienia, do rozliczeń SD przyjmuje moc umowną analogiczną ja w rou poprzedzającym ro objęty zamówieniem. Nie może być ona mniejsza od mocy optymalnej, ze względu na własności metrologiczne, zainstalowanych przeładniów prądowych i liczniów energii eletrycznej z uwzględnieniem charaterystyi poboru mocy przez odbiorcę. Przy obniżeniu mocy umownej za zgodą SD w tracie obowiązywania taryfy, przy ustalaniu opłaty stałej za usługę przesyłową sładni stały stawi sieciowej ulega zwięszeniu o 20% dla oresu objętego oretą. Zamawiana moc umowna musi być najczęściej oreślona w jednaowej wysoości na ażdy miesiąc rou tórego dotyczy. Odbiorca może za zgodą sprzedawcy zamówić moc umowną w niejednaowych wartościach na poszczególne miesiące rou. W taim przypadu opłatę za usługę przesyłową w części stałej stawi sieciowej mnoży się przez odpowiedni współczynni. Wielości mocy w poszczególnych oresach rozliczeniowych oraz zasady rozliczeń ustala umowa. 1 IV TARYFA DLA ENERGII ELEKTRYCZNEJ Vattenfall Distribution Poland S.A. z siedzibą w Gliwicach str. 6

7 W przypadu gdy odbiorca jest zasilany z jednego węzła sieci poprzez więcej niż jedno przyłącze i przyłącza wyorzystane są jednocześnie, moc umowna jest równa sumie mocy umownych oreślonych dla ażdego przyłącza z wyjątiem poniższego przypadu. W przypadu posiadania przez odbiorcę więcej niż jednego przyłącza, gdy przyłącza rezerwowe o mocach umownych P i oreślonych dla ażdego z nich stanowią zasilanie rezerwowe przyłącza głównego o mocy umownej P 1, tzn. są załączane alternatywnie wobec przyłącza głównego, oraz spełniony jest warune, iż moc umowna oreślona dla ażdego z przyłączy rezerwowych jest mniejsza lub równa mocy umownej przyłącza głównego (P i P 1 ), wówczas moc umowną oblicza się wg następującej formuły: P P1 0, 25 Pi (3) Za przeroczenie w oresie rozliczeniowym mocy umownej jest pobierana opłata w wysoości stanowiącej iloczyn dwurotności sładnia stałego stawi sieciowej oraz sumy masymalnych wielości nadwyże mocy pobranej ponad moc umowną 15-minutową, wyznaczanych w cylach godzinowych lub jeśli urządzenia pomiarowe na to nie pozwalają masymalnej wielości nadwyżi mocy pobranej ponad moc umowną 15-minutową. Opłat tych nie pobiera się, jeżeli przeroczenie poboru mocy nastąpiło w wyniu awarii w sieci sprzedawcy lub na polecenie jego organu dyspozytorsiego. Zagadnienie pewności zasilania rozwiązano poprzez ustalenie trzech stopni pewności zasilania, związanych z liczbą ciągów zasilania urządzeń odbiorcy. Odbiorcy, tórzy w wystąpieniach o techniczne waruni zasilania lub w umowie zgłosili wymaganie zapewnienia zwięszonej pewności zasilania, ponoszą podwyższone opłaty w części stałej opłaty za usługę przesyłową, w wysoości zależnej od realizowanego stopnia pewności zasilania. Wystąpienie w oresie obrachunowym, z winy dostawcy, pewności zasilania niższej od ustalonej w umowie (unieruchomienie ciągu zasilania z przyczyn innych niż siły wyższe) powoduje zwrot opłaty za pewność zasilania w wysoości wyniającej ze sali jego obniżenia i czasu trwania wyrażonego w pełnych godzinach. Ustalono następujące stopnie pewności zasilania i odpowiadające im mnożnii do stawe opłat za moc umowną: Stopień podstawowy, gdy urządzenia eletroenergetyczne odbiorcy są połączone z jednym ciągiem zasilania - współczynni opłat za moc umowną z tytułu pewności zasilania wynosi 1,0. Stopień wyższy, gdy urządzenia eletroenergetyczne odbiorcy są połączone z dwoma ciągami zasilania. Podwyższonej współczynniiem 1,5 opłacie podlega moc umowna, tórej dostarczanie jest zapewnione z drugiego ciągu zasilania. Stopień najwyższy, gdy urządzenia eletroenergetyczne odbiorcy są połączone z trzema lub więcej ciągami zasilania. Podwyższonej współczynniiem 1,5 opłacie podlega ta moc umowna, tórej dostarczanie jest zapewnione drugim ciągiem zasilania a opłacie podwyższonej współczynniiem 2,0 ta moc umowna, tórej dostarczanie jest zapewnione z trzeciego i dalszych ciągów zasilania. Za ciąg zasilania uważa się zespół elementów sieciowych dostawcy (linii, rozdzielnic stacyjnych, transformatorów) w normalnym uładzie pracy, poprzez tóre energia eletryczna jest dostarczana do urządzeń eletroenergetycznych odbiorcy. Żaden element jednego ciągu zasi- str. 7

8 lania (poza uładem samoczynnego załączania rezerwy) nie może należeć do innych ciągów zasilania. Ciąg zasilania powinien obejmować (co najmniej) następujące elementy: sieć na napięciu zasilania urządzeń eletroenergetycznych odbiorcy, stację reducyjną zasilającą tę sieć, sieć wyższego napięcia, do tórej są przyłączone stacje reducyjne. Zwięszona pewność zasilania występuje tylo wówczas, gdy: ciągi zasilania w puntach przyłączenia do elementów urządzeń odbiorcy są w ciągłej gotowości (znajdują się pod napięciem) do dostarczania energii eletrycznej, ciągi zasilania są załączane urządzeniami do samoczynnego załączania rezerwy. W przypadu zwięszonej pewności zasilania wyniającej z przyłączenia urządzeń odbiorcy do wspólnej sieci eletroenergetycznej za pomocą dwóch lub więcej linii zasilających (w danym ciągu zasilania), współczynni zwięszający opłaty za moc umowną podlega ustaleniu w drodze negocjacji między dostawcą a odbiorcą. Przy rozliczeniach z zastosowaniem uładów sumujących podwyższonej współczynniiem 1,5 opłacie podlega ta część mocy umownej, tóra może być dostarczona ażdym z dwóch ciągów zasilania, a współczynniiem 2,0 ta część umownej, tóra może być dostarczona ażdym z trzech lub więcej ciągów zasilania. Opłaty abonamentowe. Odbiorcy energii eletrycznej z tytułu prowadzonej przez SD obsługi handlowej, polegającej na odczytywaniu wsazań uładów pomiarowych i ich ontroli, wystawianiu fatur oraz ich dostarczaniu, prowadzeniu ewidencji wpłat należności i innej ewidencji zapewniającej poprawność rozliczeń, związanej ze sprzedażą energii eletrycznej lub jej przesyłaniem obciążani są miesięczną opłatą abonamentową. Stawi te zostały salulowane w przeliczeniu na uład pomiarowo-rozliczeniowy, na odbiorcę. Opłaty abonamentowe pobiera się w cylu miesięcznym (zł/m-c), w pełnej wysoości niezależnie od tego, w tórym dniu nastąpiło zawarcie lub rozwiązanie umowy. Dotyczą one zarówno odbiorcy zaupującego u sprzedawcy energię eletryczną i usługi przesyłowe, ja i odbiorcy zaupującego jedynie usługi przesyłowe. Rozliczeniami za pobór energii biernej są objęci odbiorcy zasilani z sieci WN i SN (grupy taryfowe A i B) oraz w przypadach uznanych przez dostawcę za uzasadnione również odbiorcy zasilani z sieci nn (grupa taryfowa C) użytujący odbiornii o charaterze inducyjnym, o ile zostało to oreślone w technicznych warunach przyłączenia, w umowie sprzedaży energii eletrycznej lub w umowie o świadczenie usług przesyłowych. Opłacie podlega ponadumowny pobór energii biernej, rozumiany jao pobór energii eletrycznej przy współczynniu tgφ wyższym od współczynnia tgφ 0, oreślonego w umowie sprzedaży energii eletrycznej lub umowie o świadczenie usług przesyłowych, zwanego dalej umownym współczynniiem mocy, lub pobór energii biernej inducyjnej przy brau poboru energii czynnej, a taże pobór energii czynnej przy współczynniu pojemnościowym, tj. przy tgφ < 0. Jeżeli uład pomiarowo-rozliczeniowy umożliwia wyznaczenie poboru energii biernej w strefach czasowych, to rozliczeniom podlega nadwyża tej energii w strefach szczytowych lub dziennych dni roboczych. W przypadu, gdy uład pomiarowo-rozliczeniowy uniemożliwia rozliczenie w strefach czasowych, sposób rozliczenia oreśla umowa. W oresie rozliczenio- str. 8

9 wym opłacie podlega ponadstandardowy pobór energii biernej oreślony jao nadwyża tej energii ponad ilość odpowiadającą wartości umownego współczynnia tgφ 0. Jeżeli wartość współczynnia tgφ 0 nie została oreślona w warunach przyłączenia, umowie sprzedaży energii eletrycznej lub umowie o świadczenie usług przesyłowych, do rozliczeń przyjmuje się tgφ 0 = 0,4. Opłatę za nadwyżę energii biernej ponad ilość wyniającą ze współczynnia tgφ 0 oblicza się według zależności (stosuje się tylo, gdy tgφ > tgφ 0 ): O b 2 tg C 1 r 1 A, (4) 2 tg 1 0 gdzie: O b opłata za nadwyżę energii biernej, w przypadu iedy tgφ > tgφ 0, wyrażona w zł; C r średnia cena energii na rynu onurencyjnym ogłaszana przez prezesa URE w zł/jednostę energii; A energia eletryczna czynna pobrana wyrażona w jednostach energii; ustalona w taryfie rotność ceny C r. W przypadu poboru energii biernej inducyjnej przy brau poboru energii czynnej odbiorca ponosi w oresie rozliczeniowym opłatę wyniającą z iloczynu całej ilości pobranej energii biernej i 2-rotnej wysoości stawi S Zs, oreślonej dla grupy taryfowej, w tórej rozliczany jest odbiorca. Odbiorca pobierający energię czynną przy współczynniu pojemnościowym (przeompensowanie), o ile umowa nie stanowi inaczej, ponosi opłatę wyniającą z iloczynu całej ilości energii biernej wprowadzonej do sieci sprzedawcy w oresie rozliczeniowym i 2- rotnej wysoości stawi S Zs. W przypadu, gdy odbiorca zasilany jest z ilu przyłączy, opłaty za ponad umowny pobór energii biernej oblicza się dla ażdego przyłącza oddzielnie. W uzasadnionych przypadach, odbiorca może być rozliczany za łączny pobór energii biernej z oreślonych przez SD przyłączy. Taryfa (cenni) precyzuje taże rodzaje i wysoość opłat dodatowych (ar) za czynności dostawcy w związu z dostarczaniem energii eletrycznej oraz za naruszanie warunów umów o dostarczanie energii eletrycznej ze wspólnej sieci. W przypadu niedotrzymania standardów jaościowych obsługi odbiorców oreślonych w rozporządzeniu przyłączeniowym [7] (lub jeśli odbiegają od standardowych oreślonych w umowie), odbiorcom, na ich wniose przysługują bonifiaty i upusty, w wysoości oreślonej w taryfie lub umowie. Rozporządzenie taryfowe przewiduje bonifiaty i upusty za niedotrzymanie poziomu napięcia znamionowego, za przerwy w zasilaniu i za niedotrzymanie standardów jaościowych obsługi odbiorców 2. W myśl tego rozporządzenia za ażdą niedostarczoną jednostę energii odbiorcy przysługuje bonifiata w wysoości pięciorotności ceny energii eletrycznej za ores, w tórym wystąpiła przerwa; ilość nie dostarczonej energii eletrycznej w dniu, w tórym miała miejsce przerwa, ustala się na podstawie poboru energii w odpowiednim dniu poprzedniego tygodnia, z uwzględnieniem dopuszczalnych przerw oreślonych w umowie. Do niedotrzymania standardów jaościowych obsługi odbiorców walifiuje się, m.in.: 2 Art. 41 i 42 rozporządzenia taryfowego. str. 9

10 nieuzasadnioną zwłoę w usuwaniu załóceń w dostarczaniu energii eletrycznej, spowodowanych nieprawidłową pracą sieci; niepowiadomienie z odpowiednim wyprzedzeniem o terminach i czasie planowanych przerw w dostawie energii eletrycznej, w formie oreślonej odpowiednimi przepisami; nieudzielenie na żądanie odbiorcy informacji w sprawie zasad rozliczeń oraz atualnych taryf. Odbiorca otrzymuje faturę, tórej wartość w ogólnym przypadu jest sumą opłat za pobraną energię czynną O AP, bierną O b, za usługi przesyłowe O UP, za ary umowne K, za opłaty esploatacyjne i inne opłaty stałe K e, zmniejszoną o wartość upustów K u (np. za niedotrzymanie ustalonej w umowie pewności zasilania). Odbiorca finalny zostaje obciążony opłatą według następującej zależności: F O O O O O O O, (5) AP b UP pu e u gdzie: O AP opłata za pobraną energię czynną; O b opłata za pobraną energię bierną inducyjną i (lub) wprowadzoną do sieci energię bierną pojemnościową; O UP opłata przesyłowa (za usługi przesyłowe); O pu opłata za przeroczenie mocy umownej; O e opłata abonamentowa (esploatacyjna); O opłata arna; O u wartość upustów (np. za niedotrzymanie standardów jaościowych). b) Optymalizacja opłat odbiorcy za moc i energię eletryczną Średnia taryfowa cena energii może być uznana za jeden z mierniów oceny gospodari eletroenergetycznej odbiorcy, w szczególności odbiorcy (załadu) przemysłowego. Naturalne jest dążenie odbiorcy do jej minimalizacji: F c min, (6) A Możliwości w tym zaresie są następujące: A. Bez zmiany dostawcy energii: optymalizacja wartości i trybu zamawiania mocy umownej, przestrzeganie dyscypliny poboru mocy i eliminacja lub minimalizacja opłat za moc pobraną ponad moc umowną, właściwa gospodara mocą i energią bierną i eliminacja lub minimalizacja opłat za ponadumowny pobór energii biernej, właściwa gospodara mocą i energią czynną i minimalizacja opłat za pobraną energię czynną, zawieranie umów indywidualnych z dostawcą z wynegocjonowanymi stawami taryfowymi, egzewowanie wszelich przewidzianych systemem taryfowym upustów, eliminacja opłat arnych. str. 10

11 B. Zmiana dostawcy, czyli sorzystanie z prawa dostępu do sieci 3 (zasada TPA Third Party Access). Zasadnicze środi, przez tóre odbiorca nieorzystający z zasady TPA (odbiorca taryfowy) może osiągnąć minimalizację średniej ceny zaupu energii eletrycznej (i w onsewencji minimalizację osztów energii) są następujące: minimalizacja średniej stawi opłat za pobraną energię czynną, minimalizacja mocy obrachunowej P o, optymalizacja mocy umownej P. Średnia cena za pobraną energię czynną c zależy od rozładu zużycia energii w strefach czasowych doby. Wyrażona w jednostach względnych, tj. odniesiona do stawi za energię czynną całodobową S Ac, może być obliczona z zależności: taryfy z rozliczeniem jednostrefowym '(1) c 1, (7) '(2 S Ac taryfy z rozliczeniem dwustrefowym a) rozliczenie w strefach szczytowej i pozaszczytowej a) c ' ' ' Aps s ( As Aps ), (8) S Ac '(2b) gdzie: Aps - względna stawa opłat za pobraną energię czynną pozaszczytową (S Aps /S Ac ); As względna stawa opłat za pobraną energię czynną szczytową (S As / S Ac ); α s udział energii pobranej w strefie szczytowej; b) rozliczenie w strefach dziennej i nocnej c ' ' ' An d ( Ad An ), (9) S Ac '(3) gdzie: An - względna stawa opłat za pobraną energię czynną nocną (S An /S Ac ); Ad względna stawa opłat za pobraną energię czynną dzienną (S Ad / S Ac ); α d - udział energii pobranej w strefie dziennej; taryfy z rozliczeniem trójstrefowym c ' ' ' ' ' Ad s ( As Ad ) n ( Ad An ), (10) S Ac gdzie: α n - udział energii pobranej w strefie pozaszczytowej nocnej. 3 Zgodnie z Rozporządzeniem z 20 stycznia 2003 rou prawo do orzystania z usług przesyłowych, nabyli od dnia 1 stycznia 2004 rou odbiorcy, tórzy w ciągu rou alendarzowego zaupili energię eletryczną na własny użyte, w ilości nie mniejszej niż 1 GW h; wliczając ilość energii wyproduowanej we własnych źródłach. Pozostali odbiorcy zostali odbiorcami uprawnionymi z dniem 1 stycznia 2006 rou. Zgodnie z dyretywą 2003/54/EC [2] r. prawo dostępu do sieci otrzymali odbiorcy niebędący gospodarstwami domowymi a r. wszyscy odbiorcy. str. 11

12 Dysponując prognozą podziału zapotrzebowania energii na poszczególne strefy czasowe, odbiorca może wyznaczyć z zależności (7) - (10) wartości względnych średnich stawe opłat za pobraną energię czynną w taryfach właściwej dla niego grupy taryfowej. Optymalną dla odbiorcy będzie taryfa o najniższej wartości. Wartość mocy obrachunowej ma charater losowy, może się więc zdarzyć pobór mocy znacznie wyższy od przeciętnego. Można do tego nie dopuścić instalując ułady do ontroli poboru mocy, prognozowania jego przyszłej wartości, ostrzegania przed możliwością przeroczenia oreślonego poziomu (limitu) mocy i sterowania działaniami mającymi na celu ograniczenie tego poboru. Oczywiście, ograniczanie poboru jest możliwe tylo w przypadu występowania u odbiorcy odbiorniów energii eletrycznej, tóre można oresowo wyłączać lub zmniejszać pobieraną przez nie moc. Moc umowna jest oreślona jao moc odpowiadająca najwięszemu przewidywanemu 15- minutowemu obciążeniu czynnemu, jedna optymalna (z puntu widzenia odbiorcy) moc umowna, tj. zapewniająca mu minimum opłat zależnych od tej mocy, nie zawsze wystąpi dla masymalnej wartości 15-minutowego obciążenia czynnego. Wartość optymalnej mocy umownej zależy od: relacji między stawami - za przeroczenie mocy umownej i sorygowanej opłaty za moc umowną (po uwzględnieniu zwięszenia lub zmniejszenia miesięcznej stawi za moc umowną w zależności od trybu zamawiania mocy, pewności zasilania i rodzaju uładu pomiarowego), sposobu ontroli i rozliczania przeroczeń mocy umownej, długości m (w miesiącach) oresu o stałej wartości mocy umownej, zbioru m wartości mocy masymalnej (obrachunowej), {P sj } = {P s1, P s2,..., P sm }. Planowanie mocy umownej można oprzeć na przewidywaniu z założonym prawdopodobieństwem wartości i liczby przeroczeń mocy umownej, uwzględniając relacje między stawami i długość oresu, w tórym obowiązywałaby ta wartość mocy umownej. Prognoza obciążenia w zaresie zapotrzebowania na moc, rozumiana jao najwięsze wartości mocy w poszczególnych miesiącach oraz najwięsze wartości mocy w strefie szczytowej, pozwala na ustalenie jednej lub ilu wartości optymalnej mocy umownej. Po uzysaniu uprawnienia do orzystania z sieci przesyłowej, odbiorca po przeanalizowaniu osztów zaupu energii eletrycznej oreślonych w taryfie przedsiębiorstwa dystrybucyjnego (zgodnie z zależnością 5), do tórego jest loalnie przyłączony, może porównać waruni oferowane przez innych dostawców i zadecydować czy pozostać odbiorcą taryfowym czy zmienić dostawcę. W tym przypadu ceny i stawi opłat są ustalane w drodze negocjacji. Dzięi temu odbiorcy z prawem TPA pośrednio wpływają na mechanizm ształtowania taryf. W procesie ustanawiania taryf spółi dystrybucyjne biorą pod uwagę poza osztami własnymi taże waruni zewnętrzne panujące na rynu energii. Uzysanie prawa do orzystania z usług przesyłowych nie oznacza automatycznie przejęcia odpowiedzialności za zasilanie. Mogą wystąpić dwa odmienne zachowania: atywne i pasywne. Odbiorcy pasywni pozostają odbiorcami taryfowymi, zasilanymi przez spółi dystrybucyjne na dotychczasowych zasadach. Prawo do orzystania z usług przesyłowych i wyniająca z tego swoboda wyboru dostawcy przenosi na odbiorcę odpowiedzialność za wynego- str. 12

13 cjowanie cen i warunów dostawy energii eletrycznej. Przy podejmowaniu decyzji o zmianie dostawców odbiorca oreśla pewną graniczną wartość oszczędności, tóra uzasadnia zmianę dostawcy. Jeśli oszczędności ze zmiany dostawcy są zbyt nisie i nie reompensują ryzya związanego z przejęciem odpowiedzialności za swoje zaopatrzenie, wówczas uprawniony odbiorca może nie chcieć zrezygnować z bezpieczeństwa obrotu taryfowego w przedsiębiorstwie sieciowym. Odbiorca, tóry zdecyduje się na sorzystanie z prawa do zmiany dostawcy, może realizować swój wybór dwoma sposobami: Odbiorca z TPA staje się uczestniiem rynu bilansującego 4, nabywając energię u wytwórców, na giełdach energii i w przedsiębiorstwach obrotu energią oraz doonując rezerwowych zaupów energii (bilansowania) na rynu bilansującym prowadzonym przez operatora systemu przesyłowego. Odbiorca z TPA może taże doonywać bilansowania u operatora sieci rozdzielczych, do tórego sieci jest podłączony, upując energię eletryczną od producentów, przedsiębiorstw obrotu i innych operatorów rozdzielczych [5]. Decyzja o zmianie dostawcy może być oparta na następujących motywach: minimalizacja opłat przesyłowych, przez wybór dostawcy o orzystniejszej loalizacji w sieci w stosunu do odbiorcy; minimalizacja osztu zaupu energii eletrycznej; ograniczenie ryzya wyniającego ze zmienności zapotrzebowania na energię eletryczną, sprowadzające się do ustalenia strony przejmującej rozliczenia z ryniem bilansującym odchyleń ilości zaontratowanej od rzeczywistego poboru; ograniczenie ryzya zmienności cen na rynu hurtowym, zarówno na rynu bilansującym, ja i w ontratach dwustronnych; masymalizacji orzyści warunów finansowych. Opłata miesięczna odbiorcy uprawnionego słada się z dwóch części: Opłaty za zaupioną energię od wybranego dostawcy (sprzedawcy) O A. Opłaty za usługę przesyłową i bilansowanie O UP+B. F O A O UPB O AP O A e O UPB n 1 S A A O A e O UPB (11) 4 Cechy energii eletrycznej jao towaru oraz onieczność zapewnienia niezawodnej dostawy energii eletrycznej wymagają zapewnienia sobie przez odbiorcę z TPA rezerwowej sprzedaży energii (bilansowania). Zapotrzebowanie na energię eletryczną zmienia się w ażdej godzinie, tworząc profil zapotrzebowania. Bardzo trudno jest dopasować ontraty do prognozowanego zapotrzebowania, przez co uzysać całowite zbilansowanie w czasie fizycznego poboru energii eletrycznej z sieci. I dlatego mechanizm bilansowania może być zapewniony przez operatora sieci przesyłowej (OSP), jeśli odbiorca jest uczestniiem rynu bilansującego lub operatora sieci rozdzielczej (OSR), jeżeli odbiorca doonuje zaupów energii eletrycznej na rynu, ale nie jest uczestniiem rynu bilansującego. str. 13

14 przy czym: O UPB O O O O OSR e OSP e S S OSR UPB OSP UPB DS PS P P n 1 n 1 OSR ( S S ) A O O O O O (12) ( S DZ PZ S S S S R ) A pu O b pu gdzie: O miesięczna opłata abonamentowa (esploatacyjna) za sprzedaż energii eletrycznej; A e O O miesięczna opłata za usługę przesyłową w przypadu bilansowania zapotrzebowania OSR UP B przez OSR; OSP O miesięczna opłata za usługę przesyłową w przypadu bilansowania zapotrzebowania UP B b O u O u B O przez OSP; O miesięczna opłata abonamentowa za świadczenie usługi dystrybucyjnej; OSR e OSP O e miesięczna opłata abonamentowa za świadczenie usługi przesyłowej; S DS naliczany miesięcznie sładni stały stawi sieciowej opłaty dystrybucyjnej; zł/mw; S PS naliczany miesięcznie sładni stały stawi sieciowej opłaty przesyłowej, zł/mw; S DZ sładni zmienny stawi sieciowej opłaty dystrybucyjnej, zł/mwh; S PZ sładni zmienny stawi sieciowej opłaty przesyłowej, zł/(mw h); S S stawa systemowa opłaty dystrybucyjnej, zł/(mw h); S R stawa rozliczeniowa opłaty przesyłowej, zł/(mw h); OSR O opłata za bilansowanie przez OSR; B OSP B O opłata za bilansowanie przez OSP. Jeżeli odbiorca zdecyduje się zostać uczestniiem rynu bilansującego prowadzonego przez OSP, musi się liczyć z obowiąziem podpisania szeregu umów: umowa o świadczenie usług przesyłowych z OSR, do tórego sieci jest przyłączony. W niej powinny być doładnie sformułowane techniczne waruni dostawy, zasady pomiarów pobranej energii i sposób przeazywania tych informacji do OSP, tóry będzie doonywał bilansowania tego uczestnia; umowa przesyłowa z OSP, dotycząca zasad uczestnictwa na rynu bilansującym 5 ; umowy na zaup energii eletrycznej z wytwórcami, pośredniami lub innymi operatorami sieci rozdzielczych; umowy z giełdami energii, jeżeli odbiorca zdecyduje się na taą formę zaupu energii. Działając bezpośrednio na rynu bilansującym, odbiorca z TPA musi podjąć następujące działania: Grafiować zawarte ontraty bilateralne na ażdą godzinę doby handlowej. Sładać oferty na giełdach energii, jeżeli w nich uczestniczy. OSP B 5 Zasady uczestnictwa w rynu bilansującym oreśla Regulamin rynu bilansującego. str. 14

15 Przeazywać OSP do godziny dnia poprzedzającego dostawę grafii ontratów bilateralnych i transacji giełdowych. Doonywać rozliczeń zaupionej energii z dostawcami, pośredniami, giełdami energii i OSP. Jeśli natomiast odbiorca orzystający z zasady TPA powierza bilansowanie swojego zapotrzebowania operatorowi sieci rozdzielczej, do tórej jest przyłączony, wówczas musi zawrzeć umowy z loalnym OSR: umowę o świadczenie usług przesyłowych UP, umowę oreślającą zasady bilansowania URSE. Oczywiście odbiorca zawiera dodatowo umowy na zaup energii eletrycznej z wytwórcami, pośredniami lub innymi operatorami sieci rozdzielczych. Umowa podpisana z loalnym OSR powinna precyzować zasady przyjmowania grafiów odbiorcy, a taże oreślać ceny rezerwowej sprzedaży energii. Na rynu bilansującym, gdzie operatorem jest OSR, zwyle występuje duża zmienność cen, zatem loalny OSR doonujący rezerwowej sprzedaży energii eletrycznej na tym rynu, będzie próbował uninąć ryzya, obciążając osztami bezpośrednio odbiorców. W1 W2 Wn Giełda Ryne Bilansujący - OSP PO UPOSP URSE OSR1 OSRi USE1 UP Odbiorca z TPA UPOSR USE2 USE3 Rys. 2. Mechanizm bilansowania i zawierania umów pomiędzy odbiorcą z TPA a pozostałymi podmiotami na rynu eletroenergetycznym: W - wytwórcy energii eletrycznej, OSP - operator sieci przesyłowych, OSR - operator sieci rozdzielczych, PO - przedsiębiorstwo obrotu, UP OSP - umowa o świadczenie usług przesyłowych z OSP, UP OSR - umowa o świadczenie usług przesyłowych z OSR, USE - umowa sprzedaży energii eletrycznej; olorem czarnym zaznaczono umowy wymagane w sytuacji bilansowania odbiorcy przez OSP (przypade a); olorem czerwonym zaznaczono umowy zawierane, gdy bilansowania doonuje loalny OSR (przypade b) Umowy z giełdami oraz innymi sprzedawcami energii muszą taże oreślać, w jai sposób wielości zaontratowane będą uwzględniane w pozycji ontratowej loalnego OSR na rynu bilansującym. Dla przyładu, jeśli odbiorca z TPA zaupi 150 MW h na daną godzinę doby handlowej od wytwórcy W, to musi tę informację przeazać OSR, tóry przedstawi zaup na rynu bilansującym jao własny od wytwórcy W. Jednocześnie wytwórca W musi str. 15

16 zgłosić na rynu bilansującym, że 150 MW h jest zaupem doonanym przez OSR, do tórego sieci odbiorca z TPA jest przyłączony. Na rys. 2 przedstawiono graficznie zasadę zaupu energii eletrycznej przez odbiorcę z TPA: a) będącego uczestniiem rynu bilansującego (olor czarny), b) orzystającego z usług loalnego OSR (olor czerwony). Pomimo że liczba odbiorców uprawnionych do orzystania z prawa wyboru dostawcy (zasady TPA) jest już duża, a od lipca 2007 rou prawo to uzysali wszyscy odbiorcy, to ja na razie poziom wyorzystania tych możliwości nie jest zbyt wysoi. Zmiana dotychczasowych zasad bilansowania, zidentyfiowanych jao jedna z barier w orzystaniu przez odbiorców z prawa do zmiany sprzedawcy, była w 2005 r. przedmiotem prac Zespołu ds. Rozwiązań Systemowych Rynu Energii Eletrycznej, tóremu przewodniczył Prezes URE. Został przygotowany przez PSE Operator SA w onsultacji z pracowniami URE doument na temat grupowego bilansowania handlowego odbiorców energii, zloalizowanych w różnych miejscach systemu i przyłączonych do różnych poziomów napięć w systemie. Zawarta w nim oncepcja, ułatwiająca odbiorcom atywny udział w rynu energii, została następnie wyorzystana w opracowanym przez PSE Operator SA projecie Instrucji Ruchu i Esploatacji Sieci Przesyłowej (IRiESP), gdzie przyjęto zasadę bilansowania ponadobszarowego. Prezes URE wydał 15 lipca r. omuniat w sprawie założeń do opracowania instrucji ruchu i esploatacji eletroenergetycznych sieci przesyłowych i dystrybucyjnych. Prezes URE oreślił w nim m.in. waruni, tórymi powinny ierować się OSD w tracie opracowywania instrucji sieci rozdzielczych. Wsazał, że operatorzy systemów dystrybucyjnych powinni: umożliwić odbiorcom zgłaszanie grafiów zagregowanych, zaprzestać stosowania upustów poza przypadami oreślonymi w taryfie, ograniczyć wymagania techniczne niezbędne przy zmianie sprzedawcy do jednego uładu pomiarowo-rozliczeniowego, umożliwiającego godzinowe rejestrowanie zużycia energii i jednej drogi transmisji danych, zaprzestać żądania od odbiorców zmieniających sprzedawcę energii eletrycznej wymiany przeładniów prądowych z jednym rdzeniem pomiarowym i zmiany lasy doładności liczniów, ograniczyć żądania od odbiorców z TPA gwarancji banowych na porycie osztów odchyleń. str. 16

17 3. Zadania do wyonania Do wyonania poniższych zadań należy użyć arusza alulacyjnego Excel z paietu MS Office. 1) Odbiorca ońcowy należący do grupy taryfowej pobiera energię eletryczną z sieci dystrybucyjnej. Odbiorca ten zasilany jest za pośrednictwem jednego przyłącza wyposażonego w odrębny rozliczeniowy uład pomiarowy jednostrefowy uład ze wsaźniiem mocy do pomiarów półpośrednich. W umowie oreślono moc umowną w wysoości W. W miesięcznym oresie obrachunowym urządzenia pomiarowe wyazały: energia czynna całodobowa: W h, energia bierna całodobowa: var h. Obliczyć miesięczne opłaty za moc i energię eletryczną ponoszone przez odbiorcę oraz średni oszt jednej ilowatogodziny. Należy obliczyć oraz przedstawić w sposób graficzny poszczególne sładnii opłat. Obliczenia należy wyonać przy uwzględnieniu obowiązującej taryfy. 2) Odbiorca jest zasilany z sieci średniego napięcia. Średni pobór energii eletrycznej czynnej, w poszczególnych godzinach doby w ostatnim miesiącu został przedstawiony w tabeli poniżej. Tabela 1. Dane analizowanych wariantów inwestycji eletroenergetycznej Pobór energii czynnej (W h) Godziny Dzień roboczy Dzień świąteczny Należy doonać wyboru najorzystniejszej dla niego grupy taryfowej i przedstawić porównanie graficznie. Pozostałe dane: moc umowna odbiorcy W energia bierna całodobowa var h 4. Sprawozdanie Sprawozdanie powinno zawierać: 1) Tabelę tytułową (nazwa i numer ćwiczenia, nazwisa i imiona wyonujących ćwiczenie, data wyonania ćwiczenia oraz data oddania sprawozdania); 2) Rozwiązania zadań wraz z opisem i oniecznymi wyresami i schematami; 3) Wniosi i obserwacje z wyonanego ćwiczenia. str. 17

18 5. Literatura [1] Council Recommendation of 27 October 1981 on Electricity Tariff Structures in the Community. Official Journal of the European Communities. No L 337/12, [2] Directive 2003/54/EC of the European Parliament and of the Council of 26 June 2003 concerning common rules of internal maret in electricity and repealing Directive 96/92/EC. Official Journal of the European Union, L Tłumaczenie polsie: Faty Doumenty. Nr III, [3] Kalinowsi T.: Energia eletryczna jao towar. Energetya. Nr 6, [4] Kalinowsi T., Małysa H., Wilczynsi A., Zawoli A.: Atualne zagadnienia polityi taryfowej energii eletrycznej. Eletroenergetya - Technia, Eonomia, Organizacja. Nr 1, [5] Maja K.: Systemy rozliczeń i taryfy w eletroenergetyce. Wydawnictwo Politechnii Lubelsiej. Lublin [6] Pasa J.: Opłaty taryfowe za moc i energię eletryczną. Eletroenergetya - Technia, Eonomia, Organizacja. Nr 3, [7] Rozporządzenie Ministra Gospodari z dnia 4 maja 2007 w sprawie szczegółowych warunów funcjonowania systemu eletroenergetycznego. Dz. U r. Nr 93, poz. 957; 2008 r. Nr 30, poz. 178; 2008 r. Nr 162, poz [8] Rozporządzenie Ministra Gospodari z dnia 2 lipca 2007 w sprawie szczegółowych zasad ształtowania i alulacji taryf oraz zasad rozliczeń w obrocie energią eletryczną. Dz. U. z str. 18