TOM I Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kluki na lata z perspektywą do roku 2017

Transkrypt

1 Bełchatów, os. Budowlanych 1/55 tel./fax: , tel. kom NIP: REGON: Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami dla Gminy Kluki na lata z perspektywą do roku 2017 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kluki na lata z perspektywą do roku 2017 Wykonawcy: mgr inż. Oriana Szulc mgr inż. Olga Kaszewska Bełchatów, czerwiec 2010 r.

2 Spis treści 1. WSTĘP CELE I ZASADY POLITYKI EKOLOGICZNEJ Zasady polityki ekologicznej państwa Polityka ekologiczna państwa Strategia Rozwoju Kraju Narodowa Strategia Spójności Polityka ekologiczna na poziomie wojewódzkim Strategia Rozwoju Województwa Plan zagospodarowania przestrzennego Regionalny Program Operacyjny Wojewódzki Program Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych Wojewódzki Program Małej Retencji Program Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego na lata z perspektywą na lata Uwarunkowania wynikające z polityki na poziomie powiatu Strategia Rozwoju Powiatu Bełchatowskiego na lata Powiatowy Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Bełchatowskiego na lata Aktualizacja Uwarunkowania wynikające z polityki na poziomie gminy Zintegrowany Program Rozwoju Gminy Kluki na lata Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Kluki OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY KLUKI Położenie geograficzne Powierzchnia gminy i struktura gruntów Demografia Gospodarka Infrastruktura komunikacyjna Ukształtowanie powierzchni terenu Budowa geologiczna Surowce mineralne Klimat Dobra kultury materialnej OCENA STANU ŚRODOWISKA Z WYZNACZENIEM CELÓW EKOLOGICZNYCH I OKREŚLENIEM STRATEGII DZIAŁAŃ NA RZECZ OCHRONY STANDARDÓW ŚRODOWISKA

3 4.1. Gospodarka wodno ściekowa Wody podziemne Wody powierzchniowe Zbiorniki wodne Gospodarka ściekowa Melioracje Ochrona gruntów Ochrona przyrody i lesistości Przyroda Lasy Rezerwaty Pomniki przyrody Obszar chronionego krajobrazu Użytki ekologiczne Gospodarka odpadami Powietrze Klimat akustyczny Poważne awarie Promieniowanie elektromagnetyczne Racjonalizacja wykorzystania materiałów i surowców Edukacja ekologiczna INSTRUMENTY ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKIEM Instrumenty prawne Instrumenty społeczne Instrumenty finansowe ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA Struktura zarządzania programem Monitoring realizacji postanowień programu ANALIZA SWOT ANALIZA ODDZIAŁYWANIA PROGRAMU NA ŚRODOWISKO STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM ŹRÓDŁA INFORMACJI, BIBLIOGRAFIA SPIS TABEL I RYSUNKÓW

4 1. WSTĘP Ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zmianami) został wprowadzony obowiązek sporządzania programów ochrony środowiska dla województw, powiatów oraz gmin. Konsekwencją powyższego jest Program Ochrony Środowiska Gminy Kluki na lata przyjęty uchwałą nr 13/XIV/04 Rady Gminy Kluki z dnia 25 czerwca 2004 r., będący instrumentem realizacji prawa miejscowego. Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Gminy Kluki na lata został zaktualizowany przez przedsiębiorcę p. Orianę Szulc wykonującą działalność gospodarczą pod firmą Oriana Szulc Ochrona Środowiska Bełchatów Doradztwo i Projektowanie z siedzibą w Bełchatowie na osiedlu Budowlanych 1/55, na zlecenie Gminy Kluki reprezentowanej przez p. o. Wójta p. Jacka Rożnowskiego, zgodnie z umową zawartą w dniu 6 stycznia 2010 r.. Realizacja powyższego zadania możliwa była dzięki informacjom udostępnionym przez m. in. Urząd Gminy Kluki, wojewódzki inspektorat ochrony środowiska, Starostwo Powiatowe w Bełchatowie, przy znaczącym wsparciu licznych publikacji o zasięgu ogólnokrajowym, wojewódzkim i lokalnym dotyczących ochrony środowiska. Na Aktualizację Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami dla Gminy Kluki na lata z perspektywą do roku 2017 składają się: Tom I Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kluki na lata z perspektywą do roku 2017, będąca unowocześnieniem przywołanego wyżej pierwotnego dokumentu w części dotyczącej programu ochrony środowiska, Tom II Aktualizacja Planu Gospodarki Odpadami dla Gminy Kluki na lata z perspektywą do roku 2017, będąca unowocześnieniem pierwotnego Planu Gospodarki Odpadami Gminy Kluki na lata Niniejsza Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska wyznacza plan działań Gminy Kluki w zakresie polityki ekologicznej na lata z uwzględnieniem perspektyw do roku Po zaakceptowaniu przez organ wykonawczy gminy (wójt gminy), zaopiniowaniu przez organ wykonawczy powiatu (zarząd powiatu) zostanie ona uchwalony przez radę gminy. W celu konsekwentnego wdrażania zawartych w nim założeń konieczne jest 4

5 monitorowanie zmian poprzez regularne ocenianie stopnia realizacji zadań wyznaczonych oraz ustalanie przyczyn rozbieżności pomiędzy celami i zadaniami wyznaczonymi, a zrealizowanymi. Powyższemu sprzyja art. 18 ust. 2 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zmianami), zgodnie z którym z wykonania programów ochrony środowiska organ wykonawczy gminy sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia radzie gminy. Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kluki na lata z perspektywą do roku 2017 w sposób kompleksowy charakteryzuje stan środowiska przyrodniczego na terenie gminy Kluki i ukazuje zmiany, jakie zaszły od czasu przyjęcia pierwotnego gminnego programu ochrony środowiska. Analiza Raportu z realizacji Programu Ochrony Środowiska Gminy Kluki za lata oraz Raportu z realizacji Programu Ochrony Środowiska Gminy Kluki za rok 2006 dostarczyła informacji na temat etapu zaawansowania planowanych do wykonania zadań oraz efektów ekologicznych zrealizowanych już przedsięwzięć. Zapoznano się również z powodami odroczenia realizacji niektórych zadań. Głównym celem Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kluki na lata z perspektywą do roku 2017, jako dokumentu planistycznego, jest wytyczenie kierunków działań, prowadzących do poprawy stanu środowiska naturalnego oraz określenie strategii racjonalnego wykorzystania zasobów i poprawy standardów jakości poszczególnych komponentów środowiska naturalnego. Zaplanowane cele i zadania są zgodne z celami i zadaniami zawartymi w Programie Ochrony Środowiska dla Powiatu Bełchatowskiego na lata , który formułuje cele i priorytety ekologiczne z zakresem działań proekologicznych na terenie powiatu bełchatowskiego. Przy tworzeniu Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kluki na lata uwzględniono Wytyczne do sporządzania gminnych programów ochrony środowiska, sformułowane w Rozdziale 6.3. Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Bełchatowskiego na lata Kierunki działań wyszczególnione w gminnym programie ochrony środowiska powinny być uwzględniane w przyszłości przy planowaniu wydatków z budżetu gminy oraz przy udostępnianiu funduszy pomocowych. 5

6 2. CELE I ZASADY POLITYKI EKOLOGICZNEJ 2.1. Zasady polityki ekologicznej państwa Polityka ekologiczna gminy Kluki powinna być zgodna z polityką ekologiczną państwa i odnosić się do kierunków poprawy stanu środowiska oraz racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych sformułowanych w dokumentach wyższego rzędu. Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kluki na lata uwzględnia zapisy następujących opracowań planistycznych i programowych: 1) Polityki ekologicznej państwa na lata z perspektywą do roku 2016, 2) Strategii Rozwoju Kraju , 3) Narodowej Strategii Spójności , 4) Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata , 5) Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego, 6) Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Łódzkiego , 7) Wojewódzkiego Programu Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych, 8) Wojewódzkiego Programu Małej Retencji dla Województwa Łódzkiego, 9) Programu Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego na lata z perspektywą na lata , 10) Planu Rozwoju Lokalnego Powiatu Bełchatowskiego, 11) Powiatowego Programu Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Bełchatowskiego na lata , 12) Strategii Rozwoju Powiatu Bełchatowskiego na lata , 13) Zintegrowanego Programu Rozwoju Gminy Kluki na lata , 14) Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Kluki Polityka ekologiczna państwa Aktualnie obowiązującym dokumentem krajowym w zakresie ochrony środowiska jest Polityka ekologiczna państwa w latach z perspektywą do roku Nadrzędnym, strategicznym celem Polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju oraz tworzenie podstaw do zrównoważonego rozwoju społeczno gospodarczego. Cel ten realizowany jest poprzez niezbędne działania organizacyjne, inwestycyjne, tworzenie regulacji dotyczących zakresu korzystania ze środowiska i reglamentowania poziomu tego wykorzystania w najważniejszych obszarach ochrony środowiska z uwzględnieniem następujących 6

7 zasad: zasada przezorności rozwiązania pojawiających się problemów powinny nastąpić wtedy, gdy pojawi się uzasadnione prawdopodobieństwo wystąpienia problemu, a nie dopiero wtedy, gdy istnieje pełne tego naukowe potwierdzenie, zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi traktowanie celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi, zasada równego dostępu do środowiska przyrodniczego, zasada regionalizacji realizowana przez m.in.: rozszerzenie uprawnień dla samorządu terytorialnego i wojewodów do ustalania regionalnych opłat, normatywów, ulg i wymogów ekologicznych wobec jednostek gospodarczych; regionalizowanie ogólnokrajowych narzędzi polityki ekologicznej w odniesieniu do obszarów silnie przekształconych i zdegradowanych lub zagrożonych degradacją, o wysokich walorach przyrodniczych oraz obszarów pośrednich, dostosowanie krajowych narzędzi polityki ekologicznej do specyfiki obszarów, zasada uspołecznienia polityki ekologicznej tworzenie instytucjonalnych, prawnych oraz materialnych warunków do udziału obywateli, grup społecznych i organizacji pozarządowych w procesie kształtowania modelu zrównoważonego rozwoju, przy jednoczesnym rozwoju edukacji ekologicznej, rozbudzaniu świadomości i wrażliwości ekologicznej oraz kształtowaniu nowej etyki zachowań wobec środowiska, zasada zanieczyszczający płaci przeniesienie pełnej odpowiedzialności (w szczególności materialnej) za skutki zanieczyszczania i stwarzania innych zagrożeń dla środowiska na sprawcę, tj. na jednostki użytkujące zasoby środowiska. Zasada ta odnosi się również do uciążliwości powodowanych procesami konsumpcji, szczególnie w sytuacji, gdy istnieje możliwość wyboru mniej zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych, zasada prewencji przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska, które powinno być realizowane na etapie planowania i w oparciu o posiadaną wiedzę, poprzez wdrażanie procedur ocen oddziaływania na środowisko oraz monitorowanie prowadzonych działań, zasada stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT) najbardziej efektywny i zaawansowany poziom rozwoju technologii i metod prowadzenia danej działalności stanowi podstawę wyeliminowania lub ograniczenia emisji i wpływu na środowisko, zasada subsydiarności kompetencje ochrony środowiska zostają przekazane na szczebel regionalny, możliwie najbliższy obywatelom, natomiast Unia Europejska 7

8 podejmuje działania nie należące do jej kompetencji tylko wówczas, gdy cele proponowanych działań nie mogą być osiągnięte przez państwo członkowskie, zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej minimalizacja nakładów na jednostkę uzyskanego efektu. Główne cele Polityki ekologicznej państwa: 1. Wzmacnianie systemu zarządzania ochroną środowiska. 2. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego oraz racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody. 3. Zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii. 4. Dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego dla ochrony zdrowia mieszkańców Polski. 5. Ochrona klimatu. Dla osiągnięcia powyższych celów zostały określone cele i działania jak również kierunki działań podejmowanych w latach Zgodnie z wymogami Polityki ekologicznej państwa aspekty ekologiczne powinny być obligatoryjnie włączane do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach gospodarowania, a także do strategii i programów rozwoju na szczeblu regionalnym i lokalnym. W Polityce ekologicznej państwa wskazano następujące priorytety ekologiczne - długookresowe cele ekologiczne: Cel podstawowy Ochrona i poprawa stanu środowiska Cele ekologiczne na lata zachowanie różnorodności biologicznej, ochrona i zrównoważony rozwój obszarów leśnych, ochrona gleb, ochrona wód, ochrona powierzchni ziemi i gospodarowanie zasobami geologicznymi, ochrona powietrza, ochrona przed hałasem, ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym, gospodarka odpadami, bezpieczeństwo chemiczne i biologiczne, działania systemowe. Limity racjonalnego wykorzystania zasobów środowiska II Polityka Ekologiczna Państwa przyjęta przez Radę Ministrów w czerwcu 2000 r., a następnie przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w sierpniu 2001 r., ustaliła 8

9 następujące ważniejsze limity krajowe związane z poprawą stanu środowiska oraz racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych (wszystkie dotyczą celów do osiągnięcia najpóźniej do 2010 r.): zmniejszenie wodochłonności produkcji o 50% w stosunku do stanu w 1990 r. (w przeliczeniu na PKB i wartość sprzedaną w przemyśle), ograniczenie materiałochłonności produkcji o 50% w stosunku do 1990 r. w taki sposób, aby uzyskać co najmniej średnie wielkości dla państw OECD (w przeliczeniu na jednostkę produkcji, wartość produkcji lub PKB), ograniczenie zużycia energii o 50% w stosunku do 1990 r. i o 20% w stosunku do 2000 r. (w przeliczeniu na jednostkę PKB), dwukrotne zwiększenie udziału odzyskiwanych i ponownie wykorzystywanych w procesach produkcyjnych odpadów przemysłowych w porównaniu z 1990 r., pełna (100%) likwidacja zrzutów ścieków nieoczyszczonych z miast i zakładów przemysłowych, zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych w stosunku do stanu z 1990 r.: z przemysłu o 50%, z gospodarki komunalnej (na terenie miast i osiedli wiejskich) o 30% i ze spływu powierzchniowego o 30%, ograniczenie emisji pyłów o 75%, dwutlenku siarki o 56%, tlenków azotu o 31%, lotnych związków organicznych (poza metanem) o 4% i amoniaku o 8% w stosunku do stanu w 1990 r.. W Polityce Ekologicznej Państwa na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata wprowadzono limity w zakresie zrównoważonego wykorzystania materiałów, wody i energii oraz dalszej poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego, m.in.: zapewnienie do końca 2015 r. 75% redukcji całkowitego ładunku azotu i fosforu w ściekach komunalnych pochodzących z obszaru kraju i zakończenie programu budowy, rozbudowy i modernizacji systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków w aglomeracjach o równoważnej liczbie mieszkańców (RLM) od do , zaoszczędzenie 9% energii finalnej w ciągu 9 lat do 2017 r., osiągnięcie 7,5% udziału energii wytwarzanej ze źródeł odnawialnych zarówno w bilansie zużycia energii pierwotnej w 2010 r., jak i takiego samego udziału tych źródeł w produkcji energii elektrycznej, uzyskanie 5,75% udziału biokomponentów w zużyciu paliw płynnych w transporcie do 2010 r., 9

10 podniesienie poziomu odzysku odpadów komunalnych do 10% w 2010 r., wyposażenie aglomeracji o wielkości RLM w biologiczne oczyszczalnie ścieków z podwyższonym usuwaniem biogenów, zmniejszenie ilości wszystkich odpadów kierowanych na składowiska odpadów, w tym w szczególności doprowadzenie do sytuacji, że w 2013 r. nie będzie składowanych odpadów komunalnych ulegających biodegradacji więcej niż 50% masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r.. Wymienione limity stanowią punkt odniesienia do realizacji celów wojewódzkiej, powiatowej oraz gminnej polityki ekologicznej. Zgodnie z jej wymaganiami aspekty ochrony środowiska powinny być uwzględniane we wszystkich politykach sektorowych oraz planach i programach tworzonych na szczeblu krajowym, regionalnym oraz lokalnym. Przedstawione powyżej wartości są limitami krajowymi. Dotychczas nie dokonano podziału na limity regionalne. W Polityce ekologicznej państwa na lata z perspektywą do roku 2016 również nie dokonano podziału limitów krajowych na limity regionalne, gdyż nie było ku temu dostatecznych podstaw planistycznych. Również Ustawa Prawo ochrony środowiska nie wprowadziła zasad wypełnienia i rozdziału przestrzennego lub branżowego (nakładanych przez protokoły do konwencji oraz dyrektywy UE) pułapów emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza. Dlatego też, określone w polityce wskaźniki limitów należy traktować jako wielkości orientacyjne, przeznaczone do porównań międzyregionalnych i porównań tempa realizacji celów polityki ekologicznej państwa w poszczególnych powiatach i gminach z tempem realizacji tej polityki na szczeblu krajowym. Przestrzegania wymagają określone prawem standardy emisyjne dla emisji zanieczyszczeń do środowiska Strategia Rozwoju Kraju Strategia Rozwoju Kraju stanowi podstawowy dokument strategiczny określający cele i priorytety polityki rozwoju w perspektywie najbliższych lat oraz warunki, które powinny ten rozwój zapewnić. Strategia Rozwoju Kraju jest nadrzędnym, wieloletnim dokumentem strategicznym rozwoju społeczno gospodarczego kraju, stanowiącym punkt odniesienia zarówno dla innych strategii i programów rządowych, jak i opracowywanych przez jednostki samorządu terytorialnego. Podobnie jak innym dokumentom strategicznym przyświeca jej zasada zrównoważonego rozwoju. Jednym z 5 priorytetów Strategii Rozwoju Kraju jest poprawa 10

11 infrastruktury technicznej i społecznej, w ramach której wskazano konieczność realizacji inwestycji z zakresu ochrony środowiska, służących ochronie zasobów wodnych, poprawie czystości wód i powietrza, zapewniających oszczędność energii i zabezpieczających przed katastrofami naturalnymi. Ujęte w dokumencie cele pozwolą na efektywne wykorzystanie funduszy krajowych oraz unijnych Narodowa Strategia Spójności Narodowa Strategia Spójności jest dokumentem strategicznym określającym priorytety i obszary wykorzystania oraz system wdrażania następujących funduszy unijnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz Funduszu Spójności w ramach budżetu Wspólnoty na lata Celem głównym dokumentu jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki polskiej opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej zwiększenie zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej Polityka ekologiczna na poziomie wojewódzkim Strategia Rozwoju Województwa Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata została przyjęta uchwałą nr LI/865/2006 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 31 stycznia 2006 r. i jest dokumentem nadrzędnym, wytyczającym cele i kierunki długofalowej koncepcji rozwoju regionu oraz misję rozwoju województwa. Strategia wyznacza również cele i priorytety polityki rozwoju prowadzonej na terenie regionu. W Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata za misję regionu uznano podniesienie atrakcyjności województwa w strukturze regionalnej Polski i Europy jako regionu sprzyjającego zamieszkaniu i gospodarce przy dążeniu do budowy wewnętrznej spójności i zachowaniu różnorodności jego miejsc. W dokumencie wytyczono 3 strategiczne dla województwa łódzkiego strefy: społeczną, ekonomiczną, funkcjonalno przestrzenną. Dla niniejszych stref sformułowano następujące cele główne: wzrost ogólnego poziomu cywilizacyjnego województwa, 11

12 poprawa pozycji konkurencyjnej gospodarki województwa, stworzenie rzeczywistego regionu społeczno ekonomicznego posiadającego własną podmiotowość kulturową i gospodarczą. Strategia nie zawiera szczegółowych rozstrzygnięć, co do konkretnych projektów i działań w określonym czasie i miejscu, które to zawarte są w programach wojewódzkich i operacyjnych Plan zagospodarowania przestrzennego Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego został zatwierdzony uchwałą nr XLV/524/2002 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 9 lipca 2002 r.. Stanowi on dokument strategiczny opracowywany przez samorząd województwa, określający zasady kształtowania struktury przestrzennej województwa. Celem nadrzędnym w zakresie ochrony środowiska na terenie województwa jest taki kierunek rozwoju, który uwzględniając rozwój społeczny i gospodarczy zagwarantuje ochronę środowiska przyrodniczego zarówno w zakresie kompleksowej ochrony terenów cennych przyrodniczo, jak i poszczególnych elementów środowiska, czyli takie prowadzenie polityki i działań w poszczególnych sektorach gospodarki i życia społecznego, które doprowadzą do zachowania zasobów i walorów środowiska w stanie zapewniającym trwałe możliwości korzystania z nich zarówno przez obecne, jak i przyszłe pokolenia, przy zachowaniu trwałości funkcjonowania procesów przyrodniczych oraz naturalnej różnorodności biologicznej. W Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego przyjęto następujące kierunki działań w zakresie ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego: 1. Ochrona unikatowych i najcenniejszych przyrodniczo terenów dla zachowania i utrwalania różnorodności biologicznej poprzez utrzymanie istniejących form ochrony oraz utworzenie szeregu nowych rezerwatów, obszarów chronionego krajobrazu, zespołów przyrodniczo krajobrazowych oraz użytków ekologicznych i stanowisk dokumentacyjnych, 2. Ochrona obszarów cennych przyrodniczo o zróżnicowanych ekosystemach i dużej bioróżnorodności oraz kształtowanie spójnego systemu ekologicznego, utworzenie na obszarze województwa spójnego i uporządkowanego pod względem prawnym Systemu Obszarów Chronionych, 3. Ochrona i kształtowanie środowiska w zakresie jego poszczególnych elementów w zakresie: ochrony powierzchni ziemi i gleb, 12

13 ochrony surowców mineralnych, ochrony wód powierzchniowych i gospodarki wodą, ochrony wód podziemnych, ochrony powietrza i poprawy warunków aerosanitarnych, ochrony i kształtowania ekosystemów roślinnych. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego zakłada również szersze wykorzystanie niekonwencjonalnych źródeł energii, w tym biologicznej energii wód geotermalnych oraz energii wiatrowej, a także większe wykorzystanie biogazu produktu powstałego w wyniku składowania odpadów organicznych Regionalny Program Operacyjny Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego na lata (RPO) zatwierdzony uchwałą nr 1393/07 Zarządu Województwa Łódzkiego z dnia 14 listopada 2007 r., stanowi dokument o charakterze operacyjnym i określa główne kierunki rozwoju województwa łódzkiego. W części operacyjnej zaprezentowane są przyjęte osie priorytetowe wraz z uzasadnieniem ich wyboru, finansowanie oraz system realizacji programu. Najważniejsze wyzwania dla województwa łódzkiego to promowanie konkurencyjności i tworzenie miejsc pracy. Osie priorytetowe dążą do skoncentrowania środków w celu wzmocnienia działań przyczyniających się do realizacji tych 2 głównych wyzwań. Oś priorytetowa nr II to Ochrona środowiska, a wyznaczonym celem szczegółowym jest Poprawa stanu środowiska naturalnego i bezpieczeństwa energetycznego. Cele operacyjne obejmują następujące kwestie: racjonalizacja gospodarki w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych i przemysłowych, racjonalizacja zaopatrzenia w wodę, racjonalizacja gospodarki odpadami komunalnymi i odpadami z sektora gospodarczego, ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych, poprawa jakości powietrza, przeciwdziałanie powstawaniu zagrożeń środowiskowych oraz zmniejszenie ich skutków, rozwój i poprawa stanu infrastruktury energetycznej województwa, dywersyfikacja źródeł energii ze szczególnym uwzględnieniem wykorzystania odnawialnych źródeł energii. 13

14 Wojewódzki Program Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych Wojewódzki Program Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych zatwierdzony został uchwałą nr LI/866/2006 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 31 stycznia 2006 r. i dotyczy udrożnienia rzek przy budowlach piętrzących dla ułatwienia migracji ryb, zwłaszcza ryb dwuśrodowiskowych. Ilustruje on, w podziale na 4 etapy, warunki poprawy migracji ryb. W etapie I - III założono udrożnienie rzek: Warty, Widawki, Grabii, Bzury, Pilicy, Drzewiczki, Luciąży, Prosny, Neru, Słudwi, Skierniewki, Wolbórki, Czarnej Koneckiej i Czarnej Włoszczowskiej. Etap IV obejmuje pozostałe rzeki województwa oraz pozostały odcinek Neru po osiągnięciu odpowiedniej czystości wody. Wojewódzki Program Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych zakłada realizację przepławek (budowę, przebudowę lub remont) na 275 obiektach w zlewni rzeki Warty, na 187 obiektach w zlewni rzeki Bzury oraz na 140 obiektach w zlewni rzeki Pilicy Wojewódzki Program Małej Retencji Wojewódzki Program Małej Retencji dla Województwa Łódzkiego zatwierdzony został uchwałą nr LIII/887/2006 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 28 marca 2006 r.. Program jest kompleksowym opracowaniem dotyczącym możliwości retencjonowania wód powierzchniowych na rzekach i ciekach województwa. Program zakłada budowę 343 sztucznych zbiorników retencyjnych, w tym 192 obiektów o powierzchni mniejszej niż 5,0 ha oraz 151 obiektów o powierzchni przekraczającej 5,0 ha. Łączna powierzchnia zwierciadła wody projektowanych zbiorników wyniesie 6 309,6 ha, w tym 309,2 ha zbiorników o powierzchni poniżej 5,0 ha oraz 6 000,4 ha zbiorników o powierzchni powyżej 5,0 ha Program Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego na lata z perspektywą na lata Najważniejszym dokumentem wdrażającym politykę ekologiczną państwa na gruncie województwa jest Program Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego na lata z perspektywą na lata Wskazuje on cele i priorytety ekologiczne, rodzaje i harmonogramy działań proekologicznych oraz środki niezbędne do ich osiągnięcia. W koncepcji programowej opierając się na kryteriach ekologicznych, prawnych i ekonomicznych wskazano 10 priorytetów ważnych dla poprawy stanu środowiska 14

15 województwa łódzkiego. Celem nadrzędnym ma być poprawa warunków życia mieszkańców poprzez poprawę jakości środowiska, likwidację zaniedbań w jego ochronie i racjonalne gospodarowanie jego zasobami. Cel podstawowy Ochrona i poprawa stanu środowiska Cele uzupełniające 1. przeciwdziałanie pozostałym zagrożeniom pochodzenia antropogenicznego, 2. podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa. Poniżej przedstawiono priorytety zawarte w Programie wraz z przyporządkowanymi im działaniami. Priorytet I Ochrona zasobów wód podziemnych i powierzchniowych wraz z poprawą ich jakości oraz ochrona przed powodzią : 1. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi i zapewnienie dobrej jakości wody pitnej, 2. Ochrona przed zanieczyszczeniami ze źródeł punktowych i obszarowych, 3. Ochrona przed powodzią i skutkami suszy. Priorytet II Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją : 1. Ochrona gleb użytkowanych rolniczo przed degradacją, 2. Rekultywacja terenów zdegradowanych. Priorytet III Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz wzrost lesistości : 1. Ochrona różnorodności biologicznej, 2. Ochrona i zwiększanie zasobów leśnych, 3. Objęcie ochroną prawną obszarów i obiektów o największych walorach przyrodniczych. Priorytet IV Racjonalna gospodarka odpadami : 1. Ograniczanie ilości wytwarzanych odpadów, 2. Eliminowanie uciążliwości związanych z niewłaściwym postępowaniem z odpadami. Priorytet V Poprawa jakości powietrza : 1. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł punktowych, liniowych i powierzchniowych, 2. Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii, 15

16 3. Zwiększenie wykorzystania gazu ziemnego w przemyśle i gospodarce komunalnej. Priorytet VI Redukcja emisji ponadnormatywnego hałasu : 1. Ochrona przed hałasem komunikacyjnym. Priorytet VII Ograniczenie możliwości wystąpienia poważnych awarii : 1. Ograniczenie skutków awarii przemysłowych i chemicznych, 2. Zapobieganie i ograniczenie skutków awarii związanych z przewozem materiałów niebezpiecznych szlakami drogowymi i kolejowymi. Priorytet VIII Utrzymanie obowiązujących standardów w zakresie promieniowania elektromagnetycznego : 1. Zachowanie stref bezpieczeństwa przy lokalizacji obiektów emitujących promieniowanie elektromagnetyczne. Priorytet IX Racjonalizacja wykorzystania materiałów i surowców : 1. Zmniejszenie materiałochłonności produkcji, 2. Racjonalna eksploatacja kopalin. Priorytet X Kształtowanie postaw ekologicznych : 1. Edukacja ekologiczna, 2. Upowszechnianie informacji o środowisku. Poszczególne grupy działań we wszystkich priorytetach zawierają charakterystykę i opis działania, wskazują podmioty zobligowane do podjęcia działań, propozycję sposobu monitorowania oraz oczekiwane rezultaty Uwarunkowania wynikające z polityki na poziomie powiatu Strategia Rozwoju Powiatu Bełchatowskiego na lata Zasadniczym celem strategicznym przyjętym w Strategii Rozwoju Powiatu Bełchatowskiego na lata jest osiągnięcie i utrzymanie pozycji lidera gospodarczego w regionie. Podstawowym celem działania samorządu jest osiągnięcie zrównoważonego rozwoju, prowadzącego do poprawy jakości życia społeczności. W ramach prac nad powyższym dokumentem wyróżniono 3 obszary strategiczne: obszar rozwoju gospodarczego, 16

17 obszar problematyki społecznej, obszar infrastruktury technicznej. W każdym z obszarów określono kierunki cele strategiczne, a następnie wyłoniono główne programy rozwoju. W skład programów wchodzą działania zarówno inwestycyjne, jak i pozainwestycyjne Powiatowy Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Bełchatowskiego na lata Aktualizacja Powiatowy Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Bełchatowskiego na lata Aktualizacja przyjęty uchwałą nr 278/XXXVII/09 Rady Powiatu w Bełchatowie z dnia 28 sierpnia 2009 r. stanowi instrument realizacji prawa miejscowego o charakterze strategicznym. Na wyżej przywołany dokument składają się: Tom I Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Bełchatowskiego na lata , Tom II Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Bełchatowskiego na lata Powiatowy Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Bełchatowskiego na lata Aktualizacja wyznacza plan działań samorządu powiatowego w zakresie polityki ekologicznej na lata z uwzględnieniem perspektyw na lata Dokument w sposób kompleksowy charakteryzuje stan środowiska przyrodniczego na terenie powiatu bełchatowskiego i ukazuje zmiany, jakie zaszły od przyjęcia pierwotnego powiatowego programu ochrony środowiska. Głównym celem Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Bełchatowskiego na lata , jako dokumentu planistycznego, jest wytyczenie kierunków działań, które będą prowadziły do poprawy stanu środowiska naturalnego oraz określenie strategii racjonalnego wykorzystania zasobów i poprawy standardów jakości poszczególnych komponentów środowiska naturalnego. Stosownie do zaleceń Ministra Środowiska Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Bełchatowskiego na lata zawiera wytyczne do sporządzania gminnych programów ochrony środowiska. Wynika to z faktu, iż realizacja zadań w zakresie poprawy standardów jakości środowiska i jego ochrony wymaga współpracy samorządów na różnych szczeblach oraz współpracy z podmiotami gospodarczymi. 17

18 2.4. Uwarunkowania wynikające z polityki na poziomie gminy Zintegrowany Program Rozwoju Gminy Kluki na lata Zintegrowany Program Rozwoju Gminy Kluki na lata jest dokumentem ustanawiającym ogólne wytyczne i zasady współpracy instytucji Unii Europejskiej z Gminą Kluki. Program oparty jest na analizie problemów i możliwości gminy, prowadzącej zadania inwestycyjne kwalifikowane do współfinansowania przez instrumenty finansowe Unii Europejskiej. W praktyce Zintegrowany Program Rozwoju stanowi elastyczną podstawę do systematycznego rozwoju Gminy Kluki. Dokument podsumowuje dokonania mijającej kadencji poprzez ukazanie dokonań, rozpoczętych procesów inwestycyjnych oraz cyklów przedsięwzięć i projektów. Wskazuje on również projekty wymagające realizacji w nowej kadencji samorządowej. Program utrzymuje pełny, systematyczny cykl inwestycyjny projektu oraz przedsięwzięć. Dokument przedstawia sytuację społeczno - ekonomiczną oraz formułuje zadania niezbędne do osiągnięcia rozwoju społecznego i gospodarczego Gminy Kluki. Szacuje on spodziewane efekty interwencji i wpływ na przebieg procesów rozwojowych oraz wskazuje kierunki zaangażowania środków funduszy strukturalnych i środków własnych Gminy Kluki Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Kluki Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Kluki przyjęte uchwałą nr 47/XII/07 Rady Gminy Kluki z dnia 5 października 2007 r. stanowi narzędzie kształtowania polityki przestrzennej gminy i jest wyrazem poglądów i postanowień Gminy Kluki związanych z jej rozwojem. Głównym zadaniem studium jest określenie polityki przestrzennej gminy wpisanej w politykę przestrzenną państwa oraz ogólnych kierunków i zasad zagospodarowania przestrzennego gminy. Jednocześnie dokument posiada charakter wytycznych do sporządzenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Obecnie brak miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla całego terenu gminy Kluki. Istnieje jedynie miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla gminy Kluki w zakresie trasy linii energetycznej 400 kv zatwierdzony uchwałą nr 51/XXIII/08 Rady Gminy Kluki z dnia 26 listopada 2008 r.. Zgodnie z art. 9 Ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu 18

19 przestrzennym (Dz. U. z 2003 r. Nr 80 poz. 717 ze zmianami), studium uchwalone przez Radę Gminy Kluki nie jest aktem prawa miejscowego, jednak zawarte w nim zasady polityki przestrzennej winny być wiążące dla Wójta Gminy i wszystkich komunalnych jednostek organizacyjnych działających na jej terenie. Jest to więc ważny akt władczy, w którym Rada Gminy bezpośrednio wpływa na działania całego swojego aparatu wykonawczego. 3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY KLUKI 3.1. Położenie geograficzne Gmina Kluki położona jest w środkowej Polsce, w południowej części województwa łódzkiego. Administracyjnie gmina Kluki stanowi jedną z ośmiu gmin powiatu bełchatowskiego i graniczy: od północy - z gminami Bełchatów i Zelów, od zachodu - z gminą Szczerców, od wschodu - z gminą Bełchatów, od południa - z gminą Kleszczów. Lokalizację gminy Kluki na tle powiatu bełchatowskiego przedstawia rysunek nr 1. Według podziału J. Kondrackiego teren leży na pograniczu dwóch makroregionów fizyczno-geograficznych wchodzących w skład Prowincji Nizin Środkowopolskich. Część wschodnia należy do makroregionu Wzniesienia Południowomazowieckie, mezoregionu Wysoczyzna Bełchatowska, natomiast część zachodnią przyporządkowano do makroregionu Nizina Południowowielkopolska, mezoregionu Kotlina Szczercowska. 19

20 POWIAT WIELU Ń SKI Gmina Rusiec POWIAT PAJ Ę CZA Ń SKI Faustynów Gmina Szczerców Gmina Zelów Marcelów Kuźnica Lubiecka Lubiec Edwardów Dubie Szczercowska Rudzisko Przyborów Magdalenów Wieś Dębina Korablew Zakurowie Zagadki Osina Zagrodniki Dzbanki Prądzew Zary Grudna Wola WiązowaD ąbrowa Załuże Rusiecka Krasowa Kościuszki Nowa Wola Bolesł awów RUSIEC Gawronówka BorowaSZCZERCÓW Podklucze Kościuszki Pod Lasem Wincentów Kozłówki Szubienice Chmielowiec Maliniec Mierzynów Trakt Puszczański Rusiec Krzyżówki Łódzki Żabczanka Kużnica Antonina Bednarze Niwy Józefina Podżar Brzezie AnnolesieD ęby Wolskie Leś niaki ChabielskieLuboś nia Rogatki Jastrzębice Żar Leś niaki Zalasy Woł owice Ba ł ś (Leś niaki Ruseckie) Puszcza Andrzejów Stanisławów I Chabielska Dąbrówki Aleksandrów Kobylańskie Sówki Stanisławów II Tatar Osiny Górka KieruzeleJanówka PKP Chabielice Zbyszek Firlej Strzyżewice Roździn G mi n a Kluki Parzno Kluki Podwódka Podścichawa POWIAT PABIANICKI Wola Mikorska Ławy Zalesna Gmina Drużbice BEŁCHATÓWEK CZAPLINIEC DOMIECHOWICKIE NIWY LIPY LUDWIKÓW Nowy Świat ZAMOŚCIE Podstoł a Zalesie Cisza Imielnia Wierzchy- -Parzeńskie Chynów Zwierzyniec Bocianicha Chynów Wadlew Zagłówki Wadlew Józefów Kociszew Pawłowa POWIAT Patok ŁASKI Zelówek Dąbrowa Wola Gł upicka Głupice Brzezie Rawicz Weronika Herbertów POWIAT -Szlacheckie Łęczyca Pieńki-Augustów Ignaców PIOTRKOWSKI Chajczyny Nowa Wola Bujny- Otyk Grabostów DRUŻBICE ZELÓW Pieńki Głupickie Gręboszów Jawor Kurówek -Księże Wygiełzów Teofilów Pożdżenice Ostoja Wdowin Marki Kobyłki Kurów Mauryców Kazimierzów Łobudzice RożniatowiceStoki Żbijowa Zalesie Katarzynka Sobki Pukawica Emilianów Hucisko Krześlów Wygoda Przecznia Wypychów Sromutka Grębociny Pszczółki Janów Podwody Walewice Podlesie Wola Kruszyńska Wola Pszczół ecka Wola Rożniatowskaą K Nw. Wieś cik Bukowie Dolne Stefanów Teresin Apolinów Rasy Suchcice Bukowie Górne Anastazów Adamów Józefów Marianka Wrzosy Wielopole Mikorzyce Huta Stradzew Kałduny Emilin Domiechowice Helenów Zawady Dobrzelów EDWARDÓW GROCHOLICE PAULINÓW Niedyszyna Myszaki OLSZTYN Zwierzchów POLITANICE Dobiecin Postękalice BEŁCHATÓW Michał ów Korczew Janina Zdzieszulice Górne Mokracz Mi ł aków Zdzieszulice Dolne Kielchinów Ścichawa Jeż owizna Mazury Kurnos I Borki Poręby Janów Bugaj Świerk Augustynów Bożydar Kurnos II Kaszewice OleśnikKsięży Młyn Żelichów Bukowa Wólka Łękawska Pólko Wawrzkowizna Spólne Słupia Rząsawa Zarzecze Kuźnica Zawadów Kaszewska Zawał y Niwisko Trząs Nowy Janów Słok Rogowiec Kąt Biłgoraj Łękawa Składowisko BOT Elektrownia popiołów Bełchatów S.A. Bogumił ów -Kluckie Zabłoty Karczmy Kuźnica Laski Kresy Lesisko -Strzyżewskie Zabiełł ów PK P Gmina Bełchatów Odkrywka Szczerców Parchliny Kamień BOT Kopalnia Wę gla Brunatnego Bełchatów S.A. Kalisko Dębina Podwinek Odkrywka Kopalni Wę gla Brunatnego Beł chatów S.A. Żłobnica POWIAT RADOMSZCZA Ń SKI KLESZCZÓW Gmina Kleszczów Antoniówka Łuszczanowice Huby Łękińsko Czyżów Wolica Rysunek nr 1 Lokalizacja gminy Kluki na tle powiatu bełchatowskiego 3.2. Powierzchnia gminy i struktura gruntów Powierzchnia gminy Kluki wynosi 118,54 km 2, co stanowi 12,2% powierzchni powiatu bełchatowskiego. Powierzchnię poszczególnych gruntów w gminie Kluki według stanu na dzień 31 grudnia 2005 r. przedstawiono w tabeli nr 1 oraz na rysunku nr 2. 20

21 Tabela nr 1 Powierzchnia poszczególnych gruntów w gminie Kluki [ha] stan na dzień 31 grudnia 2005 r. Wyszczególnienie Powierzchnia ogółem Powierzchnia użytków rolnych Grunty orne Sady Łąki Pastwiska Lasy i grunty leśne Pozostałe grunty i nieużytki Kluki (Źródło: GUS) Rysunek nr 2 Powierzchnia poszczególnych gruntów w gminie Kluki W gminie Kluki największy udział w całkowitej powierzchni użytków rolnych mają lasy oraz grunty leśne 47,5%, natomiast najmniejszy sady 0,3% Demografia Obszar gminy Kluki zamieszkuje 4119 osób (zgodnie ze stanem na koniec 2009 r.), przy czym średnia gęstość zaludnienia to 35 osób na km 2. W tabeli nr 2 i na rysunku nr 3 przedstawiono zmiany demograficzne w gminie Kluki w latach Pomimo odnotowywanego przeważnie ujemnego przyrostu naturalnego (jedynie w roku 2007 zaobserwowano dodatni przyrost naturalny) w ciągu pięciu ostatnich lat liczba mieszkańców gminy Kluki wzrosła o ponad 230 osób. Zjawisko znacznego zwiększenia liczby ludności jest związane głównie z tendencją przenoszenia się ludności z miasta Bełchatowa na pobliskie obszary wiejskie. 21

22 Tabela nr 2 Zmiany demograficzne w gminie Kluki w latach Wyszczególnienie Ludność ogółem Kobiety Mężczyźni Ludność na 1 km Kobiety na 100 mężczyzn Wiek przedprodukcyjny (0-17 lat) Wiek produkcyjny (M/18-64 i K/18-59 lat) Wiek poprodukcyjny Urodzenia Zgony Przyrost naturalny (Źródło: Urząd Gminy Kluki) Rysunek nr 3 Zmiany demograficzne w gminie Kluki w latach

23 3.4. Gospodarka Przemysł Przemysł ma niewielkie znaczenie dla gospodarki gminy Kluki. Obecnie funkcjonują na tym terenie zakłady przemysłowe takie, jak: Duet w Klukach stacja benzynowa, Auto gaz w Klukach stacja benzynowa, Polgrunt w Osinie przetwórstwo soi, Zakład Produkcyjno Usługowo Handlowy i Mechaniki Maszyn Lesław Michalski w Nowym Janowie produkcja naczep i przyczep ciężarowych, Przedsiębiorstwo Prywatne Hanmar w Klukach produkcja ozdób choinkowych, Skalar w Klukach produkcja akwariów i terrariów, Zakład Produkcyjno Usługowo Handlowy oraz Remontowo Budowlany Sprzęt - Bud - Kazimierz Sosnowicz w Nowym Janowie usługi transportowe i sprzętowe, roboty ziemne, kupno sprzedaż kruszyw i torfów. Rolnictwo Gmina Kluki jest typowo rolniczą gminą. Według danych zawartych w Powszechnym Spisie Rolnym 2002 ogólna powierzchnia użytków rolnych w gminie Kluki wynosi ha. Większość gospodarstw rolnych gminy Kluki zajmuje od 2 do 5 ha (35,7% ogółu gospodarstw). Z kolei udział gospodarstw rolnych o powierzchni przekraczającej 15 ha, w ogólnej liczbie gospodarstw rolnych gminy wynosi jedynie około 1,8%. Powierzchnie poszczególnych użytków oraz ich udział w ogólnej powierzchni gminy Kluki zaprezentowano w tabeli nr 3. Natomiast na rysunku nr 4 przedstawiono udział poszczególnych użytków w ogólnej powierzchni gminy Kluki. Tabela nr 3 Powierzchnie poszczególnych użytków oraz ich udział w ogólnej powierzchni gminy Kluki Gmina Powierzchnia gminy Użytki rolne Użytki leśne Pozostałe km 2 ha % ha % ha % ha Kluki 118, ,0 5097,2 47,0 5571,4 10,0 1185,4 (Źródło: GUS) 23

24 Rysunek nr 4 Udział poszczególnych użytków w ogólnej powierzchni gminy Kluki Na terenie gminy Kluki przeważają użytki leśne, których udział wynosi 47% ogółu powierzchni gminy Infrastruktura komunikacyjna W gminie Kluki sieć komunikacyjna jest dobrze rozwinięta. Układ drogowy obsługujący gminę i zapewniający jej powiązania komunikacyjne z obszarami przyległymi tworzą następujące drogi: droga krajowa nr 8 o znaczeniu międzyregionalnym, relacji Warszawa - Piotrków Wrocław, o długości 8,6 km w granicach gminy; drogi powiatowe: 1902E relacji Bełchatów - Słok - Janów Nowy - Kaszewice - Kluki, 1908E relacji Wieś Szczercowska - Magdalenów - Kluki, 1909E relacji Lubiec - Cisza - Parzno - Domiechowice - Bełchatów, 1910E relacji Parzno - Wola Mikorska - Adamów, 1917E relacji Chabielice - Trząs - Nowy Świat, 1919E relacji Kaszewice - Kurnos - Bełchatów, 1920E relacji Kluki - Parzno - Zelów; drogi gminne: E relacji (Pożdżar) - granica gminy Szczerców - Tar, E relacji (Puszcza Chabielska) - granica gminy Szczerców - Tar - Sadulaki - Osina, 24

25 101151E relacji Strzyżewice - Mościska - granica gminy Zelów - (Janów), E relacji Strzyżewice - granica gminy Bełchatów - (Podwody), E relacji Parzno - Wierzchy Parzeńskie - Wierzchy Kluckie - Imielnia, E relacji Kaszewice - Bożydar - Tar, E relacji Kluki - Kaszewice - Słupia, E relacji Kaszewice - Kolonia Kaszewice - granica gminy Bełchatów - (droga krajowa nr 8), E relacji (Firlej) - granica gminy Szczerców - Cisza. Planowane jest podniesienie standardów drogi krajowej nr 8 do rangi drogi ekspresowej, co z pewnością wpłynie na rozwój zarówno gminy Kluki, jak i całego powiatu bełchatowskiego. W południowej części obszaru gminy Kluki przebiega krótki odcinek linii kolejowej drugorzędnego znaczenia w sieci kolejowej relacji Piotrków Trybunalski - Bełchatów - Rogowiec. Linia ta posiada charakter linii przesyłowej do ZGE Bełchatów. Nie bierze ona udziału w obsłudze kolejowej gminy, gdyż na jej obszarze nie posiada stacji ani przystanku kolejowego. Najbliższa stacja znajduje się w Rogowcu w odległości około 1,0 km od granicy gminy Kluki. Długości lokalnych dróg gminnych w gminie Kluki zawiera tabela nr 4 (zgodnie ze stanem na dzień 31 grudnia 2009 r.). Natomiast układ dróg oraz linii kolejowych w gminie przedstawia rysunek nr 5. Tabela nr 4 Długości dróg gminnych w gminie Kluki Rodzaj dróg Długość dróg gminnych [km] o nawierzchni twardej 10,27 o nawierzchni twardej ulepszonej 12,55 o nawierzchni gruntowej 2,31 Razem 25,13 (Źródło: Urząd Gminy Kluki) 25

26 Rysunek nr 5 Układ dróg i linii kolejowych w gminie Kluki Długość dróg gminnych w gminie Kluki nie uległa zmianie od 2004 r., jednakże systematycznie prowadzone są prace remontowe, których celem jest utrzymanie dróg w dobrym stanie technicznym Ukształtowanie powierzchni terenu Według podziału J. Kondrackiego gmina Kluki leży na pograniczu dwóch makroregionów fizyczno-geograficznych wchodzących w skład Prowincji Nizin Środkowopolskich. Część wschodnia należy do makroregionu Wzniesienia Południowomazowieckie, mezoregionu Wysoczyzna Bełchatowska, natomiast część zachodnią przyporządkowano do makroregionu Nizina Południowowielkopolska, mezoregionu Kotlina Szczercowska. Granica pomiędzy mezoregionami posiada kierunek południkowy. Wysoczyzna Bełchatowska dość stromo schodzi do Kotliny Szczercowskiej na zachodzie. Wysoczyzna Bełchatowska ma położenie wododziałowe między dorzeczami Wisły i Odry. Jej krajobraz stanowi falista równina z pasmem 26

27 ostańcowych wzgórz morenowych ukierunkowanych z północy na południe, związanych z maksymalnym zasięgiem zlodowacenia warciańskiego. Najwyżej położona jest część wschodnia należąca do Wysoczyzny Bełchatowskiej. Najwyższy punkt 231,1 m n.p.m. znajduje się w pobliżu wschodniej granicy gminy, w rejonie Kaszewic. Natomiast najniższy punkt 168,0 m n.p.m. położony jest przy granicy zachodniej, w dolinie rzeki Widawki. Krawędź Wysoczyzny Bełchatowskiej opadająca ku Kotlinie Szczercowskiej oraz ku dolinie Widawki jest porozcinana licznymi, stosunkowo wąskimi i dość głęboko wciętymi dolinami cieków dopływów Widawki i Pilsi. Nachylenie stoków kształtuje się w dużej mierze w granicach 3-8%, jedynie miejscami, na stokach dolin, spadki przekraczają 8%. Kotlina Szczercowska posiada charakter równiny, głównie nachylonej w kierunku zachodnim i południowo - zachodnim, porozcinanej koncentrycznie ukształtowaną siecią szerokich, płaskich dolin nawiązujących do doliny Widawki. Dolina jest nieproporcjonalnie szeroka w stosunku do obecnie prowadzonych wód i stanowi wyrazisty element ukształtowania terenu. Występują tu tereny podmokłe oraz torfowiska przejściowe z bogatą mieszaną roślinnością. Między obniżeniami dolinnymi występują łagodne wzniesienia, na które nałożone są wały wydmowe. Różnice wysokości między dnami dolin a wzniesieniami kształtują się w granicach 5-10 m, a w przypadku doliny rzeki Widawki przekraczają 10 m Budowa geologiczna Pod względem geologicznym obszar gminy Kluki położony jest w obrębie Niecki Łódzkiej. Stanowi ona obszerne obniżenie mezozoiczne, które w trzeciorzędzie uległo spękaniom tektonicznym. Niecka jest zbudowana z utworów mezozoicznych, trzeciorzędowych oraz czwartorzędowych. Na powierzchni teren pokryty jest utworami czwartorzędowymi, plejstoceńskimi i holoceńskimi, o dość zmiennej miąższości, wahającej się w przedziale m. W części północnej i środkowej gminy występują osady związane ze zlodowaceniem środkowopolskim. Są to osady pochodzenia wodnolodowcowego, z odosobnionymi płatami glin zwałowych moreny dennej. W części południowo-wschodniej gminy, na wschód od miejscowości Kaszewice, występują wzgórza czołowomorenowe i kemowe zbudowane z utworów piaszczystych i ilastych silnie przekształconych w warunkach klimatu peryglacjalnego, w okresie zlodowacenia środkowopolskiego. Utwory zlodowacenia północno-polskiego stanowią mady, mułki, piaski i żwiry rzeczne oraz mady i mułki rozlewiskowo-jeziorne. Występują one powszechnie w zachodniej i południowej części gminy oraz lokalnie - wzdłuż rzek i cieków. 27

28 Towarzyszą im utwory akumulacji eolicznej występujące w formie piasków przewianych, wydm i watów wydmowych. Utwory holoceńskie stanowią wypełnienie koryt rzecznych. Reprezentują je osady rzeczne, humusowe piaski rzeczne, rzadziej torfy odłożone w dolinach Widawki, Ścichawki, Stawki, Pilsi oraz innych mniejszych cieków. Pod względem morfologicznym wschodnią część gminy Kluki stanowi wysoczyzna polodowcowa. Przeważa tam nizinny krajobraz staroglacjalny równin peryglacjalnych z ostańcami. Niewielki udział ma nizinny krajobraz dolin i równin akumulacyjnych, den dolinnych oraz tarasów wydmowych Surowce mineralne Gmina Kluki nie należy do rejonów zasobnych w surowce mineralne a budowa geologiczna warunkuje występowanie tu jedynie kopalin związanych z utworami czwartorzędu. Przekłada się to na fakt, że na terenie gminy występują: piaski eoliczne Utwory te są szeroko rozpowszechnione, są eksploatowane na potrzeby własne, na niewielką skalę. Brak większego, udokumentowanego złoża piasków eolicznych, natomiast na terenie wydm znajduje się znaczna ilość małych lokalnych wyrobisk, z których korzystają ich prywatni właściciele. piaski wodno - lodowcowe Piaski wodno - lodowcowe są to piaski o różnej granulacji, wśród których przeważa frakcja średnioziarnista. Występują w nich też domieszki grubych żwirów, głazików i głazów, co ogranicza gospodarcze wykorzystanie tego materiału z powodu różnorodności złożowej. Występują one w rejonie Strzyżewic i są eksploatowane na potrzeby budownictwa. piaski kemowe W rejonie wsi Osina znajduje się obszar potencjalnego występowania tego surowca. Jednak z uwagi na lokalizację w granicach projektowanego obszaru chronionego krajobrazu, w bezpośrednim sąsiedztwie projektowanego rezerwatu przyrody Kluki", piaski te nie powinny być eksploatowane na większą skalę. Surowcami eksploatowanymi na terenie gminy są utwory piaszczysto-żwirowe i piaski wydmowe. W trakcie prac poszukiwawczych, prowadzonych w latach udokumentowane zostało złoże piasków i piasków ze żwirem o wielkości zasobów m 3, przydatnych do robót drogowych. Eksploatacja nie jest jednak prowadzona na dużą skalę. Przedmiotem eksploatacji są natomiast piaski wydmowe, używane 28

29 w głównej mierze do zapraw budowlanych, sporadycznie do produkcji pustaków oraz na podbudowę dróg. W kilku wyrobiskach eksploatuje się utwory piaszczysto - żwirowe stosowane do produkcji wyrobów betonowych oraz w budownictwie. Wykaz złóż kopalin w gminie Kluki przedstawia tabela nr 5, natomiast ich rozmieszczenie obrazuje rysunek nr 6. Tabela nr 5 Wykaz złóż kopalin w gminie Kluki Lp. Nazwa złoża Rodzaj kopaliny Lokalizacja złoża 1 Kuźnica Kaszewska III Kruszywo naturalne piasek Kuźnica Kaszewska 2 Kuźnica Kaszewska IV Kruszywo naturalne piasek Kuźnica Kaszewska 3 Zarzecze Kruszywo naturalne piasek Zarzecze 4 Trząs I Torf humusowy Trząs 5 Trząs II Kruszywo naturalne piasek Trząs 6 Cisza Kruszywo naturalne piasek Cisza (Źródło: POŚ dla Powiatu Bełchatowskiego na lata ) Rysunek nr 6 Rozmieszczenie złóż kopalin w gminie Kluki 29

30 3.9. Klimat Według rejonizacji rolniczo klimatycznej Gumińskiego teren gminy Kluki zaliczany jest do X dzielnicy klimatycznej o następującej charakterystyce: średnia temperatura roczna: 7,7 ºC, średnia temperatura stycznia: 1,7 ºC, średnia temperatura lipca: 17,4 ºC, ilość opadu w roku: 576 mm, ilość dni mroźnych: Warunki klimatyczne na terenie gminy Kluki kształtują się następująco: W większości występują wiatry z kierunku zachodniego, północno-zachodniego oraz wschodniego. W chłodnej porze roku przeważa kierunek południowozachodni, natomiast od lipca do października kierunek północno-zachodni oraz zachodni. Taki układ w znacznym stopniu ogranicza wpływ zanieczyszczeń pochodzących z PGE KBW Bełchatów S.A. na stan powietrza atmosferycznego. Średnie roczne zachmurzenie mieści się w 60-70%, roczna suma godzin ze słońcem jest wyższa o 120 godzin niż w pozostałej części regionu, a średnia wartość zachmurzenia jest niższa od średniej dla regionu. Jest to układ korzystny dla rozwoju rekreacji. Średnie roczne wartości temperatury powietrza są zbliżone do temperatur w Polsce środkowej, natomiast średnie temperatury najchłodniejszych miesięcy są zbliżone do obserwowanych na obszarach Polski południowej. Klimat lokalny jest znacznie bardziej zróżnicowany. Różnice te są uzależnione od m. in. rzeźby terenu, ekspozycji stoków, szaty roślinnej, poziomu wód gruntowych, rodzaju podłoża. Na obszarze gminy występują dwa główne rodzaje terenów: pagórki lekko wyniesione ponad doliny oraz szerokie, silnie wilgotne tereny dolin. Tereny wysoczyznowe posiadają korzystny bioklimat i są predysponowane do realizacji zabudowy mieszkaniowej. Natomiast tereny dolin posiadają niekorzystny mikroklimat z powodu nadmiernego uwilgocenia Dobra kultury materialnej Zgodnie z art. 3 pkt 1 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz ze zmianami) zabytek stanowi nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich część lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, 30

31 których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Na terenie gminy Kluki znajdują się następujące obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa łódzkiego (zgodnie ze stanem z dnia 31 grudnia 2009 r.): Kaszewice - kościół pod wezwaniem św. Trójcy, drewniany, 1612, nr rej.: 465-IX- 49 z 17 grudnia 1948 r. oraz 173 z 26 maja 1967 r., Kluki - park dworski, nr rej.: 303 z 31 sierpnia 1983 r. i z 29 grudnia 1995 r., Parzno - dwór, 1 połowa XIX, nr rej.: 593-IX-83 z 31 lutego 1960 r., Zarzecze - Słupia - zespół dworski, połowa XIX, nr rej.: 370 z 3 lipca 1986 r. oraz z 15 września 1993 r.: dwór oraz park z aleją dojazdową, Strzyżewice - park, XIX, nr rej.: 356 z 6 sierpnia 1985 r. i z 6 kwietnia 1995 r.. 31

32 4. OCENA STANU ŚRODOWISKA Z WYZNACZENIEM CELÓW EKOLOGICZNYCH I OKREŚLENIEM STRATEGII DZIAŁAŃ NA RZECZ OCHRONY STANDARDÓW ŚRODOWISKA Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kluki na lata służy wdrażaniu polityki ekologicznej państwa, województwa oraz powiatu na gruncie gminy. Niniejszy rozdział opisuje aktualny stan środowiska z uwzględnieniem zachodzących w nim zmian i działań prowadzonych dotychczas oraz wyznacza cele, do których należy dążyć. Rozdział zawiera szczegółowe zestawienia zadań do realizacji w perspektywie czteroletniej, tj. na lata , a także nakreśla priorytetowe kierunki działań na lata Cele i priorytety zawarte w Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kluki na lata są tożsame zarówno z celami i priorytetami wojewódzkimi, jak i powiatowymi. Ze względu na specyfikę gminy Kluki, która w wielu dziedzinach odbiega od średniej wojewódzkiej oraz powiatowej, nieco odmienna będzie realizacja zadań. Niektóre zadania wyznaczone w dokumentach nadrzędnych nie dotyczą gminy Kluki lub też odnoszą się do niej jedynie w niewielkim stopniu. Przykładem mogą być problemy aglomeracyjne, ochrona przed powodzią, czy też problemy, które na obszarze gminy zostały już rozwiązane. Z kolei inne zadania wymagają znacznie większego wysiłku i koncentracji działań, niż analogiczne zadania na poziomie województwa czy powiatu Gospodarka wodno ściekowa Wody podziemne Gmina Kluki znajduje się w obszarze jednostki strukturalnej Podregion Piotrkowski, gdzie występują dwa poziomy wodonośne: Poziom czwartorzędowy stanowi główny poziom użytkowy i charakteryzuje się występowaniem dwóch lub trzech warstw wodonośnych na poziomie od kilku do 80 m. Warstwy te są związane z obecnością piasków oraz utworów piaszczysto - żwirowych. Największą głębokość występowania użytkowego poziomu wodonośnego odnotowano w rejonie południowo - zachodnim gminy Kluki (około 120 m), zaś w części północnej i południowej kształtuje się on na poziomie m. W rejonie centralnym wartość ta nie przekracza 20 m. Poziom kredowy związany jest z występowaniem spękań węglanowych 32

33 osadów kredy górnej, natomiast jego zasilanie jest wynikiem infiltracji wód czwartorzędowych. Miąższość górnokredowego poziomu ocenia się na około m. Na poziomie tym bazuje szereg ujęć wody, między innymi ujęcie Nowy Janów, które czerpie wodę z głębokości 121 i 123 m. Południowa część gminy Kluki znajduje się pod wpływem oddziaływania leja depresyjnego powstałego na skutek odwadniania odkrywki Bełchatów PGE KWB Bełchatów S. A.. Umowną granicą leja depresyjnego jest obszar kopalni, ale jego faktyczny zasięg jest znacznie większy. Rozmiary leja oraz jego zmiany dynamiczne są wyznaczane na podstawie pomiarów bezpośrednich położenia zwierciadła wody prowadzonych w otworach piezometrycznych sieci zewnętrznej z częstotliwością 1 raz na kwartał. Osiągnięcie maksymalnego zasięgu leja depresji prognozowane jest na lata W ciągu ostatnich kilku lat zasięg leja depresyjnego na terenie gminy Kluki uległ nieznacznemu zmniejszeniu w okolicy miejscowości Nowy Janów. Poza lejem depresyjnym spowodowanym przez PGE KWB Bełchatów S. A. na obszarze gminy znajdują się jeszcze dwa niewielkie leje depresyjne: w rejonie wsi Osina oraz w obrębie wsi Kaszewice. Na podstawie mapy geosozologicznej stwierdzono występowanie wysokiego stopnia zagrożenia wód podziemnych na przeważającej części obszaru gminy Kluki. Szczególnie narażona jest część centralna, południowa oraz północno zachodnia, gdzie konieczne jest prowadzenie kontrolowanego zagospodarowania uwzględniającego potencjalne zagrożenie poziomu przypowierzchniowego poprzez oddziaływanie obiektów komunalnych i rolniczych takich, jak składowiska odpadów stałych i ciekłych, wylewiska czy zbiorniki paliw. Jedynie w południowej części gminy na zachód od Kaszewic znajdują się miejsca, w których podłożu występują gliny zwałowe o dużej miąższości obszary o niskim stopniu zagrożenia. Jakość wód podziemnych Obecnie jakość wód podziemnych poziomu czwartorzędowego i górnokredowego generalnie spełnia wymagania dla wód pitnych, jednak lokalnie występują wody z ponadnormatywną zawartością manganu oraz żelaza i wymagają one pewnego uzdatnienia. Mimo słabej izolacji wody wgłębne na terenie gminy Kluki nie wykazują zanieczyszczenia. Wody podziemne gminy Kluki nie są objęte krajową ani regionalną siecią monitoringu Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Łodzi (WIOŚ). W związku z tym, że jakość wód podziemnych na terenie powiatu bełchatowskiego monitorowana 33

34 jest przez służby WIOŚ Delegatury w Piotrkowie Trybunalskim, posłużono się wynikami tych badań dla przybliżenia stanu wód podziemnych w rejonie gminy Kluki. W odniesieniu do wyników badań jakości wód przeprowadzonych w latach posłużono się archiwalnym (z uwagi na brak obowiązującego) rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. z 2004 r. Nr 32, poz. 284). W niniejszym rozporządzeniu wyróżniono 5 klas jakości wód podziemnych: klasa I wody o bardzo dobrej jakości; wartości wskaźników jakości wody są kształtowane jedynie w efekcie naturalnych procesów zachodzących w warstwie wodonośnej; żaden ze wskaźników jakości wody nie przekracza wartości dopuszczalnych jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi; klasa II wody dobrej jakości; wartości wskaźników jakości wody nie wskazują na oddziaływania antropogeniczne; wskaźniki jakości wody, z wyjątkiem żelaza i manganu, nie przekraczają wartości dopuszczalnych jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi; klasa III wody zadowalającej jakości; wartości wskaźników jakości wody są podwyższone w wyniku naturalnych procesów lub słabego oddziaływania antropogenicznego; mniejsza część wskaźników jakości wody przekracza wartości dopuszczalne jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi; klasa IV wody niezadowalającej jakości; wartości wskaźników jakości wody są podwyższone w wyniku naturalnych procesów oraz słabego oddziaływania antropogenicznego; większość wskaźników jakości wody przekracza wartości dopuszczalne jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi; klasa V wody złej jakości; wartości wskaźników jakości wody potwierdzają oddziaływania antropogeniczne; wody nie spełniają wymagań określonych dla wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Od I do III klasy czystości stan wód podziemnych określano jako dobry, natomiast powyżej, tj. IV i V klasa czystości, mówiono o złym stanie wód podziemnych. Natomiast ocenę stanu wód podziemnych w 2008 r. wykonano zgodnie z aktualnie obowiązującym rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. z 2008 r. Nr 143, poz. 896). W rozporządzeniu wyróżnia się 5 klas jakości wód podziemnych: klasa I wody bardzo dobrej jakości, w których wartości nie wskazują na wpływ działalności człowieka; 34

35 klasa II wody dobrej jakości, w których wartości nie wskazują na wpływ działalności człowieka albo jest to wpływ bardzo słaby; klasa III wody zadowalającej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych lub słabego wpływu działalności człowieka; klasa IV wody niezadowalającej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych lub wyraźnego wpływu działalności człowieka; klasa V wody złej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych potwierdzają znaczący wpływ działalności człowieka. Klasy jakości wód podziemnych I, II i III oznaczają dobry stan chemicznych, natomiast klasy IV i V identyfikują słaby stan chemiczny. Klasyfikację wód podziemnych na terenie powiatu bełchatowskiego w latach zawiera tabela nr 6. Tabela nr 6 Klasyfikacja wód podziemnych na terenie powiatu bełchatowskiego w latach Nr piezometru* Lokalizacja otworu badawczego Stratygrafia Klasyfikacja wód w poszczególnych latach Wskaźniki decydujące o klasie czystości 2006 III fosforany, żelazo 1. Bełchatów ZWiK WOD KAN Myszaki kreda górna 2007 III temperatura, fosforany, żelazo 2008 II temperatura, mangan, selen, wapń, żelazo 2006 III żelazo, mangan 3. Łękińsko Zakład Komunalny Kleszczów st. S 4 jura górna 2007 III fosforany, żelazo 2008 II temperatura, mangan, wapń, żelazo 2006 III fosforany, żelazo 4. Zelów trzeciorzęd 2007 III temperatura, fosforany, żelazo 2008 II 2006 II temperatura, mangan, fosforany, wapń, żelazo temperatura, fosforany, azotany, siarczany, wapń 5. Łobudzice OSM Szczerców czwartorzęd 2007 II temperatura, fosforany 2008 II temperatura, wapń, azotany 35

36 2006 III żelazo 6. Wola Wiązowa UG Rusiec st. S 2 czwartorzęd 2007 II temperatura, przewodność, fosforany, siarczany, wapń 2008 III temperatura, mangan, wapń, żelazo 2006 III temperatura, żelazo 7. Chabielice UG Szczerców st. E 2 czwartorzęd /jura górna 2007 II temperatura, cynk 2008 IV selen * Nr piezometru jest zgodny z numeracją WIOŚ (Źródło: WIOŚ w Łodzi) Z przeprowadzonego w latach monitoringu jakości wód podziemnych wynika, że w żadnym z badanych punktów nie stwierdzono wód klasy I (wód o bardzo dobrej jakości). Jakość wód zaklasyfikowano do klasy II, III lub IV (odpowiednio wody dobrej, zadowalającej lub niezadowalającej jakości). Rozmieszczenie punktów monitoringu wód podziemnych w powiecie bełchatowskim przedstawia rysunek nr 7. Najbliżej granic gminy Kluki znajdują się piezometry w Chabielicach (nr 7) oraz w Łobudzicach (nr 5). Punkt w Łobudzicach, jako jedyny w powiecie, pozostawał przez 3 kolejne lata w klasie II (wody dobrej jakości). Natomiast punkt zlokalizowany w Chabielicach wskazywał na niezadowalającą jakość wód podziemnych w 2008 r. ze względu na zawartość selenu. 36

37 POWIAT WIELU Ń SKI Gmina Rusiec Faustynów Gmina Szczerców Odkrywka Szczerców Gmina Zelów Marcelów Kuźnica Lubiecka Lubiec Edwardów Dubie Szczercowska Rudzisko Przyborów Magdalenów Wieś Dębina Korablew Zakurowie Zagadki Osina Zagrodniki Dzbanki Prądzew 6 Zary Grudna Wola WiązowaD ąbrowa Załuże Kościuszki Rusiecka Krasowa Nowa Wola Bolesł awów RUSIEC Gawronówka BorowaSZCZERCÓW Podklucze Kościuszki Pod Lasem Wincentów Kozłówki Szubienice Chmielowiec Maliniec Mierzynów Trakt Puszczański Rusiec Krzyżówki Łódzki Żabczanka Kużnica Antonina Bednarze Niwy Józefina Podżar Brzezie AnnolesieD ęby Wolskie Leś niaki ChabielskieLuboś nia Rogatki Jastrzębice Żar Leś niaki Zalasy Woł owice Ba ł ś (Leś niaki Ruseckie) Puszcza Andrzejów Stanisławów I Chabielska Dąbrówki Aleksandrów Kobylańskie Sówki Stanisławów II Tatar Osiny KieruzeleJanówka POWIAT Chabielice PAJ Ę CZA Ń SKI 1 nr piezometru PKP Parchliny Zbyszek Firlej Strzyżewice Roździn Górka G mi n a Kluki Kamień Dębina Podwinek Parzno Kluki Żłobnica Podwódka Podścichawa Składowisko popiołów BOT Elektrownia Bełchatów S.A. BOT Kopalnia Wę gla Brunatnego Bełchatów S.A. Odkrywka Kopalni Wę gla Brunatnego Beł chatów S.A. KLESZCZÓW POWIAT PABIANICKI DOMIECHOWICKIE NIWY Gmina Drużbice LIPY LUDWIKÓW BEŁCHATÓWEK CZAPLINIEC ZAMOŚCIE EDWARDÓW GROCHOLICE Gmina Kleszczów Antoniówka Wola Mikorska Ławy Zalesna Nowy Świat Łuszczanowice Huby Łękińsko Wolica Podstoł a Zalesie Cisza Imielnia Wierzchy- -Parzeńskie Chynów Zwierzyniec Bocianicha Chynów Wadlew Zagłówki Wadlew Józefów Kociszew Pawłowa POWIAT Patok ŁASKI Zelówek Dąbrowa Wola Gł upicka Głupice Brzezie Rawicz Weronika Herbertów POWIAT -Szlacheckie Łęczyca Pieńki-Augustów Ignaców PIOTRKOWSKI Chajczyny Nowa Wola 4 Bujny- Otyk Grabostów DRUŻBICE ZELÓW Pieńki Głupickie Gręboszów Jawor Kurówek -Księże Wygiełzów Teofilów Pożdżenice Ostoja Wdowin Marki Kobyłki Kurów Mauryców 5 Kazimierzów Łobudzice RożniatowiceStoki Żbijowa Zalesie Katarzynka Sobki Pukawica Emilianów Hucisko Krześlów Wygoda Przecznia Wypychów Sromutka Grębociny Pszczółki Janów Podwody Walewice Wola Kruszyńska Podlesie Wola Pszczół ecka 7 Wola Rożniatowskaą K Nw. Wieś cik Bukowie Dolne Stefanów Teresin Apolinów Rasy Suchcice Bukowie Górne Anastazów Adamów Józefów Marianka Wrzosy Wielopole Mikorzyce Huta Stradzew Kałduny Emilin Domiechowice Zawady Dobrzelów Czyżów Helenów PAULINÓW Niedyszyna Myszaki OLSZTYN Zwierzchów POLITANICE Dobiecin Postękalice BEŁCHATÓW Michał ów Korczew Janina Zdzieszulice Górne Mokracz Mi ł aków Zdzieszulice Dolne Kielchinów Ścichawa Jeż owizna Mazury Kurnos I Borki Poręby Janów Bugaj Świerk Augustynów Bożydar Kurnos II Kaszewice OleśnikKsięży Młyn Żelichów Bukowa Wólka Łękawska Pólko Wawrzkowizna Spólne Słupia Rząsawa Zarzecze Kuźnica Zawadów Kaszewska Zawał y Niwisko Trząs Nowy Janów Słok Rogowiec Kąt Biłgoraj Łękawa Bogumił ów -Kluckie Zabłoty Karczmy Kuźnica Laski Kresy Lesisko -Strzyżewskie Zabiełł ów 3 PK P Kalisko 1 Gmina Bełchatów POWIAT RADOMSZCZA Ń SKI Rysunek nr 7 Rozmieszczenie punktów monitoringu wód podziemnych w powiecie bełchatowskim Na terenie gminy Kluki funkcjonują 2 ujęcia wód podziemnych. w Klukach: 2 studnie o łącznej wydajności 145,7 m 3 /h, zaopatrują około 650 przyłączy gospodarstw wiejskich, 3 w Nowym Janowie: 2 studnie o łącznej wydajności 175,4 m /h, zaopatrują około 200 przyłączy gospodarstw wiejskich. Ujęcie wody w Klukach eksploatuje czwartorzędowe poziomy wodonośne (studnie głębokości 65 i 58 m), woda posiada następujące parametry: ChZTCr wynosi 20,04 mg/dm 3, natomiast suma chlorków i siarczków - 41,8 mg/dm 3. Natomiast ujęcie w Nowym Janowie bazuje na poziomie kredowym (studnie głębokości

38 oraz 121 m). Ujęcia wody połączone są ze stacjami uzdatniania wody, w których stosowany jest system chlorowania (chloratory C-52). Gmina Kluki jest zwodociągowana w 100%. W tabeli nr 7 przedstawiono rozwój sieci wodociągowej w latach Na podstawie uchwały nr 13/XXVII/09 Rady Gminy Kluki z dnia 30 marca 2009 r. w sprawie przekazania do eksploatacji ujęć i sieci wodociągowych ujęcia i sieci wodociągowe stanowiące własność Gminy Kluki przekazano do eksploatacji Gminie Bełchatów. Tabela nr 7 Rozwój sieci wodociągowej w gminie Kluki w latach Rok Długość sieci wodociągowej Ilość przyłączy do budynków , , , , , (Źródło: Urząd Gminy Kluki) , W ciągu ostatnich 5 lat w gminie Kluki wzrosła długość sieci wodociągowej oraz ilość przyłączy wody do budynków. Jest to tendencja bardzo korzystna, ze względu na zdrowie mieszkańców, ponieważ jakość dostarczanej wody może być kontrolowana. Jednak mając na uwadze brak uregulowanej gospodarki ściekowej widoczne jest niebezpieczeństwo, wynikające ze znacznego zużycia wody i odprowadzania jej bez procesów oczyszczania w niekontrolowany sposób do wód lub do ziemi Wody powierzchniowe Gmina Kluki jest położona w dorzeczu rzeki Warty. Główną osią hydrograficzną gminy jest rzeka Widawka płynąca przez jej południowy fragment. Rzeka Widawka stanowi prawobrzeżny dopływ Warty. W rejonie wsi Kuźnica Kaszewska rzeka Widawka była wykorzystywana dla uruchamiania obiektów przemysłowych i została na tym odcinku uregulowana. Regulacja Widawki, już poza granicą gminy, nastąpiła w trakcie budowy kopalni odkrywkowej w Bełchatowie, kiedy to koryto Widawki zostało przełożone. 38

39 W Kuźnicy Kaszewskiej do Widawki uchodzi rzeka Rakówka, stanowiąca jej prawobrzeżny dopływ, wykorzystująca w ujściowym odcinku dawne koryto rzeki Widawki. Poniżej miejscowości Zarzecze wpływał do Widawki jej lewobrzeżny dopływ - Struga Żłobnicka. Aktualnie znajdują się tu dwa wybetonowane kanały odprowadzające wody kopalniane do Widawki. W pobliżu zachodniej granicy gminy Kluki uchodzi do Widawki drugi lewobrzeżny dopływ - Struga Aleksandrowska. Stanowi ona obecnie również wybetonowany kanał i służy odprowadzaniu wód kopalnianych z odkrywki Bełchatów do rzeki Widawki. Wzdłuż północno - zachodniej granicy gminy płynie drugi większy dopływ Widawki rzeka Pilsia. Na północ od Kluk płynie rzeka Wierzchowiec, mająca swoje źródła na stoku Wysoczyzny Bełchatowskiej. Rzeka ma układ równoleżnikowy i uchodzi do Pilsi powyżej miejscowości Lubiec. Na południe od Parzna znajduje się niewielki ciek Stawka, który płynie ze wschodu na zachód. Wpływa do Pilsi w rejonie wsi Zbyszek. Ostatni z cieków, dopływów Pilsi (również o kierunku równoleżnikowym) płynie na północ od Strzyżewic. Jakość wód powierzchniowych W związku z brakiem punktów pomiarowych badań monitoringowych wód powierzchniowych na terenie gminy Kluki przeanalizowano wyniki badań z terenu powiatu bełchatowskiego. Rysunek nr 8 przedstawia rozmieszczenie punktów pomiarowych badań monitoringowych wód powierzchniowych w powiecie bełchatowskim. Podstawę prawną do wykonania oceny jakości wód powierzchniowych w latach stanowiło archiwalne rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. z 2004 r. Nr 32, poz. 284). W przywołanym wyżej rozporządzeniu wyróżniano 5 klas jakości wód: klasa I wody o bardzo dobrej jakości, klasa II wody dobrej jakości, klasa III wody zadowalającej jakości, klasa IV wody niezadowalającej jakości, klasa V wody złej jakości. Powyższe rozporządzenie utraciło ważność, jednak ze względu na brak aktualnego aktu prawnego regulującego kwestię klasyfikacji wód powierzchniowych w latach , analizę wykonano na podstawie nieobowiązującego rozporządzenia. 39

40 Tabela nr 8 przedstawia jakość rzeki na Pilsi określoną na podstawie badań wykonanych w ramach monitoringu diagnostycznego. Zaobserwowano, że w 2006 r. wystąpiła poprawa o jedną klasę jakości wód w punkcie Pilsia (Sromutka) z klasy V na IV. POWIAT PABIANICKI Grabia POWIAT WIELU Ń SKI Zakurowie PKP Dębina Prądzew Wola Wią zowa Dąbrowa Rusiecka Krasowa Nowa Wola RUSIEC Wincentów Mierzynów Rusiec Łódzki Antonina Annolesie Dęby Wolskie Zalasy DąbrówkiAleksandrów Kobylańskie Nieciecz Krasówka Kużnica Jastrzębice Gmina Rusiec Widawka POWIAT PAJĘCZAŃSKI Kiełbaska Chrząstawka Stawy Święte Ługi Lubiec Dubie Rudzisko Szczercowska Magdalenów Wieś Zagadki Osina Grudna Załuże Kościuszki Borowa SZCZERCÓW Podklucze Kozłówki Szubienice Trakt Puszczań ski Gmina Szczerców Brzezie Krasówka Niwy Stanisławów I Wypychów Stanisławów II Tatar Kieruzele Chabielice Ścichawka Zab łoc ie Gmina Zelów Pilsia Gmina Kluki Widawka Stawka KLUKI Składowisko popiołów PGE Elektrownia Bełchatów S.A. Gmina Drużbice BEŁCHATÓWEK CZAPLINIEC DOMIECHOWICKIE NIWY LIPY LUDWIKÓW ZAMOŚCIE EDWARDÓW PK P OLSZTYN GROCHOLICE PAULINÓW POLITANICE Gmina Bełchatów Wawrzkowizna Mała Widawa Wierzchy- Chynów Zwierzyniec Bocianicha Chynów Wadlew Zagłówki Wadlew Józefów Kociszew Pawłowa POWIAT Patok ŁASKI Zelówek Dąbrowa Brzezia Herbertów Głupice Brzezie Rawicz POWIAT -Szlacheckie Ignaców PIOTRKOWSKI Chajczyny Nowa Wola Bujny- Grabostów DRUŻBICE ZELÓW Gręboszów Jawor Kurówek Patyki -Księże Pilsia Wygieł zów Pożdżenice Ostoja Wdowin Kobyłki Kurów Mauryców Kazimierzów Łobudzice Rożniatowice Zalesie Sobki Pukawica Stoki Pszczół ki Walewice Podlesie Żar Osiny Janówka SromutkaGrębociny Podwody Wola Kruszyń ska Roździn Cisza Strzyżewice Parzno Karczmy Kaszewice Wola Mikorska Ławy ZarzeczeKuźnica Kaszewska Trząs Nowy Janów Wola Rożniatowska Teresin Rasy Domiechowice Rakówka Kałduny J. Słok Podstoła BEŁCHATÓW Rakówka J. Żółkin Grabia Stefanów Bukowie Dolne Suchcice Bukowie Górne Wrzosy Wielopole Huta Stradzew Helenów Niedyszyna Myszaki Zawady Dobrzelów Mazury Kurnos I Janów Poręby Bugaj Augustynów Kurnos II OleśnikKsięży Młyn Bukowa Wólka Łękawska Łękawa Zwierzchów Dobiecin Postękalice Korczew Zdzieszulice Górne Zdzieszulice Dolne Zawadów punkty pomiarowe na rzekach Pole Szczerców punkty pomiarowe na zbiornikach retencyjnych Dębina Żłobnica Krasówka Pole Beł chatów Antoniówka KLESZCZÓW PGE Kopalnia Wę gla Brunatnego Bełchatów S.A. Łuszczanowice Łękińsko Wolica Gmina Kleszczów POWIAT RADOMSZCZA ŃSKI Rysunek nr 8 Rozmieszczenie punktów pomiarowych badań monitoringowych wód powierzchniowych w powiecie bełchatowskim 40

41 Tabela nr 8 Jakość rzeki na Pilsi na podstawie badań monitoringu diagnostycznego Nazwa rzeki Lokalizacja punktu pomiarowego Km biegu rzeki Klasa czystości stwierdzona w kolejnych latach Wskaźniki decydujące o klasie czystości 2004 V barwa, amoniak, azot Kjeldahla, fosforany, fosfor og., l. bakt. coli fekalnych, og. l. bakt. coli Pilsia Sromutka 18, V 2006 IV barwa, tlen rozp., amoniak, azot Kjeldahla, fosforany, fosfor og., l. bakt. coli fekalnych barwa, amoniak, azot Kjeldahla, fosforany, fosfor og., l. bakt. coli typu kałowego, og. l. bakt. Coli, tlen rozpuszczony, BZT 5, ChZT Cr, azot ogólny Rzeka Widawka przed wpłynięciem na teren gminy w rejonie miejscowości Słok ma III klasę czystości. Poniżej zbiornika Słok stan wód pogarsza się i wody stają się pozaklasowe za względu na wskaźniki bakteriologiczne. Na obszarze gminy pomiędzy punktami pomiarowymi, wpływają do Widawki: Rakówka odbierająca ścieki z miasta Bełchatowa oraz Zakładów Przemysłu Barwników w Woli Krzysztoporskiej, Struga Żłobnicka powadząca wody kopalniane oraz ścieki z oczyszczalni w Rogowcu, Struga Aleksandrowska odbierająca wody z proekologicznej bariery ochronnej wysadu solnego Dębina oraz odkrywki Bełchatów. Regionalna sieć monitoringu jakości wód powierzchniowych WIOŚ obejmuje na terenie gminy Kluki rzeki Widawkę i Pilsię. Widawka w profilu pomiarowym Widawka - Szczerców (35,7 km), położonym najbliżej granicy gminy Kluki prowadzi wody pozaklasowe o ponadnormatywnych stężeniach azotu azotynowego, fosforu ogólnego oraz zanieczyszczeń mikrobiologicznych. Bardzo zła jakość wody na tym odcinku utrzymuje sie od 2001 r. i wynika z dopływu ścieków ze Szczercowa, spod Aleksandrowa, z Bełchatowa, Stawka i Szczercowa. W kolejnym profilu pomiarowym Widawka Dzbanki (32,5 km) zlokalizowanym powyżej ujścia Pilsi Widawka prowadzi wody pozaklasowe, które przekroczyły dopuszczalne normy azotu azotynowego, chlorofilu-a oraz miano coli. Jakość wody na tym odcinku warunkuje dopływ ścieków z oczyszczalni Pracowniczej Spółdzielni Mleczarskiej, gminnej oczyszczalni ścieków ZGKiM w Szczercowie i ścieków 41

42 z Zakładów Przetwórstwa Mięsnego EKOMAS. Widawka na obszarze gminy Kluki powinna spełniać wymagania stawiane II klasie czystości. Jakość wody w rzece Pilsi również podlega monitoringowi jakości wody w systemie regionalnym. Na obszarze gminy Kluki nie wyznaczono profilu pomiarowego. Dlatego też o jakości wody wnioskuje się na podstawie pomiarów z profilu pomiarowym Pilsia-Sromutka (18 km) zlokalizowanym na północ od granic gminy Kluki. Rzeka posiada na tym odcinku wody pozaklasowe z przekroczonymi wskaźnikami dotyczącymi zawartości biogenów: azotu azotynowego, fosforu fosforanowego i fosforu całkowitego oraz chlorofilu-a i wskaźników mikrobiologicznych. Wpływ na jakość wód rzeki mają ścieki zrzucane na 19,1 km rzeki z oczyszczalni UMiG w Zelowie, zawierające ścieki technologiczne z Tkalni Zelów S.A.. Perspektywicznie Pilsia powinna spełniać wymagania stawiane II klasie czystości. Dla pozostałych cieków brak jest danych dotyczących jakości prowadzonych przez nie wód. Ze wzglądu na niskie przepływy tych cieków, rolnicze zagospodarowanie zlewni rzek oraz niski stopień skanalizowania terenu gminy wnioskuje się, iż są one poważnie narażone na degradację Zbiorniki wodne Istotnym elementem hydrograficznym gminy Kluki są liczne stawy. Największe kompleksy stawów występują w dolinie Widawki, na terenie wsi Słupia i Zarzecze oraz na północ od Kluk w dolinie rzeki Wierzchowiec. Stawy te stanowią podstawę gospodarki rybackiej. Ponadto na terenie gminy występuje duża ilość niewielkich zbiorników wodnych, zarówno sztucznych, jak i naturalnych. Największą powierzchnią wód stojących charakteryzują się miejscowości: Zarzecze (30,40 ha), Trząs (21,71 ha), Tar (17,82 ha), Kuźnica Kaszewska (15,86 ha). Najmniejsza powierzchnia wód występuje w miejscowości Ścichawa (1,45 ha) oraz Strzyżewice (3,67 ha). Całkowita powierzchnia wód na terenie gminy Kluki - bez kompleksów stawów dawnego PGR - wynosi 150,85 ha. W ramach założeń Wojewódzkiego Programu Małej Retencji Dla Województwa Łódzkiego na terenie gminy Kluki projektowane są cztery zbiorniki retencyjne, przeznaczone głównie do celów retencyjnych: 42

43 Zbiornik retencyjny,,grobla na rzece Pilsi zlokalizowany w całości na terenie gminy Kluki, w miejscowości Kluki. Planowana powierzchnia zbiornika wynosi 53,4 ha, pojemność - 907,8 tys. m 3, natomiast średnia głębokość - 1,7 m. Zbiornik retencyjny,,zbyszek na rzece Pilsi zlokalizowany na terenie trzech gmin: Kluki, Zelów i Szczerców. Planowana powierzchnia zbiornika - 120,0 ha, 3 pojemność - 1,8 mln m, natomiast średnia głębokość 1,5 m. Zbiornik będzie położony w granicach trzech użytków ekologicznych. Zbiornik retencyjny,,słupia na rzece Widawce zlokalizowany w całości na terenie gminy Kluki, w miejscowości Kaszewice. Planowana powierzchnia 3 zalewu wynosi 36,0 ha, pojemność 612,0 tys. m. Zbiornik ten może pełnić również funkcje energetyczne. Zbiornik retencyjny,,wierzchy Kluckie zlokalizowany będzie w całości na terenie gminy Kluki, w miejscowości Wierzchy Kluckie. Będzie to najmniejszy z projektowanych zbiorników: jego planowana powierzchnia wynosi 0,6 ha, 3 pojemność - 15,0 tys. m, natomiast średnia głębokość 2,5 m. Zgodnie z Wojewódzkim Programem Małej Retencji dla Województwa Łódzkiego teren gminy Kluki znajduje się w II strefie priorytetowej pod kątem potrzeb małej retencji. Strefa ta obejmuje tereny o dużych potrzebach rozwoju małej retencji, gdzie występują korzystniejsze warunki klimatyczne, lecz jednocześnie duże potrzeby rolnictwa, gospodarki komunalnej i przemysłu wodochłonnego. W kwietniu 2008 r. Aneksem Wojewódzkiego Programu Małej Retencji dla województwa łódzkiego wprowadzono zbiornik Kluki zlokalizowany w miejscowości Kluki o powierzchni 0,4 ha. Obiekt został zgłoszony przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Łodzi. Umieszczenie go w Programie stwarza dla przyszłych beneficjentów możliwość ubiegania się o pozyskanie na ich realizację funduszy pozabudżetowych krajowych i wspólnotowych Gospodarka ściekowa Teren gminy Kluki jest zwodociągowany w 100%, jednak brak zarówno kanalizacji deszczowej, jak i sanitarnej. Ścieki są gromadzone głównie w zbiornikach bezodpływowych. Gminna oczyszczalnia ścieków nadal nie została wybudowana. Na terenie gminy Zakład POLGRUNT Sp. z o.o. w Osinie posiada własną oczyszczalnię ścieków o przepustowości 6 m 3 /dobę i odprowadza oczyszczone ścieki do rzeki Pilsi. Zakład wystąpił z wnioskiem o uzyskanie decyzji o środowiskowych 43

44 uwarunkowaniach dla przedsięwzięcia Wykonanie projektu oczyszczalni ścieków w Osinie. Rozbudowana oczyszczalnia przyjmowałaby ścieki przemysłowe o RLM = Ł BZT5 /Wj BZT5 = 3334 M. Istniejąca oczyszczalnia przyjmuje jedynie ścieki bytowe. Rozbudowano oczyszczalnię ścieków przy szkole w Klukach, której celem będzie oczyszczanie ścieków pochodzących z pobliskiego osiedla domków jednorodzinnych. Przepustowość oczyszczalni wynosi 30 m 3 /dobę. W wyniku przetargu został wyłoniony Wykonawca kanalizacji na przedmiotowym osiedlu. Długość projektowanej kanalizacji wynosi m, natomiast ilość przyłączy 119 sztuk. Na terenie gminy funkcjonuje również oczyszczalnia ścieków o przepustowości 12 m 3 /dobę obsługująca bloki mieszkalne w Klukach (pozostałe po byłym Państwowym Gospodarstwie Rybackim). Obecnie jej moc wykorzystywana jest jedynie w 50%. Ilość przydomowych oczyszczalni ścieków w latach zawiera tabela nr 9. Natomiast lokalizację planowanych oczyszczalni ścieków w gminie Kluki przedstawia rysunek nr 9. Tabela nr 9 Ilość przydomowych oczyszczalni ścieków w gminie Kluki w latach Rok Ilość przydomowych oczyszczalni ścieków b.d (Źródło Urząd Gminy Kluki) 44

45 Rysunek nr 9 Lokalizacja planowanych oczyszczalni ścieków w gminie Kluki Ilość przydomowych oczyszczalni w gminie Kluki systematycznie wzrasta, jednak ilość zawartych umów na opróżnianie zbiorników jest wciąż niedostateczna zgodnie ze stanem na koniec 31 grudnia 2009 r. podpisanych było 41 umów. Obecny stan gospodarki wodno-ściekowej jest bardzo dużym zagrożeniem dla środowiska gminy Kluki. Niedostateczna ilość umów oraz brak kanalizacji sprzyjają powstawaniu wielu negatywnych zjawisk, takich jak: zrzut ścieków bezpośrednio do gruntu, do rowów czy rzek. Najgroźniejszym zagrożeniem jest odprowadzanie nieoczyszczonych ścieków do nieczynnych studni udostępniających podziemne poziomy wodonośne. Zważywszy na fakt, że przeciętne gospodarstwo domowe zużywa znaczne ilości różnego rodzaju środków chemicznych, należy wnioskować, że zagrożenie dla środowiska wodnego i gleb zwiększa się. Jest to obecnie jeden z najpoważniejszych problemów do rozwiązania. Na degradację wód powierzchniowych wpływają przede wszystkim zrzuty ścieków z oczyszczalni ścieków oraz niekontrolowane, tzw. dzikie zrzuty ścieków z terenów zabudowanych, trafiające do gruntów, rowów melioracyjnych, bądź bezpośrednio do cieków. Wprowadzone ścieki pośrednio zanieczyszczają także wody podziemne. Duży 45

46 stopień degradacji wynika z rozwoju sieci wodociągowej, przy słabym rozwoju sieci kanalizacyjnej oraz z występowania spływów wód z nawożonych pól uprawnych do sieci rzecznej Melioracje Właściwa regulacja stosunków wodnych oraz odtworzenie ekologicznej ciągłości cieków należą do działań podejmowanych w celu ochrony gleb i gruntów, która jest jednym z ważniejszych kierunków ochrony środowiska. Sprawność urządzeń melioracji szczegółowych ma wpływ na produkcję roślinną, a także jest jednym z elementów systemu infrastruktury zapobiegających powodziom i suszom. Wprawdzie przepływające przez teren gminy Kluki rzeki oraz mniejsze cieki nie stwarzają poważnego zagrożenia powodziowego, jednak w okresie wiosennym i letnim bywają przyczyną lokalnych podtopień. Na omawianym terenie dotkliwe bywają zwłaszcza okresy suszy gruntowej. Teren gminy Kluki znajduje się w zasięgu leja depresyjnego związanego z eksploatacją bełchatowskiej odkrywki węgla brunatnego przez PGE KWB Bełchatów S.A. na terenie gminy Kleszczów oraz pracami odwadniającami złoże węgla brunatnego w gminie Szczerców. Na skutek obniżenia zwierciadła wód gruntowych obserwuje się okresy obniżenia stanu wód w rzekach. Ponadto na obniżenie stanów wód wpływa pobór dużych ilości wody na potrzeby produkcyjne PGE Elektrowni Bełchatów S.A.. Spowolnieniu lub powstrzymaniu odpływów wody służą właściwie działające urządzenia melioracyjne oraz inne zabiegi z zakresu małej retencji wodnej budowa zbiorników wodnych, jazów, zastawek, a także działania nietechniczne zalesienia, zadrzewienia, ochrona oczek wodnych, mokradeł, stawów wiejskich, itp.. Cel ekologiczny Cel ekologiczny w zakresie gospodarki wodno ściekowej został sprecyzowany w Priorytecie I wojewódzkiego programu ochrony środowiska: Ochrona zasobów wód podziemnych i powierzchniowych wraz z poprawą ich jakości oraz ochrona przed powodzią, a wyznaczone zadania to: 1. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi i zapewnienie dobrej jakości wody pitnej, 2. Ochrona przed zanieczyszczeniami ze źródeł punktowych i obszarowych, 3. Ochrona przed powodzią i skutkami suszy. 46

47 Szczegółowe działania na terenie gminy Kluki mające na celu ochronę zasobów wód podziemnych i powierzchniowych wraz z poprawą ich jakości oraz ochronę przed powodzią i suszą: 1. Ochrona ilościowa zasobów wód podziemnych; wody podziemne powinny być wykorzystywane w sposób racjonalny, przede wszystkim dla zaopatrzenia ludności w wodę do picia, a ponadto do produkcji żywności; wykorzystywanie wód podziemnych powinno być ograniczane; 2. Ochrona jakościowa wód podziemnych przez eliminowanie takich źródeł zanieczyszczeń, jak: ścieki komunalne, zanieczyszczenia z rolnictwa, itp.; 3. Budowa sieci kanalizacyjnej, rozdzielnie kanalizacji deszczowej oraz sanitarnej; 4. Budowla nowych oczyszczalni ścieków; 5. Wspieranie budowy systemów oczyszczania ścieków u użytkowników indywidualnych pozbawionych dostępu do sieci kanalizacyjnej; 6. Ograniczenie spływu zanieczyszczeń powierzchniowych z rolnictwa; 7. Promowanie i wdrażanie zamkniętych obiegów wody; 8. Zlokalizowanie i objęcie nadzorem właścicieli nieruchomości, w tym podmiotów gospodarczych, zrzucających ścieki nieoczyszczone; 9. Nadzorowanie sposobu magazynowania i postępowania ze ściekami gromadzonymi w zbiornikach bezodpływowych; 10. Stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT) w produkcji przemysłowej i rolnej w celu zmniejszenia zapotrzebowania na wodę oraz ograniczenia wielkości ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych do odbiorników; 11. Profesjonalne działania w zakresie melioracji wodnych zapobiegające nadmiernemu spływowi powierzchniowemu z pól; 12. Inne zabiegi z zakresu małej retencji wodnej budowa zbiorników wodnych, jazów, zastawek, a także działania nietechniczne zalesienia, zadrzewienia, ochrona oczek wodnych, mokradeł, stawów wiejskich, itp.. Zaopatrzenie w wodę oraz budowa systemów kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ścieków należy do zadań własnych gminy i podmiotów gospodarczych korzystających z wód i wytwarzających ścieki. Utrzymanie urządzeń melioracji szczegółowych należy do zadań marszałka województwa, w imieniu którego działa wojewódzki zarząd melioracji i urządzeń wodnych, oraz właścicieli gruntów. W gestii Gminy Kluki leży lokalizowanie i objęcie nadzorem właścicieli nieruchomości zrzucających ścieki nieoczyszczone do wód lub do ziemi, nadzorowanie sposobu magazynowania i postępowania ze ściekami gromadzonymi 47

48 w zbiornikach bezodpływowych oraz prowadzenie ewidencji zbiorników bezodpływowych znajdujących się na terenie gminy Kluki Ochrona gruntów O charakterze gleb na obszarze gminy Kluki decydują głównie warunki geologiczne i geomorfologiczne. Na Wysoczyźnie Bełchatowskiej oraz na terenach niskich pagórków Kotliny Szczercowej dominują utwory piaszczyste: piaski luźne, piaski słabogliniaste oraz piaski gliniaste. Natomiast na terenach wilgotnych płaskich i dolinnych obszarach Kotliny Szczercowskiej oraz w rejonie głęboko wciętych dolin Wysoczyzny Bełchatowskiej występują utwory pochodzenia organicznego, głównie utwory murszowe i torfowe. Co 3 lata wykonywane są badania stanu zanieczyszczenia gleb i roślin metalami ciężkimi w wytypowanych miejscach powiatu bełchatowskiego, narażonych na oddziaływanie uciążliwych emitorów zanieczyszczeń. Wykonawcą badań jest Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza w Łodzi a zleceniodawcą - Zarząd Powiatu Bełchatowskiego. Na terenie gminy Kluki wytypowano do badań punkt Parzno - Laski, położony w odległości około 100 metrów na południe od składowiska odpadów komunalnych (rysunek nr 10). W 2008 r. w niniejszym punkcie zawartość metali ciężkich w glebie nie przekroczyła progów wyznaczonych przez Ministra Środowiska w rozporządzeniu z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. z 2002 r. Nr 165, poz. 1359). Wyniki wykonanych badań gleb odniesione do tabeli stopni zanieczyszczenia gleb opracowanej przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa (IUNG) w Puławach w większości reprezentują poziom naturalnej zawartości metali ciężkich. W celu utrzymania dobrego stanu gruntów konieczna jest ochrona i właściwe wykorzystanie istniejących zasobów glebowych. Każdego roku rolnicy z tereny gminy Kluki mają możliwość uczestniczyć w szkoleniach, których celem jest uświadomienie konsekwencji nieprawidłowej gospodarki nawozowej i środkami ochrony roślin oraz wdrażanie i upowszechnianie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej. Dla zainteresowanych rolników władze Powiatu Bełchatowskiego organizują szkolenia dotyczące rolnictwa ekologicznego oraz agroturystyki. 48

49 Rysunek nr 10 Lokalizacja punktu poboru próbek do badań gruntów w gminie Kluki w 2008 r. Cel ekologiczny Cel ekologiczny Gminy Kluki jest zgodny z Priorytetem II wojewódzkiego programu ochrony środowiska w brzmieniu Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją, w którym zadania stanowią: 1. Ochrona gleb użytkowanych rolniczo przed degradacją, 2. Rekultywacja terenów zdegradowanych. Szczegółowe zadania programowane do wykonania w gminie Kluki: 1. Prowadzenie badań gleb użytkowanych rolniczo oraz gleb wzdłuż tras i innych obiektów mogących powodować ich zanieczyszczenie, 2. Likwidacja dzikich wysypisk odpadów i zapobieganie ich powstawaniu, 3. Kontrolowane wyłączanie gruntów z produkcji rolnej bądź leśnej, 4. Egzekwowanie i kontrola właściwego wykonywania rekultywacji gruntów zdegradowanych, 5. Prowadzenie zadrzewień i zakrzewień gruntów niskoprodukcyjnych, tj. nieużytków oraz gruntów rolnych V i VI klasy bonitacyjnej, zakładanie trwałych użytków zielonych, które wpływałyby także na zmniejszenie erozji wiatrowej tworząc naturalne wiatrochrony, 49

50 6. Przywracanie leśnego charakteru gruntom, które go utraciły, 7. Podnoszenie poziomu wiedzy rolników, stosowanie zasad Dobrej Praktyki Rolniczej, wdrażanie programu rolnośrodowiskowego, 8. Promowanie rolnictwa ekologicznego, 9. Dostosowanie formy zagospodarowania rolniczego lub leśnego do rodzaju gleb, 10. Wapnowanie gleby i racjonalne stosowanie środków chemicznych i biologicznych w produkcji rolnej. W celu właściwej ochrony gruntów konieczna jest ochrona, rekultywacja i właściwe wykorzystanie istniejących zasobów glebowych Ochrona przyrody i lesistości Przyroda Przyroda gminy Kluki, pomimo ogromnej wpływu działalności górniczej i przemysłu energetycznego, zachowała swoje niepowtarzalne walory. Położenie w obrębie dwóch mezoregionów zapewnia dużą różnorodność zarówno przyrody nieożywionej, jak i szaty roślinnej. Ukształtowanie geomorfologiczne wpływa na obecność źródlisk, wysięków oraz obszarów bezodpływowych, które mają znaczenie biocenotyczne Lasy Na tle powiatu bełchatowskiego teren gminy Kluki jest zasobny w lasy. W 2008 r. lesistość gminy wyniosła 59,6%, natomiast lesistość powiatu 30,2%. Gmina Kluki znacząco przyczynia się więc do poprawy wskaźnika lesistości powiatu bełchatowskiego. Procentowo najwięcej lasów posiadają sołectwa Żar (65%) oraz Wierzchy Kluckie (61,4%). Najmniej lasów znajduje się na terenie sołectw Roździn i Strzyżewice. Wśród lasów zdecydowanie dominują monokulturowe bory sosnowe. Pewne cechy zbiorowisk naturalnych zachowały jedynie lasy położone na zachód od Kluk. Strukturę drzewostanów przedstawiono na rysunku nr 11. Natomiast w tabeli nr 10 przedstawiono powierzchnię lasów i lesistość w gminie Kluki w latach

51 Rysunek 11 Struktura drzewostanów w gminie Kluki Tabela nr 10 Powierzchnia lasów i lesistość w gminie Kluki w latach (Źródło: GUS) Rok Powierzchnia lasów [ha] Lesistość [%] , , , , ,6 Lasy w południowej części gminy Kluki tworzą strefę buforową przy kopalni i elektrowni. Posiadają one status lasów ochronnych, a ich funkcja buforowa i ekologiczna powinna wyznaczać kierunki dalszego zagospodarowania. Lesistość gminy Kluki systematycznie wzrasta. Obserwuje się, że roślinność leśna znacznie lepiej przystosowuje się do zmienionych antropogenicznie warunków niż rośliny uprawne, pomimo iż widoczny jest negatywny wpływ zanieczyszczenia powietrza i obniżenia się zwierciadła wód podziemnych na biocenozy leśne. Na terenie Kotliny Szczercowskiej widoczny jest udział lasów bagiennych i wilgotnych. Są to przede wszystkim bagienne lasy olszowe (tzw. olsy) oraz wilgotne i bagienne bory sosnowe. W wielu miejscach zachowały się również torfowiska, a także obszary źródliskowe. 51

52 Rezerwaty Na terenie gminy Kluki planowane jest utworzenie dwóch rezerwatów: rezerwat leśny Kluki o powierzchni 51,4 ha dla ochrony typów lasu: ols, łęg jesionowo olszowy, grąd kontynentalny, bór mieszany sosnowo dębowy i bór sosnowy świeży, rezerwat wodno krajobrazowy Źródliska - Borowiny obejmujący ochroną obszar źródliskowy rzeki Stawki z borem mieszanym wilgotnym i lasem mieszanym wilgotnym. Projektowany rezerwat Kluki W projektowanym rezerwacie ochronie podlegać będą wszystkie składniki przyrody, a w szczególności naturalne stanowisko jodły pospolitej przy północnej granicy jej geograficznego zasięgu. Istnieją tu fragmenty lasu z równowiekowym drzewostanem jodłowym sięgającym 120 lat. Na uwagę zasługuje również, należący do najstarszych w Nadleśnictwie Bełchatów, około 150-letni drzewostan sosnowy. Rezerwat będzie pełnił ważną rolę w badaniach nad wpływem PGE KWB Kopalni S. A. (odległej o około 14 km) i PGE Elektrowni Bełchatów S.A. (odległej o około 12 km) na otaczające je lasy. W rejonie przyszłego rezerwatu zaprojektowano edukacyjną ścieżkę pieszą Projektowany rezerwat Kluki i trasę rowerową Krajobrazy leśne uroczyska Kluki. Ścieżka piesza o długości 2750 m będzie prezentować walory przyrodnicze projektowanego rezerwatu oraz przybliżać zabiegi gospodarki lasu, prowadzone w bezpośrednim jego sąsiedztwie. Trasa rowerowa o długości 3800 m ukazywać będzie zróżnicowanie ekosystemów leśnych w uroczysku oraz wyjaśniać rolę starych drzew w ekosystemach leśnych i gospodarce człowieka. Projektowany rezerwat Źródliska - Borowiny W projektowanym rezerwacie ochronie podlegać będą bardzo dobrze zachowane naturalne źródliska rzeki Stawki, jej górny odcinek oraz przylegające do nich różnorodne fitocenozy leśne z bogatą florą i fauną. Lasy te posiadają charakter zbliżony do naturalnego. Całoroczny wypływ wód o prawie stałej temperaturze powoduje, że występują tu charakterystyczne warunki mikroklimatyczne: obszar jest oazą bujnej zieleni i cenną ostoją różnorodności biologicznej. Ponadto pełni on funkcję ekologiczną w zachowaniu równowagi przyrodniczej i utrzymaniu właściwych stosunków wodnych na tym terenie. Na terenie przyszłego rezerwatu zaprojektowano 2 piesze ścieżki przyrodniczo - leśne: Szkółka leśna Borowiny - krajobrazy leśne oraz Szkółka leśna Borowiny - 52

53 projektowany rezerwat przyrody Źródliska - Borowiny. Pierwsza ścieżka o długości 2100 m rozpoczyna się i kończy na terenie szkółki leśnej Borowiny, natomiast druga ścieżka o długości 3900 m prezentuje między innymi walory projektowanego rezerwatu i kończy się przy drodze Bełchatów - Kluki Pomniki przyrody Na terenie gminy Kluki znajdują się następujące pomniki przyrody: przy kościele w Kaszewicach grupa 10 dębów szypułkowych oraz 3 lipy wąskolistne, na cmentarzu w Kaszewicach grupa 21 dębów szypułkowych, w leśnictwie Kluki, oddział 154 d dąb szypułkowy zwany Cygańskim, w leśnictwie Kluki, oddział 190 a dąb szypułkowy, pomnik zatwierdzono uchwałą nr 17/XIX/05 Rady Gminy Kluki z dnia 26 kwietnia 2005 r.. W odniesieniu do pomników przyrody zabronione jest wycinanie, niszczenie i uszkadzanie drzew; zrywanie pączków, kwiatów i owoców; zanieczyszczanie terenu w pobliżu drzew; umieszczanie tablic, napisów i innych znaków; nacinanie drzew - rycie napisów i znaków oraz wchodzenie na drzewa Obszar chronionego krajobrazu Dnia 4 grudnia 2007 r. Wojewoda Łódzki wydał rozporządzenie Nr 59/2007 w sprawie wyznaczenia Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Widawki, które następnie zmienione zostało rozporządzeniami nr 37/2008 oraz nr 13/2009. Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Widawki (zwany dalej Obszarem) ma ogromne znaczenie dla gminy Kluki, ponieważ zajmuje znaczną jej powierzchnię. Obszar został wyznaczony ze względu na potrzebę objęcia ochroną terenów wyróżniających się krajobrazem o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowych ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem, a także pełniących funkcję korytarzy ekologicznych. Na Obszarze wprowadzono ustalenia dotyczące czynnej ochrony ekosystemów leśnych, nieleśnych i wodnych w celu zachowania ich trwałości oraz zwiększenia różnorodności biologicznej (tabela nr 11). 53

54 Tabela nr 11 Ustalenia dotyczące czynnej ochrony ekosystemów leśnych, nieleśnych i wodnych w celu zachowania ich trwałości oraz zwiększenia różnorodności biologicznej na Obszarze Chronionego Krajobrazu Doliny Widawki Ustalenia dotyczące czynnej ochrony na Obszarze Chronionego Krajobrazu Doliny Widawki 1. Ochrona ekosystemów leśnych utrzymanie ciągłości i trwałości ekosystemów leśnych, sprzyjanie tworzeniu zwartych kompleksów leśnych, tworzenie i odtwarzanie stref ekotonowych w celu zwiększenia bioróżnorodności, utrzymywanie i tworzenie leśnych korytarzy ekologicznych ze szczególnym uwzględnieniem możliwości migracji dużych ssaków, zalesianie i zadrzewianie gruntów mało przydatnych do produkcji rolnej i nie przeznaczonych na inne cele, z wyłączeniem terenów, na których występują nieleśne siedliska przyrodnicze podlegające ochronie, siedliska gatunków roślin, grzybów i zwierząt związanych z ekosystemami nieleśnymi, a także miejsca pełniące funkcje punktów i ciągów widokowych na terenach o dużych wartościach krajobrazowych, pozostawianie drzew o charakterze pomnikowym, drzew dziuplastych, części drzew obumarłych aż do całkowitego ich rozkładu, zachowanie śródleśnych cieków, mokradeł, polan, torfowisk, wrzosowisk, muraw kserotermicznych i piaskowych oraz polan o wysokiej bioróżnorodności, utrzymanie odpowiedniego poziomu wód gruntowych dla zachowania siedlisk wilgotnych i bagiennych, zachowanie siedlisk chronionych i zagrożonych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, działania na rzecz czynnej ochrony oraz reintrodukcji rzadkich i zagrożonych gatunków roślin, zwierząt i grzybów. 2. Ochrona ekosystemów nieleśnych przeciwdziałanie procesom zarastania łąk i pastwisk cennych ze względów przyrodniczych i krajobrazowych, zachowanie śródpolnych torfowisk, obszarów wodno błotnych, oczek wodnych wraz z pasem roślinności stanowiącej ich obudowę biologiczną oraz obszarów źródliskowych cieków, kształtowanie zróżnicowanego krajobrazu rolniczego poprzez zachowanie mozaiki pól uprawnych, miedz, płatów wieloletnich ziołorośli, a także ochronę istniejących oraz formowanie nowych zadrzewień i zakrzewień śródpolnych i przydrożnych, utrzymywanie i zwiększanie powierzchni trwałych użytków zielonych, prowadzenie zabiegów agrotechnicznych z uwzględnieniem wymogów zbiorowisk roślinnych i zasiedlających je gatunków fauny, zwłaszcza ptaków (odpowiednie terminy, częstość i techniki koszenia), utrzymywanie poziomu wód gruntowych odpowiedniego dla zachowania bioróżnorodności, zachowanie i odtwarzanie korytarzy ekologicznych, zachowanie siedlisk chronionych i zagrożonych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, działania na rzecz czynnej ochrony oraz reintrodukcji rzadkich i zagrożonych gatunków roślin, zwierząt i grzybów. 3. Ochrona ekosystemów wodnych zachowanie zbiorników wód powierzchniowych wraz z ich naturalną obudową biologiczną, utrzymywanie i tworzenie stref buforowych wzdłuż cieków wodnych oraz wokół zbiorników wodnych, w tym starorzeczy i oczek wodnych, w postaci pasów, szuwarów, zakrzewień i zadrzewień, jako naturalnej obudowy biologicznej celem zwiększenia bioróżnorodności oraz ograniczenia spływu substancji biogennych, prowadzenie prac regulacyjnych cieków wodnych w zakresie niezbędnym dla ochrony przeciwpowodziowej i w oparciu o zasady dobrej praktyki utrzymania rzek, zwiększanie retencji wodnej, odtwarzania funkcji obszarów źródliskowych o dużych zdolnościach retencyjnych, zachowanie i odtwarzanie korytarzy ekologicznych opartych o ekosystemy wodne celem zachowania dróg migracji gatunków, działania na rzecz czynnej ochrony oraz reintrodukcji rzadkich i zagrożonych gatunków roślin, zwierząt i grzybów. 54