PROGNOZA ZABEZPIECZENIA OPIEKI PIELĘGNIARSKIEJ MIESZKAŃCÓW WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO W LATACH NA TLE RAPORTU POLSKA 2030

Transkrypt

1 PROGNOZA ZABEZPIECZENIA OPIEKI PIELĘGNIARSKIEJ MIESZKAŃCÓW WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO W LATACH NA TLE RAPORTU POLSKA 2030 Luboń Dariusz, Caus Wozniak Irena, Sałaniewski Adam Wydział Opieki Zdrowotnej Wyższej Szkoły Nauk Stosowanych w Rudzie Śląskiej Luboń Dariusz, adres: ul. Królowej Jadwigi 18, Ruda Śląska tel , rektor@wsnsrs.edu.pl

2 Przygotowany przez Rząd RP Raport Polska 2030 wskazujący kierunki intensyfikacji działań umożliwiających wzrost i konkurencyjność polskiej gospodarki przy zagrożeniach wynikających z prognoz demograficznych, zalicza ochronę zdrowia do podstawowych czynników determinujących źródła wzrostu wydajności gospodarki. Pogłębiając założenia Raportu otwierającego dyskusję między innymi nad potrzebą wydłużenia okresu aktywności zawodowej i późniejszego przechodzenia na emeryturę, skłoniły Wyższą Szkołę Nauk Stosowanych w Rudzie Śląskiej (WSNS) jako ogniwo systemu szkolnictwa wyższego kształcącego w zawodzie pielęgniarki, który w tym procesie odgrywał będzie obok innych zawodów medycznych takich jak lekarz specjalista, fizjoterapeuta, psychoterapeuta czy też terapeuta zajęciowy szczególną rolę pozwalającą na utrzymanie i przywracanie do zdrowia umożliwiającego wydłużoną aktywność zawodową, przy współudziale Okręgowych Izb Pielęgniarek i Położnych województwa śląskiego, do dokonania oceny zabezpieczenia opieki pielęgniarskiej mieszkańców województwa śląskiego w latach PROGNOZA DEMOGRAFICZNA Prognoza demograficzna liczby mieszkańców województwa śląskiego do 2031 roku wpisując się w zaprezentowaną w Raporcie prognozę demograficzną Polski, wskazuje na ogólne obniżenie do 2031r. liczby mieszkańców o prawie osób. Prognoza ta odniesiona do rozkładu liczby mieszkańców w układzie lat życia, podobnie jak ogólnopolska wskazuje na zasadniczą zmianę jaką będzie struktura wiekowa populacji, w tym: spadek liczby dzieci i młodzieży w wieku do 18 lat szacowany na około osób; spadek liczby młodych mieszkańców w wieku lat szacowany na prawie osób; znaczący spadek liczby mieszkańców w aktywnym wieku produkcyjnym od 25 do 55 lat kobiety i 60 lat mężczyźni szacowany na prawie osób; spadek liczy mieszkańców w wieku produkcyjnym przedemerytalnym (kobiety 56 do 60 lat, mężczyźni 61 do 65 lat) szacowany na około osób; znaczący wzrost liczby mieszkańców w wieku emerytalnym (kobiety 61+, mężczyźni 66+) o prawie osób. Oznacza to, że w 2011r. na 1 osobę w wieku poprodukcyjnym przypada 3,37 osób w wieku potencjalnie produkcyjnym, a w 2031r. przypadać będzie zaledwie 1,99. 2 S t r o n a

3 Prognozę demograficzną województwa śląskiego latach ilustruje Tabela nr 1. Tabela 1 3 S t r o n a

4 Przyjęty dla oceny zabezpieczenia opieki pielęgniarskiej podział na grupy wiekowe podyktowany jest założeniami Raportu dotyczącymi: konieczności zwiększenia podaży pracy przez pokolenie 19 do 24 lat i najstarsze; tworzenia warunków sprzyjających realizacji zawodowej osób niepełnosprawnych; zmiany modelu opieki nad osobami starszymi z modelu rodzinnego na modele instytucjonalne oparte w dużym zakresie na zawodzie pielęgniarki, co będzie miało wpływ na obciążenia zawodu pielęgniarki i w dużym zakresie oparte będzie na zawodzie pielęgniarki. Porównawczą prognozę demograficzną województwa śląskiego w 2031r. do 2011r. w układzie grup wiekowych ilustruje Tabela nr 2. Tabela 2 4 S t r o n a

5 PROGNOZA LICZBY PIELĘGNIAREK Na koniec listopada 2011r. w województwie śląskim zarejestrowanych było ogółem pielęgniarek, w tym w wieku do 60 lat i czynnych zawodowo, co przy prognozowanej na koniec grudnia 2011r. ogólnej liczby mieszkańców województwa stanowi, że na mieszkańców przypada 736 czynnych zawodowo pielęgniarek. Wskaźnik ten w odniesieniu do porównawczych grup wiekowych wynosi w 2011r. odpowiednio: 133 pielęgniarki dla grupy dzieci i młodzieży; 60 pielęgniarek dla grupy młodych mieszkańców; 368 pielęgniarek dla grupy mieszkańców w aktywnym wieku produkcyjnym; 51 pielęgniarek dla grupy mieszkańców w wieku przedemerytalnym; 124 pielęgniarki dla grupy mieszkańców w wieku emerytalnym. Uwzględniając wiek zarejestrowanych pielęgniarek w wieku do 60 lat wskazujący na nabycie do 2031r. wieku emerytalnego przez pielęgniarki tj. 68,%, w tym: do 2016 roku przez pielęgniarek tj 12,9%; do 2021 roku przez kolejne pielęgniarek tj 17,8 %; do 2026 roku przez kolejne pielęgniarek tj. 17,4%; do 2031 roku przez kolejne pielęgniarek tj. 19,6 %, powodujący obniżenie liczby czynnych zawodowo pielęgniarek z do liczby w 2031r. oraz prawdopodobne, oparte na bazie danych za okres ostatnich pięciu lat możliwe zwiększenie kadry pielęgniarek związane z kształceniem w systemie studiów licencjackich w uczelniach województwa śląskiego liczone na poziomie 150 osób rocznie umożliwiające łączne zwiększenie liczby pielęgniarek na przestrzeni lat o osób, prognoza liczby czynnych zawodowo pielęgniarek w 2031r. wyniesie osób przy aktualnej liczbie osób. 5 S t r o n a

6 Prognozę liczby pielęgniarek w latach r. ilustruje Tabela nr 3. Tabela 3 Przy powyższej prognozie liczby pielęgniarek aktywnych zawodowo w 2031r., mimo prognozowanego obniżenia liczby mieszkańców województwa śląskiego, liczba pielęgniarek na mieszkańców drastycznie spadnie z 736 w 2011 roku do 332 w 2031r., co stanowi obniżenie tego wskaźnika o 54,9%, a w odniesieniu do porównawczych grup wiekowych wynosił on będzie w 2031r.: 55 pielęgniarek dla grupy dzieci i młodzieży, co stanowi obniżenie wskaźnika o 58,7%; 21 pielęgniarek dla grupy młodych mieszkańców, co stanowi obniżenie wskaźnika o 65,0%; 157 pielęgniarek dla grupy mieszkańców w aktywnym wieku produkcyjnym, co stanowi obniżenie wskaźnika o 57,3 %; 21 pielęgniarek dla grupy mieszkańców w wieku przedemerytalnym, co stanowi obniżenie wskaźnika o 58,8%; 86 pielęgniarek dla grupy mieszkańców w wieku emerytalnym, co stanowi obniżenie wskaźnika o 30,6%. 6 S t r o n a

7 Porównawczą prognozę wskaźnika liczby pielęgniarek na mieszkańców w 2031r. do liczby mieszkańców w 2011r. w układzie porównawczych grup wiekowych ilustruje Tabela nr 4. Tabela 4 Powyższa analiza wskazuje na pilną konieczność podjęcia wielokierunkowych i radykalnych działań umożliwiających sukcesywne zasilanie grupy zawodowej pielęgniarek młodą kadrą, gdyż bez tego zasilenia czeka województwo śląskie zapaść kadrowa, której nie da się wypełnić: wydłużaniem okresu przejścia na emeryturę; czasowym wspieraniem systemu opieki przez emerytowane pielęgniarki; otwarciem śląskiego rynku pracy dla pielęgniarek z państw Unii Europejskiej, które same takiego wsparcia kadrowego oczekują. 7 S t r o n a

8 Uzupełnienie prognozowanego niedoboru kadry pielęgniarskiej wymagałoby zabezpieczenie przez uczelnie publiczne i niepubliczne na terenie województwa śląskiego wzrostu kształcenia pielęgniarek z 150 absolwentów rocznie do pożądanego poziomu osób rocznie w latach , do poziomu rocznie w latach i do poziomu rocznie w latach , tak jak to miało miejsce w okresie kształcenia w zawodzie pielęgniarki w liceach medycznych, co pozwoliłoby na utrzymywanie w latach bezpiecznego nasycenia czynną zawodowo kadrą pielęgniarską (przy założeniu, że 99% absolwentów podejmie pracę w zawodzie na terenie województwa śląskiego), która w roku 2031 powinna liczyć około osób, w tym nowych. Do przyczyn prognozowanego radykalnego zmniejszenia liczby pielęgniarek stanowiącego zagrożenie dla opieki pielęgniarskiej można zaliczyć: brak zrównoważonego ilościowego kształcenia w zawodzie po kolejnych reformach kształcenia z formy liceum medycznego najpierw na szkoły pomaturalne, a następnie na szkoły wyższe skutkujący corocznym obniżaniem liczby nowych adeptów zawodu z liczby 900 do 1000 rocznie na przestrzeni lat do liczby 120 do 150 rocznie na przestrzeni lat spowodowany: bezpłatnym kształceniem wyłącznie w uczelniach publicznych (uniwersytety medyczne), które z uwagi na specyfikę kształcenia w zawodzie pielęgniarki nie mogą zastąpić wypracowanego modelu tego kształcenia opartego na kształceniu rozproszonym w wielu ośrodkach bliskich miejsca zamieszkania (dawne licea medyczne zlokalizowane były prawie w każdym mieście obecnego województwa śląskiego), zanikiem tradycji rodzinnych uprawiania zawodu jako zawodu pokoleniowego spowodowanym niskim prestiżem zawodu i niskimi zarobkami skłaniającym rodziców do wspierania dzieci w zdobywaniu awansu społecznego ale upatrywanego w studiach wyższych w innych zawodach, w tym medycznych np. lekarza; migrację ekonomiczną związaną z otwarciem rynku pracy Unii Europejskiej; niski poziomem wynagradzania nie mający przełożenia na obciążenia zawodu odpowiedzialnością i specyfiką wymagają kształcenia przez całe życie; znikome dotychczas możliwości realizowania zawodowego w ramach działalności gospodarczej. Z wysokim stopniem prawdopodobieństwa zagrożenia dla opieki pielęgniarskiej odnotowane powyższą analizą dla województwa śląskiego mają odniesienie do kraju z różnym nasyceniem w poszczególnych województwach. Uzupełniając powyższą analizę o odniesienie jej do wskaźników ogólnopolskich należy wskazać na fakt, że aktualnie liczba pielęgniarek przypadająca na mieszkańców województwa śląskiego jest wyższa niż średnia krajowa wynosząca 488 (w woj. śląskim 730). Na fakt ten ma wpływ szereg czynników, takich jak: historyczna zdrowotność mieszkańców; 8 S t r o n a

9 specyfika rynku pracy województwa zaliczanego do technologicznych klastrów rozwojowych w Polsce, skutkująca wyższym, niż średni ogólnopolski wskaźnikiem chorobowości w powiązaniu z wiekiem będącymi podstawą orzeczeń o niezdolności do pracy dla celów rentowych w minimalizowaniu których znaczącą rolę mogą i powinny odgrywać pielęgniarki poprzez aktywność w obszarze edukacji zdrowotnej społeczeństwa i promocji zachowań prozdrowotnych; zlokalizowanie na terenie województwa wysoko specjalistycznych zakładów opieki zdrowotnej świadczących usługi zdrowotne na rzecz osób spoza województwa, a które to czynniki nie ulegną w najbliższych latach radykalnej zmianie skutkującej założeniem możliwości obniżenia docelowego wskaźnika pielęgniarek na mieszkańców. OBCIĄŻENIE ZAWODU Z zebranych przez WSNS opinii dotyczących obciążenia pracą pielęgniarek zatrudnionych w opiece stacjonarnej wynika, że co najmniej 15-20% ich czasu pracy poświecone jest na podstawowe czynności pielęgnacyjno socjalne. Podejmując kierunkowe decyzje dotyczące kształcenia pielęgniarek na potrzeby prognozowanego deficytu, które jest kształceniem długim i kosztownym, należałoby rozważyć możliwość realizowania tych pomocniczych czynności pielęgnacyjno - socjalnych np. przez pomoce opiekuńcze przygotowane do tych zadań w trybie kursów kwalifikacyjnych prowadzonych przez uczelnie akredytowane do kształcenia pielęgniarek przy współudziale szpitali. Wypracowany niedawno przez rząd RP model opieki nad dzieckiem do lat 3 dopuszczający do tej opieki osoby, które nabędą te uprawnienia w drodze kursów kwalifikacyjnych, których program uzależniony jest od posiadanych kwalifikacji, mógłby być pomocny przy kreowaniu powyższego modelu. Rozwiązanie to: pozwoliłoby na złagodzenie prognozowanego niedoboru wysoko kwalifikowanej kadry pielęgniarskiej; wpłynęłoby na podniesienie prestiżu społecznego zawodu; złagodziłoby możliwości naboru na studia pielęgniarskie przy obniżeniu populacji młodzieży w wieku lat podejmującej studia; obniżyło koszty kształcenia poprzez kształcenie mniejszej niż prognozowana potrzeba liczby pielęgniarek; obniżyło koszty prowadzenia stacjonarnej opieki zdrowotnej; 9 S t r o n a

10 stworzyło szansę dla przekwalifikowania zawodowego; otworzyło drogę do podaży pracy przez osoby w młodym wieku. Powyższe rozwiązanie przy prognozowanym deficycie kadry pielęgniarskiej województwa śląskiego na poziomie osób, zmniejszyłoby ten deficyt o około osób, przy uwzględnieniu faktu, że w opiece stacjonarnej zatrudnionych jest około 70% pielęgniarek i pozwoliłoby na stworzenie nowych, tańszych miejsc pracy. Można z dużym stopniem prawdopodobieństwa przyjąć założenie, ze bez rozwiązań ustawowych tego problemu, rynek opieki zdrowotnej w poszukiwaniu oszczędności przy deficycie kadry pielęgniarek wprowadzi do systemu bocznym wejściem podobne rozwiązania poparte dzikim nabywaniem kwalifikacji, co niewątpliwie może mieć wpływ na całość jakości opieki zdrowotnej. DZIAŁANIA Skuteczność realizacji kierunków intensyfikacji działań umożliwiających wzrost i konkurencyjność polskiej gospodarki określonych Raportem Polska 2030 wymaga podjęcia skoordynowanych przedsięwzięć do których można zaliczyć: powołanie przy Departamencie Pielęgniarek i Położnych Ministerstwa Zdrowia stałego zespołu monitorującego zapotrzebowanie na kształcenie zawodowe pielęgniarek w kraju na poziomie studiów pierwszego stopnia w powiązaniu ze zmianami wdrażanymi w organizacji działalności leczniczej i planowanymi w zakresie polityki społecznej (wiek emerytalny); przemodelowanie zadań zawodowych pielęgniarki opieki stacjonarnej do procedur wymagających kwalifikacji zawodowych pielęgniarki w powiązaniu z wdrożeniem możliwości wykonywania podstawowych czynności pielęgnacyjno socjalnych przez osoby z kwalifikacjami pomocy opiekuńczych pod nadzorem pielęgniarki; prowadzenie na zasadach określonych prawem lobbingu na rzecz kształcenia pielęgniarek na wszystkich szczeblach stanowienia prawa ; ustanowienie kształcenia w zawodzie pielęgniarki na studiach pierwszego stopnia jako kształcenia zamawianego przez Ministra Zdrowia; otwartość kształcenia w zawodzie na jego nowe wyzwania i doskonalenie systemu kształcenia ustawicznego jako uczenia się przez całe życie (life-long-learing) przy uwzględnieniu możliwości jakie daje system uznawania efektów kształcenia oparty o punkty ECTS; finansowanie studiów pierwszego stopnia na kierunku pielęgniarstwo w uczelniach niepublicznych w oparciu o wskaźniki kosztochłonności studiów określone przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego dla obszaru nauki medyczne i nauki o zdrowiu; 10 S t r o n a

11 wypracowanie modelu współdziałania pracodawców z uczelniami kształcącymi w zawodzie poprzez wprowadzenie systemu stypendiów wiążących adeptów zawodu z przyszłym zakładem pracy, a które byłyby uznane za koszty uzyskania przychodu lub koszty pomniejszające podatek dochodowy od osób prawnych; otwarcie, z uwagi na zmniejszającą się populację osób w wieku podejmowania studiów, bezpłatnego kształcenia w zawodzie pielęgniarki dla kandydatów państw bloku wschodniego; wypracowanie wspólnie z Komisją Europejską warunków uzupełnienia wykształcenia do poziomu licencjatu (na wzór studiów pomostowych) przez pielęgniarki bloku wschodniego; zagwarantowanie przejrzystych zasad świadczenia usług pielęgniarskich w formie działalności gospodarczej poprzez wyodrębnienie w punktach procedur medycznych będących podstawą kontraktowania usług zdrowotnych, udziału w tych procedurach, procedur opieki pielęgniarskiej; promocję zawodu m.in. poprzez: wprowadzenie do programów nauczania wszystkich poziomów systemu edukacji (szkoły podstawowe, gimnazja, licea) obowiązkowych bloków zajęć promujących zadania pielęgniarki w systemie ochrony zdrowia; ustanowienie pod patronatem władzy publicznej ogólnopolskiego wyróżnienia typu IKAR PIELĘGNIARSKI podkreślającego wagę jaką władza publiczna przywiązuje do zawodu pielęgniarki. 11 S t r o n a