XIX Góry z PTTK - zakończenie sezonu GKTA PTTK SĘPIK Bieszczady - Wetlina r.

Transkrypt

1 XIX Góry z PTTK - zakończenie sezonu GKTA PTTK SĘPIK Bieszczady - Wetlina r. W tym roku serdecznie zapraszam na XIX jesienne spotkanie Góry z PTTK tym razem w Bieszczadach, a naszą bazą będzie Dom Górski PTTK w Wetlinie. Chciałbym zaproponować wycieczki piesze i krajoznawcze po najatrakcyjniejszych turystycznie, przyrodniczo, kulturowo i krajobrazowo obszarach Bieszczadów, które podlegają szczególnej ochronie w postaci Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Region Bieszczadów jest też pierwszym na świecie trójstronnym, transgranicznym Międzynarodowym Rezerwatem Biosfery UNESCO Karpaty Wschodnie. Masowe wysiedlenia podczas II wojny światowej i w ramach akcji Wisła spowodowały, że Bieszczady na wiele lat opustoszały a przyroda zajęła spalone, czy opuszczone wsie. Do dziś można w wielu miejscach natknąć się na pozostałości zabudowań, cerkwi, cmentarzy, krzyży i kaplic przydrożnych, zdziczałe sady, które są śladem po dawnych mieszkańcach i historii tych ziem w wielu miejscach podczas wędrówek zobaczymy miejsca po dawnych licznie zaludnionych terenach. Obecnie Bieszczady to nadal najbardziej dzikie i najmniej zaludnione i zagospodarowane góry w Polsce. A kiedy są najpiękniejsze oczywiście jesienią. Wtedy to liście na bukach czerwienieją, a krajobraz tych gór nabiera kolorytu i staje się niepowtarzalny. jesienne Bieszczady 1

2 Jak śpiewał zespół KSU w piosence Moje Bieszczady : Góry aż do nieba I zieleni krzyk Polna droga pośród kwiatów I złamany krzyż Strumień skryty w mroku I zdziczały sad Stara cerkiew pod modrzewiem I pęknięty dzwon Zarośnięty cmentarz Na nim dzikie bzy Ile łez i ile krzywdy Ile ludzkiej krwi Księżyc nad Otrytem Niebo pełne gwiazd Tańczą szare popielice San usypia nas To właśnie są To właśnie moje Bieszczady To właśnie są To właśnie moje Bieszczady link do całej piosenki: i co jeszcze dla amatorów KSU: Widok na Tarnicę 1346m i Krzemień 1335m (foto: M. Lewandowski) 2

3 Wielka Rawka 1307m, z tyłu Połonina Wetlińska (foto: M. Lewandowski) Program: r. (sobota) Przyjazd uczestników do Wetliny (o godz obiadokolacja a później spotkanie integracyjne i omówienie planów wycieczek i wypraw klubowych); 1/ Połonina Wetlińska dojazd na Przełęcz Wyżną (872m) schr. PTTK Chatka Puchatka - Połonina Wetlińska (1253m) - Przełęcz M. Orłowicza (1099m) - Smerek (1222m) - Przełęcz M. Orłowicza (1099m) Wetlina /ok. 5h, pkt GOT 18/ 2/ Połonina Caryńska dojazd do Bereżek Bereżki - Przełęcz Przysłop Caryński 785m Połonina Caryńska 1297m Brzegi Górne /ok. 5h, pkt GOT 18/ 3/ wędrówka pasmem granicznym Przełęcz Przysłup (681m) Jasło (1153m) Okrąglik (1106m) Płasza (1162m) Dziurkowiec (1188m) - Rabia Skała (1192m) Paportna (1198m) Jawornik (1021m) - Wetlina /ok. 7-8h, pkt GOT 29/ 4/ na Tarnicę - najwyższy szczyt polskich Bieszczadów dojazd do Wołosatego Wołosate Przełęcz W. Krygowskiego (1276m) Tarnica (1346m) Przełęcz Goprowska (1160m) - Bu kowe Berdo (1312m) Muczne /ok. 5-5,5h, pkt GOT 25/ 5/ do źródeł Sanu ścieżką dydaktyczną Górnego Sanu wzdłuż nieistniejących wsi Bukowiec Beniowa Sianki obszar źródliskowy Sanu Bukowiec /ok. 5h, pkt GOT 23/ 6/ autokarowa wycieczka krajoznawcza cerkiew bojkowska w Smolniku (wpisna na listę UNESCO) Równia (najpiękniejsza bieszczadzka cerkiew) Ustrzyki Górne (muzeum Bieszczadzkiego Parku Narodowego) Lutowiska (kirkut) 7/ na Krzemieniec styk trzech granic Słowacji, Polski i Ukrainy dojazd na Przełęcz Wyżniańską (855m) schr. PTTK pod Małą Rawką - Mała Rawka (1272m) Wielka Rawka (1307m) Krzemieniec (1221m) Wielka Rawka (1307m) Dział (1146m) - Wetlina /ok. 6h, pkt. GOT 19/ r. (niedziela) śniadanie i powrót uczestników do domów. 3

4 Uwaga: kolejność wycieczek w zależności od pogody i kondycji uczestników może ulec zmianie lub skróceniu! Organizator zapewnia: 8 noclegów ze śniadaniem i obiadokolacją przejazdy busami opłaty za parking dla busu bilety wstępu do BdPN i muzeum BdPN Bieszczadzkie Ognisko do Nieba z kiełbaskami znaczek rajdowy Obiekt noclegowy to Dom Górski PTTK w Wetlinie posiada 36 miejsc noclegowych w 10-ciu pokojach 3 i 4 osobowych. W każdym pokoju jedno podwójne łóżko i pozostałe pojedyncze. Są domki campingowe z trzema pokojami 2 osobowymi z łazienkami o trochę niższym standardzie niż w obiekcie głównym. Ubezpieczenie NW we własnym zakresie!. Koszt wycieczki to 850,00 PLN dla członków PTTK i Gorzowskiego Klubu Turystyki Aktywnej PTTK Sępik, którzy opłacili składki roczne na 2017r. oraz 950,00 PLN dla pozostałych uczestników (przy założeniu, że będzie min. 36 uczestników-w przeciwnym razie cena może ulec zmianie).. Osoby, które by chciały uczestniczyć w skróconej wersji wycieczki (4 noclegi) płacą połowę ceny i wpisowego. O udziale decyduje kolejność zgłoszeń. Lista miejsc jest ograniczona do możliwości noclegowych obiektu (36 miejsc)! Wpisowe 250,00 PLN płatne do dnia 10 kwietnia 2017r. (w przypadku rezygnacji bezzwrotne). Pozostała kwota 600,00 PLN lub 700,00 PLN płatna do 31 sierpnia 2017r. na konto: Oddział PTTK Ziemi Gorzowskiej ul. Mieszka I 15/1, Gorzów Wlkp. konto oddziału: z dopiskiem Bieszczady 2017 Jednocześnie proszę o jak najszybszą informację mailową o chęci uczestnictwa i w jakim zakresie (8 czy 4 noclegi) na adres mailowy: mariusz_pttk_sepik@wp.pl 4

5 Mini informator krajoznawczy: Bieszczady pasmo górskie należące do Beskidów Wschodnich położone na terenach Polski, Słowacji i Ukrainy. Rozciągają się od Przełęczy Łupkowskiej do Przełęcz Wyszkowską. Bieszczady dzielą się na Bieszczady Zachodnie od Przeł. Łupkowskiej po Przeł. Użocką (najwyższy szczyt Tarnica 1346m), Bieszczady Środkowe od Przeł. Użockiej po Tucholską (najwyższy Pikuj 1405m) i Bieszczady Wschodnie od Przeł. Tucholskiej do Wyszkowskiej (najwyższy szczyt Czorna Repa 1288m). W Bieszczadach Zachodnich jedynej części położonej na terenie Polski można wyróżnić następujące pasma: Graniczne (najwyższa Wielka Rawka 1307m), Wysokiego Działu (Wołosań 1071m i Chryszczata 997m), Połonin (Tarnica 1346m), Łopiennika i Durnej (Łopiennik 1069m, Durna 979m) i Otrytu (Trohaniec 939m). Cechą charakterystyczną Bieszczadów jest to, że najwyższe partie tych gór pozbawione są lasów i pokryte naturalnymi widokowymi połoninami, które zostały znacznie poszerzone w wyniku wycinania i wypalania lasów oraz gospodarki pasterskiej Do najbardziej znanych polskich połonin należą Połonina Wetlińska, Połonina Caryńska, połoniny grupy Tarnicy, Szerokiego Wierchu i Krzemienia i Połonina Bukowska. Główną rzeką Bieszczadów jest San mający swe źródła w pobliżu Przeł. Użockiej. Bieszczady zbudowane są z tzw. fliszu karpackiego skał osadowych powstałych na dnie zbiornika morskiego Oceanu Tedydy, który istniał przez ok. 100 mln lat, które na przełomie oligocenu i miocenu uległy sfałdowaniu (ok. 28 mln lat p.n.e). Klimat Bieszczadów ma charakter górski o silnych cechach kontynentalnych. Powietrze polarnokontynentalne przynosi dobra pogodę późnym latem i jest to najlepszy okres do uprawiania turystyki. Zimy są śnieżne i bywają bardzo mroźne a najniższe temperatury były notowane w Stuposianach (polskim biegunie zimna). 5

6 na Krzemieńcu (Kremenarosie) 1221m - styk trzech granic (foto: M. Lewandowski) Przyroda Bieszczadów Bieszczady porastają największe w Europie kompleksy dolnoreglowych lasów bukowych i zespoły łąkowe zwane połoninami. Cechą charakterystyczną Bieszczadów jest swoisty układ pięter roślinnych, odmienny w stosunku do innych karpackich gór. Wyróżniamy trzy pietra roślinne: pogórza, lasów liściastych (regiel dolny) i połonin. Osobliwością florystyczną jest, że regiel dolny tworzy górną granicę lasu w postaci powykręcanych skarlałych buków. Nie spotyka się niemal świerka, któremu nie sprzyjają suche i ciepłe wiatry południowe wiejące z puszty węgierskiej. W piętrze połonin występującym powyżej 1200 m n.p.m. dominują ubogie murawy i niskie krzewinki oraz zarośla olchy kosej i jarzębiny. Spotyka się tu wiele gatunków wschodniokarpackich oraz gatunki flory zagrożone wyginięciem w innych regionach Europy. Występują też gatunki endemiczne (nie występujące poza Karpatami Wschodnimi) np. wilczomlecz karpacki i lulecznica kraińska. Bieszczadzka flora naczyniowa obejmuje ponad 900 gatunków. Inną osobliwością są też torfowiska wysokie, zasilane przez opady a nie z wód gruntowych, występujące głownie w dolinie Sanu. 6

7 Fauna Bieszczadów jest typowa dla Karpat Wschodnich. Występuje tu najliczniej w Polsce niedźwiedź brunatny (ok. 30 sztuk), wilk (ok. 100 sztuk), ryś (ok szt.), jeleń karpacki oraz sprowadzony w latach 60-tych XX wieku żubr. Nad rzekami, czy strumieniami spotkać można wydrę, bobra i bociana czarnego. Licznie występują gatunki ptaków - wysokogórskie i drapieżne. Osobliwością fauny Bieszczadów jest niejadowity wąż Eskulapa, największy (do 180 cm długości) i najrzadszy z polskich węży. Obszary górskie porośnięte naturalnymi lasami, bogactwo flory i fauny kwalifikowały Bieszczady do objęcia ich czynną ochroną. W 1973r. powołano Bieszczadzki Park Narodowy, który w kolejnych latach kilkakrotnie powiększano. Szczególną cechą BPN, wyróżniającą go spośród innych parków narodowych, jest fakt, że ok. 70% jego powierzchni zajmuje obszar ochrony ścisłej, a tylko 30% ochrony częściowej. Wybitne walory BPN i otaczającego go dwóch parków krajobrazowych Ciśniańsko-Wetlińskiego i Doliny Sanu, przesądziły o utworzeniu w 1992 roku w Bieszczadach Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie, pierwszego trójpaństwowego obszaru chronionego w Europie. Po stronie słowackiej status rezerwatu biosfery uzyskał Chroniony Krajobrazowy Obszar Wschodnie Karpaty, przekształcony w 1997r. w Park Narodowy Połoniny. Na Ukrainie do Rezerwatu Biosfery w 1999r. włączono rezerwat Stużica, przekształcony następnie w Użański Park Narodowy. Ponadto do Rezerwatu Biosfery został dołączony utworzony w 1997r. ukraiński Nadsański Park Krajobrazowy. Bojkowie To grupa etniczna pochodzenia rusko-wołoskiego zamieszkująca tereny na wschód od Wysokiego Działu w Bieszczadach po dolinę Łomnicy w ukraińskich Gorganach. Najprawdopodobniej przybyli na te tereny w XVI w. Trudnili się pasterstwem oraz prymitywnym rolnictwem. Ich kultura nie była specjalnie rozwinięta. Etnograf Roman Reinfuss opisując te tereny w latach 30-tych XX w., określił ich zapóźnienie gospodarcze i kulturowe w stosunku do Łemków na ok. 100 lat! Bojkowie byli wśród górali karpackich grupą najbardziej jednolicie ukraińską, niewiele było tu wpływów polskich jak u Łemków, czy rumuńskich jak u Hucułów. Używali gwary nawet trudno zrozumiałej dla Ukraińców z nizin. Niewiele troszczyli się o miejsce pochówku, więc mało dotrwało do naszych czasów cmentarzy w porównaniu z Łemkowszczyzną. Archaiczne były wierzenia Bojków, którzy uważali, że człowiek ma dwie dusze chrześcijańską i pogańską. Wierzono m. in. w wampiry, występowały płaczki pogrzebowe. Wysiedlenia dokonane podczas II wojny światowej i ramach operacji Wisła sprawiły, że niewiele pozostało z ich kultury w terenie nieliczne cerkwie oraz stare chałupy. Najlepiej wybrać się do Skansenu Budownictwa Ludowego w Sanoku, gdzie jest ekspozycja z ich budownictwem. II wojna światowa i walki z UPA Od stuleci region ten był miejscem styczności i przenikania się różnych kultur, narodów i grup etnicznych - Łemków, Bojków, Żydów, Polaków, Słowaków i Ukraińców. Przed drugą wojną światową był to region przeludniony, biedny. Teren ten w latach stał się areną walk z Ukraińską Powstańczą Armią, która dopuszczała się wówczas wielu mordów na ludności cywilnej, grabienia i palenia wsi. Zwłaszcza po przejściu frontu latem 1944r. UPA niepodzielnie panowała na tych terenach. W latach aby rozwiązać problem narodowościowy przeprowadzono przymusowe wysiedlenia ludności ukraińskiej na terytorium ZSRR, z tego z województwa rzeszowskiego ok. 270 tys. osób. W samych Bieszczadach przesiedlenia nie nabrały większego rozmachu, gdyż przeciwdziałanie UPA było tu szczególnie silne. Początkowo UPA unikała starć z wojskiem ale od lata 1945r. zaktywizowała działalność - atakowała posterunki MO, stanice Wojsk Ochrony Pogranicza, niewielkie jednostki Ludowego Wojska Polskiego. W toku walk ginęli cywile, płonęły domostwa i całe wsie, czasem celowo podpalane przez obydwie strony konfliktu aby uniemożliwić osiedlenie polskim osadnikom, bądź pozbawić partyzantów UPA schronienia. Nie tylko UPA dokonywała zbrodni, ale i regularne jednostki LWP wymordowały wielu mieszkańców np. Zawadki Morochowskiej, czy Terki. W odpowiedzi na rozpoczęcie przez wojsko przymusowych wysiedleń, dowództwo UPA w Polsce dało rozkaz zaatakowania komisji przesiedleńczych i oddziałów Ludowego Wojska Polskiego, pomagających w wysiedleniach oraz palenia wysiedlonych wsi w celu zatrzymania osadnictwa polskiego. Atakowano również linie kolejowe, stacje, mosty, wiadukty. Decyzja ta spowodowała w polskim społeczeństwie poczucie realnego zagrożenia ze strony UPA i dała władzom polskim dodatkowy argument do przymusowych wysiedleń. Wysiedlenia i kontrofensywa wojsk w 1946r. spowodowała znaczne straty wśród partyzantów UPA, którzy stracili magazyny, bazy zaopatrzenia, oparcie wśród miejscowej ludności. 7

8 Śmierć w marcu 1947r. w zasadzce zorganizowanej przez UPA pod Jabłonkami gen. Karola Świerczewskiego (Wiceministra Obrony Narodowej) dała również pretekst do rozwiązania kwestii ukraińskiej na terytorium Polski. Aby skutecznie zakończyć walki z UPA, przeprowadzono w latach tzw. akcję Wisła, czyli przymusowe wysiedlenie pozostałej części miejscowej ludności na tereny zachodniej i północnej Polski, w sumie ok. 34 tys. osób. Po operacji Wisła UPA straciła oparcie w miejscowej ukraińskiej ludności, nasycenie wojsk spowodowało, że partyzanci musieli lawirować w terenie, unikali walk ale i tak ponosili coraz dotkliwsze straty. Na początku 1947r. UPA liczyła tylko ok partyzantów. Dlatego dowództwo UPA nakazało opuścić teren Bieszczadów i znaczna część udała się na terytorium sowieckiej Ukrainy, gdzie toczono dalej walki przez kilka kolejnych lat. Pozostałe jednostki UPA przez Czechosłowację próbowały dotrzeć do amerykańskiej strefy okupacyjnej w Niemczech (niejednokrotnie skutecznie). Niedobitki UPA dotrwały w Bieszczadach do początku 1948r., kiedy to zostały rozgromione w walkach lub opuściły ten teren. Bieszczady opustoszały a przyroda zajęła spalone, czy opustoszałe wsie. Do dziś można w wielu miejscach natknąć się na pozostałości zabudowań, cerkwi, cmentarzy, krzyży i kaplic przydrożnych, zdziczałe sady, które są śladem po dawnych mieszkańcach i historii tych ziem. Zabytki i cerkwie Jak by się mogło wydawać, że Bieszczady obfitują w wiele zabytków zwłaszcza sztuki cerkiewnej. A wcale tak nie jest. Walki podczas I i II wojny światowej oraz walki z UPA dotknęły głównie tereny na północ od Bieszczadów. Większe szkody wyrządziło wysiedlenie mieszkańców i brak nadzoru i sukcesywna dewastacja obiektów. Zwłaszcza w okolicy Ustrzyk Dolnych i Komańczy (właściwie poza terenem właściwych Bieszczadów) zachowało się wiele cennych obiektów, z których drewniane cerkwie w Turzańsku i Smolniku nad Sanem zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Inne cenne obiekty znajdują się m. in. Równi, Bystrem, Hoszowie, Michniowcu, Rabem, Żłobku, Szczawnem, Chmielu, Polanie. bojkowska cerkiew w Smolniku nad Sanem wpisana na listę UNESCO (foto: M. Lewandowski) Więcej informacji: Wybór map i przewodników dostępnych na rynku jest pokaźny i pozostaje tylko kwestią co wybierzemy. Ja tu przedstawiam kilka pozycji, które w swojej biblioteczce znalazłem. Najlepszy przewodnik to wyd. Rewasz a mapa wyd. Compass z 2016r. z aktualnymi nowymi szlakami. - Bieszczady. Przewodnik dla prawdziwego turysty Oficyna Wydawnicza Rewasz Pruszków 2016, - Bieszczady. Przewodnik dla łowców krajobrazów Agencja Wydawnicza WIT 2014, - Bieszczady. Solina, połoniny, cerkwie Wydawnictwo Helion, Bezdroża Gliwice 2013, 8

9 - Bieszczady mapa turystyczna 1:50000 Wydawnictwo Compass Kraków 2016, - Bieszczadzkie pogranicze polsko-słowackie mapa turystyczna 1:50000 Wydawnictwo Compass Kraków 2015, - Cerkwie drewniane Karpat. Polska i Słowacja Oficyna Wydawnicza Rewasz Pruszków 2011, - Bieszczadzki Park Narodowy Tomasz Winnicki, Bogdan Zamanek Wydawnictwo Kluszczyński Kraków, - K. Zarzycki, Z. Głowaciński Bieszczady z serii Przyroda Polska wyd. Wiedza Powszechna Warszawa 1986, - Stanisław Kłos Bieszczady i pogórze-panorama turystyczna KAW Warszawa 1988, - Grzegorz Motyka Tak było w Bieszczadach. Walki polsko-ukraińskie Oficyna Wydawnicza Volumen Warszawa 1999, - Antoni B. Sześniak, Wiesław Z. Szota Droga do nikąd. Wojna Polska z UPA Wydawnictwo Bellona Warszawa 2013, - Władysław Krygowski Bieszczady i Pogórze Strzyżowsko-Dynowskie część wschodnia Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1970, - Jerzy Wrona W Bieszczadach Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1985, - Stanisław Kryciński Cerkwie w Bieszczadach Warszawa 1991 zapraszam do udziału Prezes GKTA PTTK Sępik Mariusz Lewandowski Tarnica - królowa Bieszczadów (foto: M. Lewandowski) 9

10 widok z Rozsypańca (foto: M. Jaguś) pomnik pamięci J. Harasymowicza na Przeł. Wyżnej (foto: M. Jaguś) Schr. Chatka Puchatka (foto: M. Jaguś) widok na Halicz (1333m) (fot. M. Lewandowski) 10