POWIERZCHNIA I LUDNOŚĆ W PRZEKROJU TERYTORIALNYM W 2013 R. AREA AND POPULATION IN THE TERRITORIAL PROFILE IN 2013

Transkrypt

1 GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY CENTRAL STATISTICAL OFFICE POWIERZCHNIA I LUDNOŚĆ W PRZEKROJU TERYTORIALNYM W 2013 R. AREA AND POPULATION IN THE TERRITORIAL PROFILE IN 2013 Statistical Information and Elaborations Informacje i opracowania statystyczne Warszawa 2013

2 Opracowanie publikacji Preparation of the publication kierujący supervisor GUS, Departament Metodologii, Standardów i Rejestrów CSO, Methodology, Standards and Registers Department Ireneusz Budzyński dyrektor Departamentu director of the Department zespół team Ewa Kacperczyk, Krystyna Korczak-Żydaczewska, Magdalena Milusz, Jolanta Wójcikowska, Anna Sznejder (wykonanie mapy preparation of the map) Małgorzata Marczak (Centrum Informatyki Statystycznej Statistical Computing Centre) Okładka Cover Zakład Wydawnictw Statystycznych Statistical Publishing Establishment ISSN Publikacja dostępna na CD oraz w Internecie Publication available on CD-ROM and at website

3 PRZEDMOWA Niniejsza publikacja stanowi kolejną, wydawaną w cyklu rocznym od 1984 roku, prezentację danych o i liczbie w poszczególnych jednostkach podziału terytorialnego kraju oraz w regionach (NTS 1) i podregionach (NTS 3), funkcjonujących w ramach Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS). W imiennych wykazach województw, powiatów, miast na prawach powiatu, gmin, miast, a także regionów oraz podregionów zamieszczono lokaty tych jednostek pod względem i w ogólnej zbiorowości jednostek danego rodzaju. W wykazie gmin oznaczono ponadto jednostki o największej i najmniejszej i liczbie w obrębie każdego województwa oraz odpowiednio wyróżniono nazwy gmin, w których znajdują się: przedsiębiorstwa uzdrowiskowe, porty lotnicze, porty morskie, przejścia graniczne. Publikację opracowano na podstawie: rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia, stosowania i udostępniania krajowego rejestru urzędowego podziału terytorialnego kraju oraz związanych z tym obowiązków organów administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 1998 r. Nr 157, poz z późn. zm.), rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie wprowadzenia Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS), (Dz. U. z 2007 r. Nr 214, poz z późn. zm.), rozporządzeń Rady Ministrów: z dnia 10 lipca 2012 r. w sprawie przywrócenia miastu Wałbrzych statusu miasta na prawach powiatu oraz ustalenia granic powiatu wałbrzyskiego (Dz. U. z 2012 r., poz. 853) oraz z dnia 31 lipca 2012 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast oraz zmiany siedziby władz gminy (Dz. U. z 2012 r., poz. 873), danych o jednostek podziału terytorialnego kraju, uzyskanych z Departamentu Informacji o Nieruchomościach w Głównym Urzędzie Geodezji i Kartografii, danych o liczbie w poszczególnych jednostkach podziału terytorialnego kraju oraz według grup wiekowych uzyskanych z Departamentu Badań Demograficznych i Rynku Pracy GUS, danych o lokalizacji przedsiębiorstw uzdrowiskowych uzyskanych z Departamentu Badań Społecznych i Warunków Życia GUS, danych o lokalizacji przejść granicznych (w tym portów lotniczych i morskich) określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 632, z późn. zm.), rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych (Dz. U. z 2012 r., poz. 1474), obwieszczeniu Ministra Spraw Wewnętrznych (Monitor Polski z 2012 r., poz. 898) oraz w decyzji Rady z dnia 6 grudnia 2007 r. w sprawie pełnego stosowania przepisów dorobku Schengen w Republice Czeskiej, Republice Estońskiej, Republice Łotewskiej, Republice Litewskiej, Republice Węgierskiej, Republice Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republice Słowenii i Republice Słowackiej (Dz. U. Unii Europejskiej z dn. 8 grudnia 2007 r. L 323/34). Dyrektor Departamentu Metodologii, Standardów i Rejestrów Ireneusz Budzyński Warszawa, lipiec 2013 r.

4 PREFACE This publication is a subsequent presentation in the cycle of annual publications issued since 1984 and concerning the data on the area and of particular units of territorial division of the country, as well as of regions (NTS 1) and subregions (NTS 3) operating within the Nomenclature of Units for Statistical Purposes (NTS). In the lists of names of voivodships, powiats, cities with powiat status, gminas, towns, as well as regions and subregions, there were included the ranking positions of these units with regard to area and in the general group of units of particular types. The list of gminas comprises additional designation of the units with the largest and the smallest areas and in particular voivodships, as well as the names of the gminas in which there are located: health resort enterprises, airports, seaports, border crossings. The publication is based on: Regulation of the Council of Ministers of 15 December 1998 on detailed principles of running, using and making available the territorial register and related to it obligations of the state administration agencies and units of self-government entities (Journal of Laws of year 1998 No 157, item 1031 with amendments), Regulation of the Council of Ministers of 14 November 2007 on introduction the Nomenclature of Units for Statistical Purposes (NTS), (Journal of Laws of 2007 No 214, item 1573 with amendments), Regulation of the Council of Ministers concerning the changes in territorial division of the country (Journal of Laws of 2012 item 853 and 873), the data on the area of the units of territorial division of the country obtained from the Department of Information on Real Estates of the Head Office of Geodesy and Cartography, the data on in particular units of territorial division and by age groups obtained from the Demographic Surveys and Labour Market Department of CSO, the data on the location of health resort enterprises obtained from the Social Surveys and Living Conditions Department of CSO, the data on the location of border crossings (including airports and seaports) specified in the Regulations of the Council of Ministers (Journal of Laws of 2001 No 62, item 632 with amendments), Regulation of the Minister of Interior (Journal of Laws of 2012, item 1474), the Announcement by the Minister of Interior (Official Journal of the Republic of Poland of 2012, item 898) as well as the Council Decision of 6 December 2007 on the full application of the provisions of the Schengen acquis in the Czech Republic, the Republic of Estonia, the Republic of Latvia, the Republic of Lithuania, the Republic of Hungary, the Republic of Malta, the Republic of Poland, the Republic of Slovenia and the Slovak Republic (Official Journal of the European Union of 8 Dec 2007 L 323/34). Director of Methodology, Standards and Registers Department Ireneusz Budzyński Warsaw, July 2013

5 SPIS TREŚCI CONTENTS Strona Page Przedmowa... 3 Preface... 4 Uwagi metodyczne... 7 Methodological notes Wyniki badań synteza... 9 Results of surveys synthesis (Resume) TABLICE TABLES Numer Number Strona Page, ludność oraz lokaty według województw , and ranking positions by voivodships, ludność oraz lokaty według powiatów i miast na prawach powiatu , and ranking positions by powiats and cities with powiat status i ludność powiatów i miast na prawach powiatu według województw and of powiats and cities with powiat status by voivodships i ludność według rodzaju gmin w przekroju województw and by the types of the gminas by voivodships i ludność w miastach oraz liczba miast powyżej 20 tys. mieszkańców według województw and in towns and number of towns with more than 20 thous. inhabitants by voivodships i ludność na terenach wiejskich oraz liczba miejscowości wiejskich według województw 6 31 and on rural territories and number of rural localities by voivodships Powiaty i miasta na prawach powiatu według w przekroju województw Powiats and cities with powiat status by area by voivodships Gminy według w przekroju województw Gminas by area by voivodships Miasta według w przekroju województw Towns by area by voivodships Tereny wiejskie według w przekroju województw Rural territories by area by voivodships Powiaty i miasta na prawach powiatu według w przekroju województw Powiats and cities with powiat status by by voivodships Gminy według w przekroju województw Gminas by by voivodships Miasta według w przekroju województw Towns by by voivodships Tereny wiejskie według w przekroju województw Rural territories by by voivodships Powiaty i miasta na prawach powiatu według i Powiats and cities with powiat status by area and 5

6 Numer Number Strona Page Gminy według i Gminas by area and Przeciętna a i liczba w powiatach i miastach na prawach powiatu według województw Average area and in powiats and cities with powiat status by voivodships Przeciętna a i liczba w gminach według województw Average area and in gminas by voivodships Powiaty i miasta na prawach powiatu według gęstości zaludnienia w przekroju województw Powiats and cities with powiat status by density by voivodships Gminy według gęstości zaludnienia w przekroju województw Gminas by density by voivodships Miasta według gęstości zaludnienia w przekroju województw Towns by density by voivodships Tereny wiejskie według gęstości zaludnienia w przekroju województw Rural territories by density by voivodships według grup wieku w przekroju województw by age groups by voivodships Zestawienie jednostek podziału terytorialnego oraz podregionów (NTS 3) według województw Number of territorial division units and subregions (NTS 3) by voivodships Zmiany podziału terytorialnego w okresie od r. do r Changes in territorial division in the period since 2 nd January 2012 till 1 st January 2013, ludność oraz lokaty według gmin , and ranking positions by gminas, ludność oraz lokaty według miast , and ranking positions by towns, ludność oraz lokaty według regionów (NTS 1) , and ranking positions by regions (NTS 1), ludność oraz lokaty według podregionów (NTS 3) , and ranking positions by subregions (NTS 3) Największe i najmniejsze jednostki podziału terytorialnego oraz NTS The biggest and the smallest units of territorial division and NTS MAPA MAP Przyrost lub ubytek w miastach i na terenach wiejskich oraz gęstość 10 zaludnienia według województw... Increase or decrease of living in towns and on rural territories as well as density by voivodships WYKRESY GRAPHS Wykres 1. Rozkład powiatów i miast na prawach powiatu według gęstości zaludnienia Graph 1. Gradation of the powiats and cities with powiat status by their density Wykres 2. Rozkład gmin według gęstości zaludnienia Graph 2. Gradation of the gminas by density 6

7 UWAGI METODYCZNE Podział kraju na województwa, powiaty, miasta na prawach powiatu, gminy i miasta oraz liczbę miejscowości wiejskich wykazano według stanu w dniu r. Również według tego stanu prezentowany jest podział na jednostki nomenklatury NTS: regiony (NTS 1) i podregiony (NTS 3). Dane o jednostek podziału terytorialnego według stanu w dniu r., wyrażone w hektarach i kilometrach kwadratowych, podano zgodnie z wykazami państwowego rejestru granic i jednostek podziałów ch kraju (PRG), prowadzonego w Głównym Urzędzie Geodezji i Kartografii. Na podstawie tych danych wyliczona została a jednostek nomenklatury NTS: regionów (NTS 1) i podregionów (NTS 3). Według wykazów na rok 2013 uległa zmianie wyłącznie a tych jednostek, na które rzutowały zmiany w podziale m kraju, ogłoszone w Dzienniku Ustaw (przedstawione w Tabl. 25). jednostek podziału terytorialnego wyrażona w kilometrach kwadratowych może różnić się od danych wyrażonych w hektarach, gdyż zgodnie z informacją Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii, nie jest ona wynikiem zaokrągleń z ha lecz odrębnego wyliczania przez aplikację, zapewniającą przede wszystkim sumowalność jednostek niższego szczebla na jednostki nadrzędne. Liczbę we wszystkich prezentowanych jednostkach wykazano na podstawie bilansu według stanu w dniu r., na bazie Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011 r., w przeliczeniu na podział obowiązujący od r. Wyjątek stanowi Tabl. 23 dotycząca według ekonomicznych grup wieku, w której dane nie zostały przeliczone i są prezentowane według stanu w dniu r. W celu uzyskania dokładniejszego wyniku, liczbę w przekroju jednostek podziału terytorialnego obliczono na podstawie danych o wyrażonej w hektarach. W tablicach zawierających przedziały liczbowe wyrażone, jednostki podziału terytorialnego kwalifikowano do poszczególnych przedziałów w oparciu o ich ę wyrażoną w hektarach. Lokaty jednostek podziału terytorialnego kraju oraz regionów (NTS 1) i podregionów (NTS 3) prezentowane są w odniesieniu do wyrażonej w hektarach oraz. Lokaty określają pozycję danej jednostki w ogólnej zbiorowości jednostek danego stopnia podziału terytorialnego (w przypadku szczebla powiatowego odrębnie dla powiatów oraz miast na prawach powiatu), a także regionów (NTS 1) i podregionów (NTS 3). W przypadku, gdy dwie lub więcej jednostek ma identyczną ę lub liczbę, otrzymują one taką samą lokatę. Następna jednostka, o mniejszej wartości cechy, otrzymuje następną w kolejności lokatę. W związku z tym liczba lokat może być mniejsza niż liczba jednostek danego stopnia podziału terytorialnego. 66 miast stanowiących gminy miejskie, które jednocześnie posiadają status miasta na prawach powiatu, ujętych jest w tablicach dotyczących miast na prawach powiatu oraz gmin, a także w tablicy prezentującej dane dla miast. Również lokaty pod względem i zostały im nadane we wszystkich tych grupach jednostek, tj. w zbiorowości miast na prawach powiatu, gmin oraz miast. Zbiorowość 908 miast prezentowaną w Tablicach: 5, 9, 13, 21 i 27 stanowi: 306 gmin miejskich oraz 602 miasta położone w gminach miejsko-wiejskich. Tereny wiejskie w 2173 gminach, prezentowane w Tablicach: 6, 10, 14 i 22 stanowią gminy wiejskie (1571 jednostek) oraz obszary wiejskie w gminach miejsko-wiejskich (602 jednostki). 7

8 METHODOLOGICAL NOTES division of the country into voivodships, powiats, cities with powiat status, gminas and towns, as well as the number of rural localities are listed as of 1 th January 2013, and so is the division into NTS units: regions (NTS 1) and subregions (NTS 3). The area of the units of territorial division as of 1 st January 2013, presented in hectares and square kilometres, are given according to the state register of borders and area of the units of territorial divisions of the country, kept by Head Office of Geodesy and Cartography. Basing on this data the area of the statistical division units (regions NTS 1 and subregions NTS 3) was calculated. In comparison to previous year the area of only these units were changed which were affected by the changes in the territorial divisions of the country, listed in the Journal of Laws (presented in Table 25). The area of the territorial division units given can differ from the data given in hectares. According to Head Office of Geodesy and Cartography information these data are not the result of rounding the area from hectares but of separated calculation by the application, the main aim of which is the summing up the areas of the lower level units to the units of higher level. The in all presented units is a balance as of 31 st December 2012 made on the basis of and Housing Census 2011 then recalculated according to the territorial division of the country as of 1 st January Exception is Table 23, presenting by age groups as of 31 st December, without the recalculation. The across the units of territorial division was calculated according to the data on area in hectares in order to obtain more accurate result. In the tables where area is expressed the units of territorial division were qualified into particular sections according to their area in hectares. Position in the list of particular units of territorial division of the country, as well as regions (NTS 1) and subregions (NTS 3) are presented with regard to area expressed in hectares and. The position indicates the rank for given unit in a general group of units of particular level of territorial division (in case of powiat level the rank positions to groups of powiats and cities with powiat status are given separately), as well as regions (NTS 1) and subregions (NTS 3). If two or more units have the same area or, they are assigned to the same place in the list. A successive unit with smaller feature value is assigned to a consecutive position in the list. Therefore the number of places in the list can be smaller than the number of units of particular level of territorial division. 66 towns which are urban gminas, being also the cities with powiat status are listed in the tables containing cities with powiat status, gminas, and in the table presenting the data for towns. The positions in terms of area and are assigned to these cities in all above groups of units, i.e. in the group of cities with powiat status, gminas and towns. The group of 908 towns presented in Tables: 5, 9, 13, 21 and 27 constitutes together: the urban gminas (306 units) and towns in the urban-rural gminas (602 units). Rural territories in 2173 gminas, presented in Tables: 6, 10, 14 and 22 constitutes together: the rural gminas (1571 units) as well as rural areas in the urban-rural gminas (602 units). 8

9 WYNIKI BADAŃ SYNTEZA 1. Zmiany podziału terytorialnego Według stanu w dniu 1 stycznia 2013 r. w Polsce jest 16 województw, 314 powiatów, 66 miast na prawach powiatu oraz gmin. Wzrost miast na prawach powiatu jest wynikiem przywrócenia tej rangi, po dziesięciu latach, miastu Wałbrzych w woj. dolnośląskim. Pozostałe zmiany wprowadzone w podziale m kraju z dniem 1 stycznia 2013 r. nie rzutowały na identyfikatory i nazwy jednostek podziału terytorialnego; obejmowały one wyłącznie zmiany granic przeniesienie fragmentów jednostek: 2 województw, 7 powiatów i 2 miast na prawach powiatu, 8 gmin, w tym 2 o statusie miasta, 5 miast leżących na terenie gminy. Zazwyczaj miasta powiększają swoją ę poprzez włączenie do nich fragmentów terenów wiejskich. W przypadku miasta na prawach powiatu Bydgoszcz (woj. kujawsko-pomorskie) oraz miasta w gminie miejsko-wiejskiej Ciechanowiec (woj. podlaskie, pow. wysokomazowiecki) z terenu miast wyłączone zostały fragmenty ich obszarów, przyłączone następnie do sąsiadujących terenów wiejskich. Zmiana w podziale m rzutująca na miasto Bydgoszcz oraz gm. Osielsko w pow. bydgoskim (woj. kujawskopomorskie) jest przypadkiem szczególnym. Powierzchnie wymienionych jednostek pozostały niezmienione w porównaniu z poprzednim rokiem, gdyż prace nad dokumentacją geodezyjną tej zmiany (ogłoszonej w Dzienniku Ustaw), na dzień r. nie zostały sfinalizowane. Gminy w woj. wielkopolskim Żerków (pow. jarociński) i Czermin (pow. pleszewski) oraz miasto i obszar wiejski w miejsko-wiejskiej gminie Tychowo (pow. białogardzki, woj. zachodniopomorskie) wymieniały między sobą fragmenty terenów. Ponadto, z dniem r. weszła w życie zmiana nazwy gminy wiejskiej Słupia (Jędrzejowska) na Słupia. Gmina leży w pow. jędrzejowskim, woj. świętokrzyskie. Łącznie zmiany dotyczyły 8 województw. 2. Zmiany jednostek podziału terytorialnego W porównaniu z ubiegłym rokiem, zmiany jednostek wynikały wyłącznie ze zmian wprowadzonych w podziale m kraju, ogłoszonych w Dzienniku Ustaw. Dotyczyły one jednostek każdego ze szczebli podziału terytorialnego. Zmiana na poziomie wojewódzkim polegała na wyłączeniu z woj. wielkopolskiego i przyłączeniu do woj. lubuskiego terenu o 1 hektara. Na szczeblu powiatowym najbardziej znaczący był ubytek powiatu wałbrzyskiego w związku z wyłączeniem z niego gminy miejskiej Wałbrzych (8 470 ha) i przywróceniem jej statusu miasta na prawach powiatu. Pozostałe zmiany na szczeblu powiatowym, wynikające ze zmian na poziomie gminnym, obejmowały fragmenty terenu o od 1 do 5 ha. Znacznie większych dotyczą zmiany w obrębie gmin miejsko-wiejskich, polegające na przesunięciu fragmentów obszarów między miastami i obszarami wiejskimi, które objęły łącznie 883 ha. Największa zmiana w tej grupie jednostek nastąpiła w gminie Ciechanowiec w pow. wysokomazowieckim, woj. podlaskie. W jej wyniku obszar wiejski tej gminy powiększył się o 648 ha wyłączonych z miasta Ciechanowiec. W rezultacie kolejnych pod względem wielkości zmian wzrosła a miast w gminach: Żarów w pow. świdnickim, woj. dolnośląskie (o 88 ha) i Sępólno Krajeńskie w pow. sępoleńskim, woj. kujawsko-pomorskie (o 73 ha). O taką liczbę hektarów zmniejszyła się a obszarów wiejskich tych gmin. Także w tym roku, w skali kraju, a miast uległa zmniejszeniu, a ubytek wyniósł 436 ha. Jest to przede wszystkim wynikiem wspomnianej wyżej zmiany terytorialnej w gminie miejsko-wiejskiej Ciechanowiec. Łącznie tereny wiejskie w Polsce mają ę ha, co stanowi 93,1% kraju. 9

10 Największy procentowy udział mają tereny wiejskie w województwach: warmińsko-mazurskim (97,5%, ha) i lubelskim (96,1%, ha), najmniejszy w woj. śląskim (69,3%, ha). Pod względem, jednostki podziału terytorialnego uzyskały następujące lokaty: województwa od 1 do 16, powiaty od 1 do 313 (dwa powiaty: golubsko-dobrzyński w woj. kujawsko-pomorskim i pińczowski w woj. świętokrzyskim, ponownie mają jednakową 254 lokatę, która odpowiada ha), miasta na prawach powiatu od 1 do 65 gdyż Leszno (woj. wielkopolskie) i Siedlce (woj. mazowieckie) mają taką samą 60 lokatę (3 186 ha). gminy od 1 do 2 344, gdyż w 113 przypadkach jednakową pozycję miały dwie gminy, w 8 przypadkach trzy, a w 2 przypadkach cztery jednostki, miasta, w liczbie 908 od 1 do 799 w 91 przypadkach jednakową lokatę miały dwa miasta, w 6 przypadkach trzy miasta, a w dwóch cztery miasta. 3. Zmiany w jednostkach podziału terytorialnego Liczba Polski w porównaniu ze stanem na koniec poprzedniego roku, zmniejszyła się o osób (0,01%). W przekroju województw spadek odnotowano w 10 spośród 16 jednostek, największy w województwach: śląskim (o osób, co w porównaniu z poprzednim rokiem stanowi 0,2%) i łódzkim (9 030, 0,4%). Największy przyrost mieszkańców nastąpił w woj. mazowieckim (16 156, 0,3%), kolejne było woj. małopolskie (7 281, 0,2%), następnie wielkopolskie i pomorskie (przyrost o ponad 6,5 tys. osób, odpowiednio 0,2 i 0,3%). W grupie powiatów, liczba zwiększyła się w 120 spośród 314 jednostek. Powiatem o największym wzroście był pow. poznański, woj. wielkopolskie (6 869 osób, 2,0%). Największy ubytek nastąpił w pow. wałbrzyskim, woj. dolnośląskie ( osób, 67,3%), co w głównej mierze było następstwem, już wspomnianego, wyłączenia z powiatu miasta na prawach powiatu Wałbrzych. 10

11 Tylko w 9 spośród 66 miast na prawach powiatu odnotowano wzrost. Był on największy w m. st. Warszawa (7 026 osób, 0,4%), następnie w Rzeszowie (1 997, 1,1%). W tej grupie jednostek największe ubytki przypadają na Łódź (6 095, 0,8%), Poznań (2 822, 0,5%) oraz Katowice (2 071, 0,7%). Rozpatrując zbiorowość gmin, wzrost mieszkańców odnotowano w na ogólną liczbę jednostek. Największy przyrost nastąpił, jak wspomniano powyżej, w gminach miejskich, będących miastami na prawach powiatu: Warszawie i Rzeszowie. Kolejne gminy to: gmina miejsko-wiejska Piaseczno, pow. piaseczyński, woj. mazowieckie (1 558 osób, 2,1%), gmina miejska Ząbki w pow. wołomińskim, także w woj. mazowieckim (1 214, 4,1%) oraz gmina wiejska Komorniki w pow. poznańskim, woj. wielkopolskie (1 186, 5,7%). Liczba mieszkańców obniżyła się najbardziej w wymienionych już: Łodzi, Poznaniu i Katowicach, oraz w kolejnych miastach na prawach powiatu: Bydgoszczy w woj. kujawsko-pomorskim (1 766, 0,5%), a także w Sosnowcu (1 749, 0,8%) w woj. śląskim. Liczba zamieszkałej w miastach, w porównaniu z poprzednim rokiem, zmniejszyła się o osób (0,2%). Największe ubytki odnotowano w województwach: śląskim ( osób, 0,4%), łódzkim (9 355, 0,6%) oraz dolnośląskim (6 399, 0,3%). Wzrost nastąpił wyłącznie w woj. mazowieckim (9 514 osób, 0,3%), co wynika głównie z przyrostu mieszkańców m. st. Warszawa. Kolejne po stolicy miasta, w których zwiększyła się liczba mieszkańców to wymienione wyżej: miasto na prawach powiatu Rzeszów i Ząbki. Łącznie, w grupie miast podanych imiennie, mieszkańców przybyło w 274 spośród 908 jednostek. Ubytki były największe we wzmiankowanych już miastach na prawach powiatu: Łódź, Poznań, Katowice, Bydgoszcz i Sosnowiec. Na terenach wiejskich, w porównaniu z poprzednim rokiem, liczba zwiększyła się o osób (0,3 %). Największy przyrost nastąpił na terenach wiejskich woj. wielkopolskiego (10 616, 0,7%), następnie województw: małopolskiego (9 675, 0,6%), pomorskiego (7 526, 1,0% i mazowieckiego (6 642, 0,4%). Największe ubytki przypadły na województwa: lubelskie i podlaskie (odpowiednio 2 238, 0,2% i 1 660, 0,3 %). Pod względem, jednostki podziału terytorialnego uzyskały następujące lokaty: województwa od 1 do 16, powiaty od 1 do 314, a miasta na prawach powiatu od 1 do 66, gminy od 1 do 2 303, gdyż w 158 przypadkach taką samą pozycję miały dwie jednostki, a w 9 przypadkach trzy, miasta od 1 do 885, gdyż w 21 przypadkach taką samą lokatę miały dwa miasta, w 1 przypadku trzy miasta. 4. Gęstość zaludnienia Liczba osób przypadająca w Polsce wynosi 123. W przekroju województw, największą gęstość zaludnienia odnotowano w woj. śląskim (374 osób ), następnie w woj. małopolskim (221). Wartość wskaźnika niższa niż 100 osób/1 km 2 występuje w pięciu województwach: podlaskim (o najniższej gęstości zaludnienia 59 osób/1 km 2 ), warmińsko-mazurskim, lubuskim, zachodniopomorskim oraz lubelskim. Wśród powiatów, zgodnie z Wykresem 1, najwięcej (145) jest jednostek z gęstością zaludnienia w przedziale od osób, a miast na prawach powiatu (20), w przedziale osób. Rozpatrując jednostki imiennie, największą gęstość zaludnienia ma powiat pruszkowski w woj. mazowieckim (637 osób ). W grupie kolejnych 8 powiatów, w których wskaźnik jest wyższy niż 300 osób jest 6 powiatów należących do woj. śląskiego oraz 2 położone w woj. małopolskim. Najmniejsza gęstość zaludnienia (poniżej 30 osób/1 km 2 ) występuje w czterech powiatach: bieszczadzkim, woj. podkarpackie (20 osób/1 km 2 ), sejneńskim, suwalskim i hajnowskim, położonych w woj. podlaskim (odpowiednio 25, 28, 28 osób/1 km 2 ). Trzy najgęściej zaludnione miasta na prawach powiatu to, położone w woj. śląskim: Świętochłowice (3 935 osób/1 km 2 ), Chorzów (3 344) i w woj. mazowieckim m.st. Warszawa (3 317). Miasto na prawach powiatu z najmniejszą gęstością zaludnienia to Świnoujście w woj. zachodniopomorskim (210 osób/1 km 2 ). Według Wykresu 2, więcej niż połowa gmin (1 544 spośród 2 479), przypada na przedziały o gęstości zaludnienia od 25 do 49 i od 50 do 99 osób. Największą gęstość zaludnienia (powyżej osób/1 km 2 ) mają 44 gminy. Rozpatrując jednostki imiennie, najgęściej zaludnione (ponad osób/1 km 2 ) są trzy gminy o charakterze miejskim: Legionowo w pow. legionowskim, Piastów w pow. pruszkowskim w woj. mazowieckim oraz wymienione wyżej Świętochłowice. Ponad osób przypada w kolejnych czterech gminach: wspomnianych już Chorzowie i m. st. Warszawa oraz położonych w woj. mazowieckim: Pruszkowie (pow. pruszkowski) i Mińsku Mazowieckim (pow. miński). 11

12 Buczkowice w pow. bielskim, woj. śląskie są gminą wiejską o najwyższej gęstości zaludnienia (566 osób/km 2 ), a Wołomin w pow. wołomińskim, w woj. mazowieckim najgęściej zaludnioną gminą miejskowiejską 835 osób/1 km 2. Najmniej 4 osoby przypadają w gminie wiejskiej Lutowiska w pow. bieszczadzkim, woj. podkarpackie. Kolejne jednostki o wartości wskaźnika poniżej 10 osób/1 km 2 to: Cisna w pow. leskim także w woj. podkarpackim, Płaska w pow. augustowskim i Giby w pow. sejneńskim, obie w woj. podlaskim oraz Nowe Warpno w pow. polickim, woj. zachodniopomorskie. Jest ono także najrzadziej zaludnioną gminą miejsko-wiejską. Gmina miejska o najniższej gęstości zaludnienia to Krynica Morska w pow. nowodworskim, woj. pomorskie (12 osób/1 km 2 ). 12

13 W grupie miast, dziewięć najgęściej zaludnionych jednostek ma wartość wskaźnika większą niż osób/1 km 2. Siedem z nich zostało wymienionych powyżej, jako najgęściej zaludnione gminy miejskie, dwie pozostałe to miasta leżące w woj. wielkopolskim na terenie gmin miejsko-wiejskich: Swarzędz w pow. poznańskim, (3 779 osób/1 km 2 ) i Nowe Skalmierzyce w pow. ostrowskim (3 073). Najmniejsza gęstość zaludnienia przypada na wymienioną już gminę miejską Krynica Morska oraz miasta leżące na terenie gmin miejsko-wiejskich w woj. podlaskim: Kleszczele w pow. hajnowskim i Suraż w pow. białostockim (odpowiednio 29, 30 osób/1 km 2 ). Gęstość zaludnienia terenów wiejskich w Polsce wynosi 52 osoby/km 2. Najwyższą dla województw odnotowano w: małopolskim i śląskim (odpowiednio 127 i 121 osób ), najniższą (mniej niż 30 osób/1 km 2 ) w województwach: zachodniopomorskim, warmińsko-mazurskim, podlaskim i lubuskim. 5. według grup wieku Struktura wiekowa jest prezentowana według tzw. ekonomicznych grup wieku, tj. w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym. Wymienione grupy wiekowe stanowią odpowiednio 18,3 %, 63,9% i 17,8% ogółu Polski. Według stanu w dniu r., osób w wieku przedprodukcyjnym było w Polsce Największy procentowy udział tej, w przekroju województw, odnotowano w woj. pomorskim (19,7%, osób). Województwo to ma także najwyższy odsetek osób w wieku od 0 do 2 lat (3,4%, co odpowiada osobom) oraz w grupie wiekowej 3 do 6 lat (4,7%, ). Kolejne są województwa: wielkopolskie, małopolskie i podkarpackie, w których ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowiła 19,4% ogółu. Jednocześnie, w woj. podkarpackim najwyższy jest odsetek mieszkańców w grupach wiekowych od 7 do 14 i od 15 do 17 lat (odpowiednio 8,4% i 3,7%, co odpowiada liczbie i osób). Najmniej procentowo osób w wieku przedprodukcyjnym jest w woj. opolskim (16,6%, ). Grupę w wieku produkcyjnym stanowi osób. Największy odsetek w tej grupie wiekowej odnotowano w województwach: opolskim, zachodniopomorskim i warmińsko-mazurskim (odpowiednio: 65,1%, , 65,0%, i 65,0%, osób). Najmniejszy odsetek w wieku produkcyjnym przypada na województwa: łódzkie i mazowieckie (po 62,9%, odpowiednio i osoby). Zbiorowość osób w wieku poprodukcyjnym w Polsce liczy W przekroju województw odsetek ich udziału w województwa wynosi od 15,7% ( osób) w woj. warmińsko-mazurskim do 20,0% ( ) w woj. łódzkim. 6. Regiony (NTS 1) i podregiony (NTS 3) Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS) wprowadzona w Polsce w 2000 r. obejmuje 5 poziomów: 3 poziomy pokrywające się z jednostkami zasadniczego podziału terytorialnego kraju oraz dodatkowe 2 poziomy nieadministracyjne regiony (NTS 1) i podregiony (NTS 3). Dane prezentowane dla regionów, województw, podregionów, powiatów i gmin odpowiadają poszczególnym poziomom nomenklatury od poziomu 1 do poziomu 5. Regiony (NTS 1) wprowadzone z dniem 1 maja 2004 r. zastąpiły istniejącą wcześniej na Poziomie 1 jednostkę obejmującą obszar całego kraju. Regiony, w liczbie 6, skupiają jednostki szczebla wojewódzkiego (Tabl. 28). Podregiony (NTS 3), w liczbie 66, grupują w ramach województwa kilka do kilkunastu powiatów (Tabl. 29). Zmiany granic gmin wprowadzone z dniem 1 stycznia 2013 r. nie miały wpływu na zasięg regionów (NTS 1). Na podregiony (NTS 3) rzutowały natomiast następujące zmiany: w woj. wielkopolskim wyłączono z gminy Siedlec w pow. wolsztyńskim (podregion 59 leszczyński) fragment obszaru o 1 ha i włączono go do woj. lubuskiego gminy Kargowa w powiecie zielonogórskim w podregionie 14 zielonogórskim; teren jest niezamieszkany, w woj. małopolskim wyłączono z gminy Kocmyrzów-Luborzyca w pow. krakowskim (podregion 20 krakowski) fragment obszaru o 5 ha i włączono go do miasta na prawach powiatu Kraków, stanowiącego podregion 21 m. Kraków; na przeniesionym terenie zamieszkuje 129 osób. 13

14 7. Przejścia graniczne W Tabl. 26 zawierającej dane o gminach zaznaczono jednostki, na terenie których znajdują się ogólnodostępne przejścia graniczne przeznaczone do przekraczania granicy państwowej na podstawie paszportów oraz innych uprawniających do tego dokumentów. Symbolem występowania przejścia granicznego nie oznaczono gmin, w których: znajdują się porty lotnicze i morskie gdyż porty te stanowią zarazem lądowe lub morskie przejścia graniczne, są zlokalizowane przejścia graniczne przeznaczone wyłącznie dla małego i uproszczonego ruchu granicznego, które można przekraczać na podstawie wydanych przepustek. Zgodnie ze wspomnianym w przedmowie układem z Schengen, granice Polski z: Czechami, Słowacją, Litwą i Niemcami stały się granicami wewnętrznymi Unii Europejskiej, a przejścia na granicach z tymi państwami zostały zamknięte. Funkcjonujące przejścia graniczne pozostały w gminach leżących przy granicach Polski z: Rosją (w 4 gminach), Białorusią (w 9 gminach) oraz Ukrainą (w 9 gminach). 14

15 RESULTS OF SURVEYS SYNTHESIS (RESUME) 1. Changes of territorial division According to the state of January 1 st 2013, defining number of administrative units in Poland, there are 16 voivodships, 314 powiats, 66 cities with powiat status and gminas. Increase in number of cities with powiat status is the result of the reinstatement (after ten years) of powiat status to urban gmina Wałbrzych. Remaining changes which were introduced into Poland territorial division as of January 1 st 2013, did not affect the list of the names and s of the territorial division units. There were only the shifts of the boundary of territorial units, i. e.: two voivodships, seven powiats and two cities with powiat status, eight gminas including two gminas with town status, five towns located within gmina territory. Moreover, on 24 april 2012, the change of the name of gmina Słupia (Jędrzejowska) in jędrzejowski powiat, in the świętokrzyskie voivodship was introduced. Gmina`s name after change is Słupia. All changes affected eight voivodships. 2. Changes of area of territorial division units In comparison to the previous year, the changes of territorial division were only the results of the changes published in the Journal of Laws. They affected the units of every level of territorial division: voivodships, powiats, cities with powiat status, gminas and their parts. The biggest change of area concerns the exclusion urban gmina Wałbrzych (8 470 ha) out of powiat wałbrzyski in the dolnośląskie voivodship. This gmina reinstated the position of the city with powiat status, what was mentioned above. Another change of the area was an exclusion of the part (648 ha) of town Ciechanowiec in urban-rural gmina Ciechanowiec (wysokomazowiecki powiat, podlaskie voivodship) and inclusion it into rural area of this gmina. Left changes concerned the area of 1 to 5 hectares. 3. Changes of Poland quantity, in comparison with the previous year, has fallen by persons (0,0%).The maximal decrease occurred in the voivodships: śląskie ( persons, what is a percentage drop by 0,2%) and łódzkie (9 030, 0,4%). A maximum rising of inhabitants was noted in the voivodship mazowieckie (16 156, 0,3%). In comparison with the previous year, the number of the inhabitants of the towns has dropped by persons (0,2%), mostly in the following voivodships: śląskie ( people, 0,4%), łódzkie (9 355, 0,6%) and dolnośląskie (6 399, 0,3%). The only rising was noted in the mazowieckie voivodship (9 514 osób, 0,3%). A comparison between the of rural territories in this and previous year shows the raise by inhabitants (0,3%), mostly in the wielkopolskie voivodship ( persons, 0,7%). The biggest decrease occurred in the voivodships: lubelskie (2 238, 0,2%) and podlaskie (1 660, 0,3 %). 4. density density in Poland equals to 123 persons. The highest value of the rate in the voivodship profile occurred in the śląskie voivodship 374 persons/km 2 ; the lowest, in the podlaskie voivodship (59 persons/km 2 ). Among powiats, the biggest number of people 637 was noted in pruszkowski powiat in the mazowieckie voivodship, the smallest (less than 30 persons/km 2 ) in powiats: bieszczadzki in the podkarpackie voivodship and sejneński, suwalski and hajnowski, all three in the podlaskie voivodship. 15

16 In the group of gminas the maximum density of the occurred in Legionowo in legionowski powiat, the mazowieckie voivodship (3 996 persons/km 2 ); the minimal density of the (4 persons/km 2 ) was noted in gmina Lutowiska (bieszczadzki powiat, the podkarpackie voivodship). 5. by age groups Age groups structure of a is presented according to economical age groups, i. e.: people at pre-working, working and post-working age. They constitute accordingly 18,3 %, 63,9% i 17,8% of the entire of Poland. A pre-working age group in 2012 year consists of persons. Share of this age group in number in the voivodship profile in percent is the highest in the pomorskie voivodship (19,7%, people), and the lowest in the opolskie voivodship (16,6%, ). Working age group ed people. The voivodships with the biggest percentile share of people in this age are: opolskie, zachodniopomorskie and warmińsko-mazurskie (accordingly: 65,1%, , 65,0%, and 65,0%, persons); the smallest share (62,9%) occurred in the łódzkie and mazowieckie voivodships (accordingly: and persons). The post-working age group consists of people. In the łódzkie voivodship occurred maximum percentage of the of this age group (20,0%, ), minimal (15,7%, ) in the warmińsko-mazurskie voivodship. 6. Regions (NTS 1) and subregions (NTS 3) Nomenclature of Units for Statistical Purposes (NTS), introduced in Poland in 2000 year, consists of 5 levels: 3 levels covering the units of basic Poland administrative territorial division and additional 2 levels, which are not types of administrative units that means regions (NTS 1) and subregions (NTS 3). The data presented for regions, voivodships, subregions, powiats and gminas correspond to particular levels of the classification starting from level number 1 up to level number 5. Six regions (NTS 1) introduced since May 1 st 2004, constitute units grouping the entities of voivodship level (see Table 28). Sixty six subregions constitute units of level number 3 of NTS. They group, within voivodships, from several to dozen entities of powiat level (Table 29). The changes in the territorial division of Poland introduced on 1 st January 2013 did not affect the territory of regions (NTS 1) two voivodships which changed their borders are grouped in the same region 4 północno-zachodni. Other changes influenced following borders of subregions (NTS 3) i. e.: in the wielkopolskie voivodship 1 hectare was excluded out of gmina Siedlec in wolsztyński powiat, subregion 59 leszczyński; this uninhabited area was included into lubuskie voivodship gmina Kargowa (zielonogórski powiat) in subregion 14 zielonogórski. in the małopolskie voivodship 5 hectares were excluded out of gmina Kocmyrzów-Luborzyca in krakowski powiat, subregion 20 krakowski; this area, inhabited by 129 persons, was included into city with powiat status Kraków, being subregion 21 m. Kraków, 7. Poland state border crossings In Table 26 these gminas are marked, where commonly available state border crossings are located. The passages are purposed for the state boundary crossing on the grounds of passports and other documents authorizing for boundary crossing. The border crossing symbol is not given to the gminas in which: seaports and airports are located, because these ports at the same time constitute border crossings, border crossing for small frontier traffic are located. According to Schengen acquis mentioned in the Preface, the physical borders among Poland and Czech, Lithuania, Slovakia and Germany were abolished as internal borders of EU and the border crossings are out of order. Existing border crossings remained in gminas on frontiers between Poland and Russia Federation (in 4 gminas), Belarus (in 9 gminas) and Ukraine (in 9 gminas). 16

17 T A B L I C E T A B L E S TABL. 1. POWIERZCHNIA, LUDNOŚĆ ORAZ LOKATY WEDŁUG WOJEWÓDZTW AREA, POPULATION AND RANKING POSITIONS BY VOIVODSHIPS WOJEWÓDZTWA VOIVODSHIPS area P O L S K A x x P O L A N D 02 Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie TABL. 2. POWIERZCHNIA, LUDNOŚĆ ORAZ LOKATY WEDŁUG POWIATÓW I MIAST NA PRAWACH POWIATU AREA, POPULATION AND RANKING POSITIONS BY POWIATS AND CITIES WITH POWIAT STATUS POWIATY / MIASTA NA PRAWACH POWIATU POWIATS / CITIES WITH POWIAT STATUS area Powiaty: Powiats: WOJ. DOLNOŚLĄSKIE bolesławiecki dzierżoniowski głogowski górowski jaworski jeleniogórski kamiennogórski kłodzki legnicki lubański lubiński lwówecki milicki oleśnicki oławski polkowicki

18 TABL. 2. POWIERZCHNIA, LUDNOŚĆ ORAZ LOKATY WEDŁUG POWIATÓW I MIAST NA PRAWACH POWIATU (cd.) AREA, POPULATION AND RANKING POSITIONS BY POWIATS AND CITIES WITH POWIAT STATUS (cont.) POWIATY / MIASTA NA PRAWACH POWIATU POWIATS / CITIES WITH POWIAT STATUS area WOJ. DOLNOŚLĄSKIE (dok.) Powiaty (dok.): Powiats (cont.): strzeliński średzki świdnicki trzebnicki wałbrzyski wołowski wrocławski ząbkowicki zgorzelecki złotoryjski Miasta na prawach powiatu: Cities with powiat status: Jelenia Góra Legnica Wałbrzych Wrocław WOJ. KUJAWSKO-POMORSKIE Powiaty: Powiats: aleksandrowski brodnicki bydgoski chełmiński golubsko-dobrzyński grudziądzki inowrocławski lipnowski mogileński nakielski radziejowski rypiński sępoleński świecki toruński tucholski wąbrzeski włocławski żniński Miasta na prawach powiatu: Cities with powiat status: Bydgoszcz Grudziądz Toruń Włocławek

19 TABL. 2. POWIERZCHNIA, LUDNOŚĆ ORAZ LOKATY WEDŁUG POWIATÓW I MIAST NA PRAWACH POWIATU (cd.) AREA, POPULATION AND RANKING POSITIONS BY POWIATS AND CITIES WITH POWIAT STATUS (cont.) POWIATY / MIASTA NA PRAWACH POWIATU POWIATS / CITIES WITH POWIAT STATUS area WOJ. LUBELSKIE Powiaty: Powiats: bialski biłgorajski chełmski hrubieszowski janowski krasnostawski kraśnicki lubartowski lubelski łęczyński łukowski opolski parczewski puławski radzyński rycki świdnicki tomaszowski włodawski zamojski Miasta na prawach powiatu: Cities with powiat status: Biała Podlaska Chełm Lublin Zamość WOJ. LUBUSKIE Powiaty: Powiats: gorzowski krośnieński międzyrzecki nowosolski słubicki strzelecko-drezdenecki sulęciński świebodziński wschowski zielonogórski żagański żarski Miasta na prawach powiatu: Cities with powiat status: Gorzów Wielkopolski Zielona Góra

20 TABL. 2. POWIERZCHNIA, LUDNOŚĆ ORAZ LOKATY WEDŁUG POWIATÓW I MIAST NA PRAWACH POWIATU (cd.) AREA, POPULATION AND RANKING POSITIONS BY POWIATS AND CITIES WITH POWIAT STATUS (cont.) POWIATY / MIASTA NA PRAWACH POWIATU POWIATS / CITIES WITH POWIAT STATUS area Powiaty: Powiats: bełchatowski brzeziński kutnowski łaski łęczycki łowicki łódzki wschodni opoczyński pabianicki pajęczański piotrkowski poddębicki radomszczański rawski sieradzki skierniewicki tomaszowski wieluński wieruszowski zduńskowolski zgierski Miasta na prawach powiatu: Cities with powiat status: Łódź Piotrków Trybunalski Skierniewice Powiaty: Powiats: WOJ. ŁÓDZKIE WOJ. MAŁOPOLSKIE bocheński brzeski chrzanowski dąbrowski gorlicki krakowski limanowski miechowski myślenicki nowosądecki nowotarski olkuski oświęcimski proszowicki suski tarnowski tatrzański wadowicki wielicki