DIAGNOZA STANU ZASTANEGO REGIONALNEGO OŚRODKA POLITYKI SPOŁECZNEJ W RZESZOWIE

Transkrypt

1 Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Rzeszowie Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego DIAGNOZA STANU ZASTANEGO REGIONALNEGO OŚRODKA POLITYKI SPOŁECZNEJ W RZESZOWIE Opracowane przez: Obserwatorium Integracji Społecznej lipiec 2010 Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Rzeszowie ul. Hetmańska 120, Rzeszów, tel. /17/ , fax /17/

2 SPIS TREŚCI Wprowadzenie Zarys województwa podkarpackiego rok Charakterystyka województwa Zjawiska demograficzne Sytuacja społeczno gospodarcza województwa podkarpackiego Pomoc społeczna w województwie podkarpackim Struktura organizacyjna pomocy społecznej Kadra pomocy społecznej Klienci pomocy społecznej Świadczenia pieniężne pomocy społecznej realizowane przez gminy i powiaty Powody przyznawania pomocy społecznej Programy wojewódzkie realizowane przez ROPS w Rzeszowie Wojewódzki program pomocy społecznej na lata Wojewódzki program przeciwdziałania narkomanii na lata Wojewódzki program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych Wojewódzki program na rzecz wyrównywania szans osób niepełnosprawnych i przeciwdziałania ich wykluczeniu społecznemu na lata Program wyrównywania różnic między regionami II Projekt systemowy w ramach PO KL Koordynacja systemu zabezpieczenia społecznego Poakcesyjny program wsparcia obszarów wiejskich (PPWOW) Wykaz tabel, wykresów, map

3 Wprowadzenie W dniu 1 marca 2010 roku na mocy umowy podpisanej pomiędzy Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich a Regionalnym Ośrodkiem Polityki Społecznej w Rzeszowie zostało utworzone Obserwatorium Integracji Społecznej w Rzeszowie. Obserwatorium funkcjonuje w ramach projektu systemowego Koordynacja na rzecz aktywnej integracji, Priorytet I Zatrudnienie i integracja społeczna, Działanie 1.2 Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Niniejsza diagnoza stanu zastanego jest pierwszym opracowaniem Obserwatorium Integracji Społecznej. Przybliża ona tematykę obszaru polityki społecznej, a w szczególności stanowi przegląd oraz analizę porównawczą zadań realizowanych przez komórki organizacyjne funkcjonujące w Regionalnym Ośrodku Polityki Społecznej w Rzeszowie. Diagnoza stanu zastanego zawiera siedem rozdziałów. W pierwszym przedstawiony został zarys województwa podkarpackiego. Kolejny drugi prezentuje szeroko rozumianą pomoc społeczną jako instytucje polityki państwa mającą na celu pomoc osobom i rodzinom w przezwyciężeniu trudnych sytuacji życiowych. Następnie omówione zostały cztery programy wojewódzkie realizowane przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej oraz Program wyrównywania różnic między regionami obszar A. W dalszej części diagnozy opisany został Projekt systemowy w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Człowiek - najlepsza inwestycja oraz przedstawiona została koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego. Ostatni rozdział siódmy natomiast, poświęcony został Poakcesyjnemu Programowi Wsparcia Obszarów Wiejskich. Niniejszy dokument opracowano w oparciu o materiały udostępnione przez Oddziały Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej tj.: Oddział Pomocy Społecznej i Analiz, Oddział Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej Osób Niepełnosprawnych, Oddział Świadczeń Rodzinnych oraz materiały udostępnione przez pracowników samodzielnych stanowisk głównych specjalistów ds. profilaktyki, uzależnień i przeciwdziałania przemocy. Ponadto pomocne okazały się również dane z Urzędu Statystycznego w Rzeszowie, Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Rzeszowie, Podkarpackiego Urzędu Wojewódzkiego, a także dane Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. 3

4 1. Zarys województwa podkarpackiego rok 2009 Reforma administracyjna Polski wdrożona od 1 stycznia 1999 roku znacząco zmieniła dotychczasową strukturę kraju. Z czterdziestu dziewięciu województw utworzono szesnaście większych, bardziej liczebnych, ale również wewnętrznie o wiele bardziej zróżnicowanych. Województwo podkarpackie powstało na podstawie art. 2 ust. 1, pkt 9 ustawy z dnia 24 lipca 1998r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (Dz. U. z 1998r., Nr 96, poz. 603 z póź. zm.). z połączenia byłych województw: rzeszowskiego, przemyskiego, krośnieńskiego oraz włączenia do jego części obszaru tarnobrzeskiego i tarnowskiego. Mapa nr 1. Mapa administracyjna województwa podkarpackiego. Źródło: 4

5 1.1. Charakterystyka województwa Województwo podkarpackie położone jest w południowo - wschodniej części Polski, zajmuje powierzchnię km 2, co stanowi 5,7 % powierzchni kraju. Podkarpacie graniczy od wschodu z obwodem lwowskim i obwodem zakarpackim Ukrainy, od południa z krajem preszowskim Słowacji oraz z województwami: od północnego wschodu z lubelskim, od północnego zachodu z świętokrzyskim i od zachodu z małopolskim. Pod względem administracyjnym województwo podkarpackie dzieli się na 21 powiatów ziemskich i 4 grodzkie (dawne miasta wojewódzkie tj. Rzeszów, Krosno, Przemyśl i Tarnobrzeg). Ogółem na terenie Podkarpacia jest 159 gmin: 16 miejskich, 31 miejsko-wiejskich i 112 wiejskich. 44 miejscowości ma prawa miejskie. Największym podkarpackim powiatem jest powiat lubaczowski, który zajmuje powierzchnię km 2. Obszar powyżej jednego tysiąca kilometrów kwadratowych charakteryzuje jeszcze pięć innych powiatów, są to kolejno według wielkości powiaty: sanocki km 2, przemyski km 2, rzeszowski 1 176, bieszczadzki 1 139, jarosławski km 2. Największym ośrodkiem miejskim naszego województwa jest jego stolica Rzeszów. Do grona dużych podkarpackich miast należą także: Przemyśl, Stalowa Wola, Mielec, Tarnobrzeg, Krosno, Dębica, Jarosław, Sanok i Jasło. Województwo zalicza się do słabiej zaludnionych. Według stanu na dzień 31 grudnia 2009 roku zamieszkuje w nim ludności ( kobiety), tj. 5,5 % ludności Polski. Ludność rozmieszczona jest nierównomiernie - największa gęstość zaludnienia występuje w miastach i całym pasie środkowym województwa, najmniejsza w części południowej i wschodniej. Gęstość zaludnienia wynosi 118 osób na 1 km 2 powierzchni województwa (w Polsce 122 osoby/km 2 ). Wskaźnik ten wykazuje znaczne zróżnicowanie przestrzenne w województwie - od najwyższego w M. Rzeszów os./km 2 oraz w M. Przemyśl 1 517os./km 2, najniższego w powiatach: bieszczadzkim - 19 os./km 2 i leskim 32 os./km 2. Struktura powiatów według płci również przedstawia się interesująco. Tylko jeden powiat spośród dwudziestu jeden powiatów ziemskich i czterech grodzkich charakteryzuje się mniejszą liczbą kobiet niż mężczyzn, jest to powiat przemyski (49,93 % w ogólnej strukturze ludności). Do powiatów o największym procentowym udziale kobiet należą powiaty: jarosławski (51,50% kobiet), łańcucki (51,34%) oraz miasta ma prawach powiatu M. Przemyśl (53,21%), M. Rzeszów (52,81%), M. Krosno (52,76%) i M. Tarnobrzeg (52,02%). 5

6 Tabela nr 1. Wykaz województwo i powiaty według powierzchni, ludności i gęstości zaludnienia. /Stan na dzień 31 grudnia 2009r./ Herb Województwo Powierzchnia (km 2 ) Ludność ogółem w tym kobiety procent kobiet Gęstość zaludnienia na 1 km 2 Lp. Herb Powiat podkarpackie , Powierzchnia (km 2 ) Ludność ogółem w tym kobiety procent kobiet Gęstość zaludnienia na 1 km bieszczadzki , brzozowski , dębicki , jarosławski , jasielski , kolbuszowski , krośnieński , leski , leżajski , lubaczowski , łańcucki , mielecki , niżański , przemyski , przeworski , ropczyckosędziszowski , rzeszowski , sanocki , stalowowolski , strzyżowski , tarnobrzeski , M. Krosno , M. Przemyśl , M. Rzeszów , M. Tarnobrzeg , Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Statystycznego w Rzeszowie. 6

7 1.2. Zjawiska demograficzne W 2009 roku zanotowano urodzeń żywych, tj. o 0,6 % (o 144 urodzeń) więcej niż w roku poprzednim i o 5,2 % mniej niż w roku Zgonów natomiast odnotowano osób, tj. o 450 osób więcej niż w roku 2008 oraz o 546 osób więcej niż w roku Wykres nr 1. Ruch naturalny ludności w przedziale lat Źródło: Mapa nr 2. Przyrost naturalny w powiatach woj. podkarpackiego w 2009 roku /na ludności/. Źródło: 7

8 Ludność Podkarpacia cechuje dość wysoki poziom przyrostu naturalnego, tj. różnicy między liczbą urodzeń żywych i zgonów. W przeliczeniu na mieszkańców województwa, w 2009 roku wskaźnik ten wyniósł 1,8 i znacznie odbiegał od wskaźnika krajowego (wynoszącego 0,9). Zdecydowanie największy przyrost naturalny odnotowano w powiecie dębickim (3,7 promila) i ropczycko - sędziszowskim (3,6 promila). W powiecie tarnobrzeskim natomiast, wskaźnik ten wyniósł 0,0 promila (liczba urodzeń żywych wyniosła 458, a zgonów 457). Wykres nr 2. Struktura ludności według wieku. /Stan na dzień 31 grudnia 2009r./ Źródło: W ostatnich latach obserwuje się niekorzystne zmiany, świadczące o starzeniu się społeczeństwa. Następuje zmniejszanie się udziału dzieci i młodzieży (0-17 lat) w ogólnej liczbie ludności województwa, przy jednoczesnym wzroście liczby osób w wieku poprodukcyjnym (mężczyźni w wieku 65 lata i więcej oraz kobiety w wieku 60 lat i więcej). Odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym (poniżej 18 lat) obniżył się z 21,0 % w roku 2008 do 20,4 % w 2009 roku. Jednocześnie wzrósł nieco udział osób w wieku poprodukcyjnym z 15,5 % w roku 2008 do 15,7 % w roku Czynnikiem mającym również wpływ na stan zaludnienia są migracje ludności. Od wielu lat notuje się ujemne saldo migracji. W 2007 roku w wyniku migracji liczba ludności zmniejszyła się o 3 135, w 2008 roku o 2 311, a w 2009 roku o 1 875, 8

9 Liczba migracji co w przeliczeniu na mieszkańców województwa wynosi minus 0,9 (w kraju minus 0,03). Oznacza to, że liczba osób wymeldowanych z pobytu stałego (odpływ) w ciągu roku przekroczyła liczbę osób zameldowanych na stały pobyt (napływ) w tym okresie. Wykres nr 3. Migracje ludności w latach napływ odpływ Lata Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Statystycznego w Rzeszowie Sytuacja społeczno gospodarcza województwa podkarpackiego Według danych pochodzących z Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Rzeszowie na terenie województwa podkarpackiego na koniec maja 2010 roku zarejestrowanych było bezrobotnych. W porównaniu z miesiącem poprzednim liczba ta zmalała o 3,0 % (tj. o osób) oraz w odniesieniu do analogicznego okresu roku ubiegłego wzrosła o 8,0 %. Liczba bezrobotnych kobiet wyniosła i w porównaniu z majem 2009 roku zwiększyła się o 5,5 %. W maju 2010 roku w urzędach pracy zarejestrowało się osób, z których 29,0 % (3 622 osób) zarejestrowało się po raz pierwszy. Dla porównania w miesiącu maju 2009 roku zarejestrowało się osób, w tym nowo zarejestrowanych. 9

10 bieszczadzki brzozowski dębicki jarosławski jasielski kolbuszowski krośnieoski leski leżajski lubaczowski łaocucki mielecki niżaoski przemyski przeworski ropczycko-sędziszowski zzeszowski sanocki stalowowolski strzyżowski tarnobrzeski M. Krosno M. Przemyśl M. Rzeszów M. Tarnobrzeg Procenty Stopa zarejestrowanego bezrobocia w końcu maja 2010 roku w województwie podkarpackim wynosiła 15,0 %. Najwyższą stopę bezrobocia odnotowano w powiatach: brzozowskim 23,7 %, leskim 22,6 %, niżańskim 22,5 %, bieszczadzkim 22,0 %. Natomiast najniższą w Krośnie i Rzeszowie (odpowiednio 6,8 % i 7,6 %). Wykres nr 4. Stopa bezrobocia w powiatach województwa podkarpackiego Powiaty kwiecieo 2010r. maj 2010r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Rzeszowie. Należy jednocześnie zwrócić uwagę, że w porównaniu z miesiącem kwietniem bieżącego roku, nastąpił spadek stopy bezrobocia w większości powiatów z wyjątkiem miasta Rzeszowa, gdzie odnotowano nieznaczny wzrost, tj. o 0,1 % oraz powiatu ropczycko sędziszowskiego, gdzie stopa bezrobocia utrzymała się na niezmienionym poziomie (16,2 %). Największy spadek wystąpił w powiatach: bieszczadzkim, leskim i tarnobrzeskim (o 1,2 pkt. proc.). 10

11 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w maju 2010 roku ukształtowało się na poziomie 2 685,89 zł i było o 5,7 % wyższe niż przed rokiem (w maju 2009r. wyniosło 2 542,29 zł), a w porównaniu do kwietnia br. obniżyło się o 1,8 %. W Polsce natomiast w maju br. wyniosło 3 346,61 zł i wzrosło o 4,8 % w porównaniu do analogicznego okresu roku ubiegłego (w maju 2009r. wyniosło 3 193,33 zł). Wykres nr 5. Dynamika przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w sektorze przedsiębiorstw. /Przeciętne miesięczne 2005=100/ Źródło: W sektorze publicznym przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w maju br. wyniosło 2 930,52 zł i w porównaniu z majem ubiegłego roku było wyższe o 2,2 %, a w odniesieniu do kwietnia br. zmniejszyło się o 3,0 %. W sektorze prywatnym natomiast ukształtowało się na poziomie 2 655,56, tj. o 6,2 % wyższym niż przed rokiem, a 1,7 % niższym niż ubiegłym miesiącu. 11

12 2. Pomoc społeczna w województwie podkarpackim 2.1. Struktura organizacyjna pomocy społecznej Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (Dz. U z 2009r., Nr 175, poz z póź. zm.) definiuje termin pomocy społecznej jako instytucji polityki społecznej państwa, mającej na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Pomoc społeczna wspiera, więc osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka. Obowiązek zapewnienia realizacji zadań pomocy społecznej spoczywa na: organach administracji rządowej na poziomie województwa, działania realizowane są przez Wydział Polityki Społecznej Podkarpackiego Urzędu Wojewódzkiego; jednostkach samorządu terytorialnego na poziomie: gminy 155 ośrodków pomocy społecznej; powiatu 21 powiatowych centrów pomocy rodzinie; Ponadto na poziomie samorządu terytorialnego są jeszcze 4 ośrodki pomocy społecznej realizujące zadania z zakresu pomocy społecznej zarówno gminne, jak i powiatowe. Są to jednostki, które funkcjonują w miastach na prawach powiatu (dawnych miastach wojewódzkich) tj.: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Rzeszowie, Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Tarnobrzegu, Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Krośnie, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Przemyślu; województwa Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Rzeszowie. Istotną zmienną charakteryzującą zaplecze pomocy społecznej są prowadzone przez nią placówki pomocowe, czyli zasoby instytucjonalne. Wśród instytucji pomocy społecznej wyróżniamy instytucje o zasięgu lokalnym finansowane z budżetu gmin ze środków przeznaczonych na pomoc społeczną oraz placówki pomocy społecznej o zasięgu ponadlokalnym (ponadgminnym) finansowane z budżetu powiatów ze środków przeznaczonych na pomoc społeczną. Placówki te prowadzone mogą być przez gminę, powiat lub zlecane do prowadzenia w drodze umowy innym podmiotom jak organizacje pozarządowe, kościelne. 12

13 Na terenie województwa podkarpackiego funkcjonują następujące jednostki pomocy społecznej tj.: 48 domów pomocy społecznej o zasięgu ponadlokalnym, z których korzysta osób; 103 ośrodki wsparcia: 88 o zasięgu lokalnym, z których korzysta osób oraz 15 o zasięgu ponadgminnym dla 698 osób, z tego: 57 środowiskowych domów samopomocy osób korzystających; 7 dziennych domów pomocy 339 osób korzystających; 23 innych ośrodków wsparcia osób korzystających; 22 mieszkań chronionych: 2 o zasięgu lokalnym, z których korzysta 7 osób oraz 20 o zasięgu ponadgminnym, z których korzysta 22 osoby; 14 ośrodków interwencji kryzysowej: 1 o zasięgu gminnym, z którego korzysta 403 osoby oraz 13 o zasięgu ponadgminnym dla osób; 4 ośrodki adopcyjno opiekuńcze o zasięgu ponadgminnym osób korzystających, w tym prowadzące pracę: z rodziną dla 618 osób, z rodziną zastępczą dla osób, z rodzina adopcyjną dla 926 osób; 20 dziennych placówek opiekuńczo wychowawczych o zasięgu lokalnym, z których korzysta 863 osoby; 44 placówki opiekuńczo wychowawcze o zasięgu ponadgminnym, z których korzysta osób: 9 placówek wsparcia dziennego dla osób w tym: - 8 opiekuńczych dla 872 osób, - 1 specjalistyczna dla 459 osób; 35 placówek całodobowych dla osób w tym: - 1 interwencyjna dla 98 osób, - 7 rodzinnych dla 57 osób, - 22 socjalizacyjne dla 885 osób, - 5 wielofunkcyjnych dla 373 osób. 13

14 2.2 Kadra pomocy społecznej Zgodnie z danymi zawartymi w sprawozdaniach MPiPS - 03 w województwie podkarpackim zatrudnienie w jednostkach pomocy społecznej na dzień 31 grudzień 2009 roku wynosiło osób w tym: Służby Wojewody realizujące zadania z zakresu pomocy społecznej 38 osób; Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej (ROPS) 46 osoby; Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie (PCPR) 264 osoby; Ośrodki Pomocy Społecznej (OPS) osoby; Domy Pomocy Społecznej (DPS) osoby; Placówki Opiekuńczo Wychowawcze (POW) 703 osób; Ośrodki Adopcyjno Opiekuńcze (OAO) 27 osób; Ośrodki Interwencji Kryzysowej (OIK) 27 osób; Ośrodki Wsparcia (OW) 578 osób z czego: Środowiskowe Domy Pomocy Społecznej (ŚDPS) 474 osoby Dzienne Domy Pomocy (DDP) 27 osób Inne Ośrodki Wsparcia 77 osób Poniżej na wykresie przedstawiony jest rozkład procentowy zatrudnienia w instytucjach pomocy społecznej na koniec ubiegłego roku. Najwięcej kadry pracowniczej zatrudnionej było w domach pomocy społecznej 41 %, co stanowi liczbę 2 985, w ośrodkach pomocy społecznej 36 % tj osoby. Kolejne pozycje pod względem udziału zatrudnionych pracowników w jednostkach pomocy społecznej zajmują: placówki opiekuńczo wychowawcze 9,6 %, ośrodki wsparcia 7,9 %, powiatowe centra pomocy rodzinie 3,6 %, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej 0,6 %, służby Wojewody realizujące zadania z zakresu pomocy społecznej 0,5 %. Pracownicy zatrudnieni w ośrodkach adopcyjno opiekuńczych oraz ośrodkach interwencji kryzysowej, stanowią łącznie 0,8 % kadry zatrudnionej w pomocy społecznej. 14

15 Wykres nr 6. % udział zatrudnienia w instytucjach pomocy społecznej w woj. podkarpackim. /Stan na dzień 31 grudnia 2009 r./ 9,6% 0,4% 0,4% 7,9% 0,5% 0,6% 3,6% 36,0% 41,0% SW ROPS PCPR OPS DPS POW OAO OIK Ośrodki Wsparcia Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MPiPS-03 za rok Tabela nr 2. Liczba osób zatrudnionych w pomocy społecznej w poszczególnych latach Jednostki organizacyjne pomocy społecznej Służby Wojewody realizujące zadania z zakresu pomocy społecznej Źródło: Sprawozdanie MPiPS 03 za lata 2007, 2008, Lata Wzrost/spadek zatrudnienia w roku 2009 do = 100% ,6 Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej ,3 Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie ,8 Ośrodki Pomocy Społecznej ,6 Domy Pomocy Społecznej ,7 Placówki Opiekuńczo - Wychowawcze ,7 Ośrodki Adopcyjno - Opiekuńcze Ośrodki Interwencji Kryzysowej ,6 Ośrodki Wsparcia ,9 Razem ,1 15

16 Analizując liczbę pracowników zatrudnionych w obszarze pomocy społecznej w latach zauważalny jest wzrost zatrudnienia w tym sektorze o 6,1 % w roku 2009 w stosunku do roku Pod koniec 2007 roku zatrudnionych było osoby, a do końca 2009 roku liczba ta wzrosła do 7 291, co oznacza wzrost o 417 osób. Największy wzrost zatrudnienia w ujęciu procentowym był w Regionalnym Ośrodku Polityki Społecznej w Rzeszowie. W 2009 roku zatrudnionych było 46 osób, o 53,3 % więcej niż w roku Ponadto wzrost pracowników nastąpił również w powiatowych centrach pomocy rodzinie o 50,8 % tj. o 89 osób (z 175 w roku 2007 do 264 w roku ubiegłym) oraz w ośrodkach wsparcia na przestrzeni dwóch lat ( ) liczba pracowników zwiększyła się o 66. Zatrudnienie w ośrodkach adopcyjno opiekuńczych w 2009 było na tym samym poziomie co dwa lata wcześniej 27 osób, jedynie w roku 2007 pracowało tam 26 osób. Nieznaczny spadek zatrudnienia nastąpił natomiast w domach pomocy społecznej tj.: o 0,7 % oraz w ośrodkach interwencji kryzysowej o 3,6 %. W obszarze pomocy społecznej podstawową jednak kadrę stanowią pracownicy socjalni, którzy realizują wymienione w ustawie zadania. Zatrudniani mogą być nie tylko w samorządowych jednostkach organizacyjnych, ale także w coraz liczniej powstających organizacjach pozarządowych, stowarzyszeniach i wszelkich instytucjach, których zadaniem statutowym jest pomoc potrzebującym. Oprócz liczby zatrudnionych pracowników niezmiernie ważnym czynnikiem jest poziom wykształcenia i staż pracy kadry, co z kolei przekłada się na zajmowane stanowisko. Z analizy tabeli nr 3 wynika, iż spośród pracowników socjalnych zatrudnionych w jednostkach samorządu terytorialnego pod koniec 2009 roku, 73 osoby pracowało w powiatowych centrach pomocy rodzinie, natomiast osób było pracownikami ośrodków pomocy społecznej. Biorąc pod uwagę pracowników socjalnych zatrudnionych w ośrodkach pomocy społecznej, to najwięcej osób zajmowało stanowisko pracownik socjalny osób, natomiast starszy pracownik socjalny osób, specjalista pracy socjalnej 250 osób i starszy specjalista pracy socjalnej - 42 osoby. Podobny rozkład pracowników w stosunku do zajmowanych stanowisk pracy występował w powiatowych centrach pomocy rodzinie: najwięcej zatrudnionych było na stanowisku pracownik socjalny 46 osób, natomiast stanowisko starszy specjalista pracy socjalnej zajmowała 1 osoba. Ponadto łatwo można też dostrzec, iż najwięcej pracowników socjalnych zatrudnionych jest w powiecie M. Rzeszów 109 osób oraz w powiecie rzeszowskim 86 osób, najmniej natomiast w powiecie bieszczadzkim 14 osób oraz w powiecie M. Tarnobrzeg 19 osób. 16

17 Tabela nr 3. Liczba pracowników socjalnych zatrudnionych w jednostkach samorządu terytorialnego. /Stan na dzień 31grudnia 2009 r./ Lp. Powiaty Pracownicy socjalni ogółem Starszy specjalista pracy socjalnej Specjalista pracy socjalnej Starszy pracownik socjalny Pracownik socjalny Główny specjalista będący pracownikiem socjalnym PCPR OPS PCPR OPS PCPR OPS PCPR OPS PCPR OPS OPS 1 bieszczadzki brzozowski dębicki jarosławski jasielski kolbuszowski krośnieński leski leżajski lubaczowski łańcucki mielecki niżański przemyski przeworski ropczyckosędziszowski rzeszowski sanocki stalowowolski strzyżowski tarnobrzeski miasta na prawach powiatu 22 M. Krosno M. Przemyśl M. Rzeszów M. Tarnobrzeg RAZEM Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Podkarpackiego Urzędu Wojewódzkiego - Sprawozdanie MPiPS-03 za rok

18 Zgodnie z art. 110, ust. 11 ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (Dz. U z 2009r., Nr 175, poz z póź. zm.) ośrodek pomocy społecznej zatrudnia pracowników socjalnych proporcjonalnie do liczby ludności gminy w stosunku jeden pracownik socjalny na 2 tys. mieszkańców, nie mniej jednak niż trzech pracowników. Jak pokazuje tabela nr 4 w województwie podkarpackim zasada ta jest spełniona, albowiem wskaźnik określający liczbę pracowników socjalnych zatrudnionych w gminach na mieszkańców wynosi 1,01. Jednakże analizując liczbę pracowników socjalnych zatrudnionych w gminnych ośrodkach pomocy społecznej przypadających na mieszkańców w obrębie poszczególnych powiatów można stwierdzić, iż w niektórych gminach warunek ten nie jest spełniony, co ma przełożenie na ostateczny wskaźnik w powiecie. Największe braki kadrowe w odniesieniu do pracowników socjalnych występują w powiatach: M. Tarnobrzeg, w których wskaźnik ten wynosi 0,77 oraz M. Przemyśl - 0,78. Kolejne pozycje zajmują powiaty: jarosławski 0,90; łańcucki 0,92; przemyski 0,93, a także powiaty kolbuszowski, przeworski, sanocki, M. Krosno, brzozowski, leżajski, rzeszowski, krośnieński, w których wskaźnik oscyluje w przedziale 0,97 0,99. Najwyższy natomiast poziom wskaźnika oznaczającego liczbę pracowników socjalnych zatrudnionych w gminnych ops-ach przypadających na mieszkańców odnotowany jest w powiecie leskim i lubaczowskim wynosi 1,20. 18

19 Tabela nr 4. Liczba pracowników socjalnych przypadająca na mieszkańców /Stan na dzień 31 grudnia 2009r./. Lp. Powiaty Liczba mieszkańców w powiatach Pracownicy socjalni zatrudnieni w ośrodkach pomocy społecznej pracownik socjalny na 2000 mieszkańców 1 bieszczadzki ,09 2 brzozowski ,98 3 dębicki ,01 4 jarosławski ,90 5 jasielski ,05 6 kolbuszowski ,97 7 krośnieński ,99 8 leski ,20 9 leżajski ,98 10 lubaczowski ,20 11 łańcucki ,92 12 mielecki ,04 13 niżański ,05 14 przemyski ,93 15 przeworski ,97 16 ropczyckosędziszowski ,00 17 rzeszowski ,98 18 sanocki ,97 19 stalowowolski ,19 20 strzyżowski ,00 21 tarnobrzeski ,01 miasta na prawach powiatu 22 M. Krosno ,97 23 M. Przemyśl ,78 24 M. Rzeszów ,17 25 M. Tarnobrzeg ,77 RAZEM ,01 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Statystycznego w Rzeszowie i Sprawozdania MPiPS-03 za rok

20 Liczba rodzin i osób objętych pomocą 2.3. Klienci pomocy społecznej W województwie podkarpackim w roku 2009 świadczenia w ramach zadań własnych i zleconych bez względu na rodzaj, formę i liczbę oraz źródło finansowania zostały przyznane dla rodzin osób w rodzinach, tj. dla 13,34 % mieszkańców województwa podkarpackiego 1. W porównaniu z rokiem 2007 zauważalny jest spadek liczby rodzin objętych pomocą społeczną o 2,62 % (w 2007 roku rodzin) i również spadek liczby osób w rodzinach objętych pomocą społeczną o 9,30% (w roku osób w rodzinach). Wykres nr 7. Liczba rodzin i osób objętych pomocą społeczną w ramach zadań własnych i zleconych bez względu na rodzaj, formę i liczbę oraz źródło finansowania w latach liczba rodzin liczba osób w rodzinach Lata Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MPiPS-03 za rok 2008, Liczba ludności województwa podkarpackiego wg stanu na dzień 31 grudzień 2009r. wynosi Źródło: Główny Urząd Statystyczny - Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym; Warszawa

21 Powiaty województwa podkarpackiego Wykres nr 8. Liczba osób, objętych pomocą społeczną w poszczególnych powiatach województwa podkarpackiego /świadczenia przyznane w ramach realizacji zadań własnych i zleconych bez względu na rodzaj, formę i liczbę oraz źródło finansowania w tys./ Stan na dzień 31 grudnia 2009r. M. Tarnobrzeg M. Rzeszów M. Przemyśl M. Krosno tarnobrzeski strzyżowski stalowowolski sanocki rzeszowski ropczycko-sędziszowski przeworski przemyski niżaoski mielecki łaocucki lubaczowski leżajski leski krośnieoski kolbuszowski jasielski jarosławski dębicki brzozowski bieszczadzki liczba osób w powiatach Liczba osób w rodzinach objętych pomocą społeczną Liczba osób Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Podkarpackiego Urzędu Wojewódzkiego - Sprawozdanie MPiPS-03 za rok Dane przedstawione na powyższym wykresie pokazują liczbę osób objętych pomocą społeczną w poszczególnych powiatach województwa podkarpackiego w roku Najwięcej osób objętych pomocą społeczną w odniesieniu do liczby mieszkańców danego powiatu, zamieszkiwało powiat przemyski, w którym pomocy udzielono dla osób, 21

22 co stanowi 27,9 % mieszkańców. Kolejne miejsca zajmują powiaty: niżański 17,8 % mieszkańców objętych pomocą społeczną ( osób), bieszczadzki 17,1 % mieszkańców (3 754 osoby) oraz dębicki 17 % ( osób). Powiatami natomiast o najniższym procencie osób objętych pomocą społeczną są: M. Rzeszów 5,5 % mieszkańców ( osób), M. Krosno 8,6 % (4 087 osób) oraz M. Tarnobrzeg 6,7 % (3 299 osób). Pomoc społeczna świadczona jest na rzecz osób potrzebujących między innymi poprzez pracę socjalną, która jest działaniem profesjonalnym, mającym na celu poprawę warunków życia jednostki i społeczeństwa oraz złagodzenie ludzkiego cierpienia i rozwiązywanie problemów społecznych. Praca socjalna realizowana jest przede wszystkim w ramach pomocy społecznej: środowiskowej (w miejscu zamieszkania) oraz instytucjonalnej. Prowadzona jest więc z osobami i rodzinami w celu rozwinięcia lub wzmocnienia ich aktywności i samodzielności życiowej; obejmuje wszelkiego rodzaju poradnictwo prawne, ekonomiczne, psychologiczne, pedagogiczne, a także pomoc w prawidłowym załatwieniu konkretnych trudnych spraw życiowych. Ponadto prowadzona jest również współpraca ze społecznością lokalną w celu zapewnienia współpracy i koordynacji działań instytucji i organizacji istotnych dla zaspokajania potrzeb członków społeczności. Poniższa tabela przedstawia pomoc udzieloną mieszkańcom Podkarpacia w postaci pracy socjalnej w latach Tabela nr 5. Pomoc udzielona w postaci pracy socjalnej w poszczególnych latach. Lata Pomoc udzielona w postaci pracy socjalnej liczba rodzin liczba osób w rodzinach Źródło: Sprawozdania MPiPS-03 za lata 2007, 2008,

23 Liczba osób Analizując liczbę osób w rodzinach korzystających z pracy socjalnej zaobserwować można, iż w roku 2009 liczba ta wyniosła , co stanowi 7,1 % mieszkańców województwa podkarpackiego. W porównaniu z rokiem poprzednim wzrosła o 315 (tj. o 0,2 %). Znaczenie większa różnica zauważalna jest porównując dwa ostanie lata z rokiem 2007, w którym liczba osób w rodzinach korzystających z pracy socjalnej wyniosła i stanowiła 7,3 % ludności województwa. W roku 2008 liczba osób, którym udzielona została tego rodzaju pomoc wyniosła osób w rodzinach (7,1 % mieszkańców Podkarpacia) i spadła o 4 831, tj. o 3,1 % w odniesieniu do roku 2007, natomiast w roku 2009 liczba osób w rodzinach korzystających z pracy socjalnej wyniosła spadła o 4 516, tj. o 2,9 % w porównaniu do roku Wykres nr 9. Liczba osób korzystających z pracy socjalnej w odniesieniu do liczby mieszkańców województwa podkarpackiego w poszczególnych latach liczba osób w woj. podkarpackim liczba osób w rodzinach korzystających z pracy socjalnej Lata Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Statystycznego w Rzeszowie i Sprawozdania MPiPS-03 za lata 2007, 2008,

24 2.4. Świadczenia pieniężne pomocy społecznej realizowane przez gminy i powiaty Łączna kwota jaka została przeznaczona na udzielenie świadczeń z pomocy społecznej w ramach zadań realizowanych przez gminy w 2009 roku wyniosła ,00zł, z czego ,00zł przeznaczonych było na realizację zadań własnych gminy, co stanowi 78,39 % środków finansowych wydatkowanych. Tabela nr 6. Kwoty przyznanych świadczeń w ramach zadań realizowanych przez gminy. Zadania realizowane przez gminy Wyszczególnienie własne zlecone z zakresu administracji rządowej Razem , , , , , , , , ,00 Źródło: opracowanie władne na podstawie sprawozdań MPiPS-03 za lata 2007, 2008, W roku 2009 w ramach realizacji zadań własnych gminy objętych zostało pomocą rodzin ( osób w rodzinach), natomiast kwota jaka została przeznaczona na udzielone świadczenia wyniosła ,00zł. W porównaniu z rokiem poprzednim wydatkowano więcej o ,00zł, natomiast z pomocy skorzystało o 210 rodzin mniej (w roku rodzin) 2. Świadczenia te udzielone były między innymi w postaci: zasiłków okresowych dla osób; w tym z powodu bezrobocia, długotrwałej choroby, niepełnosprawności, możliwości utrzymania lub nabycia uprawnień do świadczeń z innych sys. zabezp. społecznego; schronienia dla 132 osób; posiłku dla osób; ubrania dla 386 osób; usługi opiekuńcze dla osób; zasiłków celowy na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego dla 738 osób; 2 Wzrost środków finansowych wydatkowanych na udzielone świadczenia oraz spadek liczby rodzin objętych pomocą w ramach realizacji zadań własnych gmin wynika z faktu, iż w latach zmalała liczba rodzin kwalifikujących się do udzielenia pomocy, natomiast wzrosła liczba świadczeń przyznawanych rodzinom, którym pomoc była udzielana informacja uzyskana z Podkarpackiego Urzędu Wojewódzkiego. 24

25 bieszczadzki brzozowski dębicki jarosławski jasielski kolbuszowski krośnieoski leski leżajski lubaczowski łaocucki mielecki niżaoski przemyski przeworski ropczycko-sędziszowski rzeszowski sanocki strzyżowski strzyżowski tarnobrzeski M. Krosno M. Przemyśl M. Rzeszów M. Tarnobrzeg Liczba osób zasiłków celowych w formie biletu kredytowanego dla 17 osób; sprawienie pogrzebu dla 105 osób 3. Gminy realizując zadania własne o charakterze obowiązkowym wnoszą opłatę za pobyt mieszkańców w domach pomocy społecznej. W roku 2009 na w/w cel w województwie podkarpackim wydatkowanych zostało ,00 zł. Najwięcej osób otrzymało tego rodzaju pomoc z M. Rzeszów osoby, tutaj została alokowana największa pula środków finansowych ,00zł, tj. 14,16 % sumy dopłat do dps-ów. Kolejnymi powiatami pod względem liczby świadczeniobiorców tej kategorii są powiaty: strzyżowski osób, rzeszowski osób, M. Przemyśl - 85 osób oraz powiat mielecki - 73 osoby. Najmniej natomiast środków finansowych w formie dofinansowania otrzymali mieszkańcy powiatu lubaczowskiego - 12 osób, leskiego - 20 osób oraz bieszczadzkiego 21 osób. 200 Wykres nr 10. Liczba osób w powiatach woj. podkarpackiego, którym przyznano decyzją świadczenie o dopłacie za pobyt w domu pomocy społecznej. /Stan na dzień 31 grudnia 2009r./ Powiaty woj. podkarpakiego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Podkarpackiego Urzędu Wojewódzkiego - Sprawozdanie MPiPS-03 za rok Liczba osób, którym przyznano decyzją świadczenie Sprawozdanie MPiPS-03 na rok

26 Na realizację gminnych zadań zleconych z zakresu administracji rządowej w 2009 roku zostało wydatkowanych ,00zł. Spośród udzielonych świadczeń najwięcej środków przeznaczonych zostało na zasiłki stałe tj ,00zł, co stanowi 66 % ogółu świadczeń finansowych. Świadczeń w tym zakresie przyznano osobom 4. Specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi natomiast, stanowiły 18,1 % ( ,00zł), którymi objęto 875 osób. Pozostałe 15,9 % tj.: ,00zł przeznaczone były na zasiłki celowe na pokrycie wydatków związanych z klęską żywiołową lub ekologiczną, objęto nimi osób. Wykres nr 11. % rozkład świadczeń udzielonych przez gminy w ramach zadań zleconych w 2009 roku. zasiłki stałe 15,9% 18,1% zasiłki celowe na pokrycie wydtków zwiazanych z klęską żywiołową lub ekologiczną 66,0% specjalistyczne usługi opiekuocze w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MPiPS-03 za rok Jednym z zadań realizowanych przez powiatowe centra pomocy rodzinie w zakresie pomocy społecznej jest zapewnienie opieki i wychowania dzieciom całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki rodziców. Środki finansowe jakie zostały przeznaczone na udzielone świadczenia związane z umieszczeniem dzieci w rodzinach zastępczych przedstawia wykres nr Liczba osób, którym przyznano decyzją świadczenie Sprawozdanie MPiPS-03 na rok

27 W ostatnich dwóch latach wydatkowano więcej pieniędzy na realizację tych zadań niż w roku W roku 2009 wydano ,00zł, tj. o ,00zł więcej niż w roku 2008 i o ,00zł więcej niż w roku Środki finansowe zostały przeznaczone na udzielanie pomocy pieniężnej rodziną zastępczym w tym: częściowe pokrycie kosztów utrzymania umieszczonych w nich dzieci, pokrycie wydatków związanych z potrzebami przyjmowanych dzieci do rodzin, pomoc losową; wynagrodzenie osoby za pełnienie funkcji wielodzietnej zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem rodziny zastępczej, wynagrodzenie osoby za pełnienie zadań pogotowia rodzinnego, wynagrodzenie osoby pozostającej w gotowości pełnienia zadań pogotowia rodzinnego. Wykres nr 12. Środki finansowe wydatkowane przez powiaty w ramach realizacji zadań własnych - rodziny zastępcze, w latach kwoty w poszczególnych latach 2007 rok zł 2008 rok zł 2009 rok zł Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MPiPS-03 za lata 2007, 2008,

28 W województwie podkarpackim w roku 2008 umieszczonych było dzieci w rodzinach zastępczych. Rok później - w 2009 liczba dzieci umieszczonych wyniosła (wzrosła o 25 dzieci) w rodzinach zastępczych (wzrost o 46 rodzin) w tym: w rodzinach spokrewnionych z dzieckiem umieszczono dzieci, w 246 rodzinach niespokrewnionych z dzieckiem umieszczono 425 dzieci, w 16 zawodowych niespokrewnionych z dzieckiem umieszczono 65 dzieci w tym: w 6 rodzinach wielodzietnych umieszczonych było 30 dzieci, w 4 specjalistycznych umieszczonych było 9 dzieci, w 6 rodzinach o charakterze pogotowia ratunkowego umieszczonych było 26 dzieci 5. W ramach realizacji swoich zadań powiaty udzielają również pomocy mającej na celu życiowe usamodzielnienie i integrację ze środowiskiem dla opuszczających między innymi: rodziny zastępcze, całodobowe placówki opiekuńczo wychowawcze (typu rodzinnego i socjalizacyjnego), specjalne ośrodki szkolno wychowawcze, specjalne ośrodki wychowawcze, młodzieżowe ośrodki wychowawcze, a także zakłady poprawcze. Pomoc ta obejmuje: pomoc pieniężną na usamodzielnienie, pomoc pieniężną na kontynuowanie nauki, uzyskanie odpowiednich warunków mieszkaniowych, pomoc na zagospodarowanie w formie rzeczowej, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, pracę socjalną. W roku 2009 pomocy pieniężnej na usamodzielnienie udzielono 166 osobom na kwotę ,00zł, na kontynuowanie nauki udzielono 958 osobom na kwotę ,00zł, natomiast pracą socjalną objętych zostało osób. Łącznie na tego rodzaju pomoc przeznaczono ,00zł, a objęto osoby. 5 Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za rok

29 Liczba rodzin 2.5. Powody przyznawania pomocy społecznej Najczęstszymi powodami przyznawania pomocy społecznej w województwie podkarpackim w latach było: ubóstwo, bezrobocie, długotrwała lub ciężka choroba oraz niepełnosprawność. Wykres nr 13. Liczba rodzin objętych pomocą społeczną w latach ze względu na najczęściej występujące powody przyznawania pomocy społecznej Lata ubóstwo bezrobocie niepełnosprawnośd długotrwała lub ciężka choroba Źródło: opracowanie własne na podstawie Sprawozdania MPiPS-03 za lata 2007, 2008, Z przedstawionych na powyższym wykresie danych wynika, iż w latach w województwie podkarpackim głównymi powodami ubiegania się o pomoc było ubóstwo i bezrobocie. Oba te zjawiska są ściśle ze sobą powiązane. Długotrwały brak pracy i niemożność zarobkowania implikuje trudności w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, prowadzi do problemów materialnych, a w konsekwencji do niedostatku i skrajnej biedy. Sytuacja tych osób również dotyka ich najbliższych. W roku 2009 liczba rodzin, którym przyznano świadczenia z powodu ubóstwa wyniosła , co stanowi 54,10 % ogółu rodzin korzystających z pomocy społecznej. Jednakże w porównaniu z rokiem 2007 liczba ta spadła o 11,52 %. Ponadto utrata pozycji zawodowej i społecznej skutkuje brakiem 29

30 wiary w możliwość zmiany swojej sytuacji życiowej, bezsilnością i frustracją prowadzącą niejednokrotnie do patologicznych zachowań. Liczba rodzin objęta pomocą w zakresie bezrobocia w roku 2009 wzrosła o w porównaniu z rokiem wcześniejszym (z w 2008 roku do w roku 2009). Długotrwałe lub ciężkie choroby także stają się coraz częstszymi problemami jakie występują w rodzinach województwa podkarpackiego. W 2009 roku objętych zostało tutaj rodzin (co daje wzrost o 5,2 % w porównaniu z rokiem 2008 oraz wzrost o 10,8 % w porównaniu do roku 2007). Statystyka pokazuje, że znaczną grupę klientów stanowią również osoby niepełnosprawne. W 2007 roku niepełnosprawność występowała w rodzinach, w 2008 roku w , a w 2009 roku już w rodzinach. Bariery architektoniczne, trudności w pozyskaniu sprzętu rehabilitacyjnego oraz ułatwiającego samodzielne funkcjonowanie i komunikację z otoczeniem, a także poczucie odrzucenia i brak zrozumienia ze strony otoczenia stanowią główne przeszkody dla osób niepełnosprawnych w ich aktywnym życiu. Pomoc społeczna dla tej grupy osób udzielana jest poprzez wsparcie finansowe w postaci zasiłków stałych, celowych na zakup leków, usług opiekuńczych i specjalistycznych usług opiekuńczych. Analizując powiaty województwa podkarpackiego pod względem najczęstszych powodów przyznawania pomocy społecznej stwierdzić można, iż: pod względem ubóstwa najbardziej dotknięte są rodziny zamieszkujące powiaty: jasielski, przemyski, rzeszowski oraz dębicki, w których liczba rodzin zmagająca się z tym problemem przekraczała 3 000,; bezrobociem najbardziej dotknięte są rodziny z powiatów: jasielski rodzin, dębicki rodzin, jarosławski rodzin oraz powiat rzeszowski rodzin.; najmniej natomiast rodzin jest dotkniętych bezrobociem i ubóstwem w powiatach: M. Krosno, M. Tarnobrzeg, leskim oraz bieszczadzkim; problem niepełnosprawności najczęściej występuje w tych samych powiatach, w których rodziny dotknięte są długotrwałą lub ciężką chorobą tj.: w powiecie rzeszowskim (niepełnosprawność rodzin, długotrwała lub ciężka choroba rodziny), dębickim (niepełnosprawność rodziny, długotrwała lub ciężka choroba rodzin), stalowowolskim (niepełnosprawność rodziny, długotrwała lub ciężka choroba rodzin) i w powiecie M. Rzeszów (niepełnosprawność , długotrwała lub ciężka choroba ). 30

31 Tabela nr 7. Liczba osób objętych pomocą ze względu na najczęściej występujące powody przyznawania pomocy społecznej w poszczególnych latach. /Stan na dzień 31 grudnia 2009 r./ Liczba osób objętych pomocą Lp. Powiat Ubóstwo Bezrobocie Niepełnosprawność Długotrwała lub ciężka choroba 1. bieszczadzki brzozowski dębicki jarosławski jasielski kolbuszowski krośnieński leski leżajski lubaczowski łańcucki mielecki niżański przemyski przeworski ropczyckosędziszowski rzeszowski sanocki stalowowolski strzyżowski tarnobrzeski miasta na prawach powiatu 22. M. Krosno M. Przemyśl M. Rzeszów M. Tarnobrzeg RAZEM Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Podkarpackiego Urzędu Wojewódzkiego - Sprawozdanie MPiPS-03 za rok

32 3. Programy wojewódzkie realizowane przez ROPS w Rzeszowie 3.1. Wojewódzki program pomocy społecznej na lata Wojewódzki Program Pomocy Społecznej na lata jest dokumentem uchwalonym przez Sejmik Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie w dniu 30 marca 2009 roku 6. Wyznacza on główne kierunki działań Samorządu Województwa Podkarpackiego w obszarze pomocy społecznej. Wojewódzki Program Pomocy Społecznej na lata oparty jest na Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata Program zakłada dochodzenie do osiągnięcia celu głównego, którym jest: Poprawa jakości życia mieszkańców województwa podkarpackiego w aspekcie pomocy i integracji społecznej. W obrębie celu głównego sformułowano cele operacyjne, którym przypisano odpowiednie działania. Celami operacyjnymi są: 1. Ograniczenie zjawiska wykluczenia społecznego; 2. Zmniejszenie skutków niekorzystnych zjawisk społecznych; 3. Podniesienie poziomu życia osób starszych, przewlekle chorych, dzieci i młodzieży. Program adresowany jest do osób i rodzin, które znalazły się w trudnej sytuacji życiowej i nie są w stanie same jej pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, środki i możliwości. Wzrasta, albowiem skala wykluczenia społecznego, w której część społeczeństwa nie korzysta z formalnych praw dostępu do instytucji pracy, edukacji, kultury i zabezpieczenia społecznego. Z tymi zjawiskami związana jest postępująca izolacja społeczna rodzin i marginalizacja na skutek zamykania się dotychczasowych możliwości rozwoju poprzez pracę czy edukację. Wobec powyższych problemów Wojewódzki Program Pomocy Społecznej umożliwia, więc stworzenie rozwiązań wspierających pomoc i działania zapobiegające izolacji mieszkańców województwa podkarpackiego znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej, jak również pobudzających aktywność społeczną. Wykonawcami programu są wyłonione w drodze otwartego konkursu ofert, podmioty uprawnione do realizacji zadań zgodnie z ustawą z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej 7 działające na terenie województwa podkarpackiego. 6 Uchwała Nr XXXII/595/09 w sprawie uchwalenia Wojewódzkiego Programu Pomocy Społecznej na lata tj. Dz. U z 2009r., Nr 175, poz z póź. zm. 32

33 W roku 2009 ze środków budżetu Województwa Podkarpackiego dofinansowano 30 podmiotów organizacji pozarządowych, które podejmowały działania w ramach Wojewódzkiego Programu Pomocy Społecznej na lata Zadania realizowane nakierowane były na pomoc najuboższym głównie poprzez: pomoc żywnościową dla najbiedniejszej ludności regionu oraz dla zwalnianych pracowników i ich rodzin; pomoc rodzinom w przezwyciężeniu trudności związanych z wyposażeniem dzieci do szkoły; pomoc dzieciom i ich rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej; Dofinansowane były również działania związane z organizacją wypoczynku dla dzieci i młodzieży tj.: kolonie charytatywne, wypoczynki letnie dla dzieci i młodzieży z rodzin ubogich i zagrożonych patologiami, organizowanie obozów dla młodzieży niepełnosprawnej i niedostosowanej społecznie, a także aktywnych form integracji dzieci i młodzieży z placówek opiekuńczo wychowawczych. Duże znaczenie miało wsparcie finansowe na prowadzenie schroniska dla bezdomnych mężczyzn w województwie podkarpackim oraz udzielanie schronienia i pomocy osobom bezdomnym, ubogim, samotnym i nieporadnym życiowo. Ponadto w ramach Programu dotacje przeznaczone zostały na: zorganizowanie weekendowej opieki czasowej dla dzieci i młodzieży z wieloraką niepełnosprawnością; otworzenie świetlicy socjoterapeutycznej będącej wsparciem dla dzieci i młodzieży zagrożonej przedwczesnym wypadnięciem z obowiązku nauki i demoralizacją; zapewnienie wsparcia materialnego i edukacyjnego dla dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych. Na realizację zadań z zakresu pomocy społecznej w roku 2009 Samorząd Województwa Podkarpackiego przeznaczył kwotę ,00 zł, natomiast wydatkowanych zostało ,11 zł, co stanowi 94 % ogółu środków finansowych. Wojewódzki Program Pomocy Społecznej na lata służy podnoszeniu jakości życia wśród tych mieszkańców, którzy ze względu na trudną sytuację życiową nie są w stanie samodzielnie zaspokoić podstawowych potrzeb bytowych, a przez to nie mogą uczestniczyć lub mają ograniczony udział w życiu rodzinnym, zawodowym i społecznym. Proces realizacji programu musi być zatem długofalowy, aby nie tylko zrealizować cele, ale także wyzwolić pewną aktywność środowisk lokalnych na rzecz rozwiązywania ważnych dla regionu problemów społecznych. 33

34 3.2. Wojewódzki program przeciwdziałania narkomanii na lata Wojewódzki Program Przeciwdziałania Narkomanii (WPPN na lata ) został uchwalony przez Sejmik Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie w dniu 26 maja 2008 roku 8. Stanowi on kontynuację Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na rok 2007, a realizowany jest przez pracowników samodzielnych stanowisk głównych specjalistów ds. profilaktyki, uzależnień i przeciwdziałania przemocy Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Rzeszowie. WPPN zakłada dochodzenie do osiągnięcia celu ogólnego, którym jest ograniczenie używania narkotyków i związanych z tym problemów społecznych i zdrowotnych na terenie województwa podkarpackiego w trzech poniżej opisanych obszarach. Obszar I. Profilaktyka Cel główny: Zahamowanie tempa wzrostu popytu na narkotyki Cele szczegółowe: 1. Zwiększenie zaangażowania podmiotów uprawnionych do realizacji zadań profilaktycznych w przeciwdziałanie narkomanii. 2. Podniesienie jakości programów profilaktycznych. 3. Podniesienie poziomu wiedzy społeczeństwa na temat problemów związanych z używaniem substancji psychoaktywnych i możliwości zapobiegania zjawisku. Obszar II. Leczenie, rehabilitacja, ograniczanie szkód zdrowotnych i reintegracja społeczna Cel główny: Poprawa stanu zdrowia i funkcjonowania społecznego osób uzależnionych od narkotyków oraz używających narkotyków w sposób szkodliwy Cele szczegółowe: 1. Polepszanie jakości postępowania leczniczego, rehabilitacyjnego i programów ograniczania szkód zdrowotnych. 2. Poprawa dostępności świadczeń na poziomie regionalnym. 8 Uchwała Nr XXII/378/08 w sprawie uchwalenia Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata

35 Obszar III. Badania i monitoring Cel główny: Wsparcie informacyjne realizacji wojewódzkiego programu przeciwdziałania narkomanii Cele szczegółowe: 1. Monitorowanie epidemiologiczne problemu narkotyków i narkomanii na szczeblu wojewódzkim. 2. Monitorowanie reakcji społecznych na problem narkotyków i narkomanii. 3. Rozwój i konsolidacja systemu informacji o narkotykach i narkomanii. W latach w celu realizacji zadań Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii , w drodze otwartego konkursu, udzielono 21 dotacji dla 16 organizacji pozarządowych. Wykres nr 14. Liczba dotacji udzielona w latach Źródło: Dane pochodzą z materiałów udostępnionych przez pracowników samodzielnych stanowisk głównych specjalistów ds. profilaktyki i przeciwdziałania przemocy ROPS w Rzeszowie. 35

36 W ramach działań podejmowanych przez wyłonione podmioty, realizowano zadania zarówno z zakresu pierwszorzędowej, jak i drugorzędowej profilaktyki narkomanii dla dzieci i młodzieży szkolnej, prowadzono również edukację wybranych grup zawodowych nauczycieli, pedagogów szkolnych oraz policjantów. Realizowane były programy przeciwdziałania narkomanii wśród dzieci i młodzieży, program ze scenariuszami zajęć profilaktycznych, a także organizowane koncerty wraz z konferencjami nt. profilaktyki narkotykowej. Z racji wykonywanych obowiązków zawodowych, bardzo istotne okazało się szkolenie dla strażaków z OSP w zakresie zagrożeń związanych z HIV/ADIS i narkomanii. Dotowane były również działania nakierowane na pomoc osobom uzależnionym i eksperymentującym z narkotykami oraz ich rodzinom. Pomoc ta udzielana była w formie usług doradczych świadczonych w placówkach środowiskowo szkolnych oraz w punktach konsultacyjnych. Punkty te uruchomione były w Rzeszowie, Przeworsku i Jaśle. Ponadto osoby zainteresowane mogą skorzystać z usług Punktu Konsultacyjno Diagnostycznego w Rzeszowie, w którym można zbadać anonimowo i bezpłatnie krew na obecność wirusa HIV. W ramach ww. punktu prowadzony jest także program redukcji szkód zdrowotnych. W 2008 roku część środków finansowych przeznaczona została na wydanie raportu z badań ESPAD 2007 pod nazwą Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną w województwie podkarpackim. Powyższy raport został rozprowadzony na terenie województwa podkarpackiego do samorządów gminnych i powiatowych, poradni odwykowych i uzależnień oraz do organizacji pozarządowych zajmujących się profilaktyką i leczeniem uzależnień. Oprócz udzielonych dotacji dla organizacji pozarządowych, na prowadzenie działań w ramach realizacji programu WPPN, zawierane były również porozumienia z jednostkami rządowej administracji zespolonej tj.: Wojewódzką Stacją Sanitarno Epidemiologiczną w Rzeszowie czy Komendą Wojewódzką Policji w Rzeszowie. Wspólnie realizowane były działania związane ze szkoleniem kadry oraz podnoszeniem edukacji w zakresie HIV/AIDS i narkomanii wybranych grup zawodowych, a także udział w Ogólnopolskiej Kampanii Brałeś nie jedź. Po narkotykach rozum wysiada. Ponadto ważnym partnerem były także samorządy powiatowe. Wspólna działalność dotyczyła przede wszystkim: wspierania budowy lokalnych koalicji na rzecz przeciwdziałania narkomanii, a także prowadzenia doradztwa i pomocy merytorycznej dla pracowników samorządowych zajmujących się przeciwdziałaniem narkomanii. 36

37 W latach na realizację Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii przeznaczono ,99 zł. Zasoby finansowe głównie pochodziły z budżetu samorządu województwa, a także ze środków pozyskiwanych z opłat za wydawanie zezwoleń na hurtowy obrót napojami alkoholowymi do 18% zawartości alkoholu. Narkomania jako zjawisko społeczne staje się już niestety problemem społecznym, gdyż obejmuje swym zasięgiem około 15% populacji. Jednakże województwo podkarpackie, stanowi region, gdzie problem ten występuje w stopniu umiarkowanym, fakt ten uzasadniony jest tym, iż nie ma tu usytuowanych dużych ośrodków miejskich, a wychowanie młodego pokolenia następuje w duchu tradycyjnych wartości Wojewódzki program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych Wojewódzki Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych opracowany został na podstawie Programu Narodowego 9, a jego realizacja odbywa się w ramach działań podejmowanych i prowadzonych w oparciu o ustawę z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi 10 przez pracowników samodzielnych stanowisk głównych specjalistów ds. profilaktyki, uzależnień i przeciwdziałania przemocy Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej. Powyższy Program stanowi kontynuację Wojewódzkiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata W wyniku szeregu zagrożeń dla zdrowia psychicznego i fizycznego oraz porządku i bezpieczeństwa publicznego, jakie niesie za sobą nadużywanie alkoholu, nie tylko przez osoby dorosłe, ale przede wszystkim przez dzieci i młodzież, która coraz częściej sięga po napoje alkoholowe, opracowane zostały obszary problemowe i cele operacyjne stanowiące zadania samorządu wojewódzkiego. 9 Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata tj. Dz. U. z 2007r., Nr 70, poz. 473 z późn. zm. Powyższa ustawa określa kierunki polityki państwa wobec alkoholu. Kompleksowo reguluje zagadnienia dotyczące profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, wskazuje zadania z tego zakresu, podmioty odpowiedzialne za ich realizację oraz określa źródła finansowania. Reguluje funkcjonowanie rynku napojów alkoholowych, określając zasady kontroli obrotu tymi napojami, dziedzinę promocji i reklamy napojów alkoholowych, a także formułuje przepisy karne dotyczących obrotu i reklamy alkoholu. 37

38 Obszar I. Szkody zdrowotne i rozwojowe występujące u młodych Polaków spowodowane piciem alkoholu. Cele szczegółowe: 1. Zmniejszenie ilości i częstotliwości picia alkoholu przez młodzież. 2. Podwyższenie wieku inicjacji alkoholowej. 3. Zwiększenie odsetka abstynentów wśród młodzieży. Obszar II. Szkody zdrowotne i rozwojowe spowodowane piciem alkoholu przez dorosłych. Cele szczegółowe: 1. Zwiększenie wiedzy na temat wpływu alkoholu na zdrowie wśród lekarzy i innych przedstawicieli systemu ochrony zdrowia. 2. Zmniejszenie rozmiarów populacji osób pijących szkodliwie i ryzykownie. 3. Redukcja odsetka kobiet pijących alkohol w okresie ciąży i karmienia piersią. 4. Zwiększenie wykrywalności problemów i szkód zdrowotnych związanych z nadużywaniem alkoholu u pacjentów podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej. 5. Zwiększenie wiedzy mieszkańców na temat negatywnego wpływu alkoholu na zdrowie. 6. Inicjowanie ograniczenia liczby punktów sprzedaży alkoholu. Obszar III. Uszkodzenia zdrowia związane z uzależnieniem od alkoholu. Cele szczegółowe: 1. Zmniejszenie śmiertelności i degradacji psychofizycznej osób uzależnionych od alkoholu. 2. Zwiększenie odsetka osób korzystających z profesjonalnej pomocy terapeutycznej w zakresie leczenia uzależnienia. 3. Poprawa funkcjonowania zdrowotnego i społecznego osób uzależnionych utrzymujących abstynencję. 4. Zwiększenie odsetka osób uzależnionych od alkoholu korzystających z pomocy i wsparcia środowisk samopomocowych (klubów abstynenckich i AA). 5. Skrócenie okresu od wystąpienia uzależnienia do podjęcia interwencji specjalistycznej. 38

39 Obszar IV. Szkody zdrowotne i psychospołeczne osób żyjących w rodzinach z problemem alkoholowym w tym przemoc domowa. Cele szczegółowe: 1. Poprawa sytuacji psychospołecznej osób współuzależnionych poprzez zwiększenie odsetka osób korzystających z profesjonalnej pomocy. 2. Zmniejszenie rozmiarów przemocy w rodzinach z problemem alkoholowym. 3. Zmniejszenie zagrożenia wykluczeniem społecznym członków rodzin dotkniętych alkoholizmem. 4. Poprawa sytuacji psychospołecznej Dorosłych Dzieci Alkoholików (DDA). Obszar V. Zaburzenia zdrowotne i rozwojowe dzieci z rodzin alkoholowych. Cele szczegółowe: 1. Poprawa jakości i zwiększenie dostępności opieki zdrowotnej i pomocy psychospołecznej dla dzieci alkoholików. 2. Zwiększenie odsetka dzieci z rodzin alkoholowych objętych profesjonalną pomocą specjalistyczną. Obszar VI. Przestępstwa i wykroczenia spowodowane przez osoby nietrzeźwe, w szczególności przez nietrzeźwych kierowców. Cele szczegółowe: 1. Zmniejszenie ilości wypadków spowodowanych przez nietrzeźwych użytkowników dróg, w tym wypadków ze skutkiem śmiertelnym. 2. Zmniejszenie ilości nietrzeźwych kierowców na drogach. 3. Zmniejszenie zagrożeń bezpieczeństwa i porządku publicznego powodowanych przez osoby nietrzeźwe. 4. Zmniejszenie ilości przestępstw i wykroczeń powodowanych przez osoby nietrzeźwe. Środki z budżetu Województwa Podkarpackiego na zadania realizowane w ramach Wojewódzkiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata każdego roku pozyskiwane są z opłat za wydawanie zezwoleń na obrót hurtowy napojami o zawartości alkoholu do 18 %. Jednak środki zaplanowane na realizację zadań w ramach Programu nie są wykorzystywane w 100%, co wynika ze specyfiki ich pozyskiwania. Dotychczasowa praktyka pokazuje bowiem, że co drugi rok wpływy z tego źródła wynoszą około 1 milion złotych, zaś w kolejnym roku około 300 tysięcy złotych. 39

40 Są to środki, które przechodzą na kolejny rok budżetowy, zaś wydatkować je można jedynie na działania związane z przeciwdziałaniem alkoholizmowi, narkomanii i przemocy w rodzinie. W związku z tym w poszczególnych latach nie jest wykonywany w 100% plan wydatków, po to, by móc każdego roku zapewnić ciągłość realizowanych przez ROPS w Rzeszowie zadań związanych z przeciwdziałaniem alkoholizmowi, przemocy domowej i innym patologiom. Tabela nr 8. Wysokość planowanych i wykorzystanych środków finansowych przeznaczonych na realizację zadań w ramach Wojewódzkiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w poszczególnych latach. Wyszczególnienie Środki finansowe zaplanowane Środki finansowe wykorzystane % wykorzystania środków finansowych , ,00 69, , ,28 77, , ,37 55,23 Źródło: Dane pochodzą z materiałów udostępnionych przez pracowników samodzielnych stanowisk głównych specjalistów ds. profilaktyki, uzależnień i przeciwdziałania przemocy ROPS w Rzeszowie. Zadania określone w ramach Wojewódzkiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych były realizowane poprzez dotacje przydzielane organizacjom pozarządowym na podstawie otwartego konkursu ofert oraz na podstawie porozumień z instytucjami rządowymi i samorządowymi. Dotacje udzielone w ramach konkursu ofert, przeznaczone były dla podmiotów uprawnionych, zgodnie z ustawą z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie 11, w znacznej części na realizację zadań z zakresu przeciwdziałania alkoholizmowi i przemocy domowej, co w latach stanowiło kwotę ,37 zł. 11 Dz. U. z 2003r., Nr 96, poz. 873 z późn. zm. 40

41 Tabela nr 9. Kwoty przyznane organizacjom pozarządowym w drodze konkursu z zakresu przeciwdziałania alkoholizmowi i przemocy domowej w poszczególnych latach. Wyszczególnienie Lata Kwota udzielonych dotacji , , ,38 RAZEM ,37 Źródło: Dane pochodzą z materiałów udostępnionych przez pracowników samodzielnych stanowisk głównych specjalistów ds. profilaktyki, uzależnień i przeciwdziałania przemocy ROPS w Rzeszowie. W latach najwięcej środków finansowych przeznaczonych było na działania profilaktyczno wychowawcze dla dzieci i młodzieży szkolnej tj.: organizowanie wakacyjnego wypoczynku z programem oddziaływania profilaktyczno wychowawczego w formie półkolonii w Radymnie oraz pikniku dziecięcego w Heluszu, promowanie zdrowego stylu życia bez nałogów poprzez organizowanie wycieczek i rajdów krajoznawczych na terenie powiatu leżajskiego, uruchomienie i upowszechnianie pozalekcyjnych zajęć sportowych oraz zapewnienie opieki instruktorów posiadających kompetencje w zakresie działań profilaktycznych, organizowanie i wspieranie działań służących rekreacji i zabawie bez alkoholu, organizowanie wakacyjnego wypoczynku oraz rekreacji i zabawy dla młodzieży z rodzin dotkniętych i zagrożonych chorobą alkoholową, edukacja dzieci niesłyszących z zakresu profilaktyki i uzależnień, pomoc dla dzieci z pochodzących z rodzin ubogich i zagrożonych alkoholizmem, a także działania mające na celu redukowanie zaburzeń zdrowotnych i rozwojowych u dzieci z rodzin alkoholowych. Istotnym działaniem było również przeznaczenie środków finansowych na zakładanie nowych oraz wsparcie funkcjonujących już świetlic terapeutycznych dla dzieci i młodzieży, w których prowadzone są działania i programy profilaktyczne oraz psychoedukacyjne. 41

42 Wykres nr 15. Liczba dotacji udzielona w ramach konkursu ofert, przeznaczonych na realizację zadań z zakresu przeciwdziałania alkoholizmowi i przemocy domowej w poszczególnych latach Źródło: Dane pochodzą z materiałów udostępnionych przez pracowników samodzielnych stanowisk głównych specjalistów ds. profilaktyki, uzależnień i przeciwdziałania przemocy ROPS w Rzeszowie. Ponadto, dofinansowane były również działania mające na celu zwiększanie dostępności do pomocy specjalistycznej osobom dorosłym i dzieciom zagrożonym patologiami społecznymi. Realizowane one były poprzez: tworzenie punktów konsultacyjnych i informacyjnych dla osób, którym potrzebna jest wiedza i pomoc w zakresie przeciwdziałania przemocy, tworzenie grup wsparcia dla osób uzależnionych od alkoholu i ich rodzin na terenie województwa podkarpackiego, prowadzenie profilaktyki uzależnień i przeciwdziałania przemocy domowej, pomoc osobom z rodzin zagrożonych patologiami społecznymi w Domu Samotnej Matki i Interwencji Kryzysowej oraz Diecezjalnej Poradni Specjalistycznej w Rzeszowie, realizacja programów psychoprofilaktycznych dla młodzieży licealnej ukazującej zagrożenia i negatywne skutki uzależnień i przemocy. W ramach realizowanego programu wsparciem finansowym objęte zostały również tworzone przez podmioty pozarządowe Kluby Integracji Społecznej na obszarach wiejskich. Powstanie takich klubów zostało podyktowane koniecznością stworzenia kompleksowego 42

43 wsparcia dla osób z grup szczególnego ryzyka, czyli zagrożonych wykluczeniem społecznym. Kwota jaką przeznaczono na ten cel w roku 2008, wyniosła ,08 zł. Duże znaczenie dla podejmowanych działań, ma nawiązywanie współpracy z jednostkami rządowej administracji zespolonej. Dzięki niej zostały zorganizowane i dofinansowane seminaria szkoleniowe dla profesjonalistów pracujących z osobami uwikłanymi w przemoc w czterech powiatach województwa podkarpackiego: dębickim, przeworskim, brzozowskim oraz bieszczadzkim. Odbyło się także szkolenie dotyczące monitorowania zjawisk patologicznych na terenie województwa podkarpackiego dla przedstawicieli samorządów gmin i innych jednostek administracyjnych z terenu Podkarpacia. Ponadto, wsparte finansowo zostały również działania z zakresu: przeciwdziałania uzależnieniom i patologiom społecznym, działania profilaktyczne dla młodzieży, opracowanie i wydanie broszurki informacyjnej dla młodzieży i dorosłych, przeprowadzenie działań prewencyjnych z zakresu profilaktyki alkoholowej, a także przeprowadzenie programu edukacyjnego dla studentów. Dzięki współpracy z Ministerstwem Sprawiedliwości, organizowana była konferencja nt. Kształtowania systemu pomocy osobom pokrzywdzonym przestępstwem, a poprzez współpracę z Podkarpackim Urzędem Wojewódzkim, organizowane były wojewódzkie konferencje dotyczące przeciwdziałania przemocy. W latach dofinansowane były też działania, poprzez współorganizowanie certyfikowanych szkoleń dla specjalistów terapii uzależnień, szkoleń dla członków miejskich i gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, prelekcji dla uczniów szkół gimnazjalnych/ponadgimnazjalnych oraz dla właścicieli i sprzedawców napoi alkoholowych z terenu województwa podkarpackiego. Dzięki wsparciu finansowemu, dużą wagę przywiązano również do realizacji programów socjoterapeutycznych w środowiskach wiejskich, koncertów profilaktycznych, konkursów i konferencji edukacyjnych oraz profilaktycznych warsztatów teatralno - muzycznych. Wobec powyższego, w celu przeciwdziałania problemowi alkoholizmu, bardzo istotna jest, więc współpraca z współorganizatorami przeprowadzonych działań tj.: z instytucjami rządowymi, samorządowymi oraz instytucjami trzeciego sektora. Zadania realizowane w ramach Wojewódzkiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych przez pracowników samodzielnych stanowisk głównych specjalistów ds. profilaktyki, uzależnień i przeciwdziałania przemocy Regionalnego Ośrodka Polityki 43

44 Społecznej w Rzeszowie, w znacznym stopniu przyczyniają się do wzrostu świadomości wśród mieszkańców województwa podkarpackiego na tematy związane z problematyką alkoholową, jej profilaktyką oraz ograniczeniem następstw i skutków w zakresie nadużywania alkoholu. Jest to niestety proces długofalowy, który wymaga nieustanie prowadzonych działań Wojewódzki program na rzecz wyrównywania szans osób niepełnosprawnych i przeciwdziałania ich wykluczeniu społecznemu na lata Wojewódzki Program Na Rzecz Wyrównania Szans Osób Niepełnosprawnych i Przeciwdziałania ich Wykluczeniu Społecznemu na lata został przyjęty przez Sejmik Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie dnia 25 lutego 2008 roku i stanowi rozwinięcie Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata Dotyczy to głównie celu strategicznego Zabezpieczenie społeczne, Priorytet I - Wspieranie działań na rzecz osób zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem społecznym. Program ten jest kontynuacją Wojewódzkiego Programu na Rzecz Wyrównania Szans Osób Niepełnosprawnych i Przeciwdziałania ich Wykluczeniu Społecznemu na rok Podstawowym założeniem programu jest łagodzenie skutków niepełnosprawności poprzez nieustanne dążenie do wyrównania szans osób niepełnosprawnych w stosunku do pełnosprawnych, rehabilitację społeczną i zawodową niepełnosprawnych, adaptację środowiska stosownie do potrzeb tych osób, zwiększenie dostępności do usług medycznych, a także wyczulanie społeczeństwa na problemy niepełnosprawnych. Beneficjentami realizacji programu są osoby niepełnosprawne, ich rodziny i opiekunowie oraz instytucje działające na rzecz osób niepełnosprawnych. W programie określono pięć celów strategicznych: 1. Zintegrowanie działań podmiotów wspierających osoby niepełnosprawne. 2. Wzrost efektywności wsparcia osób niepełnosprawnych w zakresie rehabilitacji leczniczej. 3. Stwarzanie warunków do podnoszenia poziomu wykształcenia, kwalifikacji zawodowych osób niepełnosprawnych oraz pobudzania aktywności zawodowej. 4. Tworzenie warunków do wzrostu integracji społecznej osób niepełnosprawnych. 5. Prowadzenie stałego monitoringu potrzeb osób niepełnosprawnych. 44

45 Realizacja Wojewódzkiego Programu na Rzecz Wyrównania Szans Osób Niepełnosprawnych i Przeciwdziałania ich Wykluczeniu Społecznemu na lata oparta jest na współpracy Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Rzeszowie z Wojewódzkim Urzędem Pracy, a także Narodowym Funduszem Zdrowia. W ramach realizacji programu przeprowadzane są konkursy ofert na wykonywanie zadań ujętych w programie. Wykonawcami zadań są podmioty uprawnione do realizacji zgodnie z ustawą z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie 12, które otrzymują dotacje ze środków budżetu Województwa na podejmowanie działań na rzecz osób niepełnosprawnych. W latach zostały podpisane 52 umowy z podmiotami będącymi organizacjami pozarządowymi działającymi na terenie województwa podkarpackiego na łączną kwotę ,00zł. Tabela nr 10. Dane dotyczące umów oraz kwot przeznaczonych na realizację Wojewódzkiego Programu na Rzecz Wyrównania Szans Osób Niepełnosprawnych i Przeciwdziałania ich Wykluczeniu Społecznemu w latach Wyszczególnienie Liczba zawartych umów z podmiotami Kwota przeznaczona na dofinansowanie działań Środki finansowe wykorzystane % wykorzystania środków finansowych , ,55 97, , ,35 98,27 RAZEM , ,90 98,02 Źródło: Dane pochodzą z materiałów udostępnionych przez Oddział Rehabilitacji Społecznej i Zdrowotnej Osób Niepełnosprawnych w Rzeszowie. Zgodnie z danymi zawartymi w powyższej tabeli, suma środków jaka została wykorzystana na realizację założeń programowych wynosi ,90 zł. Wykorzystanych, więc zostało 98,02 % środków przeznaczonych na dofinansowanie. Wynika to głównie 12 Dz. U. z 2003r., Nr 96, poz. 873 z późn. zm. 45

46 z faktu, iż w roku 2008 cztery podmioty, a w 2009 roku 6 podmiotów nie wykorzystało w całości przekazanej im kwoty. Organizacje pozarządowe wykorzystując przyznane im środki finansowe w formie dotacji, podejmowały szereg działań w zakresie poprawy warunków życia społecznego i zawodowego osób niepełnosprawnych z terenu województwa. Działaniami tymi były między innymi: utworzenie samopomocowej grupy wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi oraz ich rodzin mającej na celu ich usamodzielnienie i integrację społeczną; terapie i rehabilitację dla dzieci; poradnictwo i terapie specjalistyczne; zajęcia dla dzieci nadpobudliwych i ich bliskich; finansowanie nowoczesnych metod wspomagania leczenia nadpobudliwości psychoruchowej i deficytu koncentracji uwagi u dzieci z ADHD; działania rewalidacyjne dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej na turnusie rewalidacyjno rehabilitacyjny; doposażenia w sprzęt rehabilitacyjny obiektów służących rehabilitacji osób niepełnosprawnych; wsparcie osób niepełnosprawnych w funkcjonowaniu społecznym i rozwoju umiejętności indywidualnych; działania integracyjne osób niepełnosprawnych ze społecznością lokalną; warsztaty rehabilitacyjne wzmacniające psychicznie i fizycznie po mastektomii i ich rodziny. W ramach zadań programu dla osób dotkniętych niepełnosprawnością wsparte finansowo zostały aktywne formy rehabilitacji połączonej z elementami wypoczynku tj.: wyjazd rehabilitacyjno integracyjny dla chorych na stwardnienie rozsiane do Ośrodka Wypoczynkowo Rehabilitacyjnego w Myczkowcach czy turnus rehabilitacyjny organizowany dla dzieci. Organizowane zostały także wakacje integracyjne podczas, których uczestnicy brali udział w wycieczkach i rajdach. Dofinansowane były też działania mające na celu integrację społeczną osób niepełnosprawnych poprzez: organizowanie imprez integracyjno sportowych, festiwalu twórczości artystycznej dla uczestników warsztatów terapii zajęciowej, zajęć tanecznych w formie kursu tańca towarzyskiego dla osób z niepełnosprawnością intelektualną oraz rozgrywek sportowych dla osób niesłyszących. Ważnym też akcentem skierowanym 46

47 na rzecz adresatów programu stanowiła promocja zespołów artystycznych ze szkół specjalnych w ramach integracji społecznej pn. XXV Przegląd Zespołów Artystycznych Szkolnictwa Specjalnego. Z myślą natomiast o osobach dotkniętych cukrzycą zorganizowano Obchody Światowego Dnia Walki z Cukrzycą w Jaśle. Podczas uroczystości wygłaszane były referaty i przemówienia specjalistów dotyczące profilaktyki i zagrożeniami jakie niesie za sobą cukrzyca. Tabela nr 11. Liczba osób uczestniczących w przedsięwzięciach w ramach realizacji programu w latach Przedsięwzięcia dotyczące: Liczba osób niepełnosprawnych - rok 2008 Liczba osób niepełnosprawnych - rok 2009 Sportu Kultury Turystyki i rekreacji Łącznie Źródło: Dane pochodzą z materiałów udostępnionych przez Oddział Rehabilitacji Społecznej i Zdrowotnej Osób Niepełnosprawnych w Rzeszowie. W roku 2009 ogólna liczba osób niepełnosprawnych biorących udział w przedsięwzięciach dofinansowanych z budżetu województwa w ramach otwartych konkursów ofert w stosunku do roku poprzedniego nieznacznie zmalała. W przedsięwzięciach sportowych liczba uczestników zmalała aż o 740 osób (z osób w 2008 roku do 402 w 2009 roku), co wpłynęło na ogólny spadek frekwencji. Więcej osób natomiast korzystało z organizowanych zajęć kulturalnych oraz turystyczno rekreacyjnych w roku 2009 w stosunku do poprzedniego. W celu realizacji założeń programowych prowadzony jest stały monitoring potrzeb osób niepełnosprawnych. W 2009 roku opracowana została diagnoza Stan niepełnosprawności i zapotrzebowanie na opiekę w Województwie Podkarpackim. Wnioski z badań wskazują, że potrzeby osób niepełnosprawnych nie są w pełni zaspokojone. Osoby niepełnosprawne wymagają wsparcia socjalnego, medycznego, rehabilitacyjnego. Pomimo tego, że od wielu lat podejmowane są działania w celu poprawy sytuacji osób niepełnosprawnych i ich integracji ze społeczeństwem, szereg problemów w dalszym ciągu wymaga rozwiązania. 47

48 4. Program wyrównywania różnic między regionami II Jednym z priorytetowych zadań w ramach integracji z Unią Europejską jest tworzenie w Polsce jednolitych warunków rozwoju ekonomicznego i społecznego poprzez zacieranie różnic między obszarami lepiej i gorzej rozwiniętymi. Służą temu liczne programy realizowane głównie w regionach słabo rozwiniętych gospodarczo i społecznie, o pogarszającej się sytuacji na rynku pracy. Jednym z nich jest Program Wyrównywania Różnic Między Regionami II 13, który ma na celu wyrównanie szans osób niepełnosprawnych zamieszkujących głównie regiony słabo rozwinięte, w dostępie do rehabilitacji zdrowotnej i społecznej. Program ma zapobiegać, więc marginalizacji niektórych obszarów i sprzyjać aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych 14. Program realizowany będzie do grudnia 2013 roku. W województwie podkarpackim realizatorem Programu Wyrównywania Różnic Między Regionami II - obszar A jest samorząd województwa, natomiast wszystkie czynności związane z realizacją programu wykonuje Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Rzeszowie. Ze środków przeznaczonych na realizację programu samorząd województwa podkarpackiego może udzielać pomocy w ramach obszaru A na wyposażenie obiektów służących rehabilitacji osób niepełnosprawnych w sprzęt rehabilitacyjny. Beneficjentami programu mogą być podmioty, które utworzyły i prowadzą obiekty służące rehabilitacji a zarazem, które posiadają status ZOZ tj.: szpital, zakład opiekuńczo leczniczy, zakład pielęgnacyjno opiekuńczy, zakład rehabilitacji leczniczej, hospicjum stacjonarne, przychodnia, ośrodek zdrowia, poradnia oraz ambulatorium prowadzone zgodnie z ustawą z dnia 30 sierpnia 1991 roku o zakładach opieki zdrowotnej 15, które w roku złożenia projektu mają zawartą z Narodowym Funduszem Zdrowia umowę o udzielanie powszechnie dostępnych dla osób ubezpieczonych świadczeń zdrowotnych, prowadzące działalność w obiekcie, którego właścicielem jest jednostka samorządu terytorialnego lub dla których 13 W ramach programu dofinansowanie udzielane ze środków PFRON obejmuje kilka obszarów: obszar A- wyposażenie obiektów służących rehabilitacji osób niepełnosprawnych w sprzęt rehabilitacyjny, obszar B- likwidacja barier w zakresie umożliwienia os. niepełnospr. poruszanie się i komunikowanie, obszar D- likwidacja barier transportowych, obszar E-dofinansowanie wymaganego wkładu własnego w projektach samorządów powiatowych dot. rozwoju infrastruktury służącej edukacji os. niepełnospr. realizowanych ze środków Unii Europejskiej w ramach Programów Operacyjnych, obszar F-utworzenie warsztatów terapii zajęciowej. Źródło: Program wyrównywania różnic między regionami II. 14 Osoby niepełnosprawne, to osoby o których mowa w art. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, tj. Dz. U. z 2008r., Nr 14, poz. 92 z późn. zm. 15 tj. Dz. U. Z 2007r., Nr 14, poz. 89 z późn. zm. 48

49 jest organem założycielskim, a w przypadku zakładów opieki zdrowotnej będących spółkami prawa handlowego, w których większościowe udziały ma: organizacja pozarządowa, jednostka samorządu terytorialnego, państwowa uczelnia medyczna, jednostka administracji rządowej 16. Dofinansowanie zakupu sprzętu służącego do rehabilitacji leczniczej może być przyznane wyłącznie podmiotowi, udzielającemu świadczeń medycznych z zakresu rehabilitacji leczniczej, wpisanemu do właściwego rejestru zakładów opieki zdrowotnej. W celu realizacji Programu Wyrównywania Różnic Między Regionami II obszar A Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), przekazuje środki realizatorom programu - samorządom wojewódzkim na terenie, których takie powiaty się znajdują. Według ustalonych przez PFRON kryteriów, dofinansowanie mogą otrzymać placówki z takich podregionów, w których PKB na jednego mieszkańca jest niższy niż 90% w skali całego kraju. W województwie podkarpackim w latach dotyczyło to: podregionu tarnobrzeskiego powiaty: dębicki, mielecki, tarnobrzeski, stalowowolski, niżański, leżajski, M. Tarnobrzeg, podregionu rzeszowskiego powiaty: kolbuszowski, ropczycko sędziszowski, strzyżowski, rzeszowski, łańcucki, M. Rzeszów, podregionu przemyskiego powiaty: przeworski oraz M. Przemyśl, a także podregionu krośnieńskiego powiaty: jasielski, krośnieński, brzozowski, sanocki, leski, bieszczadzki i M. Krosno. W latach Samorząd Województwa Podkarpackiego na podstawie umów podpisanych z PFRON przeznaczył z Funduszu PFRON kwotę ,60 zł na wyposażenie obiektów służących rehabilitacji osób niepełnosprawnych w sprzęt rehabilitacyjny. Wydatkowanych zostało ,46 zł, tj. 95,67 % ogólnej kwoty dofinansowania, co przedstawia tabela nr 12. W ramach programu w latach podpisano łącznie 62 umowy z 39 beneficjentami, natomiast zrealizowanych zostało 82 projekty. Najwięcej umów zawartych zostało w 2009 roku - 24; w tym samym roku zrealizowano też najwięcej, bo aż 40 projektów. 16 Źródło: - Program Wyrównywania Różnic Między Regionami II. 49

50 Tabela nr 12. Wyszczególnienie finansowe w ramach realizacji Programu Wyrównywania Różnic Między Regionami II obszar A w latach Lata Środki finansowe przyznane przez PFRON Środki finansowe PFRON faktycznie wydatkowane Środki własne zoz-ów Łączna suma środków wydatkowanych na zakup sprzętu (PFRON i własnych) , , , , , , , , , , , ,49 RAZEM , , , ,62 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez Oddział Rehabilitacji Społecznej i Zdrowotnej Osób Niepełnosprawnych w Rzeszowie. Wykres nr 16. Wyniki z realizacji projektu w latach liczba beneficjentów* liczba zawartych umów liczba zrealizowanych projektów * Podane są liczby beneficjentów, którzy zawarli umowy w poszczególnych latach, jednakże niektórzy beneficjenci brali kilkakrotnie udział w programie. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez Oddział Rehabilitacji Społecznej i Zdrowotnej Osób Niepełnosprawnych w Rzeszowie. 50

51 W roku 2007 poprzez zrealizowanie piętnastu projektów, dokonano między innymi: wyposażenia działu rehabilitacji leczniczej w Samodzielnym Publicznym Zespole Opieki Zdrowotnej w Leżajsku; wyposażenia pracowni rehabilitacji i fizykoterapii w sprzęt do kinezyterapii i aparaturę elektromedyczną w SPZ ZOZ w Stalowej Woli; rozszerzenia bazy rehabilitacyjnej, fizykoterapeutycznej, kinezyterapeutycznej oraz wprowadzenia hydroterapii jako produktu wspomagającego proces rehabilitacji w SP ZOZ w Kolbuszowej; wyposażenia zakładu rehabilitacji przy SP Gminnym Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Miejscu Piastowym; stworzono warunki do rehabilitacji chorych z afazją w Szpitalu Powiatowym w Łańcucie; Ponadto doposażone w sprzęt rehabilitacyjny zostały też: Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej dla Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnej w Przemyślu, Wojewódzki Zespół Specjalistyczny w Rzeszowie, SP ZOZ w Stalowej Woli, Gminny SP ZOZ w Żyrakowie, ZOZ w Strzyżowie, ZOZ Nr 2 w Rzeszowie, Szpital Specjalistyczny w Jaśle, Wojewódzki Szpital Podkarpacki w Krośnie oraz dwie organizacje pozarządowe. W ramach programu w roku 2008 zakupiono sprzęt rehabilitacyjny dla takich placówek jak: Wojewódzki Szpital w Tarnobrzegu, Przemyślu, Krośnie, Szpital Specjalistyczny w Brzozowie, SP ZOZ w Sanoku, w Przeworsku, w Stalowej Woli, w Leżajsku, w Ustrzykach Dolnych, w Krzeszowie, Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Rzeszowie, ZOZ w Strzyżowie, Dębicy, Łańcucie, ZOZ MSWiA w Rzeszowie, Gminny Ośrodek Zdrowia w Kamieniu, Zakład Opiekuńczo Leczniczy w Przemyślu, Przychodnia Specjalistyczna Nr 1, Nr 2 i Nr 3 w Rzeszowie, Przychodnia Specjalistyczna w Nisku, Przychodnia Rejonowa w Ropczycach, Centrum Rehabilitacji w Jaśle oraz Gabinet Rehabilitacji w Jaśle i w Osobnicy, a także 2 organizacje pozarządowe. W 2009 roku natomiast, objętych dofinansowaniem było 40 placówek, dla których zakupiony został sprzęt rehabilitacyjny służący m. in. do zabiegów magnetoterapeutycznych i światłoleczniczych oraz urządzenia do uciskowego masażu sekwencyjnego i bieżnie w celu poprawy zdrowia osób niepełnosprawnych. Ponadto wprowadzono nowoczesne metody fizjoterapii w usprawnianiu osób niepełnosprawnych. 51

52 5. PROJEKT SYSTEMOWY W RAMACH PO KL Człowiek - najlepsza inwestycja Szkolenia i specjalistyczne doradztwo dla kadr instytucji pomocy społecznej działających na terenie województwa podkarpackiego powiązane z potrzebami oraz ze specyfiką realizowanych zadań Od 1 września 2007 roku w Regionalnym Ośrodku polityki Społecznej w Rzeszowie realizowany jest projekt systemowy pn. Człowiek - najlepsza inwestycja - Szkolenia i specjalistyczne doradztwo dla kadr instytucji pomocy społecznej działających na terenie województwa podkarpackiego powiązane z potrzebami oraz ze specyfiką realizowanych zadań. Powyższy projekt ujęty jest w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytetu VII Promocja integracji społecznej, Działania 7.1 Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji społecznej, Poddziałania Podnoszenie kwalifikacji kadr i integracji społecznej. Projekt realizowany jest w jednej z komórek organizacyjnych ROPS w Oddziale Pomocy Społecznej i Analiz, do zadań którego należy m. in.: organizowani i opracowanie kształcenia oraz szkolenia zawodowego kadr pomocy społecznej w odniesieniu do jednostek organizacyjnych pomocy społecznej i organizacji pozarządowych, wykonujących zadania z zakresu pomocy społecznej, a także współpraca ze szkołami wyższymi, kolegiami służb społecznych, ośrodkami i placówkami szkoleniowo edukacyjnymi, naukowymi w zakresie kształcenia i doskonalenia kadr pomocy społecznej. Głównym celem Projektu jest wzmocnienie i doskonalenie potencjału kadr pomocy społecznej odpowiedzialnych za realizację zadań w zakresie pomocy społecznej w województwie podkarpackim. Powyższy cel wynika z faktu, iż osoby zagrożone wykluczeniem społecznym wymagają kompleksowego wsparcia i stworzenia odpowiednich warunków integracji ze społeczeństwem. Dlatego też, niezbędny jest rozwój form i narzędzi aktywnej integracji oraz skutecznych i nowoczesnych usług świadczonych przez instytucje pomocy i integracji społecznej. W latach cel projektu realizowany był poprzez: doskonalenia w obszarze form aktywnej integracji np.: kontrakty socjalne, projekty aktywności lokalnej; wsparcia osób niepełnosprawnych; planowania i rozliczania budżetu projektu systemowego i konkursowego oraz 52

53 inne szkolenia wskazane przez podmioty działające na rzecz osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym. W roku 2009 natomiast główny cel projektu przejawiał się poprzez cele szczegółowe: podniesienie kwalifikacji zawodowych pracowników socjalnych i innych pracowników pomocy i integracji społecznej zajmujących się aktywną integracją; podniesienie kwalifikacji w zakresie zarządzania i rozliczania projektów ze środków funduszy strukturalnych związanych z integracja społeczną; nabycie kompetencji kluczowych i okołozawodowych przez pracowników socjalnych i innych pracowników pomocy społecznej związanych z wykonywaną pracą w zakresie udzielania pierwszej pomocy w stanach zagrożenia życia, opieki nad psychicznie chorymi podopiecznymi ośrodków pomocy społecznej, powiatowych centrów pomocy rodzinie, domów pomocy społecznej i innych jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, przeciwdziałania wypaleniu zawodowemu, pracy z trudnym klientem. Wobec zadań z zakresu pomocy społecznej, konieczne jest więc wzmocnienie i doskonalenie kadr instytucji odpowiedzialnych za realizację tych działań, toteż adresatami Projektu są: pracownicy merytoryczni, w tym pracownicy socjalni OPS, PCPR z terenu województwa podkarpackiego, a także pracownicy ROPS w Rzeszowie; pracownicy jednostek organizacyjnych pomocy społecznej i innych podmiotów realizujących zadania z zakresu aktywnej integracji z terenu województwa, pracownicy służb finansowo księgowych rozliczających projekty systemowe i konkursowe realizowanej w jednostkach pomocy społecznej; kadra kierownicza OPS, PCPR z terenu województwa podkarpackiego. Przez okres trwania Projektu tj.: do grudnia 2009 roku - w celu realizacji zadań zorganizowano 258 szkoleń, w których wzięło udział osób, z czego stanowiły kobiety, mężczyźni 320, jak prezentuje tabela nr 13. W 2007 roku zorganizowano 22 szkolenia, z których skorzystało 428 beneficjentów, czego liczbę 389 stanowiły kobiety. Rok później w 2008 odbyło się 65 szkoleń dla 789 kobiet i 138 mężczyzn, natomiast w 2009 roku podczas zorganizowanych 171 szkoleń, uczestnikami było osoby (1 481 kobiet i 143 mężczyzn). 53

54 Tabela nr 13. Rozkład grup i osób przeszkolonych w latach * Wyszczególnienie Liczba grup szkoleniowych Liczba osób przeszkolonych ogółem Liczba osób przeszkolonych w poszczególnych latach kobiety w tym: mężczyźni X-XII I-XII I-XII Razem % ,26 10,74 * Podane w tabeli liczby osób przeszkolonych dotyczą osób, które po raz pierwszy biorą udział w szkoleniach/warsztatach zorganizowanych w poszczególnych latach. Źródło: opracowanie własne na podstawie materiału Podsumowanie ogólne monitoringu projektu systemowego Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Rzeszowie. W ciągu trzech lat realizacji Projektu spośród przeszkolonych osób przewagę stanowiły kobiety aż 89,26%, co prezentuje poniższy wykres. Wykres nr 17. % rozkład kobiet i mężczyzn przeszkolonych w latach ,74 89,26 kobiety mężczyźni Źródło: opracowanie własne na podstawie materiału Podsumowanie ogólne monitoringu projektu systemowego Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Rzeszowie. 54

55 Analizując uczestnictwo w szkoleniach począwszy od roku 2007 do roku 2009 stwierdzić można, że liczba uczestników organizowanych zajęć w ramach realizowanego Projektu sukcesywnie rośnie. Fakt ten przedstawiony jest w poniższej tabeli. Tabela nr 14. Liczba uczestników szkoleń w latach * Liczba uczestników szkoleń w poszczególnych latach X-XII 2007 I-XII 2008 w tym: Rok porównanie 2008 do =100% I-XII 2009 w tym: porównanie 2009 do =100% w tym: Ogółem kobiety mężczyźni * W powyższej tabeli ujęte są liczby wszystkich uczestników szkoleń/warsztatów w latach Powyższe liczby stanowią sumę osób, które po raz pierwszy biorą udział oraz osób, które zakończyły szkolenia/warsztaty w danym roku i przeszły na rok następny. Źródło: opracowanie własne na podstawie materiału Podsumowanie ogólne monitoringu projektu systemowego Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Rzeszowie. Wykres nr 18. Liczba osób uczestnicząca w szkoleniach w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie materiału Podsumowanie ogólne monitoringu projektu systemowego Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Rzeszowie. 55

56 W 2008 roku liczba beneficjentów szkoleń w stosunku do roku 2007 wzrosła o aż o 203%. Tak duży przyrost uzasadniony jest faktem, iż w 2007 roku szkolenia rozpoczęły się w miesiącu październik. Dla porównania w roku 2009 liczba uczestników szkoleń wzrosła o (z w 2008 roku do w roku 2009) tj. o 81% w stosunku do roku 2008 w tych latach zajęcia prowadzone były przez cały rok. W celu realizacji zadań w ramach Projektu PO KL , szkolenia realizowane były w formach pozaszkolnych w konwencji warsztatowo - wykładowej z naciskiem na treningi. Usługi szkoleniowe świadczone były zarówno przez trenerów indywidualnych (w latach trenerów, w roku trenerów), a także przez instytucje szkoleniowe (w latach instytucji, instytucji). Dla realizacji na wysokim poziomie szkoleń/warsztatów w ramach zadań w roku 2007, szkolenia prowadzone były w Polańczyku w Niepublicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej Sanatorium Uzdrowiskowe oraz Ośrodku Sportowo Wypoczynkowo Szkoleniowym MARATON w Lubeni, a w latach szkolenia zorganizowane były również w salach rzeszowskich hoteli tj.: Hotel Classic, Hotel Villa Riviera, Hotel Ambasador, Hotel Prezydencki, Hotel Hubertus, a także w Hotelu Pod Borem w Rudnej Małej k/rzeszowa. W roku 2008 w ramach realizacji Projektu systemowego do zadania nr 3 Program Operacyjny Kapitał Ludzki przygotowanie projektu, jego realizacja i rozliczenie warsztaty projektowe oraz zadania nr 8 Organizacja szkolenia warsztatu dla pracowników projektu, koordynatorów i księgowych/specjalistów do praw obsługi finansowej projektu, prowadzone było dodatkowo doradztwo specjalistyczne dla pracowników ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie. Liczba godzin podczas, których beneficjenci skorzystali z poradnictwa wyniosła 211,5, z czego 134,5 godzin udzielanych było w ramach zadania nr 3. Ogółem z takiej formy dokształcania skorzystało 133 osoby zarówno w trybie on line jak i w formie spotkań z dyżurującymi doradcami w siedzibie ROPS w Rzeszowie oraz wynajętej sali w Hotelu Ambasador. Umowy o świadczenie tych usług, zawierane były podobnie, jak w przypadku innych szkoleń z osobami fizycznymi 3 trenerów, jak również z 2 firmami specjalizującymi się w szkoleniach i doradztwie. Również w 2008 roku odbyła się konferencja podsumowująca dotychczasową realizację Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w województwie podkarpackim w jednostkach działających w obszarze pomocy społecznej dobre praktyki. W konferencji 56

57 podczas, której przedstawione zostały doświadczenia i dobre praktyki z realizacji projektów, udział wzięli przedstawiciele podmiotów realizujących projekt systemowy i/lub konkursowy w ramach Priorytetu VII. Przez okres realizacji Projektu systemowego tj. do grudnia 2009 roku, kwota jaką wykorzystano na wykonanie zadań wynosi ,62zł, co stanowi 77,34% środków zaplanowanych na lata , a zarazem 19,53% łącznej alokacji przewidzianej na lata realizacji całego Projektu Człowiek - najlepsza inwestycja - Szkolenia i specjalistyczne doradztwo dla kadr instytucji pomocy społecznej... jest projektem współfinansowanym z Europejskiego Funduszu Społecznego, dla którego najważniejszym jego wskaźnikiem efektywności jest osiągnięcie założonych rezultatów: twardych i miękkich. Rezultaty twarde, tzw. ilościowe, określiły w Projekcie m. in.: liczbę godzin dydaktycznych szkoleń/warsztatów oraz godzin doradztwa specjalistycznego dla beneficjentów, liczbę kadry pomocy społecznej biorącej udział czy kończącej szkolenia. Monitorowane były przy pomocy list obecności i wydanych dyplomów potwierdzających udział w szkoleniach/warsztatach. Rezultaty miękkie jakościowe natomiast dotyczyły: zwiększenia motywacji i aspiracji zawodowych kadr instytucji integracji i pomocy społecznej, podniesienie umiejętności psychospołecznych i psychologicznych w zakresie pracy z osobami wykluczonymi społecznie, a również radzenia sobie ze stresem i rozwiązywania problemów w pracy zawodowej. Rezultaty te mierzone były przy pomocy ankiet wypełnianych przez beneficjentów przed i po zakończeniu udziału w szkoleniu. Ponadto monitoring Projektu realizowanego przez ROPS w Rzeszowie obejmował również stałą kontrolę realizacji poszczególnych zadań w projekcie poprzez analizę dokumentacji czy stworzenie bazy danych uczestników. Osiągnięcie rezultatów twardych i miękkich w latach przyczyniło się do osiągnięcia celów szczegółowych, jakimi są podniesienie kwalifikacji zawodowych i zwiększenie kompetencji okołozawodowych kadr pomocy społecznej, co z kolei przyczyni się do osiągnięcia celu głównego projektu, czyli wzmocnienia i doskonalenia potencjału instytucji pomocy społecznej. 57

58 6. Koordynacja systemu zabezpieczenia społecznego Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego ma na celu ułatwienie obywatelom Unii Europejskiej korzystanie z prawa równego traktowania. Sprawia, że obywatele wszystkich państw członkowskich mają takie same obowiązki i korzystają z takich samych praw wynikających z przepisów prawnych każdego państwa członkowskiego na takich samych zasadach i warunkach jak obywatele tego państwa. Oznacza to, że od momentu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej 17 tj. od 1 maja 2004 roku Polacy przemieszczając się w granicach Wspólnoty oraz Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) 18 i Szwajcarii uzyskali prawo do świadczeń rodzinnych w tych państwach członkowskich. W ramach Unii Europejskiej koordynację systemów zabezpieczenia społecznego zapewniają przepisy w randze rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady 19, natomiast w stosunkach z innymi państwami ratyfikowane umowy dwustronne o zabezpieczeniu społecznym 20. Oddział Świadczeń Rodzinnych Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Rzeszowie realizuje zadania z zakresu koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, w odniesieniu do świadczeń rodzinnych na poziomie samorządu województwa. Podstawę prawną stanowi art. 21 ustawy z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych 21. Są to zadania zlecone z zakresu administracji rządowej, do których należą: pełnienie funkcji instytucji właściwej w związku z udziałem Rzeczpospolitej Polskiej w koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w przypadku przemieszczania się osób w granicach Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego; wydawanie decyzji w sprawach świadczeń rodzinnych realizowanych w związku z koordynacją systemów zabezpieczenia społecznego. 17 Do Unii Europejskiej należy 27 państw tj.: Austria, Belgia, Bułgaria, Cypr, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Malta, Niemcy, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Szwecja, Węgry, Wielka Brytania, Włochy. 18 W ramach Europejskiego Obszaru Gospodarczego są: Islandia, Liechtenstein, Norwegia. 19 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004r., w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE Nr L 200, z dnia 7 czerwca 2004r.) oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009r., dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE Nr L 284, z dnia 30 października 2009r.). Źródło: tj. Dz. U. z 2006r., Nr 139, poz. 992 z późn. zm. 58

59 Ponadto ROPS od 1 października 2008 roku realizuje nowe zadanie na podstawie art. 12 ust 3 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów 22. Samorząd Województwa realizuje zadania w zakresie świadczeń z funduszu alimentacyjnego jako zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej. Do zadań tych należy: pełnienie funkcji instytucji właściwej w związku z udziałem Rzeczypospolitej Polskiej w koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w przypadku przemieszczania się osób w granicach Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego, wydawanie decyzji w sprawach świadczeń z funduszu alimentacyjnego realizowanych w związku z koordynacją systemów zabezpieczenia społecznego. Osoba pracująca legalnie w kraju UE i EOG podlega ustawodawstwu tego kraju, w którym ubiega się świadczenia rodzinne. Aby otrzymać świadczenia rodzinne w danym państwie trzeba spełnić kryteria formalno prawne w nim obowiązujące. W państwie członkowskim UE, EOG i Szwajcarii należy złożyć wniosek wraz z wymaganymi dokumentami w instytucji właściwej do wypłaty świadczeń w tym kraju. Instytucja właściwa kraju UE i EOG przesyła do kraju, w którym zamieszkują członkowie rodziny lub wydaje wnioskodawcy właściwy formularz z serii E 400 /E 401, E 402, E 403, E 404, E 405, E 407, E 411/ celem ustalenia państwa w pierwszej kolejności zobowiązanego do wypłaty świadczenia rodzinnego. Cała procedura jest długotrwała, trwa około 6 miesięcy, ponieważ każde z państw posiada termin 3 miesięcy na prawidłowe załatwienie sprawy. Po otrzymaniu formularza z serii E 400 tutejszy Urząd zbiera informacje o osobie, która w Polsce mieszka z dziećmi tzn. czy ona jest aktywna zawodowo w Polsce i czy w okresie wskazanym przez instytucję zagraniczną była uprawniona do świadczeń rodzinnych w Polsce. Aby to ustalić ROPS w pierwszej kolejności zbiera informacje: od osoby mieszkającej z dziećmi w Polsce, z Powiatowego Urzędu Pracy, KRUS, ZUS o aktywności zawodowej, z Urzędu Miasta potwierdza skład rodziny, Ośrodka Pomocy Społecznej ustala czy były pobierane lub nie pobierane świadczenia rodzinne w Polsce. 22 tj. Dz. U. z 2009r., Nr 1, poz. 7 z późn. zm.. 59

60 Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Rzeszowie jest jedyną instytucją właściwą na terenie województwa podkarpackiego, do której przesyłane są lub składane wnioski o ustalenie prawa do krajowego świadczenia rodzinnego, w sytuacji gdy jeden z rodziców pracuje lub zamieszkuje na terytorium innego państwa członkowskiego. ROPS odpowiada, więc za prawidłowe stosowanie przepisów wspólnotowych i kieruje się dwoma podstawowymi zasadami: zasada pierwszeństwa ustawodawstwa wykonywania pracy (państwem właściwym do wypłaty jest państwo wykonywania pracy); zasada pierwszeństwa ustawodawstwa zamieszkania członków rodziny (w przypadku, gdy aktywność zawodowa jest wykonywana w dwóch państwach). Powyższe zasady służą przede wszystkim respektowaniu zakazu wielokrotnego pobierania świadczeń w tym samym czasie na tę samą osobę. Ponadto każde państwo UE ma różną wysokość świadczeń rodzinnych. Zatem, jeśli jeden z rodziców pracuje za granicą, natomiast drugi mieszka w Polsce wraz z dzieckiem i nie pracuje, świadczenie w całości należy pobierać za granicą. Natomiast, jeżeli oboje rodzice pracują, wówczas w pierwszej kolejności o świadczenie należy starać się w kraju, w którym zamieszkują dzieci, a dopiero w drugiej kolejności w kraju wykonywania pracy przez drugiego rodzica tak, aby świadczenie zostało przyznane w najwyższej możliwej wysokości. Tabela nr 15. Liczby spraw rozpatrywane na potrzeby instytucji zagranicznych w latach 2008, Wyszczególnienie Liczba spraw rozpatrywanych na potrzeby instytucji zagranicznych Rok 2008 Rok 2009 Liczba spraw w poszczególnych kategoriach w latach Świadczenia rodzinne Świadczenia z funduszu alimentacyjnego Liczba spraw ogółem w poszczególnych latach Źródło: Dane pochodzą z materiałów udostępnionych przez Oddział Świadczeń Rodzinnych Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Rzeszowie. 60

61 W 2008 roku do Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Rzeszowie wypłynęło spraw, rozpatrywanych na potrzeby instytucji zagranicznych, natomiast w roku następnym Są to liczby wystąpień instytucji zagranicznych z UE, EOG i Szwajcarii o udzielenie informacji na właściwych formularzach z serii E 400 w celu przyznania świadczeń rodzinnych w tych krajach dla obywateli polskich. Do jednej sprawy ROPS może otrzymywać kilka różnych formularzy w zależności od informacji jakie instytucja zagraniczna pragnie uzyskać o danej rodzinie lub osobie. Łączna liczba formularzy, które otrzymał ROPS w 2008 roku wynosi 6 829, natomiast rok później Wykres nr 19. Liczba formularzy otrzymanych przez ROPS z instytucji zagranicznych w latach 2008, świadczenia rodzinne świadczenia z funduszu alimentacyjnego rok formularzy rok formularzy Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez Oddział Świadczeń Rodzinnych Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Rzeszowie. 61