Wprowadzenie Małgorzata B. Majewska Biblia w wileńskim Słowniku języka polskiego The Bible in the Vilnius Dictionary of Polish Language

Transkrypt

1 Spis treści Wprowadzenie... 7 ROZDZIAŁ I PROBLEMATYKA JĘZYKOZNAWCZA I EDYTORSKA Dorota Muszytowska Język Septuaginty i jego rola w języku autorów Nowego Testamentu.. 13 The Language of the Septuagint and its Role in the Language of the New Testament Małgorzata B. Majewska Biblia w wileńskim Słowniku języka polskiego The Bible in the Vilnius Dictionary of Polish Language Izabela Winiarska-Górska Problemy tekstowo-gatunkowe drukowanych przekładów Pisma Świętego w drugiej połowie szesnastego wieku Text and Genre Issues of New Testament Translations into Polish Printed in the Second Half of 16th Century Mariola Jarczykowa Dedykacje Radziwiłłów dla rodziny królewskiej w staropolskich wydaniach Biblii The Radziwill Family s Dedications for the Royal Family in Old Polish Editions of the Holy Bible Joanna Pietrzak-Thébault Na marginesie szesnastowiecznego hebrajskiego starodruku z kolekcji Biblioteki Głównej UKSW On the Margin of the Hebraic 16th Century Book in the Collection of the Library of Cardinal Stefan Wyszynski University

2 6 Spis treści Paweł Skalski Dawne Biblie ze zbiorów Biblioteki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Old Bibles from the Collection of the Library of Cardinal Stefan Wyszynski University in Warsaw Appendix Katalog prezentowanych druków z Biblioteki UKSW ROZDZIAŁ II PROBLEMATYKA TRANSLATORSKA Jakub Koryl Prorocy i tłumacze. Spory o samodzielność biblistyki i filologii w piętnastym i szesnastym wieku Prophets and Translators. Disputes over the Independence of Biblical Studies and Philology in the 15th and 16th Century Ks. Rajmund Pietkiewicz Z oryginału czy z Wulgaty? Podstawa polskich tłumaczeń Biblii. Problematyka badawcza i metodologia From the Original or from Vulgata? The Basis for Polish Translations of the Bible. Research Issues and Methodology Kalina Wojciechowska Niewiasta czy kobieta? Teologiczne nacechowanie passusów J 2, 4 oraz J 19, 26 we współczesnych przekładach Nowego Testamentu Maiden or Woman? Teological Characterisation of John 2:4 and 19:26 in Contemporary Polish New Testament Translations Ks. Krzysztof Bardski Granice licentia translatoris na przykładzie Nowego Przekładu Dynamicznego Księgi Psalmów Borders of the licentia translatoris on the Example of the New Dynamic Translation of the Book of Psalms Biographical notes Wykaz ilustracji Indeks osobowy Wykaz skrótów zastosowanych w Katalogu prezentowanych druków z Biblioteki UKSW

3 Wprowadzenie Tytułowe sformułowanie Patronka fi lologii, odnoszące się do Biblii, kieruje uwagę Czytelnika na istotne zagadnienie tożsamości dyscypliny, jaką jest filologia. Ukazanie jednego z głównych korzeni filologii, za który można uznać filologię biblijną, pozwala na podkreślenie jej doniosłości. Zajmowanie się bowiem językiem i jego kulturą pozostanie zawsze dla każdej społeczności niezwykle ważnym elementem rozumienia własnej tożsamości. Biblia jako dzieło, które zostało napisane w trzech językach i powstawało przez ponad 1000 lat, wychodząc spod rąk wielu autorów i redaktorów, stanowi szczególne wyzwanie dla językoznawców i literaturoznawców. Jest także jednym z najstarszych dzieł przekładanych na różne języki, także te zrodzone w innych, odmiennych kulturach. Wśród pierwszych jej tłumaczy przekłady budziły liczne dylematy, wciąż żywe i obecnie, i zmuszały do poszukiwania jak najlepszych metod translacji. Trud pierwszych tłumaczy biblijnych leży u podstaw dzisiejszych teorii translatorstwa. Historia przekazu i edycji tekstów biblijnych oraz związanego z tym rozwoju drukarstwa jest nie mniej imponującym polem badawczym, zarówno jeśli chodzi o teksty zapisane w językach oryginalnych, jak i teksty przekładów wernakularnych. Niniejsza książka jest owocem konferencji pod takim samym tytułem, zorganizowanej 20 maja 2014 roku w Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, w ramach odbywających się co roku na Wydziale Nauk Humanistycznych spotkań Dni książki dawnej na UKSW. Konferencji towarzyszyła wystawa zorganizowana we współpracy z Biblioteką UKSW, na której eksponowano wybrane ze zbiorów tej książnicy starodruki biblijne i okołobiblijne. Ich różnorodność (np. staropolskie

4 8 Dorota Muszytowska wydania Biblii, poligloty, w tym tomy ze słynnej Poligloty londyńskiej, hebraika, ale także i wydania Biblii w języku kantońskim, przekłady interlinearne czy różne elektroniczne edycje) zainspirowała organizatorów konferencji do podjęcia refleksji nad rolą Biblii w rozwoju badań językoznawczych i przekładowych oraz w rozwoju edytorstwa. Wywodzący się z siedmiu różnych ośrodków badawczych referenci przedstawili wystąpienia ukazujące, w jaki sposób studia biblijne stymulowały dokonujące się w językach narodowych oraz zjawiskach kulturowych przemiany poprzez przekłady, komentarze, polemiki i metody edycji. W niniejszej publikacji materiał został podzielony na dwa panele tematyczne, jeden obejmujący tematykę językoznawczą i edytorską, drugi tematykę z zakresu translatoryki biblijnej. Pierwszy tekst zwraca uwagę na rolę, jaką odegrał najstarszy grecki przekład hebrajskich i aramejskich ksiąg biblijnych, nazywany Septuagintą, przy powstawaniu tekstu Nowego Testamentu. Autorka podejmuje problematykę języka Septuaginty i metod translatorskich przyjętych przez tłumaczy oraz języka autorów nowotestamentowych, sprawdzając, jak daleko sięga wpływ przekładu, przyjętego przez pierwotny Kościół za święty tekst Starego Testamentu, na teksty Nowego Przymierza. Małgorzata B. Majewska podejmuje zagadnienie obecności haseł związanych z tematyką biblijną w Słowniku języka polskiego wydanym w Wilnie w 1861 roku. Interesuje się tym, co można powiedzieć o autorach i odbiorcach tego leksykonu na podstawie obecnych w nim artykułów hasłowych oraz sposobu wykorzystania tekstu biblijnego do zobrazowania poszczególnych słów i wyrażeń używanych w dziewiętnastowiecznej polszczyźnie. Artykuł Izabeli Winiarskiej-Górskiej dotyczy zagadnień związanych z naturą tekstologiczno-genologiczną polskich szesnastowiecznych przekładów Nowego Testamentu. Autorka pokazuje na wybranych dziesięciu przykładach różnice w edycji tekstu różnych przekładów Ewangelii i wskazuje na ich semiotyczną właściwość, podyktowaną sytuacją nadawczo-odbiorczą. Kolejny artykuł, autorstwa Marioli Jarczykowej, przedstawia interpretację umieszczonych w edycjach Biblii listów dedykacyjnych mecenasów polskich przekładów biblijnych rodziny Radziwiłłów do członków rodziny królewskiej.

5 Wprowadzenie 9 Joanna Pietrzak-Thébault, na podstawie znajdującego się w zbiorach Biblioteki UKSW szesnastowiecznego krakowskiego wydania Sefer ha-agudah z drukarni Icchaka ben Arona z Prościejowic, podejmuje refleksję nad drukarstwem hebrajskim na terenach Polski w szesnastym wieku. Paweł Skalski opisuje historię edycji najbardziej wartościowych wydań Biblii z szesnastego siedemnastego wieku, znajdujących się w kolekcji Biblioteki UKSW są to zarówno edycje w języku hebrajskim, greckim, łacińskim, jak i wydania poliglotyczne oraz translacje na języki narodowe. Jakub Koryl prezentuje, wyrastające na bazie przekładania i komentowania tekstu Biblii, toczące się w szesnastym wieku wśród czołowych humanistów polemiki, które dotyczyły tożsamości dwóch dyscyplin: filologii (głównie greckiej) oraz biblistyki. Autor pokazuje ówczesne dylematy związane z koniecznością rozdzielenia i usamodzielnienia się tych dwóch dyscyplin. Kolejny artykuł, księdza Rajmunda Pietkiewicza, dotyczy podstaw polskich tłumaczeń biblijnych. Autor na wybranych przykładach wskazuje na problemy, jakie wiążą się z podaniem podstawy przekładu i nakreśla metodologiczne rozwiązania, które należałoby stosować przy jej rozpoznawaniu. Kalina Wojciechowska zajęła się tematem wpływu teologii na leksykę stosowaną na określenie biblijnych postaci kobiecych, głównie Ewy oraz Marii, Matki Jezusa, w polskich przekładach biblijnych. Autor ostatniego artykułu, ksiądz Krzysztof Bardski, zajmuje się jednym z najnowszych polskich przekładów biblijnych. Na przykładzie tłumaczenia Księgi Psalmów z Nowego przekładu dynamicznego zwraca uwagę na problemy i niebezpieczeństwa związane z założeniami i technikami translatorskimi przyjętymi w dynamicznym przekładzie. Na koniec składam serdeczne podziękowania wszystkim Autorom, którzy przyczynili się do powstania tej książki. Wyrażam nadzieję, że spotka się ona z życzliwym przyjęciem i zainteresowaniem Czytelników, i w ten sposób przysłuży się do lepszego poznania oraz zrozumienia roli i miejsca Biblii w badaniach filologicznych. Dorota Muszytowska