3/2014 ODLEWNICTWO WSPÓŁCZESNE POLSKA I ŚWIAT. "Gdy nadchodzi wrzesień, (...) a z nim razem jesień, stoją grzyby dumnie, wystrojone szumnie".

Transkrypt

1 ODLEWNICTWO WSPÓŁCZESNE POLSKA I ŚWIAT MODERN FOUNDRY POLAND AND THE WORLD 3/2014 ISSN BHP INSTYTUTU ODLEWNICTWA ORAZ ZAKŁADÓW METALURGICZNYCH Informacja naukowo-techniczna "Gdy nadchodzi wrzesień, (...) a z nim razem jesień, stoją grzyby dumnie, wystrojone szumnie". Hubert Adamczyk

2 Wydawca/Publisher: INSTYTUT ODLEWNICTWA w Krakowie REDAKTOR NACZELNY/ EDITOR IN CHIEF: Andrzej BALIŃSKI ZESPÓŁ REDAKCYJNY/TEAM: Jerzy J. SOBCZAK, Jerzy TYBULCZUK, Andrzej GAZDA, Piotr DUDEK, Joanna MADEJ, Marta KONIECZNA, Anna SAMEK-BUGNO, Katarzyna POTĘPA PROJEKT OKŁADKI/COVER DESIGN: Katarzyna POTĘPA RADA PROGRAMOWA/PROGRAM BOARD: Zbigniew RONDUDA (Przewodniczący), Mariusz HOLTZER (Z-ca Przewodniczącego), Tadeusz BOGACZ, Józef DAŃKO, Zbigniew GÓRNY, Adam TABOR, Andrzej JOPKIEWICZ, Janusz MIKLASZEWSKI, Mariusz URBANOWICZ ADRES REDAKCJI/EDITORIAL OFFICE: Odlewnictwo Współczesne Polska i Świat Kraków, ul. Zakopiańska 73 tel. (012) , fax (012) joanna.madej@iod.krakow.pl WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE ALL RIGHTS RESERVED Żadna część czasopisma nie może być powielana czy rozpowszechniana bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich. No part of the magazine may be reproduced or distributed without the written permission of the copyright holder. Printed in Poland ISSN

3

4 Kwartalnik naukowo-techniczny Rocznik 7, nr 2/2014 BADANIA I STUDIA BHP Instytutu Odlewnictwa oraz zakładów metalurgicznych...6 INFORMACJA NAUKOWO-TECHNICZ- NA...21 WYDARZENIA...47 PUBLIKACJE Wydawnictwa...54 STUDIES AND RESEARCH BHP Institute of Foundry and metallurgical pla nts...6 SCIENTIFIC AND TECHNICAL INFOR- MATION...21 EVENTS...47 PUBLICATIONS Publication...54

5 Badania i studia BHP INSTYTUTU ODLEWNICTWA ORAZ ZAKŁADÓW META- LURGICZNYCH Patryk Skierski Instytut Odlewnictwa, ul. Zakopiańska 73, Kraków Wprowadzenie: W Instytucie Odlewnictwa, jak i w innych zakładach metalurgicznych, ryzyko powstawania urazów i uszkodzeń ciała wynika z różnorodnych czynników gorących oraz ich zróżnicowanego natężenia i stopnia oddziaływania na stanowiskach pracy. Podstawowe czynniki jakie zaliczamy do gorących to: płomień, ciepło konwekcyjne, promieniowanie cieplne (podczerwone), iskry, stopiony metal lub jego rozpryski, ciepło kontaktowe (kontakt z gorącymi przedmiotami o wysokiej temperaturze). W przemyśle, na wielu stanowiskach pracy, człowiek narażony jest na działanie wyżej wymienionych czynników, przede wszystkim w branżach takich jak hutnictwo metali i szkła, odlewnictwo, przemysł metalurgiczny, ale także w zakładach piekarniczych czy restauracjach. W odlewnictwie, osobami które mają z nimi przede wszystkim do czynienia są zalewacze form odlewniczych, obsługa pieców do topienia i obróbki cieplnej odlewów a także pracownicy odpowiedzialni za spust metalu z pieców i jego transport, wybijanie odlewów z form, suszenie form i rdzeni, prace na platformie przy systemie odlewania ciągłego i przy spuście żużla. Każdy z nich jest narażony na wysokie temperatury, promieniowanie podczerwone, a niektórzy dodatkowo na rozpryski ciekłego metalu czy odpryski gorącego żużla. Źródło: Wolska Rys. 1. Przykład stanowiska pracy, na którym pracownik narażony jest na działanie czynników gorących. Spust surówki z wielkiego pieca; pierwszy garowy w kombinezonie z materiału metalizowanego, wykonuje typowe czynności podczas spustu surówki; temperatura surówki wynosi C.

6 Rodzaje zagrożeń [1] By zrozumieć istotę zagrożenia, na jakie narażeni są pracownicy, należy wyjaśnić kilka istotnych pojęć. Przede wszystkim co to jest płomień. Płomień jest źródłem ciepła konwekcyjnego, powoduje podwyższenie temperatury otoczenia, często jest elementem procesu technologicznego, który źle przeprowadzony może być przyczyną niekontrolowanego rozprzestrzeniania się ognia, co w efekcie może grozić zapaleniem odzieży i związanych z tym poparzeń. Ważnym pojęciem jest także promieniowanie podczerwone, czyli nieodzowny i dominujący czynnik w przemyśle metalowym występujący często jako skutek uboczny procesów technologicznych. Promieniowanie to jest groźne, ponieważ powoduje wzrost temperatury tkanki. Promieniowanie podczerwone dzieli się na trzy zakresy zależnie od długości fali: IR-A - podczerwień bliska: nm IR-B - podczerwień średnia: nm IR-C - podczerwień daleka: 3000 nm 1 mm. Jeżeli pracownik wystawiony jest na działanie tego czynnika o dużym stopniu natężenia przez stosunkowo długi czas, następuje rumień cieplny, przegrzanie skóry, co niejednokrotnie prowadzi do oparzeń. Największą zdolnością wnikania w skórę charakteryzuje się podczerwień bliska ira. Niebezpiecznym czynnikiem jest niewątpliwie promieniowanie nadfioletowe (UV). Wyróżniamy trzy pasma promieniowania optycznego: uva nm uvb nm uvc nm W związku z coraz częstszym stosowaniem palników plazmowych i elektrycznych łuków spawalniczych zwiększa się liczba osób narażonych na działanie tego tupu promieniowania, którego najczęstszym objawem jest rumień skóry, złuszczanie się naskórka, oparzenie, wzrost pigmentacji, jak również zmiany nowotworowe. Rozpryski płynnego metalu także stanowią niebezpieczne zagrożenie na wielu stanowiskach pracy, głównie w hutach i odlewniach, gdzie pracownicy narażeni są na działanie dużych ilości ciekłego metalu. Poparzenia ciekłym metalem bywają przyczyną poważnych, a nawet śmiertelnych wypadków. Ciepło kontaktowe to zagrożenie dotyczące przede wszystkim rąk oraz stóp, gdy podczas wykonywania pracy mamy do czynienia z gorącymi przedmiotami czy powierzchniami, które mogą wynosić kilkaset stopni Celsjusza. Skutki działania czynników gorących na człowieka to przede wszystkim oparzenia. Oparzenie to uszkodzenie skóry oraz niejednokrotnie głębiej położonych tkanek lub narządów, wskutek działania ciepła, żrących substancji chemicznych, prądu elektrycznego, promieniowania. W zależności od rozległości uszkodzeń dzielimy je na trzy stopnie: 1. Oparzenia pierwszego stopnia - uszkodzeniu ulega jedynie naskórek. Objawami są zaczerwienienia skóry, ból. Nie pozostawia blizn. 2. Oparzenia drugiego stopnia uszkodzenia obejmują naskórek i skórę właściwą lub jej część, pojawiają się pęcherze z surowiczym płynem, obrzęk oraz ból. Skóra jest biała z czerwonymi punktami w okolicy cebulek włosowych. 3. Oparzenia trzeciego stopnia - martwica obejmuje skórę właściwą wraz z naczyniami i nerwami skórnymi. Skóra przyjmuje barwę białoszarą, jest twarda i sucha. Goi się długo i zazwyczaj wymaga przeszczepu. Pozostawia widoczne blizny. Pomimo wprowadzania rozwiązań organizacyjnych i technicznych, których zadaniem jest ograniczanie narażenia pracowników na działanie czynników gorących, często zachodzi konieczność stosowania środków ochrony indywidualnej, by zapobiec poparzeniom oraz innym obrażeniom ciała. W latach zostały wprowadzone istotne zmiany odnośnie norm dotyczących wymagań i metod badań odzieży, obuwia i rękawic chroniących przed czynnikami gorącymi. Obecne normy (europejskie) zawierają wymagane pa- 7

7 rametry charakteryzujących właściwości ochronne odzieży, rękawic i obuwia, najczęściej w postaci klas ochrony lub poziomów skuteczności. Właściwy dobór odzieży ochronnej, rękawic i obuwia do zagrożeń występujących w tych niestandardowo gorących stanowiskach pracy wymaga ustalenia zależności między oceną ryzyka na stanowiskach pracy a klasą ochrony, jaką zapewniają środki ochrony indywidualnej w odniesieniu do poszczególnych parametrów. Stąd też najważniejszą kwestią przy prawidłowym doborze jest ocena ryzyka w odniesieniu do rodzaju działalności zawodowej, a także poszczególnych stanowisk pracy i wykonywanych czynności, co umożliwi zidentyfikowanie wszystkich niebezpiecznych czy szkodliwych czynników będących źródłem ryzyka. [2] Tabela 1. Przykłady prac wykonywanych na stanowiskach pracy w warunkach termicznych z uwzględnieniem ryzyka Poziom ryzyka Ryzyko małe Ryzyko średnie Ryzyko duże Rodzaj ryzyka Przykłady pracy Poziom promieniowania podczerwonego w/m 2 Możliwe sporadyczne narażenie i kontakt z gorącymi obiektami, rozpryski gorącego metalu, promieniowanie ultrafioletowe. Możliwość kontaktu z płomieniem, dużymi rozpryskami ciekłych metali, gorącymi obiektami. Kontakt z płomieniem, stopionymi metalami, gorącymi obiektami, prace wykonywane blisko źródeł o intensywnym promieniowaniu podczerwonym. Prace wykonywane w sąsiedztwie niewielkiego płomienia, spawanie, cięcie metali, operacje wykonywane w przemyśle szklanym i metalowym w pewnej odległości od otwartego płomienia i źródeł promieniowania podczerwonego. Prace wykonywane w pobliżu pieców w stalowniach, walcowniach, niektóre prace związane z naprawą pieców. Prace wykonywane w bliskim sąsiedztwie pieców hutniczych, wszystkie akcje strażackie. do powyżej Mokre materiały wsadowe to najpoważniejsze zagrożenie. Kiedy ciekły metal wejdzie w kontakt z zawierającym wodę materiałem, woda natychmiast zamienia się w parę, powiększając swoją objętość do 1600 razy, powodując gwałtowną eksplozję. Bez żadnych sygnałów ostrzegawczych piec gwałtownie wyrzuca ciekły metal i kawałki rozgrzanego metalu, stwarzając zagrożenie dla pracujących tam ludzi, samego pieca, wyposażenia i pomieszczeń. Eksplozja spowodow na zetknięciem gorącego metalu z wodą może mieć miejsce w każdego rodzaju odlewni, ale jej skutki dla odlewni stosującej piece indukcyjne mogą być poważniejsze. Powstaje bowiem ryzyko dalszych eksplozji w wyniku kontaktu ciekłego metalu z wodą pochodzącą z uszkodzonego eksplozją systemu chłodzenia pieca. Gwałto- 8

8 wana i nieprzewidywalna natura eksplozji sprawia, że noszenie ubrań ochronnych w odlewniach jest absolutnym nakazem, gdyż może zapobiec potencjalnemu kalectwu lub śmierci spowodowanej poparzeniami. By pracownicy mogli unikać zagrożeń w pracy z roztopionym metalem, ważne jest stosowanie bezpiecznej odległości, ponieważ im większa odległość od ciekłego metalu tym większe bezpieczeństwo. Obecnie coraz większą popularność zdobywają systemy zdalnego załadunku i kontroli komputerowej. Pozwalają one wykonywać pracę z bezpiecznej dla człowieka odległości. Gdy utrzymanie bezpiecznej odległości nie jest możliwe stosuje się bariery ochronne, np. w kabinie stacji kontroli zalewania. Oczywiście najważniejszym elementem ochrony personalnej jest odpowiednio dobrane ubranie ochronn. Osuszanie i zdalny załadunek materiału wsadowego, stosowanie barier ochronnych oraz odpowiedniego ubioru mogą w znaczący sposób przyczynić się do redukcji wypadków związanych z załadunkiem pieca czy też wszelkimi pracami związanymi z ciekłym metalem. Istnieje szereg norm europejskich, które określają wymagania dla odzieży, rękawic, obuwia, mających za zadanie ochronę przed czynnikami gorącymi. Wykaz tych norm przedstawiono w tabeli 2. [6] Tabela 2. Normy dotyczące środków ochrony indywidualnej, obowiązki pracodawców i zasady doboru odzieży ochronnej. 1. PN-EN 340:2006 (EN 340:2004) Wymagania ogólne 2. PN-EN 388:2006 (EN 388:2003) Rękawice chroniące przed zagrożeniami mechanicznymi 3. PN-EN 407:2007 (EN 407:2004) Rękawice chroniące przed zagrożeniami termicznymi (gorąco i/lub ogień) 4. PN-EN 420:2005 (EN 420:2003) Rękawice ochronne Wymagania ogólne i metody badań 5. PN-EN 12477:2005 (EN 12477:2001) Rękawice ochronne dla spawaczy 6. PN-EN 14116:2008 (EN 14116:2008) Odzież ochronna. Ochrona przed gorącem i płomieniem. Materiały, układy materiałów i odzież o ograniczonym rozprzestrzenianiu płomienia (oryg.) 7. PN-EN :2007 (EN :2007) Prace pod napięciem. Ubiory zabezpieczające przed termicznymi zagrożeniami spowodowanymi łukiem elektrycznym Część 1: Metody badań Metoda 2: Określenie klasy ochrony materiału i ubioru przed łukiem, z użyciem wymuszonego i ukierunkowanego łuku w komorze probierczej. 8. PN-EN ISO 11611:2009 (EN ISO 11611:2007) Odzież ochronna dla spawaczy i pracowników w zawodach pokrewnych 9. PN-EN ISO 11612:2008 (EN ISO 11612:2008) Odzież ochronna - Odzież chroniąca przed czynnikami gorącymi i płomieniem (oryg.) 10. PN-EN ISO 20345:2007 (EN ISO 20345:2004) Środki ochrony indywidualnej Obuwie bezpieczne 11. PN-EN ISO 20346:2007 (EN ISO 20346:2004) Środki ochrony indywidualnej Obuwie ochronne 12. PN-EN ISO 20347:2007 (EN ISO 20347:2004) Środki ochrony indywidualnej Obuwie zawodowe 13. IEC :2009 Live working Protective clothing against the thermal hazard sof an electric arc Part 2: Requirements. 9

9 Prawo polskie przewiduje także zasady doboru odzieży, rękawic i obuwia ochronnego w zależności od zagrożeń na stanowiskach pracy. Podstawowe zasady stosowania środków ochrony indywidualnej w środowisku pracy są zawarte w dyrektywie 89/656/EWG z 2002 roku, przeniesionej do prawa polskiego na mocy rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z dnia 11 czerwca 2002 r., zmieniającego rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bhp (Dz.U. nr 91, poz. 811), która określa obowiązki pracodawcy, dotyczące zapewnienia bezpiecznego stosowania środków ochrony indywidualnej. [4] Odpowiedzialność za stosowanie środków ochrony indywidualnej na stanowisku pracy ponosi pracodawca, którego podstawowe obowiązki i zakres odpowiedzialności obejmują: 1. nieodpłatne dostarczenie pracownikom środków ochrony indywidualnej, 2. dobór odpowiednich środków ochrony indywidualnej do istniejących zagrożeń, na podstawie wyników przeprowadzonej analizy, 3. przeszkolenie pracowników w zakresie stosowania środków ochrony indywidualnej, 4. zapewnienie odpowiednich procedur przechowywania utrzymania, a także koniecznych napraw środków ochrony indywidualnej. Pracodawca jest również zobowiązany do określenia warunków stosowania środków ochrony indywidualnej. Wytyczne w tym zakresie powinny uwzględniać poziom ryzyka, częstotliwość ekspozycji, charakterystykę każdego stanowiska pracy i efektywność środka ochrony indywidualnej. Jeżeli na stanowiskach pracy stwierdzono występowanie narażenia pracowników na czynniki gorące należy określić poziom i zakres ochrony, jaką mają zapewnić odzież, rękawice i obuwie ochronne w sposób szczegółowy (np. rodzaj zagrożenia: odpryski stopionego żelaza ok. 200 g) lub w sposób ogólny (poziom ryzyka duży, średni lub mały (tab. 3.). Biorąc pod uwagę zagrożenia występujące na gorących stanowiskach pracy, można ustalić trzy poziomy ryzyka, które ułatwią dobór odzieży, rękawic i obuwia chroniących przed czynnikami gorącymi. W zależności od stanowiska pracy i rodzaju wykonywanych czynności pracownik może być narażony na jeden lub więcej czynników niebezpiecznych, powinien więc być wyposażony w odpowiednią odzież ochronną, której stosowanie powoduje obniżenie narażenia na czynniki gorące. Należy wybierać odpowiednią odzież, rękawice i obuwie ochronne, uwzględniając podane niżej wytyczne: 1. wybierz odzież, rękawice i obuwie oznakowane znakiem CE, co oznacza że spełnia zasadnicze wymagania bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w obszarze projektowania i produkcji (zgodność z dyrektywą 89/686/EWG). 2. dobierz odzież ochronną, rękawice ochronne i obuwie o cechach ochronnych odpowiednio do faktycznie występujących zagrożeń: wybierz rodzaj odzieży, rękawic i obuwia i na podstawie odpowiednich norm europejskich określ poziomy skuteczności odpowiedni do rodzaju i intensywności zagrożeń. Wskazówki doboru przedstawiono w tabeli 3, upewnij się, że wytypowane środki nie będą powodować wzrostu zagrożeń (np. środki ochrony indywidualnej powinny charakteryzować się właściwościami antyelektrostatycznymi w sytuacji, gdy istnieje ryzyko wybuchu), upewnij się, że odzież, rękawice i obuwie spełniają wymagania w zakresie ergonomii i uwzględniają stan zdrowia użytkownika, uwzględnij wszelkie zagrożenia, które mogą wynikać ze stosowania środków ochrony indywidualnej, wpływ na fizjologię, komfort użytkowania, możliwość występowania alergii (np. na chrom czy lateks kauczuku naturalnego), fizyczną wydolność pracownika oraz jego ograniczenia medyczne 10

10 dotyczące stosowania środków ochrony indywidualnej, wyroby zapewniające większy poziom ochrony niż jest wymagany nie są konieczne. Może to bowiem powodować niebezpieczny w skutkach dyskomfort i/ lub nadmierny stres, upewnij się, że możliwe jest dopasowanie do wyroby ochronnego użytkownika po odpowiednim wyregulowaniu, jeżeli na stanowisku pracy występuje więcej niż jedno zagrożenie, w konsekwencji czego konieczne jest stosowanie więcej niż jednego typu środka ochrony indywidualnej, wybierz środki ochrony indywidualnej tak zaprojektowane, aby były wzajemnie kompatybilne i nie powodowały ograniczenia właściwości ochronnych, przed dokonaniem ostatecznego doboru sprawdź, czy środki ochrony indywidualnej są odpowiednie do istniejących warunków pracy, rozważ koszt użytkowania sprzętu, w tym koszt zakupu, sprawdź, jaki rodzaj usług w zakresie utrzymania i wymiany części zamiennych ma w swojej ofercie producent. Rys. 2. Przykładowe konstrukcje odzieży z tkanin aluminizowanych, chroniącej przed czynnikami gorącymi. Źródło: CIOP 11

11 Tabela. 3. Zasady doboru odzieży, rękawic, obuwia chroniących przed czynnikami gorącymi do poziomów ryzyka na stanowiskach pracy Źródło: Andrzejewska A. i inni, Zagrożenie Przykłady wykonywanych prac Poziom natężenia promieniowania podczerwonego, W/m 2 Mały poziom ryzyka: ograniczona ekspozycja na czynniki gorące małe płomienie kontakt przypadkowy większe płomienie i ciepło konwekcyjne promieniowanie cieplne iskry i drobne rozpryski stopionych metali ciepło kontaktowe kontakt z płomieniem z palnikiem Bunsena praca w bliskiej odległości od pieca (proces produkcyjny) prace wykonywane w pobliżu niewielkiego płomienia spawanie, cięcie, spawanie i cięcie metali operacje wykonywane w przemysłach szklarskim i metalowym, w pewnej odległości od otwartego płomienia i źródeł promieniowania podczerwonego, odlewnictwo stopów saluminium i żelaza sporadyczny kontakt z: gorącymi obiektami, praca w kontakcie z gorącymi narzędziami lub substancjami, praca na gorącej powierzchni Wymagania jakie powinna spełniać odzież ochronna, rękawice ochronne, obuwie o cechach ochronnych do odzież wykonana z materiałów spełniających wymagania normy PN-EN odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612, poziomy: A1, B1 i C1, rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407, 3x3xxx - odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO (A1), od poziomu C1 w zależności od natężenia promieniowania cieplnego, - rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407, 3xx3xx - odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11611, A1, klasa 1, - rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 12477, - obuwie np. klasyfikacji I, model C, S1, HRO, SRC - odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612, poziom D1 i E1, - rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407, - obuwie np. klasyfikacji I, model C, S3, HI, HRO, SRC - odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612, poziom A1, F1, - rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407, 32(lub 3)xxxx, - obuwie zawodowe, ochronne lub bezpieczne z podeszwami odpornymi na kontakt z gorącym podłożem (HRO) 12

12 Średni poziom ryzyka: ekspozycja na wysokie poziomy czynników gorących promieniowanie cieplne promieniowanie cieplne i przypadkowy płomień duże rozpryski ciekłych metali, gorącymi przedmiotami praca w bliskiej odległości od pieca, obróbka cieplna prace wewnątrz pieców, możliwość kontaktu z otwartym płomieniem, prace wykonywane w bardzo bliskiej odległości od pieców hutniczych, w stalowniach, walcowniach, niektóre prace związane z naprawą pieców, wszystkie akcje strażackie Duży poziom ryzyka: ekspozycja na gorąco i/lub płomień oraz duże ilości płynnego metalu intensywne promieniowanie cieplne i kontakt z otwartym płomieniem, stopionymi metalami, gorącymi przedmiotami prace wykonywane blisko źródeł intensywnego promieniowania podczerwonego, np. stanowisko hutnika, odlewnika, rdzeniarza odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612, poziom A1, B2 i C2, -rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407, 4223xx, - odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612, poziom B1, C3, E1, F1 rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407 ponad odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612, pozioma1+a2, B2 i C2, - rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407, 4233xx odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612, pozioma1+a2, B2 i C2, D2, E2, F2, - rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407, 4233xx - odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612, poziomy: A1+A2, B2, C2, E3,F2, - rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407, 43xxx4, - obuwie zgodne z normą PN-EN ISO 20345, model C, HI, HRO, SRC Podstawową odzieżą ochronną jest ubranie wierzchnie, noszone na odzież ochronną wtórną, jest ono zaprojektowane w sposób zapewniający jak najpełniejszą ochronę. Odzież ochronna podstawowa powinna być noszona w warunkach bezpośredniej bliskości ciekłego metalu. Ubranie może być wykonane z tkanin aluminizowanych, skóry, specjalnych syntetyków i wełny. Odlewnicy pracujący z lub w bezpośrednim sąsiedztwie ciekłego metalu są zobowiązani do noszenia odzieży ochronnej podstawowej. Palne ubranie jest główną przyczyną ciężkich poparzeń ciekłym metalem. [5] 13

13 Rys. 3. Pracownik Instytutu Odlewnictwa w stroju podstawowym aluminizowanym Niektórzy producenci ubrań ochronnych klasyfikują je pod kątem zastosowania przy różnych rodzajach metali oraz ich stopów. Dla ochrony, tułowia, rąk i nóg przed gorącem promieniującym zaleca się używanie ubrań z tkanin aluminizowanych, które odbijają iskry i ok. 90% promieniowania cieplnego. Obecnie polskie normy przedstawiają wymagania dla poszczególnych parametrów charakteryzujących właściwości odzieży chroniącej przed czynnikami gorącymi w postaci klas ochrony, opartych na wynikach badań laboratoryjnych materiałów. Efektywna ochrona pracowników przed czynnikami gorącymi może być zapewniona jedynie wtedy, gdy zastosowana odzież ochronna jest dobrana zarówno odpowiednio do poziomu zagrożeń, jak i rodzaju wykonywanej pracy. [7] Odzież ochronna przeznaczona dla pracowników narażonych na działanie czynników gorących musi spełniać odpowiednie wymagania i normy. Wymagania te (z wyłączeniem gorących cieczy) są zawarte w normie PN-EN 531:1999. Przedstawiono w niej wymagania i metody badań materiałów odzieżowych oraz podano wskazówki dotyczące konstrukcji odzieży chroniącej przez dużymi rozpryskami ciekłych metali. Norma obejmuje swoim zakresem również kaptury i getry, natomiast inne rodzaje ochrony głowy, rąk i stóp są z niej wyłączone. Odzież ochronna spełniająca wymagania normy PN-EN 531:1999 jest przeznaczona do ochrony pracownika przed krótkim kontaktem z płomieniem i przynajmniej jednym rodzajem innego czynnika gorącego (ciepło konwekcyjne, promieniowanie cieplne, duże rozpryski ciekłego metalu) lub kombinacją tych czynników. Odporność odzieży na każdy rodzaj czynnika jest określona za pomocą kodu literowego (odporność na ciepło konwekcyjne litera B, odporność na promieniowanie cieplne litera C, odporność na duże rozpryski ciekłych metali: stopy aluminium litera D, żelazostopy litera E) i podawana w klasach. Wyższa klasa oznacza większy poziom ochronny wyrobu. [8] Każdy rodzaj odzieży chroniącej przed czynnikami gorącymi powinien być oznaczony literą A. Oznacza, to że podczas badania odporności na, zapalenie próbki materiałów nie powinny się palić (czas palenia i żarzenia nie może być dłuższy od 2 s), topić oraz nie mogą tworzyć się na nich dziury. Wyroby odzieżowe, które są przeznaczone do ochrony przed ciepłem konwekcyjnym, powinny charakteryzować się przynajmniej klasą ochrony B1 według tabeli 4 (HTI w tabeli oznacza wskaźnik przenikania ciepła, badanie wg PN-EN 367:1996). Wyroby odzieżowe, które są przeznaczone do ochrony przed promieniowaniem cieplnym, powinny charakteryzować się przynajmniej klasą ochrony C1 wg tabeli 5, przy gęstości promieniowania cieplnego równego 20 kw/m 2 (badanie wg PN-EN 366:1995 [3]). Odporność odzieży na promieniowanie cieplne jest definiowana za pomocą stopnia przenoszenia ciepła t2. [9] 14

14 Tabela 4. Klasy ochrony odzieży chroniącej przed ciepłem konwekcyjnym Klasa ochrony Zakres wartości HTI [s] min. max. B1 3 6 B B B B5 31 Źródło: CIOP Tabela 5. Klasy ochrony odzieży chroniącej przed promieniowaniem cieplnym Klasa ochrony Średni czas dla poziomu t2 [s] min. max. C C C C4 151 Źródło: CIOP Wyroby odzieżowe, które są przeznaczone do ochrony przed rozpryskami stopionego aluminium i jego stopów, powinny charakteryzować się przynajmniej klasą ochrony D1. Tabela 6. Klasy ochrony odzieży chroniącej przed rozpryskami stopionego aluminium Klasa ochrony Wskaźnik rozprysku ciekłego aluminium [g] min. max. D1 100 < 200 D2 200 < 350 D3 350 Źródło: CIOP Wyroby odzieżowe, które są przeznaczone do ochrony przed rozpryskami stopionych stopów żelaza, powinny mieć przynajmniej klasę ochrony E1 wg tabeli 7, klasy ochrony odzieży chroniącej przed rozpryskami innych metali powinny być przedstawione w podobny sposób. [11] Tabela 7. Klasy ochrony odzieży chroniącej przed rozpryskami stopionych stopów żelaza. Klasa ochrony Wskaźnik rozprysku płynnego żelaza [g] min. max. E1 60 < 120 E2 120 < 200 E3 200 Źródło: CIOP Właściwości ochronne odzieży przeznaczonej dla pracowników narażonych na działanie czynników gorących uzyskuje się stosując w zależności od ryzyka pojedyncze materiały lub układy materiałów. Jeżeli przy małym poziomie promieniowania cieplnego (do 2 kw/m 2 ) i temperaturze poniżej 50 C istnieje ryzyko zapalenia odzieży, można stosować tkaniny z przędz aramidowych itp. (np. Nomex ) lub tkaniny chemicznie modyfikowane: odporną na zapalenie bawełnę czy wełnę (impregnacja wg technologii Pyrovatex ) lub Proban ). Na stanowiskach pracy, na których natężenie promieniowania jest większe niż 20 kw/m 2, jest stosowana odzież z wielowarstwowych materiałów lub układów materiałów, np. aluminizowany materiał z włókien szklanych, aramidowych, wełny, bawełny lub wiskozy impregnowanej niepalnie. Szczególne wymagania konstrukcyjne stawiane są odzieży przeznaczonej do ochrony przed rozpryskami stopionych metali. Jedną z ważniejszych jej cech jest konstrukcja, która zapewnia, że bluza odzieży jest na tyle długa i szeroka, że pokrywa górę spodni nawet wtedy, gdy użytkownik się pochyla, a nogawki spodni są na tyle długie, by zachodziły na obuwie. Wszystkie metalowe zapięcia w zewnętrznym wyrobie odzieżowym powinny być przykryte, aby zapobiec adhezji stopionego metalu. Przykłady takiej odzieży przedstawiono na rysunkach 5 i 6. [12] 15

15 Rys. 5. Odzież wykonana z tkaniny aluminizowanej Żródło: CIOP Rys. 6. Wyroby odzieżowe wykonane z tkanin aluminizowanych Odzież ochronna spełniająca wymagania PN-EN 531:1999 powinna być oznakowana znakiem graficznym przedstawionym na rysunku 7. [13] Rys. 7. Oznakowanie odzieży ochronnej wg PN EN 531:1999 Źródło: CIOP W środowisku pracy metalurgicznym przede wszystkim ważna jest ochrona: 1. Ochrona oczu i twarzy. Uszkodzenie oczu lub twarzy może występować od ciekłego metalu, rozprysków ciekłego metalu, od ciał obcych i promieniowania IR i UV, emitowanego przez powierzchnie o dużej temperaturze oraz piece. Standardowym wyposażeniem są tu gogle lub okulary z osłoną boczną. W warunkach silnego promieniowania okulary te powinny być wyposażone w odpowiednie filtry. Okulary ochronne z osłonkami bocznymi to wymóg minimum. Przy ciekłym metalu konieczna jest, oprócz okularów, osłona twarzy. 2. Ochrona Głowy. Twarde kaski są jednym z najistotniejszych elementów ochrony osobistej, ponieważ chronią one przed przedmiotami przenoszonymi górą, upadkiem przedmiotów i ruchomymi elementami. W przypadku, gdy może mieć miejsce kontakt głowy z ciekłym metalem korzystnie jest stosować pod te kaski wełniane lub bawełniane okrycie głowy, które chroni ją przed poparzeniami. Oprócz tego, w przypadku gdy występuje duża temperatura i narażenie na iskry, najlepszą ochroną są aluminizowane kaptury. Kaski zawsze powinni nosić wizytujący bez względu na czas trwania i miejsce wizyty. 3. Ochrona rąk. Wiele operacji w odlewni stopów żelaza wykonuje się ręcznie, dlatego też konieczna jest odpowiednia ochrona rąk. Podczas pracy blisko miejsc, gdzie występuje duża temperatura, należy nosić rękawice ochronne odporne na dużą temperaturę. Podczas przeprowadzania operacji związanych z ciekłym metalem rękawice takie powinny mieć około 35,5 cm długości i sięgać powyżej nadgarstka. Najbardziej trwałym materiałem na rękawice są tkaniny aluminizowane, takie jak: Kevlar, Vinex i Oasis. Rękawice na bazie bawełny to minimum zabezpieczenia. W zależności od rodzaju zastosowanej przędzy, jej masy liniowej, liczby nitek, jak i różnego splotu, liczby warstw ma- 16

16 teriałów zastosowanych w konstrukcji, uzyskuje się rękawice o zróżnicowanych właściwościach ochronnych. Jednym z typowych przykładów rękawic chroniących przed czynnikami gorącymi są rękawice przeznaczone do ochrony przed oparzeniem podczas krótkotrwałego kontaktu z płomieniem lub kontaktu z gorącym przedmiotem o temperaturze do 250 C. Są to najczęściej rękawice dzianinowe wykonane z przędz: bawełnianej impregnowanej niepalnie, przędz aramidowych, przędz mieszanych z udziałem przędzy poliestrowej, wiskozowej, bawełnianej, jak również z tkaniny z przędzy bawełnianej w wersji pętelkowej typu frotte. [14], [15] Innym przykładem mogą być rękawice zaprojektowane do ochrony rąk pracowników branży metalurgicznej, głównie dla hutników. Tego typu rękawice wykonane są najczęściej po stronie grzbietowej, łącznie z mankietem, z tkanin z przędzy z włókien szklanych lub aramidowych aluminizowanych, najczęściej z podszewką z tkanin bawełnianych impregnowanych niepalnie. Strona dłoniowa rękawic jest wykonana zwykle ze skór termoodpornych lub tkanin z przędzy z włókien niepalnych. Pomiędzy podszewką a tkaniną zewnętrzną stosowane są wkłady termoizolacyjne w postaci różnego rodzaju włóknin, tkaniny wełnianej impregnowanej niepalnie itp. Tego typu rękawice mają długi mankiet ochraniający część przedramienia, całe przedramię lub ramię. [15] W przypadku rękawic, często trudne jest osiągnięcie kompromisu pomiędzy zapewnieniem odpowiednich właściwości ochronnych i użytkowych. Rękawice, które charakteryzują się wyższym poziomem ochrony w zakresie odporności termicznej są najczęściej wykonane z kilku warstw różnych materiałów, co z kolei powoduje ograniczenie zdolności manipulowania palcami rąk. Rękawice zapewniające wyższy poziom ochrony są najczęściej wykonane z układu kilku materiałów, co jednocześnie wpływa na konstrukcję wyrobu są to najczęściej rękawice z jednym lub z trzema palcami. Przy doborze rękawic ochronnych należy zatem uwzględniać rodzaj wykonywanych czynności i związaną z tym wymaganą precyzję oraz możliwość chwytu, co wiąże się z wyborem odpowiednio rękawic pięcio-, trzy- lub jednopalcowych. Należy również uwzględnić część kończyny górnej, która podczas wykonywania czynności zawodowych jest eksponowana na działanie czynników gorących rękawice dostępne są w wersjach konstrukcyjnych z mankietem krótkim, bądź długim osłaniającym część przedramienia, przedramię czy także ramię. Dobierając rękawice należy też pamiętać o dopasowaniu wielkości rękawicy do wielkości ręki użytkownika, ponieważ zarówno rękawice zbyt luźne, jak i zbyt dopasowane będą utrudniały wykonywanie prac i nie zapewnią wymaganej izolacyjności cieplnej. [10] 17

17 Rys. 9. Znak graficzny według PN-EN 407:2007 oznaczający ochronę przed czynnikami gorącymi. Źródło: CIOP Rys. 8. Przykłady różnej konstrukcji rękawic chroniących przed czynnikami gorącymi Źródło: CIOP W przypadku rękawic chroniących przed czynnikami gorącymi, w ich znakowaniu stosuje się znak graficzny przedstawiony na rys. 9 Obok tego znaku jest podany numer normy tj. EN 407:2004 (lub PN-EN 407:2007) wraz z sześcioma cyframi kodu odnoszącymi się do parametrów ochronnych. Cyfry kodu są zawsze podawane w tej samej kolejności i określają one poziomy skuteczności rękawic odpowiednio w zakresie: zachowania się podczas palenia, odporności na ciepło kontaktowe, odporności na ciepło konwekcyjne, odporności na ciepło promieniowania, odporności na drobne rozpryski stopionego metalu oraz odporności na duże ilości stopionego metalu. [10] 4. Ochrona stóp. Stopa, podobnie jak głowa, musi być chroniona przed spadającymi i toczącymi się przedmiotami, a także przed ciekłym metalem. Zaleca się stosowanie obuwia (najlepiej niesznurowanego), którego szybkie zdjęcie jest możliwe w przypadku dostania się ciekłego metalu do wnętrza. Buty powinny być wyposażone w specjalne nakładki, zabezpieczające przed dostaniem się ciekłego metalu. Używa się również obuwia zabezpieczającego dodatkowo śródstopie. Właściwości ochronne obuwia przeznaczonego do pracy w środowisku gorącym charakteryzują dwa parametry: izolacja od ciepła definiowana wzrostem temperatury we wnętrzu obuwia po określonym czasie badania, licząc od momentu umieszczenia go na gorącej płycie o temperaturze 150 C, odporność podeszwy na kontakt z gorącym podłożem wyznaczana na podstawie oceny wizualnej uszkodzenia powstałego na powierzchni próbki podeszwy po działaniu na nią pręta z miedzi ogrzanego do temperatury 300 C. Powszechnie używana przez osoby nienarażone bezpośrednio na działanie ciekłego metalu jest wtórna odzież ochronna stosowana w celu zabezpieczenia własnego ubrania pracownika przed zapaleniem się i poparzeniem. W wielu przypadkach, 18

18 poważne poparzenia lub nawet śmierć były następstwem zapalenia się ubrania roboczego od iskry lub rozprysku a nie bezpośredniego poparzenia przez iskry lub rozprysk metalu. Wraz z ochronami dodatkowymi powinno się nosić ubrania i bieliznę z naturalnych tkanin, dlatego też zaleca się stosowanie odzieży bawełnianej. Tkaniny syntetyczne topią się lub są łatwo palne, a to znacznie zwiększa ryzyko poparzenia. [15] Rys. 10. Pracownik Instytutu Odlewnictwa w odzieży z tkanin naturalnych Źródło: własne Szkolenia uświadamiające jak bardzo ważnym oraz istotnym jest pojęcie bezpieczeństwo i higieny pracy potrzebują nie tylko odlewnicy, ale również konserwatorzy czy operatorzy różnych urządzeń oraz oczywiście kontrahenci zewnętrzni, którzy sporadycznie pojawiają się w odlewni. Wszyscy wyżej wymienieni muszą rozumieć podstawowe zasady bezpieczeństwa obowiązujące w odlewni. Stopień wiedzy potrzebny każdemu z nich będzie różny, największy niewątpliwie potrzebny jest pracownikom, którzy mają do czynienia bezpośrednio z ciekłym metalem. Szkolenie dla personelu administracyjnego oraz wizytujących gości musi jednak uświadomić im konieczność przestrzegania wszelkich zakazów typu Nie wchodzić oraz nakładania okularów lub innych elementów ochrony osobistej. Operatorzy urządzeń muszą umieć rozpoznawać symptomy grożącego niebezpieczeństwa i wiedzieć jak zareagować aby niebezpieczeństwu zapobiec. Ich wiedza nie może się sprowadzać do tego jak bezpiecznie użytkować swoje urządzenia. Dział kadr odlewni ma do odegrania ogromną rolę w dążności do zapewnienia bezpieczeństwa pracy. Ponieważ to właśnie ten dział ma pierwszy kontakt z nowo zatrudnionym pracownikiem, powinien zapewnić mu pełną informację na temat procedur bezpieczeństwa na jego stanowisku pracy i obowiązku stosowanie się do nich jako warunku zatrudnienia. Zarówno wymóg znajomości procedur, jak i stosowania się do nich w codziennej praktyce powinien być zawarty i jasno wyrażony w zakresie obowiązków lub w regulaminie pracy. Na całym świecie producenci pieców i innych urządzeń dla odlewnictwa nieustannie pracują nad ulepszeniem standardów bezpieczeństwa pracy. Dlatego praktycznie wszystkie piece z systemem topienia indukcyjnego zawierają zabezpieczenia typu detektor ground leak czy podwójne systemy chłodzące. Kiedyś za dobór wyposażenia odlewni odpowiedzialna była kadra wyższego szczebla zarządzania, a nadzór produkcji oraz techniczny musiał nauczyć się pracować na zainstalowanym sprzęcie. Obecnie szybki rozwój firm, jak i konkurencyjność spowodowały, że rekomendacji dotyczących zakupu sprzętu oczekuje się od nadzoru techniczno-produkcyjnego i choć przedsięwzięcie to jest niewątpliwie skomplikowanym z punktu widzenia technologicznego, to wlaśnie oni są w stanie najlepiej ocenić i dokonać wyboru właściwego pieca, systemu zasilania, podgrzewania czy załadunku. [4] 19

19 Rys. 11. Pracownik Instytutu Odlewnictwa podczas topienia metalu w nowoczesnym piecu Ultraflex Źródło własne Literatura: 1. Wolska A.: Badania zagrożenia promieniowaniem nadfioletowym (UV) na stanowiskach spawalniczych oraz promieniowaniem podczerwonym (IR) na stanowiskach pracy w hutach przy zastosowaniu techniki spektroradiometrycznej, Warszawa Konarski S: Zagrożenia promieniowaniem cieplnym. Bezpieczeństwo Pracy, Warszawa 1988, s Clothing for protection against heat and flame - General recommendations for selection, care and use of protective clothing [Odzież chroniąca przed gorącem i płomieniem - Ogólne wytyczne dotyczące doboru, utrzymania. 4. Dyrektywa Rady 89/656/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. o minimalnych wymaganiach bezpieczeństwa i ochrony zdrowia dotyczących stosowania przez pracowników środków ochrony indywidualnej w miejscu pracy, Warszawa Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, Dz. U. 2003, nr 169, poz. 1650, ze zm. 6. Jaśkowiec K., Gwiżdż A., Kuder M., Podstawy BHP przy eksploatacji pieców elektrycznych indukcyjnych. 7. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. (Tekst jednolity). DzU 2003, nr 169, poz. 1650, ze zm. 8. PN-EN 531:1999 Odzież ochronna dla pracowników narażonych na działanie czynników gorących. 9. PN EN 367:1996 Odzież ochronna. Ochrona przed ciepłem i płomieniem. Metoda wyznaczania przenikania ciepła przy działaniu płomienia. 10. PN-EN 407:2007 Rękawice chroniące przed zagrożeniami termicznymi (gorąco i/lub ogień) 11. PN-EN 366:1995 Odzież ochronna Ochrona przed gorącem i ogniem Metoda badania - Ocena materiałów i zestawów materiałów poddanych działaniu promieniowania cieplnego. 12. PN-EN 373:1999 Odzież ochronna Ocena odporności materiału na działanie rozprysków płynnego metalu 13. PN EN 470-1:1999 Odzież ochronna dla spawaczy i osób wykonujących zawody pokrewne Wymagania. 14. PN-EN ISO 6942:2005 Odzież ochronna Ochrona przed gorącem i ogniem Metoda badania: Ocena materiałów i zestawów materiałów poddanych działaniu promieniowania cieplnego. 15. PN EN 31092:1998 Tekstylia Wyznaczanie właściwości fizjologicznych Pomiar oporu cieplnego i oporu pary wodnej w warunkach stanu ustalonego (metoda pocącej się zaizolowanej cieplnie płyty). 20

20 Informacja naukowo-techniczna WYBÓR INFORMACJI Z CZASOPISM NAUKOWO-TECHNICZNYCH Wszystko o marketingu. Hoyt Memorial Lecture It s All About Marketing. Int. J. Metalcast 2014, Vol. 8, nr 3, s Autor: Hayrynen Kathy L. Marketing jest definiowany jako działanie lub działalność służąca promocji i sprzedaży produktów lub usług. Artykuł omawia znaczenie marketingu i proponuje pewne działania konieczne do podjęcia przez branżę odlewniczą. Status kontroli w obecnej praktyce przedsiębiorczej. Postaveni controllingu v současne podnikatelske praxi. Status of controlling in present enterprising practice. Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 9-10, s Autor: Babis P. W artykule omówiono wyniki badań realizowanych w ciągu 2010 i 2012 roku, mających na celu pomiar i kontrolę wyników przedsiębiorstw. Działania kontrolne obejmują w szczególności działalność produkcyjną. Dziedziny, które muszą być badane poprzez kontrolę w przyszłości są wymienione w zakończeniu pracy. Produkcja odlewów z żeliwa sferoidalnego w Republice Czeskiej stan w roku Vyroba odlitku z litiny s kulickovym grafitem v Ceske republice stav v roce Production of spheroidal graphite iron castings in the Czech Republic. The state in Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 3-4, s Autor: Mores A. Artykuł dotyczy rozwoju produkcji żeliwa sferoidalnego od 1948 roku w Republice Czeskiej. Odrębny rozdział poświęcony jest zagadnieniom metalurgicznym, doborowi składu chemicznego, metodom modyfikacji i obróbki ciekłego metalu. W artykule zaprezentowano typy kadzi do rozlewania żeliwa sferoidalnego. Omówiono także zagadnienia wykańczania odlewów i ich naprawy przez spawanie. Omówiono zagadnienia obróbki cieplnej i kontroli odlewów. Wspomaganie sprzedaży poprzez agentów i pośredników - czy to dopuszczalne prawnie nawiązanie stosunków gospodarczych czy przestępczość gospodarcza? Vertriebsunterstuetzung durch Agenten und Vermittler - zulaessige Geschaeftsanbahnung oder Wirtschaftskriminalitaet? Giesserei-Prax. 2012, nr 11, s Autor: Schneider T. Agenci i pośrednicy mogą być pomocni przy sprzedaży odlewów i produktów dla odlewnictwa na rynkach egzotycznych i rynkach, na które wyroby dostarczane są rzadko. Aby nie być posądzonym o nie zgodne z prawem działania i oszustwa podatkowe należy wypełnić pewne warunki wstępne. Poniższy artykuł może być w wypełnieniu tych warunków pomocny. Omówiono w nim następujące zagadnienia: ocena wyjściowej sytuacji prawnej, powody zatrudniania pośredników, zawieranie umów, zawieranie umów z agentami (po-

21 średnikami), definiowanie kompetencji agentów, prowadzenie rozmów. Energochłonność oznacza świadome wykorzystywanie energii. Szeroki monitoring zużycia energii w firmie Bergmann Automative z wykorzystaniem systemu firmy Siemens. Energieintensiv heisst energiebewusst. Umfassende Energiemonitoring-Loesung von Siemens bei Bergmann Automative. Giesserei 2012, Jg. 99, H. 12, s , 83. Autor: Goes R. Koszty energii elektrycznej stanowią istotny i znaczący składnik kosztów produkcji dlatego energia powinna być efektywnie i oszczędnie wykorzystywana. W artykule opisano zastosowanie systemu firmy Siemens do monitorowania zużycia energii w firmie Bergmann Automative GmbH w Barsinghausen (Niemcy), w której eksploatowane jest 6 pieców elektrycznych. Opisano strukturę zużycia energii w przedsiębiorstwie oraz sposób jego monitorowania. Wokoło bezpiecznego węzła rur w Europie. Ciąg rur do przetłaczania (transportu) mediów zamieniony z rur staliwnych na rury z żeliwa sferoidalnego. Rundum-sorglos-Paket fuer Europipe. Pressentraverse auf Gusseisen mit Kugelgraphit umgestellt. Giesserei-Erfahrungsaust. 2012, nr 11+12, s Autor: Rieck H. Artykuł dotyczy zamiany ciągu rur staliwnych pracujących pod ciśnieniem, na rury z żeliwa sferoidalnego w celu zapewnienia bezpiecznego i bardziej opłacalnego transportu mediów. W artykule opisano realizację projektu zmiany rur staliwnych na żeliwne. Zadanie to było realizowane przez firmę Siempelkamp. W artykule opisano także koncepcyjne studium projektu oraz warunki jego realizacji. Rury odlewane z żeliwa sferoidalnego wszędzie się sprawdzają. Rury firmy Duktus stosowane na miejscach budowy bez wykopów. Duktile Gussrohre beweisen sich ueberall. Duktus-Rohre im Einsatzbei grabenlosen Baustellen. Giesserei-Erfahrungsaust. 2012, nr 11+12, s. 6-8, Autor: Paessler U. i in. Artykuł dotyczy zastosowania ciągów rur z żeliwa sferoidalnego i zakładania ich bez stosowania wykopów. Rury produkuje firma Duktus. Stosowanie takiego systemu montażu przewodów rurowych do transportu wody jest korzystne i opłacalne szczególnie w warunkach miejskich bo nie powoduje dewastacji otoczenia. Firma Duktus ma dwie w Hall (Austria) i w Wetzlar (Niemcy) odlewnie, w których wytwarza te rury. Opisano warunki i przykłady instalacji tego typu ciągów rurowych w różnych warunkach. Sprytne odlewy z Solingen. Clevere Gussteile aus Solingen. Giesserei 2012, Jg. 99, H. 11, s Autor: Thieme Ch. Firma VS Guss AG w Solingen-Wald (Niemcy), istnieje już 124 lata. Powstała z połączenia w 1923 r. dwóch odlewni. Dostarcza na rynek nowoczesne odlewy z żeliwa ciągliwego. W odlewni wytwarzane są cienkościenne skomplikowane odlewy o masie od 1g do1500 g. Odlewy te dostarczane są na potrzeby przemysłu maszynowego, automatyki, a także przemysłu elektronicznego, lotniczego oraz do produkcji zamków i układów mocujących. Odlewnia hightech wprowadza zarządzanie energią. Hightech-Giesserei fuehrt Energiemenagement ein. Giesserei 2012, Jg. 99, H. 11, s Autor: Leischner F., Hirsch J. 22

22 Rosnące koszty energii i zwiększające się zanieczyszczenie środowiska oraz założenia polityczne to istotne aspekty, które z punktu widzenia wydajności energetycznej skłaniają do przemyśleń pracowników odlewni. Przede wszystkim przedsiębiorstwa o dużej energochłonności mogą skorzystać na nowych regulacjach prawnych dotyczących certyfikowanego zarządzania energią. Tylko ten kto wie jaki rodzaj energii: jak, gdzie i kiedy jest zużywany może stosownie reagować i postępować w sposób ekologiczny. Odlewnia Claas Guss GmbH Bielefeld wiodący producent odlewów grupy hightech zdecydowała się na wprowadzenie systemu certyfikowanego zarządzania energią. Rosnąca presja cenowa spowodowała zmianę tradycyjnych metod kalkulacji. Steigender Preisdruck veraendert traditonnelle Kalkulationsverfahren. Giesserei-Prax. Druckguss 2012, nr 10, s Autor: Thielen P. Artykuł dotyczy kalkulacji w aspekcie zwiększającej się na rynku presji cenowej, rosnącej konkurencji i trudności wypracowania zysku przez odlewnie. Omówiono następujące zagadnienia: przyczyny występowania różnorodności cen; określanie stawek godzinowych i narzutów za pomocą wykazu miejsc powstawania kosztów i rodzajów kosztów (niem. BAB); wady kalkulacji doliczeniowej; porównano gwarantowaną kalkulację kosztów i usług z kalkulacją doliczeniową pod kątem dokładności; kalkulację łączną i kalkulację równoległą, która pozwala na ograniczenie ryzyka kalkulacji. 02. ZASTOSOWANIE SYMULA- CJI KOMPUTEROWEJ W ODLEWNICTWIE Proces symulacji i system zarządzania danymi SimulationDB. Sistem proces simulacije in upravljanje spodatki simulationdb. Simulation Process & Data Management System SimulationDB. Liv. Viestn. 2014, R. 61, nr 1, s Autor: Malinowski P., Suchy J.S. Głównym celem projektu było stworzenie symulacji systemu zarządzania danymi dla przechowywania wyników symulacji, technologii, plików CAD, animacji, parametrów zalewania i krzepnięcia, etc. System SimulationDB jest pierwszym krokiem w zarządzaniu danymi technologicznymi. Następnym krokiem jest bardziej złożony system bazodanowy, który pozwala na zarządzanie wszystkimi danymi technologicznymi nie tylko w jednej odlewni, ale np. w całym koncernie. Interaktywna baza wiedzy technologicznej nazwana SimulationDB pozwala przechowywać informacje z każdego etapu procesu produkcji, takie jak: zamówienia, technologia przygotowania, produkcja, kontrola jakości, etc. SimulationDB powstał, ponieważ istnieje wiele problemów dotyczących przechowywania różnego rodzaju danych technologicznych. Każdy etap procesu produkcji generuje mnóstwo parametrów, informacji, adnotacji technologów, analiz i porównań technologii. Baza wiedzy dla technologów SimulationDB zapełnia lukę w infrastrukturze informatycznej w każdej odlewni, pozwala na szybki i łatwy dostęp do informacji z każdego procesu technologicznego. SimulationDB został z powodzeniem wdrożony w jednej z największych odlewni w Polsce. Oryginalną wartością pracy jest innowacyjny system bazodanowy do symulacji zarządzania danymi z unikalną metodą tworzenia technologii z bardzo dobrą jakością i niskimi kosztami. Oszacowanie kosztów produkcji odlewów z żeliwa szarego przy użyciu standardowego oprogramowania. Ocena stroškov izdelave ulitkov iz sive litine s pomočjo standardne programske opreme Estimation of production costs for castings made of grey cast iron by using standard software. 23

23 Liv. Viestn. 2014, R. 61, nr 1, s Autor: Cuk B. Oszacowanie kosztów produkcji odlewów z żeliwa szarego uwzględnia pewne szczegóły jak wydajność odlewania dla danej linii formowania, odsetek złych odlewów i pożądane właściwości wytopu, które są zwykle uzyskiwane przez odpowiedni skład chemiczny. Wydajność odlewania przekłada się na koszty energii i pracy. Odsetek wadliwych odlewów ma także wpływ na koszty energii i pracy, natomiast przygotowanie wytopu nie oznacza tylko odpowiedniego składu chemicznego, ale także obliczenie masy, która reprezentuje najniższe koszty. Obliczenie odpowiedniej masy może być wykonywane przez standardowe oprogramowanie EXCEL za pomocą dodatku Solver. Tabela pozwala także na tworzenie materiałów pomocniczych do obliczeń energii, pracy i całkowitych kosztów. Suma wszystkich wymienionych kosztów reprezentuje koszty produkcji odlewów, które mogą być obliczone w bardzo krótkim czasie z żądaną dokładnością. Technologia drukowania metodą 3D przekonała producenta filmów z Jamesem Bondem. Voxeljet wykonuje modele samochodu Aston Martin na potrzeby filmu. Augsburger 3-D-Drucktechnologie ueberzeugt JamsBond-Filmemacher. Voxeljet baut Aston Martin Modelle fuer Skyfall. Giesserei 2012, Jg. 99, H. 12, s Autor: Feneberg S. Opisano wykorzystanie drukowania w technologii 3D na potrzeby filmów akcji z Jamesem Bondem. Produkcją samochodów na potrzeby filmu, produkcją na żądanie zajęła się firma Voxeljet z Augsburga (Niemcy). Chodzi o szybkie wykonywanie modeli samochodu Aston Martin. Technologia 3D gwarantuje precyzję wykonania. Do produkcji modeli o objętości do ośmiu metrów sześciennych wybrano drukarkę VX4000. W artykule opisano wykonanie modeli samochodu Aston Martin z wykorzystaniem pakietu danych CAD dla tego modelu. Wyznaczanie właściwości mechanicznych strukturalnego odlewu ze stopu aluminium. Ermittlung der mechanischen Eigenschaften eines Aluminium-Strukturbauteiles. Determination of mechanical Properities of Aluminium Structural Components. Giesserei-Rund. 2012, Jg. 59, H. 9-10, s Autor: Weiss K., Chonsel Ch.,Vanhof R. Na przykładzie dźwigara wzdłużnego odlewanego ciśnieniowo, zbadano możliwość przewidywania właściwości mechanicznych. W tym celu wykonano bardzo zawansowaną symulację rzeczywistego procesu odlewania za pomocą oprogramowania WinCast. Sposoby oceny, które umożliwiają postprocessing, ułatwiają ocenę prawdopodobieństwa wystąpienia możliwych właściwości mechanicznych. Można łatwo zauważyć, że w przypadku wytrzymałości na rozciąganie istnieje duża zgodność z próbkami rzeczywistymi. W przypadku granicy plastyczności występują większe różnice. Generalnie jednak można stwierdzić, że wyniki pomiarowe w przypadku tych dwóch wielkości wytrzymałościowych są zbliżone do wartości uzyskanych w wyniku symulacji. Większe różnice występują w przypadku wydłużenia A5. W obszarach, w których liczba rzadzizn jest mała, pomiary i obliczenia są prawie zgodne. To, że występują jednak większe różnice usprawiedliwia fakt, że w próbkach rzeczywistych występuje porowatość. Odchyłki te dla R m i Rp 0,2 mają wartości dopuszczalne. Ponieważ w przypadku symulacji, przewężenie nie występuje w sposób tak jednoznaczny jak w próbkach rzeczywistych wiele symulowanych próbek ulega zniszczeniu wcześniej. Aby zasymulować i tę formę znisz- 24

24 czenia, konieczny jest także model 3D dla przedstawienia porowatości, który należy uwzględnić przy obliczaniu wydłużenia całkowitego. W tym celu realizowany jest odrębny projekt uwzględniający problem w skali makro i mikro. 03. OCHRONA ŚRODOWISKA I BHP Badania właściwości fizykochemicznych pyłów powstałych w procesie regeneracji mechanicznej zużytych piasków formierskich z żywicami alkalicznymi. Investigations of physicochemical properties of dusts generated in mechanical reclamation process of spent moulding sands with alkaline resins. China Foundry 2014, Vol. 11, nr 2, s Autor: Dańko R., Holtzer M., Dańko J. Mechaniczne procesy regeneracji zużytych piasków formierskich generują duże ilości pyłów zawierających głównie zużyte środki wiążące i pyły kwarcowe. Ilość pyłów po regeneracji, w zależności od wydajności systemu regeneracji i systemu odpylania, może osiągnąć 5 10% w stosunku do całkowitej regeneracji zużytych piasków formierskich. Właściwe wykorzystanie takiego materiału jest dużym problemem stojącym obecnie przed odlewniami. W pracy przedstawiono wyniki badań właściwości fizykochemicznych pyłów po regeneracji. Wszystkie badane pyły pochodziły z różnych polskich zakładów stosujących proces regeneracji mechanicznej mas z żywicami alkalicznymi, uzyskanymi od różnych producentów. Różne pyły, dostarczane z hut, badano w celu określenia ich składu chemicznego, charakterystyki granulacji, właściwości fizykochemicznych i energetycznych. Przedstawione wyniki potwierdziły założenia, że jest możliwe wykorzystanie pyłów powstających podczas mechanicznej regeneracji zużytych mas z żywicami organicznymi jako źródła energii. Obniżka kosztów dzięki zastosowaniu wydajnych pod względem energetycznym systemów filtrów do oczyszczania spalin. Kostenersparnis durch energieeffiziente Abluftfiltersysteme. Giesserei 2012, Jg. 99, H. 11, s Autor: Javadian Namin P. Zużycie energii w odlewniach zależy w znacznym stopniu od zużycia energii przez urządzenia odprowadzające spaliny i urządzenia doprowadzające powietrze. Duże zużycie energii oznacza zawsze wysokie koszty produkcji i znaczną emisję CO 2. Dzięki zastosowaniu wydajnych filtrów spalin z wydajnymi pompami cieplnymi możliwe są duże oszczędności rzędu 85%. Wprowadzenie nowoczesnych filtrów i pomp cieplnych stanowi przyczynek do ochrony środowiska. 04. WYTYCZNE PROJEKTOWA- NIA TECHNOLOGII ODLEWNICZYCH Analiza geometryczna łopatek turbinowych odlewanych z zastosowaniem metody wytapianych modeli na podstawie cyfrowych danych pomiarowych. Geometric analysis of investment casting turbine blades based on digital measurement data. China Foundry 2014, Vol. 11, nr 1, s Autor: Cheng Yunyong i in. Łopatka turbiny jest jednym z kluczowych elementów silnika lotniczego. Jej geometryczny kształt powinien być dokładnie kontrolowany w etapie produkcji, aby zagwarantować, że spełnia specyfikację tolerancji. W niniejszej pracy jest prezentowane podejście do geometrycznej analizy kształtu łopatek turbiny na podstawie wieloźródłowego pomiaru cyfrowego. Badane były jego kluczowe techniki, 25

25 takie jak: zbieranie danych pomiarowych, niezawodność ustawienia (osiowania) modelu łopatki, szybkie obliczanie i wizualizacja odchylenia geometrycznego kształtu. Aktualne dane pomiarowe ze skanera (system pomiaru podobny do systemu ATOS) i współrzędnościowej maszyny pomiarowej (CMM - Coordinate Measuring Machine) łopatek turbin zostały wykorzystane, aby potwierdzić przedstawiony sposób czyli do walidacji prezentowanej metody. Wyniki doświadczalne pokazują, że proponowana metoda analizy jakości odlanej łopatki jest na tyle dokładna, szybka i skuteczna, aby ją wdrożyć. Lekka konstrukcja z odlewu bionicznego. Light construction with bionic casting Casting Plant a.technology int. 2014, nr 2, s Autor: Decking K. Zmniejszenie masy komponentu, a więc pojazdu, jest bez wątpienia jedną z głównych przesłanek do zmniejszenia zużycia paliwa i odpowiedniej planowej redukcji emisji CO 2. Ale nie jest to tylko oddziaływanie proekologiczne, które odgrywa ważną rolę w poprawie trwałości pojazdu w ruchu, ale również w procesie produkcyjnym jego elementów. Pokazano przykłady zaprojektowanych z natury konstrukcji i odlewów części samochodowych z żeliwa, stopu magnezu i stopu aluminium. Układy zasilające zebrane doświadczenia i rozwój. Speisersysteme gesammelte Erfahrungen und Weiterentwicklungen. Riser systems. Expertise and further developments. Giesserei-Prax. 2012, nr 12, s Autor: Fischer S., Skredi U., Hasse S. W celu uzyskania odlewów dobrej jakości, konieczne jest aby na wszystkich etapach produkcji odlewów działania technologiczne były dobrze zaprojektowane i odpowiednio realizowane. Wymaga to zastosowania odpowiedniej ilości tworzyw i energii. Ich zużycie odzwierciedlane jest w wielu wskaźnikach technologicznych. Artykuł dotyczy projektowania i doboru układów zasilających. Ich odpowiedni dobór i jakość pozwala między innymi na ograniczenie wad objętości w odlewach. Działanie ich wspomagane jest przez zastosowanie zewnętrznych lub wewnętrznych ochładzalników lub stosowanie ich izolacji lub nagrzewania. W artykule scharakteryzowano wymagania stawiane układom zasilającym omówiono wytyczne dotyczące ich zastosowania. Omówiono zastosowanie zasilaczy punktowych oraz ich zalety. Przedstawiono zastosowanie materiałów pomocniczych oraz wspomaganie zasilaczy (nadlewów) przez podgrzewanie. 05. TECHNOLOGIA ODLEWANIA DO FORM WYKONANYCH Z ZASTOSOWANIEM OGNIOODPORNEJ OSNOWY ZIARNOWEJ Czy można ocenić jakość piasku kwarcowego innymi nietradycyjnymi metodami? Lze hodnotit jakost křemenných písků i jinými, netradičními postupy? Can be quality of silica sand evaluated even with some other non traditional methods? Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis , s Zalety i wady piasku kwarcowego, najczęściej używanego piasku bazowego mieszanek w odlewniczych masach formierskich, są dobrze znane. Istnieje szereg testów dla oceny jakości piasków, ale mało uwagi poświęca się teraz zmianom granulacji osnowy piasku i powstawaniu niepożądanych frakcji pyłu wynikającym ze ścierania. Praca ta ma na celu opracowanie metodologii badania tendencji piasków kwarcowych do kruszenia (tworzenia frakcji pyłowych). 26

26 Rozwój technologii produkcji rdzeni solnych. Vyvoj technologie wyroby solnych jader Development of technology of salt cores manufacture. Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 1-2, s Autor: Jelinek P. i in. Celem tego artykułu jest omówienie nowej technologii produkcji rdzeni solnych rozpuszczalnych w wodzie, utwardzanych termicznie lub gazem, w których stosowano zarówno spoiwa organiczne, jak i nieorganiczne. Rdzenie te mogą zastąpić rdzenie wykonywane z zastosowaniem technologii formowania pod wysokimi naciskami. Rdzenie wykonane wg nowej metody mają dużą wytrzymałość pierwotną i wtórną, oraz długi okres składowania. Rdzenie mają powierzchnię dobrej jakości i łatwo można poddać je recyklingowi. Wpływ wyjściowej ziarnistości masy formierskiej na przepuszczalność mieszanin mas formierskich. Vplyv zrnitosti ostriva napriedusnost a mechanickevlastnosti formovacich zmesi. Influence oft he base sand granularity on permeability and mechanical properities of moulding mixtures. Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 1-2, s Autor: Krivos E., Pastircak R., Bolibruchova D. W artykule omówiono właściwości wybranych, utwardzanych chemicznie mas formierskich. Masy te zawierały piasek kwarcowy jako materiał bazowy o różnej ziarnistości, a spoiwem był uwodniony krzemian sodu. Masy te były utwardzane CO 2. W artykule przedstawiono także wyniki badań wytrzymałościowych (na ściskanie, ścinanie, zrywanie). Piasek chromitowy od kopalni do odlewni. Chromitsand von der Mine bis zur Giesserei. Giesserei 2012, Jg. 99, H. 11, s Autor: Eickhoff A. Opisano pracę firmy Laxess zajmującej się kompleksową przeróbką, przygotowaniem piasku chromitowego od momentu jego wydobycia do dostarczenia do odlewni i na potrzeby pożarnictwa. Firma dysponuje zintegrowaną linią technologiczną przygotowującą piasek chromitowy. Przygotowanie do zastosowania obejmuje: wydobycie piasku, kruszenie, sortowanie wstępne, klasyfikację, płukanie, suszenie składowanie i wysyłkę. Nowy dodatek do mas. Zmniejszona skłonność do powstawania żyłek nawet bez stosowania żarowytrzymałego pokrycia. Neues Sandadditiv. Verminderte Blattrippenbildung auch ohne feuerfeste Schlichte. Giesserei 2012, Jg. 99, H. 11, s Autor: Prat J. i in. W celu ograniczenia wad w postaci żyłek w technologii cold-box powszechnie stosuje się dodatki do mas. Dodatki najczęściej stosuje się w połączeniu z żarowytrzymałymi pokryciami, które powinny poprawić jakość powierzchni i zapobiec penetracji ciekłego metalu. Przystępna cena umożliwia produkcję wysokojakościowych odlewów, przy czym wadą jest tu zwiększona pracochłonność w cyklu produkcji. Firma ASK Chemicals opracowała produkt, który łączy zalety dodatków do mas i pokryć na formy i rdzenie. Nowy dodatek składa się głównie z substancji ceramicznej krzemianu aluminium o bardzo małej gęstości (Low Density Alumina Silicate Ceramic LDASC) i małej ilości upłynniacza. Przeprowadzone badania pokazały, że ta substancja posiada bardzo dobre właściwości plastyczne, które zapobiegają powstawaniu żyłek, a ponadto możliwe jest uzyskanie bardzo dobrej jakości powierzchni odlewu. Wyniki badań były powtarzalne. Cały szereg odlewów motoryzacyjnych, takich jak: tarcze hamulco- 27

27 we, cylindry hamulcowe, układy sterowania można było wykonać bez powlekania rdzeni pokryciem i uzyskać dobrą jakość powierzchni. W artykule opisano sposób opracowania nowego dodatku i uwypuklono jego potencjalne zalety jeśli chodzi o uzyskiwanie odlewów dobrej jakości. 06. TECHNOLOGIA ODLEWANIA KOKILOWEGO I NISKOCIŚNIENIOWEGO TECHNOLOGIA ODLEWANIA CIŚNIENIOWEGO Dbałość o układ chłodzenia form metalowych (kokil) jest warunkiem dla powtarzalności dobrych właściwości mechanicznych odlewów ze stopów aluminium. Peče o chladici okruhy kovovych forem je podminkou pro reprodukovatelně dobre mechanicke vlastnosti odlitků ze slitin hliniku. Care for cooling circuits of metal moulds is a condition for reproducibly good mechanical properties of aluminium alloys castings. Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 9-10, s Autor: Grzincic M. Opracowanie przedstawione w artykule ma na celu rozwiązanie problemów z osadami w układzie chłodzenia form metalowych (kokil) wytworzonymi przez kamień kotłowy lub przez tlenki. Pomijanie tych problemów skutkuje utratą wydajności w produkcji mierzonej ilością odlewów wytwarzanych w jednostce czasu, jak i w pogorszeniu jakości odlewów przez występowanie typowych wad odlewniczych, takich jak jamy skurczowe i mikrojamy. Procesy starzenia w odlewach ciśnieniowych ze stopów cynku. Alterungsvorgaenge bei Zinkdruckgusslegierungen. Giesserei 2012, Jg. 99, H. 12, s Autor: Hauser M., Haeschke M. Odlewy ciśnieniowe ze stopów ZnAl- 4Cu1 wykazują efekt starzenia poprzez zmiany wymiarów z upływem czasu, a także właściwości mechanicznych (wytrzymałość na rozciąganie, zmiany granicy plastyczności, twardości). W literaturze można znaleźć usystematyzowaną ocenę właściwości mechanicznych stopów cynku przeznaczonych na odlewy ciśnieniowe. W artykule tym skoncentrowano się na procesach przebiegających w strukturze na skalę mikro, takich które nie były dotychczas analizowane lub były analizowane w sposób niewystarczający. Celem opisanych tutaj badań jest przedstawienie procesów starzenia się stopu cynku ZnAl4Cu1 przeznaczonego na odlewy ciśnieniowe. W tym celu przeanalizowano za pomocą metod metalograficznych z zastosowaniem mikroskopu optycznego i transmisyjnego mikroskopu elektronowego zachodzące w strukturze przemiany fazowe w różnych etapach starzenia odlewanych próbek. Skład chemiczny faz w strukturze i jego zmiany podczas procesu starzenia określono pod względem ilościowym za pomocą rentgenografii energodyspersyjnej. Badanie przeprowadzono na próbkach w stanie odlanym, po starzeniu sztucznym poprzez obróbkę cieplną, a także na próbkach starzonych w sposób naturalny. Występujące podczas starzenia zmiany wymiarów zmierzono za pomocą badań dylatometrycznych na próbkach starzonych sztucznie. Odlewy hybrydowe możliwości opracowywania lekkich konstrukcji. Zalety elementów hybrydowych ciśnieniowo-wtryskowych. Hybride Gussteile mit Leichtbaupotentialen. Vorteile von hybriden Druckguss- -Spritzguss-Komponenten. Giesserei-Erfahrungsaust. 2012, nr 11+12, s , 35. Autor: Fuchs M. W artykule przedstawiono produkcję odlewów hybrydowych firmy Wagner 28

28 AG w Waldstatt (Szwajcaria). To są odlewy ciśnieniowe wytwarzane na maszynie ciśnieniowej zimnokomorowej ze stopów aluminium i cynku pokryte tworzywem sztucznym w całości lub miejscowo, czy też elementy metalowe zatopione w tworzywie sztucznym. Odbiorcami tych odlewów są głównie koncerny motoryzacyjne. Przedstawiono zalety tych odlewów w zestawieniu z typowymi odlewami ciśnieniowymi, zarówno technologiczne, jak i użytkowe. Omówiono przykłady takich odlewów, a także możliwości ich wykonywania. Nowoczesne tworzywa na formy odlewnicze. Moderne Werkstoffe fuer Giessformen. Giesserei 2012, Jg. 99, H. 11, s Autor: Siller I., Gelder S. Zastosowanie ulepszonych, względnie nowo opracowanych tworzyw na formy ciśnieniowe stanowi istotny potencjał do: optymalizacji jakości odlewów, ograniczenia pracochłonności ich obróbki wykańczającej, utrzymania formy ciśnieniowej w gotowości eksploatacyjnej i zwiększenia jej żywotności (trwałości). Najistotniejsze przyczyny uszkodzenia lub zniszczenia formy metalowej to powstanie pęknięć na skutek: znacznych różnic temperatury, szoków termicznych. Zniszczenie formy w niekorzystnych warunkach może nastąpić przedwcześnie. Można temu zapobiec głównie przez zastosowanie tworzyw o dużej ciągliwości. W ostatnich latach dzięki zastosowaniu ulepszonych technologii w typowych stalach narzędziowych do pracy na gorąco poprawiono ich ciągliwość, polepszono ich właściwości. Nastąpił ich dalszy rozwój. W celu poprawy odporności na zmiany temperatury konieczne jest uzyskanie całego profilu właściwości, który obejmuje oprócz wskaźników mechanicznych także właściwości termofizyczne oraz stabilność cieplną. Nowe badania w tym obszarze obejmują stale narzędziowe do pracy na gorąco o ulepszonym przewodnictwie cieplnym. W opisanej w artykule pracy podjęto próbę przedstawienia wpływu właściwości tworzywa formy (stali narzędziowych do pracy na gorąco) na trwałość formy. Wpływ podstawowych pierwiastków stopowych na istotne właściwości fizyczne żarowytrzymałych stopów odlewniczych AlSi. Einfluss der Hauptlegierungselemente auf wichtige physikalische Eigenschaften warmfester AlSi-Gusslegierungen. Giesserei 2012, Jg. 99, H. 10, s Autor: Stadler F. W artykule omówiono badania szeregu żarowytrzymałych stopów typu AlSi (36 gatunków) stosowanych na odlewy motoryzacyjne i podlegających znacznym obciążeniom (odlewy tłoków). W ramach prowadzonych badań zbadano najpierw wpływ Si, Cu oraz Ni na przewodnictwo cieplne stopu AlSi stwierdzono znaczne wahania wartości tego parametru. Przewodnictwo cieplne stopów podeutektycznych, które zawierały 7% Si było zawsze o W/mK wyższe niż stopów eutektycznych o zawartości 12% Si. W celu przedstawienia wpływu Si na przewodnictwo stopu AlSi dokonano pewnego uproszczenia. Założono występowanie osnowy Al i eutektycznego Si. Dodatek Cu w procesie starzenia powoduje powstawanie wtórnych wydzieleń, które zmniejszają przewodnictwo cieplne. Przy zawartości Cu większej niż 3% pewna ilość miedzi występuje w formie fazy pierwotnej, co wpływa bardziej negatywnie na przewodnictwo niż rozdrobniona faza wtórna. Ni obniża także znacznie przewodnictwo cieplne ponieważ powstają fazy międzymetaliczne, które mają mniejsze przewodnictwo cieplne niż osnowa AlSi. Jednoczesne dodanie Cu i Ni przy rosnącym stężeniu Ni powoduje ciągły spadek przewodnictwa, co wynika z odkładania się mniejszych lub większych ilości glinków zawierających miedź i nikiel o małym przewodnictwie cieplnym. Drugą wielkością fizyczną badaną w stopach AlSi było badanie liniowego wydłużenia cieplnego w temperaturze 250 o C w funkcji zawarto- 29

29 ści pierwiastków Si, Cu, Ni. Wpływ zawartości krzemu jest największy, przy czym gatunki podeutektyczne, w porównaniu ze stopami o zawartości 12% Si, wykazują większe wydłużenie. 08. TECHNOLOGIA ODLEWANIA PRECYZYJNEGO. PRASOWANIE W STANIE CIEKŁYM. ODLEWANIE W FORMACH SKORUPOWYCH Weryfikacja komputerowej symulacji odkształceń woskowego modelu przy pomocy oprogramowania ProCAST. Verifi kace počitačove simulace deformaci voskovych modelů pomoci softwaru Pro- CAST. Verification of computer simulation of wax patterns deformations with the aid of the ProCAST software. Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 9-10, s Autor: Herman A. i in. Omówiono środki technologiczne minimalizujące lub całkowicie zapobiegające deformacji modeli woskowych osłon termicznych turbin gazowych wytwarzanych technologią odlewania precyzyjnego. Pomiarów odkształceń modeli dokonano przy pomocy urządzenia do pomiaru współrzędnych, skanera laserowego 3D, wykorzystano także symulację programem ProCAST. Eksperyment pozwolił zweryfikować, stworzone w bazie danych oprogramowania ProCAST, mieszanki woskowe z realnym zachowaniem woskowych modeli. Badanie lejności stopu magnezu AZ91 prasowanego w stanie ciekłym o różnych grubościach ścianki. Study on fluidity of squeeze cast AZ91D magnesium alloy with different wall thicknesses. China Foundry 2014, Vol. 11, nr 2, s Autor: Chen Yun i in. Za pomocą testów ortogonalnych badano wpływ temperatury zalewania, temperatury formy i prędkości prasowania w stanie ciekłym na lejność stopu magnezu AZ91D. Badania prowadzono na próbkach prostokątnych o różnej grubości. Wyniki pokazują, że temperatura odlewania, temperatura formy i prędkości prasowania w stanie ciekłym mogą znacznie wpływać na lejność próbek ze stopu magnezu o grubości ścianki nie większej niż 4 mm, temperatura zalewania ma największy wpływ na współczynnik płynności próbek o grubości ścianki 1, 2 do 3 mm, a temperatura formy jest jedna dla próbek o grubości ścianki 4 mm. Zwiększenie temperatury odlewania między 700 C a 750 C jest korzystne dla lejności stopu magnezu AZ91D, a temperatura formy znacznie zwiększa zdolność wypełniania grubego przekroju (3mm i 4 mm) odlewów. Lejność stopu prasowanego w stanie ciekłym zwiększa się ze wzrostem grubości ścianki. Nie zaleca się produkcji odlewów ze stopu magnezu o grubości ścianek mniejszej niż 3 mm metodą prasowania w stanie ciekłym ze względu na niedostateczną lejność. 09. INNE TECHNOLOGIE ODLEWANIA Wpływ odlewania odśrodkowego przeciwgrawitacyjnego (Centrifugal Counter-gravity Casting C3) na mikrostrukturę i właściwości mechaniczne aluminiowego stopu A357. Effect of centrifugal counter-gravity casting on solidification microstructure and mechanical properties of A357 aluminum alloy. China Foundry 2014, Vol. 11, nr 1, s Autor: You Zhiyyong i in. W celu zbadania wpływu odlewania odśrodkowego przeciwgrawitacyjnego (C3) na mikrostrukturę i właściwości mechaniczne odlewu, próbki ze stopu aluminium A357 wykonano w przy różnych warunkach procesu C3. Wyniki pokazują, 30

30 że przy odlewaniu odśrodkowym przeciwgrawitacyjnym wydajność zasilania jest lepsza w porównaniu z procesem odlewania próżniowego. Stwierdzono także, że drgania mechaniczne i konwekcja kąpieli w czasie wirowania odśrodkowego hamują wzrost dendrytów, co skutkuje rozdrobnieniem ziaren oraz poprawą właściwości mechanicznych, gęstości i twardości. Drobniejsze ziarna i wieksza wytrzymałość mogą być uzyskane w stopie A357 przez zwiększenie promienia odśrodkowego i prędkości obrotowej. Wpływ wirującego pola magnetycznego na odlewanie ciągłe poziome wydrążonego wlewka ze stopu CuNi- 10Fe1Mn: od struktury pierwotnej do segregacji niklu i morfologii wzrostu fazy bogatej w nikiel. Influence of rotating magnetic field on horizontal continuous casting of CuNi- 10Fe1Mn alloy hollow billet: from solidification structures to segregation of Ni and growth morphologies of Ni rich phase. Cast Metals Res. 2013, Vol. 26, nr 1, s Autor: Yan Z.M. Stop CuNi10Fe1Mn wykazuje doskonałą odporność na korozję, przewodność cieplną i właściwości mechaniczne, jest szeroko wykorzystywany jako materiał kondensatorów (skraplaczy) w przemyśle energetycznym, jądrowym, odsalania wody morskiej oraz w innych zastosowaniach. Jednak rozkład niklu we wydrążonych wlewkach ze stopu CuNi10Fe1Mn ma charakter mocnej segregacji. Zastosowanie wirującego pola magnetycznego (RMF) znacznie poprawia strukturę pierwotną wlewka, zmniejsza segregację niklu i zmienia morfologię wzrostu fazy bogatej w nikiel przy odlewaniu ciągłym poziomym wydrążonego (pustego) wlewka ze stopu CuNi10Fe1Mn. Oryginalna niejednorodna makrostruktura kolumnowych ziaren zmienia się w jednorodną strukturę równoosiowych ziaren, a mikrostruktura przybiera różne wyrafinowane formy pod wpływem wirującego pola magnetycznego (RMF). Faza bogata w nikiel rozłożona jest równomiernie, a wartości wskaźników segregacji rosną odpowiednio. Ponadto, morfologia wzrostu fazy bogatej w nikiel pod wpływem działania pola zmieniła się od nieregularnych kulek do niemal idealnie kulistych, podczas gdy bez działania pola wykazywała transformację od małych, podobnych do kamienia, do przypominających belkę kształtów (form). Symulacja numeryczna odlewania odśrodkowego rur z wykorzystaniem oprogramowania Flow 3D. Numerische Simulation des Schleudergiessens von Rohren mit Flow 3D. Numerical Simulation of Centrifugal Casting of Pipes wit Flow 3D. Giesserei-Rund. 2012, Jg. 59, H. 9-10, s Autor: Kaschnitz E., Tschenett H.,Satlow R. W artykule opisano badania prowadzone w austriackim Instytucie Odlewnictwa dotyczące odśrodkowego odlewania rur. Korzystając z komercyjnego oprogramowania Flow 3D opracowano model numeryczny za pomocą, którego można było zasymulować poziome odśrodkowe odlewanie rur metodą de Lavaud. Poza typową możliwością obliczenia rozkładu temperatury, prędkości i ciśnienia w ciekłym metalu, model uwzględnia także szybką rotację i powolny obrót kokili. W badaniach uwzględniono istotne czynniki, takie jak: tarcie między ciekłym metalem a kokilą oraz turbulencję metalu. W artykule opisano doświadczalne urządzenie modelowe jakie skonstruowano na potrzeby przeprowadzenia badań. Badania przeprowadzono w temperaturze otoczenia. Cieczami modelowymi były: farbowana woda i stop Rose go Bi 50%, Pb 25% i Sn 25%. Zachowanie się cieczy przy różnych prędkościach kątowych i obrotowych filmowano. Niektóre wnioski z przeprowadzonych badań: technologię odlewania odśrodkowego rur de Lavaud można z powodzeniem symulować za pomocą oprogramowania Flow 3D; w mode- 31

31 lu do symulacji można odtworzyć z dużą zgodnością z rzeczywistością wpływ istotnych parametrów procesu; podczas symulacji każdy parametr można zmieniać oddzielnie, aby ocenić jego wpływ. 10. TOPIENIE Wpływ wielokrotnego przetapiania na zawartość gazu i wybrane właściwości mechaniczne stopu AlSi6Cu4 z dodatkiem AlSb10. Vplyv viacnasobneho pretavovania na naplynenie a vybrane mechanicke vlastnosti zlatiny AlSi6Cu4 s pridavkom AlSb10 Influence of multiple remelting on gas content and chosen mechanical properties of AlSi6Cu4 alloy with addition of AlSb10. Slevarenstvi 2012, Roc. 60, cis , s Autor: Medlen D, Bolibruchova D. Praca dotyczy problemu wpływu wielokrotnego przetapiania na wybrane właściwości mechaniczne, mikrostrukturę i zawartość gazu stopu AlSi6Cu4 modyfikowanego antymonem. Ten stop odlewniczy jest wykorzystywany głównie w przemyśle motoryzacyjnym. Odlewnicze stopy aluminiowo-krzemowe (siluminy) stosowane także w innych gałęziach przemysłu z uwagi na ich małą masą, bardzo dobrą lejność oraz dobre właściwości mechaniczne. Modyfikatory są zazwyczaj dodawane do ciekłych stopów aluminiowo-krzemowych, aby ulepszyć kształt cząstek fazy eutektycznej (eutektyki), poprawy właściwości mechanicznych odlewów, w celu zmiany struktury oraz właściwości odlewniczych. Na podstawie badań doświadczalnych stwierdzono, że najlepsze właściwości mechaniczne stopu AlSi- 6Cu4 uzyskuje się przez dodanie 2000 ppm AlSb10. Praca miała na celu zbadanie efektu wielokrotnego przetapiania powyższego stopu z dodatkiem AlSb10 na jego właściwości (wytrzymałość na rozciaganie, wydłużenie A5, twardość), rozdrobnienie struktury, porowatość. Zastosowanie filtracji w procesie odlewania niklowego żeliwa austenitycznego. Pouziti filtrace pri odlewani odlitku z austenitickych niklowych litin. Using of filtration at pouring of castings from austenitic nickel cast irons. Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 3-4, s Autor: Kana V. i in. Przy produkcji odlewów z austenitycznego żeliwa niklowego zastosowano filtry ceramiczne, które umieszczono w układzie wlewowym. Próbki ciekłego metalu badano przed i za filtrem. Dokonano analizy przechwyconych cząstek (wydzieleń) w poszczególnych próbkach metalu określając ich skład chemiczny, strukturę oraz rodzaj wydzieleń. Przyczynek dotyczący produkcji żeliwa z grafitem wermikularnym. Beitrag zur Herstellung von Gusseisen mit Vermiculargraphit (GJV). Contribution tot he Production of Cast Iron with vermicular Graphite. Giesserei-Rund. 2012, Jg. 59, H. 11/12, s Autor: Jonuleit M., Maschke W. Nie wykorzystywanie drutów z Mg do modyfikacji żeliwa jest dzisiaj nie do pomyślenia. Oprócz tego, że stosowane są one przy produkcji żeliwa sferoidalnego to niektóre z nich można stosować także przy produkcji odlewów z żeliwa wermikularnego GJV. Wybrana tutaj metoda z modyfikacją wstępną, która prowadzi do zmniejszenia zawartości tlenu i tlenków, stanowi także podstawę do zastosowania drutu przy modyfikacji stopu stosowanego do produkcji odlewów z żeliwa GJV. Realizowana tutaj modyfikacja za pomocą zaprawy VL(Ce)2 i drutu Inform jest łatwą i bezpieczną metodą produkcji odlewów motoryzacyjnych z żeliwa GJV. Pozwala to na zmniejszenie liczby badań i kontroli. 32

32 Topienie w żeliwiaku stopu bazowego do wytwarzania różnych gatunków żeliwa. Sposób postępowania i składniki Schmelzen von Basiseisen fuer verschiedene Gusseisenwerkstoffe im Kupolofen. Vorgehensweise und Komponenten. Giesserei 2012, Jg. 99, H. 12, s Autor: Enzenbach T. Żeliwiak jest nadal ważnym piecem do topienia, znajdującym zastosowanie w odlewniach. Wynika to nie tylko z tego, że nadaje się on do topienia metalu wyjściowego do produkcji wielu gatunków żeliwa. Można tu wymienić w zasadzie dwie tendencje; z jednej strony możliwa jest specjalizacja w topieniu jednego gatunku żeliwa z drugiej zaś specjalizacja w wykonywaniu grupy gatunków tworzyw i prowadzenie wytopu w sposób równomierny, co łatwiej jest uzyskać podczas topienia w żeliwiaku przy rzadszej zmianie gatunku metalu przeznaczonego na żeliwo, jak to ma miejsce przy częstej zmianie składu stopu topionego w innych piecach do topienia. Głównie w większych odlewniach, gdzie produkowane są tarcze hamulcowe, bloki silników, elementy zabezpieczające, rury. Z drugiej strony można zauważyć, że głównie małe i średnie odlewnie zmuszane są coraz częściej do przyjmowania innych zleceń, w których wymagane jest topienie innych grup tworzyw, stopów. Aby lepiej wykorzystać możliwości topienia w odlewni, korzystniej jest przetapiać żeliwo wyjściowe w żeliwiaku. Chodzi tu głównie o naprzemienną produkcję żeliwa wyjściowego do produkcji żeliwa szarego z grafitem płatkowym (EN-GJL) i żeliwa sferoidalnego (EN-GJS). Mimo, że produkcja różnych grup tworzyw z wykorzystaniem tylko jednego żeliwiaka może być uważana za wyzwanie ten sposób postępowania rozpowszechnia się i jest coraz częściej stosowany w praktyce. W artykule tym, w oparciu o przykłady, zwrócono uwagę na sposób postępowania przy prowadzeniu wytopów oraz występujące problemy. Wydajny żeliwiak zasila cztery indukcyjne piece kanałowe. Hochleistungskupolofen speist vier Induktionsrinnenoefen. Giesserei 2012, Jg. 99, H. 11, s. 68, 72, Do produkcji lekkich konstrukcji firma +GF+ w Mettmann (Niemcy) uruchomiła nową linię produkcyjną, w której dostawa ciekłego metalu realizowana jest tak jak w dotychczas eksploatowanych liniach produkcyjnych, poprzez żeliwiak z gorącym dmuchem i podłączone piece kanałowe. Pokrycie dodatkowego zwiększonego zapotrzebowania na ciekły metal, jak i możliwość wystąpienia pewnego ryzyka wymagają postawienia czwartego pieca kanałowego, który tak jak aktualnie trzy piece do wytrzymywania przejmie poprzez rynnę ciekły metal z żeliwiaka. Podczas konstruowania i montażu kolejnego indukcyjnego pieca kanałowego firmy ABP Induction System GmbH w Dortmundzie konstruktorzy i użytkownicy wykorzystali wcześniejsze doświadczenia w zakresie konstrukcji pieców, hydrauliki wodnej, kontroli pracy pieca. 11. OCZYSZCZANIE I WYKAŃCZANIE ODLEWÓW Technologia piaskowania w naszych odlewniach oraz warunki jej efektywnego wykorzystania. Tryskaci technika v prostředi našich slevaren a podminky pro jeji efektivni využiti Blasting technology in our foundries and conditions for its efficient utilization. Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 9-10, s Autor: Jelinek P. i in. Specjalna Komisja ds. Ekonomii drugą dekadę systematycznie ocenia opłacalność poszczególnych faz produkcji odlewów. Niniejsze opracowanie dotyczy problemów piaskowania odlewów. Utrzymanie w dobrym stanie technicznym sprzętu używanego do tego procesu, jego 33

33 konserwacja i obsługa zajmuje kluczowe miejsce w całkowitych kosztach produkcji odlewów. Z dokumentów analizowanych przez komisję wynika, że w wielu przypadkach czyszczenie mechaniczne obniża opłacalność produkcji nawet o połowę, dlatego optymalizacja kosztów w tym sektorze jest ciągle priorytetem. Kolos z wyczuciem. Produkcja w firmie Pleissner zyskała na efektywności. Koloss mit Feingefuehl. Gussfertigung bei Pleissner hat an Effizienz gewonnen. Giesserei-Erfahrungsaust. 2012, nr 11+12, s Autor: Duda M. Artykuł dotyczy wykańczania (szlifowania) powierzchni odlewów staliwnych produkowanych przez odlewnię Pleissner Guss. Odlewnia ta produkuje szeroki asortyment odlewów staliwnych o masie od 50 kg do 14 t. z różnych gatunków staliwa od zwykłego węglowego niskostopowego poczynając a na staliwie wysokostopowym, martenzytycznym, staliwie duplex czy stopach na bazie niklu. Opisano zastosowanie nowoczesnego manipulatora do szlifowania powierzchni Andromat Impregnacja - Część 5: Impregnacja odlewów dużych. Fachinformation Impraegnieren. Teil 5: Grossguss-Rettung. Impregnation? Part 5: Impregnation of large castings. Giesserei-Prax. 2012, nr 10, s Autor: Versmold R. W artykule tym omówiono problem uszczelniania dużych odlewów. Przedstawiono różne metody impregnacji dużych odlewów, które z racji ich masy czy kształtu nie mogą zostać umieszczone w urządzeniu do impregnacji. Przedstawione tutaj metody, pod pewnymi warunkami mogą być impregnowane na miejscu u klienta albo nawet w stanie zabudowanym (np. w silnikach okrętowych). Przedstawiono również przykład praktyczny precyzyjnego uszczelnienia pokazując przy tym jak elastyczne w zastosowaniu są opisane metody. 12. METALOZNAWSTWO I OBRÓBKA CIEPLNA Wykorzystanie obróbki cieplnej w celu sferoidyzacji eutektycznego krzemu do wykańczania (obróbki) odlewów z niemodyfikowanego stopu Al-Si wytwarzanych metodą prasowania w stanie ciekłym. Vyuzite tepelneho spracovania urceneho na sferoidizaciu eutektickheho kremika pri uprave LKT odliatkov z nemodifikovanej zliatiny Al-Si Utilization of heat treatment aimed to spheroidization of eutectic silicon at the finishing of unmodified Al-Si alloy castings produced by squeeze casting. Slevarenstvi 2012, Roc. 60, cis , s Autor: Vanko B. i in. Obróbka cieplna części odlewów jest związana z pewnymi problemami. Wady te można zredukować stosując znacznie krótszy proces obróbki cieplnej. Nowo zaprojektowany sposób obróbki cieplnej siluminów, nazwany SST (Silicon Spheroidization Treatment), jest niemal identyczny jak obróbka konwencjonalna T6 albo T4 (wyżarzanie z naturalnym lub sztucznym starzeniem), ale bardziej efektywny. Różnica jest w czasie wyżarzania, który dla SST jest ekstremalnie krótkie. Szybka sferoidyzacja eutektycznego krzemu w czasie obróbki SST radykalnie skraca czas ogrzewania, obniża się ryzyko zniekształcenia odlewu (zmiany kształtu i wymiarów), gdyż nie wymagane jest gwałtowne chłodzenie, znacznie poprawia się wytrzymałość i plastyczność, która jest stosunkowo mała dla niemodyfikowanych odlewów ze stopów silumin. W pracy zbadano wpływ parametrów odlewania i czasu wyżarzania rozpuszczającego na wytrzymałość, granicę plastyczności i ciągliwość. Do badań wykorzystano niemo- 34

34 dyfikowany podeutektyczny stop silumin AlSi7Mg0,3, z którego wykonano odlewy metodą prasowania w stanie ciekłym. Wpływ dodatku samaru (Sm) na mikrostrukturę i właściwości mechaniczne stopu Mg-10Y. Effects of Sm addition on microstructure and mechanical properties of a Mg-10Y alloy China Foundry 2014, Vol. 11, nr 1, s Autor: Li Quanan i in. W celu dalszej poprawy właściwości mechanicznych, wprowadzono do stopu Mg-10Y 0,5% mas. samaru (Sm). Prześledzono wpływ dodatku Sm na mikrostrukturę i właściwości mechaniczne stopu Mg-10Y, zwłaszcza starzonego. Obserwację mikrostruktury i testy na rozciąganie przeprowadzono odpowiednio za pomocą mikroskopii optycznej, skaningowej mikroskopii elektronowej i uniwersalnej maszyny wytrzymałościowej. Analizę faz przeprowadzono stosując dyfraktometr rentgenowski. Wyniki pokazują, że dodanie 0,5% mas. Sm nie tylko sprzyja tworzeniu się drobnych i rozproszonych faz Mg24Y5, ale również poprawia morfologię i rozmieszczenie; zwiększa także stabilność termiczną fazy Mg24Y5. Dodatek Sm wpływa na zwiększenie wytrzymałości na rozciąganie stopu Mg-10Y w podwyższonej temperaturze (200 C, 250 C, 300 C i 350 C), podczas gdy maleje wydłużenie. Jednak wydłużenie wynosi jeszcze do 7,5%, nawet w temperaturze 350 C. W zakresie od 250 do 300 C, wytrzymałość na rozciąganie stopu osiąga maksimum (w średnim przedziale od 235 MPa) i nie jest wrażliwe na zmiany temperatury, co jest bardzo przydatne w przypadku żaroodpornych stopów magnezu. Nawet przy 350 C, wytrzymałość na rozciąganie Mg-10Y-0.5 Sm osiąga jeszcze 155 MPa. Biorąc pod uwagę zarówno wytrzymałość na rozciąganie i wydłużenie, maksymalna temperatura stosowania stopu Mg-10Y-0.5 Sm może wynosić do 300 C. Mechanizmy umocnienia stopu Mg-10Y-0.5S m przypisuje się głównie wzmocnieniu dyspersyjnemu cząstkami fazy Mg24Y5 przy pewnej rozpuszczalności Sm i rozdrobnieniu ziarna wzmacniającemu osnowę α-mg. Wpływ wyżarzania ujednorodniającego na mikrostrukturę i przewodność stopu aluminium 7075 przygotowanego w procesie odlewania elektromagnetycznego małej częstotliwości. Effect of homogenizing treatment on microstructure and conductivity of 7075 aluminum alloy prepared by low frequency electromagnetic casting. China Foundry 2014, Vol. 11, nr 1, s Autor: You Zhiyyong i in. Proces obróbki cieplnej ma wielki wpływ na mikrostrukturę i przewodność wlewków. W tym badaniu, wlewki ze stopu aluminium 7075 (Al-Zn-Mg-Cu) o dużej wytrzymałości wytworzono przez odlewanie elektromagnetyczne o niskiej częstotliwości (LFEC), a wpływ różnych procesów homogenizacji (jednoetapowa homogenizacja w 465 C z różnymi czasami wytrzymywania i trójstopniowa homogenizacja) na mikrostrukturę i przewodność stopu aluminium 7075 były badane za pomocą mikroskopu optycznego, pomiaru przewodności elektrycznej właściwej, termicznej analizy różnicowej i rentgenowskiej analizy fazowej. Dla porównania, w tych samych warunkach, przygotowano także wlewki za pomocą konwencjonalnego odlewania półciągłego (DC). Wyniki pokazują, że niestabilne fazy eutektyczne o małej temperaturze topnienia rozpuszczają się w sposób ciągły w matrycy wlewka, co wzrasta z czasem wytrzymywania w jednostopniowej homogenizacji. Endotermiczny pik niestałych niestabilnych faz nie może być całkowicie wyeliminowany przez 24 h w jednostopniowej homogenizacji, ale może być wyeliminowany po trójstopniowej homogenizacji (200 C /2h C /6 g C /12 h ). Homogenizacja daje lepsze efekty we wlewku LFEC niż w konwencjonalnym wlewku DC. W tych 35

35 samych warunkach homogenizacji struktura wlewka LFEC charakteryzuje się mniejszą zawartością faz o małej temperaturze topnienia i wlewek wykazuje lepszą przewodność elektryczną niż wlewek DC. Wpływ rozpuszczających się (rozpuszczonych) pierwiastków krzemu i miedzi na wielkość ziarna stopów aluminium. Effect of solute Si and Cu on grain size of aluminium alloys. Cast Metals Res. 2013, Vol. 26, nr 1, s Autor: Birol Y. Zależność między wielkością ziarna, współczynnikiem ograniczenia wzrostu (GRF) i stężeniem rozpuszczanych pierwiastków w zakresie krzepnięcia podeutektyki prześledzono w dwuskładnikowych stopach Al-Si i Al-Cu. Zarówno krzem, jak i miedź zapewniają efekt rozdrobnienia ziarna w stopach aluminium, który zaczyna się pogarszać przy około 3% mas. Si i 5,7% wag. Cu w stopach dwuskładnikowych, odpowiednio Al-Si i Al-Cu. Współczynnik ograniczenia wzrostu, który zwiększa się monotonicznie ze wzrostem zawartości substancji rozpuszczanej, aż do punktu eutektycznego, nie może być skorelowany z wielkością ziaren przy wysokich stężeniach substancji rozpuszczanej. Zakres krzepnięcia, jest odwrotnie proporcjonalny do zmierzonej wielkości ziarna, wytwarza prawie doskonałą korelację dla całego zakresu podeutektycznych stężeń substancji rozpuszczanych. Wielkość ziarna zmniejsza się tak długo, jak zakres krzepnięcia wzrasta i vice versa. Zakres krzepnięcia wpływa zarówno na zarodkowanie, jak i wzrost ziaren roztworu stałego α(al). Rosnący zakres krzepnięcia ułatwia zarodkowanie i ogranicza rozrost, faworyzując małe ziarna. Badanie mikrostruktury obrobionego cieplnie stopu wtórnego AlSi12Cu- 1Fe. Studium mikrostruktury tepelne spracowanej zliatiny AlSi12Cu1 Fe. Microstructural study of heat treated secondery AlSi12Cu1Fe cast alloy. Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 1-2, s Autor: Hurtalova L., Tillova E., Chalupova M. W artykule opisano wpływ przesycania stopu wtórnego AlSi12Cu1Fe (z recyklingu złomu aluminiowego) w następujących temperaturach 525 o C, 545 o C i 565 o C i różnych czasach wytrzymywania 2; 4; 8; 16 i 32 h, hartowania (szybkiego chłodzenia) do 50 o C oraz naturalnego starzenia przez 24 h. Badania pokazały, że wzrost temperatury przesycania spowodował sferoidyzację eutektyki Si, stopniową dezintegrację, zmniejszanie ilości fazy międzymetalicznej na bazie Fe i Mg, a także stopienie międzymetalicznej fazy na bazie Cu. Obróbka cieplna (przesycanie) spowodowała, że parametry struktury i właściwości mechaniczne uległy ilościowej zmianie. Identyfikacja rodzaju żeliwa za pomocą defektoskopii ultradźwiękowej. Identyfikacia typu Latiny pouzitim ultrazvukovej defektoskopie. Identification of cast iron type with using of ultrasonic defectoscopy Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 1-2, s Autor: Belan J., Vasko A. Celem tego artykułu jest przedstawienie wykorzystania defektoskopii ultradźwiękowej do porównywania struktur i właściwości żeliwa szarego, a więc zwiększenia bazy danych odnośnie wykorzystania prędkości ultradźwięków do oceny zdolności tłumienia. Badaniom poddano próbki z różnymi postaciami grafitu (płatkowy, wermikularny, sferoidalny) oraz z różną osnową (ferrytyczna, perlityczna i ferrytyczno-perlityczna). Mikrostrukturę próbek oceniano za pomocą metalografii ilościowej między innymi za pomocą automatycznej analizy obrazu. Prędkość dźwięku mierzono za pomocą detektora 36

36 dźwięku STARMANS DiO562 2CH. Pomiary dźwięku zostały skorelowane z oceną struktury próbek. Określono zależność prędkości dźwięku od struktury, postaci grafitu, właściwości mechanicznych w badanych gatunkach żeliw. Starzenie się i obrabialność żeliwa szarego z grafitem wermikularnym i żeliwa sferoidalnego. Alterung und Bearbeitbarkeit von Gusseisen mit Vermicular- und Kugelgraphit. Agining and Mechainability of Irons with Compact and Spheroidal Graphite. Giesserei-Prax. 2012, nr 12, s Autor: Richards V.L, i in. Zbadano jednocześnie naturalny proces starzenia się żeliwa szarego z grafitem wermikularnym (GJV) i żeliwa sferoidalnego (GJS) w stanie odlanym i po obróbce cieplnej odprężającej oraz ich obrabialność. Próbki do badania obrabialności, jak i próbki do próby rozciągania z ferrytycznego żeliwa sferoidalnego GJS i perlitycznego żeliwa szarego odlano w dwóch odlewniach w warunkach przemysłowych. Naturalny proces starzenia żeliw GJV i GJS oceniono metodą statystyczną poprzez ocenę wytrzymałości na rozciąganie i twardości. Obrabialność zbadano wykorzystując dwa dynamometry do oceny trwałości narzędzi/a. Przy mniejszej częstotliwości prześledzono średnią trwałość narzędzi/a, a przy dużej częstotliwości prześledzono zależność między trwałością narzędzi/a, a szczegółowymi informacjami na temat powstawania naprężeń. W badaniach zastosowano szybkie filmowanie za pomocą kamery wideo, wykorzystano też zdjęcia z mikroskopu elektronowego oraz mikroanalizę EDS obrabianych powierzchni i wiórów. Do badania obrabialności wykorzystano tokarkę sterowaną numerycznie, która zaprogramowana była tak, aby prędkość powierzchniowa podczas cięcia pozostawała stała. Ponadto w celu zainicjowania starzenia niektóre próbki poddano ferrytyzacji, aby uchwycić zależność pomiędzy wolnym ferrytem a umocnieniem następującym w wyniku starzenia. Aby potwierdzić efekt starzenia niektóre próbki poddano ponownemu odprężaniu, w celu uzyskania nowych wyników starzenia naturalnego. Prześledzono procesy powstawania pęknięć na krawędzi cięcia pomiędzy metalem a narzędziem porównując zmierzone siły cięcia z ich idealnym rozkładem normalnym. Wykazano, że praca niezbędna do oddzielenia wiórów zależy od siły cięcia. Wyniki tych badań można wykorzystać do poprawy jakości produkcji i obróbki odlewów. Możliwości analizy fazowej w stopach aluminium przy zastosowaniu mikroskopii optycznej i specjalnych technik trawienia. Moeglichkeiten der Phasenanalyse von Aluminiumlegierungen durch dur Lichtmikroskopie und spezielle Aetztechniken. Giesserei 2012, Jg. 99, H. 10, s Autor: Buenck i in. Ciągle rosną wymagania stawiane nowym tworzywom. Muszą one, jak na przykład stopy aluminium stosowane w motoryzacji, wytrzymywać coraz większe obciążenia eksploatacyjne. Tym wymaganiom można sprostać stosując odpowiednie konstrukcje, a także poprzez poprawę lokalnego, bardziej efektywnego chłodzenia komory spalania. Jednak często stosowane powszechnie stopy, mimo stosowanych wymienionych powyżej metod zaradczych, są już na granicy możliwości eksploatacyjnych. Konsekwentnie realizuje się badania nad nowymi stopami. Ponieważ właściwości stopów w sposób istotny określane są przez powstawanie faz podczas krzepnięcia lub podczas obróbki cieplnej, ich identyfikacja i analiza jest decydującym etapem prowadzonych prac. Wiele powstających faz po przygotowaniu odpowiednich próbek można zidentyfikować nie tylko za pomocą nowoczesnych mikroskopów elektronowych, ale i za pomocą typowych mikroskopów optycznych. Omówiono możliwości anali- 37

37 zy faz za pomocą mikroskopu optycznego dla stopu AlSi9Cu3. Zidentyfikowano 8 różnych faz. 13. ŻELIWO I ODLEWY ŻELIWNE Wpływ bizmutu na morfologię grafitu i właściwości mechaniczne odlewów grubościennych z żeliwa sferoidalnego. Effect of Bi on graphite morphology and mechanical properties of heavy section ductile cast iron. China Foundry 2014, Vol. 11, nr 2, s Autor: Song Liang, Guo Erjun, Tan Chanlong. W celu poprawienia właściwości mechanicznych grubościennych odlewów z żeliwa sferoidalnego do stopu wprowadzono bizmut. Wykonano 5 odlewów próbnych z różną zawartością Bi od 0 do 0,014% wag. Do badań mikrostruktury i właściwości wytrzymałościowych wytypowano w odlewie 4 punkty od krawędzi do środka przekroju w miejscach o różnej prędkości krystalizacji. Zbadano wpływ dodatku bizmutu na morfologię grafitu i właściwości mechaniczne. Wyniki wskazują na spadek wytrzymałości, wydłużenia oraz udarności w różnych punktach w 5 odlewach wraz ze zmniejszeniem prędkości stygnięcia. Ze wzrostem zawartości Bi, w tym samym punkcie, występuje poprawa kształtu wydzieleń grafitu oraz właściwości mechanicznych (tu: do 0,011% Bi). Przy wzroście zawartości Bi do 0,014% poprawa właściwości mechanicznych nie jest oczywista z powodu wzrostu ilości wydzieleń grafitu typu chunky i ich skupisk. Ze wzrostem zawartości Bi przełom zerwanej próbki zmienia charakter z kruchego na mieszany (krucho-ciągliwy). Nowe obiecujące stopy odlewnicze z grafitem sferoidalnym. Exciting new spheroidal graphite casting materials. Casting Plant a.technology Int. 2014, nr 2, s Autor: Vollrath K. W artykule przedstawiono nową grupę znormalizowanych (DIN EN 1563) gatunków żeliwa sferoidalnego Siron o bardzo dobrych właściwościach plastycznych. Są one alternatywą dla staliwa oraz klasycznego żeliwa sferoidalnego przy produkcji części maszyn i urządzeń, zwłaszcza cienkościennych lub skomplikowanych o zróżnicowanej grubości ścianki przenoszących duże obciążenia. Charakteryzują się one zwiększoną zawartością krzemu, strukturą ferryrtyczną, zwiększoną granicą plastyczności Rp 0,2 oraz wydłużeniem A5, bardzo dobrą lejnością, obrabialnością oraz żaroodpornością. Dzięki kombinacji dobrych właściwości wzbudziły one duże zainteresowanie wśród projektantów. Relaksacja naprężeń w stopowym żeliwie wermikularnym z molibdenem. Stress relaxation of compacted graphite iron alloyed with molybdenum. Cast Metals Res. 2013, Vol. 26, nr 1, s Autor: Diaconu V.L. i in. W poprzednich badaniach przeanalizowano termomechaniczną odporność zmęczeniową czterech gatunków żeliwa z grafitem zwartym (CGI) i jednego żeliwa szarego. Zawartość molibdenu w czterech gatunkach żeliwa z grafitem zwartym (CGI) zmieniała się pomiędzy 0 i 1,01% mas. Stwierdzono, że podczas obróbki cieplnej, maksymalna wartość naprężenia ściskającego stale malała, a wartość maksymalnego naprężenia rozciągającego w sposób ciągły wzrastała. Ciągłe zmniejszanie się naprężeń ściskających pokazało, że relaksacja naprężeń występuje w zwiększonej temperaturze podczas obróbki cieplnej. Celem niniejszego badania było prześledzenie zjawiska relaksacji naprężeń w zwiększonej temperaturze. Testy przeprowadzano odpowiednio w temperaturze 350 C i 600 C. Wyniki testów relaksacji naprężeń wykonywanych 38

38 przy 600 C wykazały taką samą tendencję, jaką obserwuje się w termomechanicznych próbach zmęczeniowych. Analizy pokazały, że dodawanie molibdenu poprawia odporność zmęczeniową żeliwa z grafitem zwartym (CGI) przez zmniejszenie szybkości relaksacji naprężeń. Odgazowywanie stopów aluminium przedmuchiwanym argonem na stanowisku magnetodynamicznym. Degazzcija aljuminijevykh splavov produvkoj argona v magnitodinamicheskikoj ustanovke. Degasification aluminium alloys argon purge in magnetotodynamic installation. Processy lit ja 2013, nr 4, s Autor: Fikssen V.N., Jashhenko A.V. Omówiono czynniki określające efektywność procesu odgazowywania ciekłych stopów aluminium przy przedmuchiwaniu argonem. Opisano sposób rozproszenia gazu rafinującego w magnetodynamicznym urządzeniu, które zapewnia najlepszą efektywność rozpraszania pęcherzyków argonu. Badania pokazały, że przy stosowaniu nowej technologii zmniejsza się zawartość wodoru w kąpieli metalowej do 0,05 cm3 /100g. Przy tym zużycie gazu obojętnego zmniejsza się 2 2,5 raza, w porównaniu do wirnikowych urządzeń stosowanych do odgazowywania. Opracowana metoda odgazowywania będzie mogła być stosowana w zintegrowanym procesie rafinacji ciekłego aluminium w instalacji magnetodynamicznej. Czas trwania działania efektu sferoidyzującego modyfikowania w żeliwie. Prodolzhitelnost sokhranenija efekta sferoidizirujushhego modificirovanija v chygune. Duration of saving the effect of spheroidizing modyfying in cast iron. Processy lit ja 2013, nr 4, s Autor: Zelenyj B.G. i in. Badano wpływ modyfikatorów (Fe- SiMgCa2REM, Mg-FeSI, Ni-Mg i in.) na czas trwania efektu ich oddziałowywania sferoidyzującego w procesie wytrzymywania i zalewania modyfikowanego żeliwa. Szybkość usuwania magnezu z ciekłego metalu zmienia się w czasie przetrzymywania metalu i określa się składem modyfikatora, stopniem nasycenia żeliwa magnezem przy obróbce modyfikującej. Dłuższym sferoidyryzującym działaniem charakteryzują się kompleksowe modyfikatory zawierające równocześnie z magnezem wapń i pierwiastki ziem rzadkich. Na podstawie badania zależności stopnia sferoidyzacji grafitu od ilości pozostałego magnezu w żeliwie przy obróbce w kadzi różnymi modyfikatorami określono minimalną zawartość magnezu niezbędną dla zapewnienia sferoidalnego kształtu grafitu (stopień sferoidyzacji większy od 85%). Produkcja odlewów z żeliwa z grafitem wermikularnym w warunkach odlewni HEUNISCH w Brnie. Vyroba odlitku z litiny s cervikovitym grafitem v podminkach Slevarny HEUNISCH Brno s.r.o. Production of castings from vermicular graphite cast iron in conditions of the foundry of Slevarna HEUNISCH Brno Ltd. Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 3-4, s Autor: Bouska O. in. Omówiono technologię wytwarzania odlewów z żeliwa szarego z grafitem wermikularnym w warunkach odlewni HEUNISCH w Brnie. Odlewnia produkuje odlewy o grubości ścianek większej niż 16 mm. Udział grafitu wermikularnego w strukturze jest większy niż 80%. Wytrzymałość produkowanych odlewów jest rzędu MPa. Produkcja odlewów z żeliwa sferoidalnego w odlewni w Pilznie Pilsen Steel Ltd. Soucasny stav vyroby litiny s kulickovym grafitem ve slevarne Pilsen Steel s.r.o. Present state of spheroidal graphite cast iron production in the foundry of the Pilsen Steel Ltd. 39

39 Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 3-4, s. 106,108. Autor: Odehnal J., Jakub J. W artykule omówiono procesy technologiczne i metalurgiczne stosowane w produkcji dużych odlewów z żeliwa sferoidalnego w odlewni Pilsen Steel w Brnie. Przedstawiono charakterystykę materiałową 80 tonowego odlewu ramy wykonanej z żeliwa sferoidalnego. Metal przetapiany jest w elektrycznych piecach indukcyjnych. W odlewni eksploatowane są także piece łukowe. W odlewni realizowane są także procesy metalurgii wtórnej. Analiza termodynamiczna żeliw z różnym kształtem grafitu w strukturze. Termodynamicka analyza litin s ruznymi druhy grafitu. Thermodynamic analysis of cast Irons with diffrent graphite shapes. Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis. 3-4, s Autor: Elbel T., Hampel J. W artykule przeanalizowano pomiary aktywności tlenu w żeliwie o różnym kształcie grafitu. Wyniki badań pozwoliły na określenie zależności pomiędzy dwiema zmiennymi: logarytmem naturalnym z aktywności tlenu i odwrotności wartości temperatury. Uzyskany wykres regresji wykorzystano do obliczenia aktywności tlenu w różnych wartościach temperatury. Obliczono swobodną energię Gibbsa (delta) G dla różnych wartości temperatury oraz wartość pojedynczą energii Gibbsa (delta) G dla temperatury krzepnięcia. Wyniki tych badań zaprezentowano następnie w analizie statystycznej pakietu danych dla konkretnych typów żeliwa z grafitem płatkowym, wermikularnym i sferoidalnym. W każdym z gatunków żeliwa zaobserwowano odpowiedni, charakterystyczny poziom aktywności tlenu dla określonej temperatury. Funkcja Gibbsa służy do analizy i sterowania jakością odlewów. Wpływ naprężenia średniego i temperatury na zachowanie się żeliwa sferoidalnego przy obciążeniu zmiennym. Zum Einfluss ueberlagerter Mittelspannung und Temperatur auf die zyklische Matrialverhalten von Gusseisen mit Kugelgraphit. Influence of mean Stress and Temperature on the cycle Behaviour of Iron. Giesserei-Rund. 2012, Jg. 59, H. 11/12, s Autor: Kainzinger P. i in. W pracy tej wykorzystano do badań próbki pobrane z różnych obszarów krzepnącej szybko piasty elektrowni wiatrowej, które posiadają różne wskaźniki materiałowe, charakteryzujące różny, zmienny rodzaj obciążeń. Wskaźniki te zostały skorelowane z liczbą sferoidów grafitu przypadającą na powierzchnię 1mm 2 dzięki czemu można było oszacować miejscową wytrzymałość zmęczeniową. Mimo, że po zakrzepnięciu badane obszary miały strukturę w pełni ferrytyczną, stwierdzono jednak różne wartości wytrzymałości. Fakt ten uwidacznia, że właściwości materiałowe zarówno statyczne, jak i dynamiczne zależą w sposób istotny od lokalnych warunków krzepnięcia i powstałej w wyniku tego struktury. Aby móc porównać wskaźniki materiałowe pochodzące z różnych źródeł również przy takim samym materiale wyjściowym nie można pominąć wskaźników struktury aktualnej. Badania mające na celu wyznaczenie średniego obciążenia pokazują, w zależności od metod oceny, wrażliwość na naprężenia średnie wyrażającą się wskaźnikiem M = 0,54 względnie M = 0,42. Zależne od wytrzymałości na rozciąganie równania do oszacowania wrażliwości na naprężenia średnie, pozwoliły na wyznaczenie wartości M = 0,2. Równania te, więc w sposób znaczny zaniżają wyznaczoną doświadczalnie wrażliwość. Badania cykliczne w temp. -40 o C pozwoliły stwierdzić, że nastąpił wzrost wytrzymałości na obcią- 40

40 żenia o współczynnik rzędu 4. Ze względu na zmniejszoną dopuszczalną liczbę cykli obciążenia zmiennego nie można nic powiedzieć o wytrzymałości zmęczeniowej. 14. STALIWO I ODLEWY STALIWNE STOPY METALI NIEŻELAZNYCH I ODLEWY Z TYCH STOPÓW KOMPOZYTY Recenzja (Przegląd): Kompozyty o osnowie metalowej i polimerowej na sympozjum MS&T Symposium reviev: Metal and polymer matrix composites at MS&T JOM 2014, Vol. 66, nr 6, s Autor: Nikhil Gupta, Muralidharan Paramsothy. Artykuł jest odpowiedzią na prezentacje przedstawione podczas sympozjum Kompozyty o osnowie metalowej i polimerowej, podczas konferencji Materials Science and Technology 2013, która odbyła się w Montrealu (Kanada) w dniach października 2013 roku. Sympozjum składało się z trzech sesji na temat kompozytów metalowych i jednej sesji dotyczącej kompozytów polimerowych łącznie przedstawiono 23 prezentacje.podczas, gdy abstrakty i dokumenty pełnotekstowe są dostępne za pośrednictwem baz danych, dyskusje, które mają miejsce podczas każdego sympozjum i konferencji nie mają formy pisemnej i zostają natychmiast stracone. Autorzy artykułu starali się podsumować niektóre z dyskusji i mają nadzieją, że będzie to uzupełnieniem do dalszych rozważań. Najważniejszymi tematami na sympozjum i w późniejszych dyskusjach były kompozyty porowate, kompozyty o osnowie metalowej i nanokompozyty. Interesujący dla prelegentów i uczestników był również rozwój metod ich wytwarzania. Bazująca na tomografii komputerowej wizualizacja i obliczenie orientacji włókien stalowych zastosowanych do zbrojenia betonu natryskowego. CT basierende Visualisierung und Berechnung der Orientierung der Stahlfasern in stahlfaserbewehrtem Spritzbeton. Computertomographits Investigation of Steel Fibre reinforced sprayed Concrete. Giesserei-Rund. 2012, Jg. 59, H. 11/12, s Autor: Pittino G. i in. Kompozyt w postaci betonu wzmacnianego włóknami stalowymi, względnie beton natryskowy znajduje szerokie zastosowanie w geotechnice. W celu przedstawienia modelu właściwości mechanicznych takiego betonu niezbędna jest wiedza na temat rozkładu i ukierunkowania włókien w betonie. W jednej z prac inżynierskich przedstawiono za pomocą tomografii komputerowej rozkład włókien w próbkach, a orientację każdego z włókien przedstawiono na przekroju w postaci pliku o rozszerzeniu STL, następnie wykorzystując odpowiednie oprogramowanie rozkład włókien podano ocenie statystycznej i przedstawiono graficznie w postaci siatki podobnej do siatki Schmidta. Dodatek włókien do betonu powoduje wzrost odporności na powstawanie pęknięć względnie zwiększa zdolność betonu do absorpcji energii. Kryterium jakości dla betonu jest równomierne rozmieszczenie włókien i odpowiednia ich orientacja. Najbardziej korzystne rozmieszczenie to takie, gdy ukierunkowane są one prostopadle do płaszczyzny pęknięć. Przedstawione w normach względnie dyrektywach wymogi dotyczące badań zawartości włókien w betonie to badania niszczące i dostarczają jedynie informacje dotyczące ilości włókien nie mówią nic o ich orientacji 41

41 i ocenie statystycznej. TC pozwala na interaktywne przedstawienie w czasie rzeczywistym położenia włókien przez określenie dwóch współrzędnych (wskaźników) kątowych oraz ich statystyczną ocenę. Dzięki graficznej interpretacji w postaci histogramu w postaci kuli z zaznaczonym kierunkiem podobnie jak w geologii stosuje się siatkę Schmidta, użytkownik może szybko ocenić kierunkowy rozkład włókien. Wytwarzanie kompozytów aluminium nowego typu w zastosowaniu na łożyska ślizgowe. Herstellung neuartiger Al-Verbundwerkstoffe zur Anwendung in Gleitlager. Giesserei 2012, Jg. 99, H. 12, s , Autor: Wimmer M. i in. Aktualna i przyszłościowa koncepcja silników zmierza w kierunku podniesienia ich mocy przy jednoczesnej redukcji emisji szkodliwych spalin i ograniczenia zużycia paliwa. Cieplno-mechaniczne obciążenie łożysk ślizgowych jako ważnego elementu silnika zostaje w wyniku tego znacznie bardziej zwiększone. Typowe tworzywa na łożyska ślizgowe, jak i metody wytwarzania materiału wstępnego są już nieodpowiednie. Wytwarzanie kompozytów aluminiowych jako materiału wstępnego do produkcji łożysk ślizgowych za pomocą różnych metod platerowania, jak na przykład platerowanie przez zawalcowanie. To wymaga z jednej strony dużych nakładów technologicznych w celu przygotowania tworzyw łączących i ogranicza z drugiej strony zastosowanie wysokowytrzymałych stopów aluminium ze względu na ograniczoną zdolność do odkształceń. Dlatego też w Katedrze d/s Technik Kształtowania i Odlewnictwa Uniwersytetu Technicznego w Monachium opracowano nową metodę wytwarzania na bazie technologii poziomego odlewania ciągłego. Nowa technologia powinna spowodować zarówno poprawę wiązania elementów kompozytu, jak i umożliwić zastosowanie wysokowytrzymałych stopów aluminium. W ramach tego artykułu przedstawiono istotne etapy rozwoju technologii. Wyznaczenie niezbędnych parametrów do wytworzenia kompozytu metalicznego zrealizowano wykonując próby odlewania. Te informacje to istotne wielkości wejściowe do wspomaganego symulacją opracowania technologii. Na podstawie analizy symulacji można było wyznaczyć konkretne zalecenia dotyczące postępowania w celu zaprojektowania przebiegu procesu i urządzenia pilotażowego. Ten sposób postępowania umożliwia systematyczną kontrolę i optymalizację procesu, jak i walidację wyników symulacji. 17. SYSTEMY ZAPEWNIANIA JAKOŚCI, STATYSTYCZNA KONTROLA PROCESU (SPC), CERTYFIKACJA, KONTROLA JAKOŚCI, BADANIA ODBIORCZE Indeks jakości odlewów ze stopu aluminium. Quality Index for Aluminum Alloy Castings. Int.J.Metalcast 2014, Vol.8, nr 3, s Autor: Tiryakioglu M., Campbell J. Próba rozciągania wzdłużnego oraz nieniszczące metody są tradycyjnie stosowane do oceny jakości odlewów ze stopów aluminium. Jednak jasne wytyczne na temat tego, jakie zaradcze kroki można podjąć w przypadku małej jakości sygnalizowanej parametrami rozciągania nie są dostępne dla inżynierów odlewników. Wskaźniki jakości w literaturze zostały opracowane jako środek do oszacowania jakości, aby pomóc inżynierom odlewnikom w pogoni za lepszą jakością. Przedstawiono krótki przegląd tych wskaźników. Wskaźniki jakościowe mogą być podzielone na dwie grupy: (1) bez sensu fizycznego i (2) takie, które mierzą jaki ułamek oczekiwanej wydajności na roz- 42

42 ciąganie został osiągnięty. Wskaźnik jakości opracowany przez autorów jest oparty jedynie na stosunku wydłużenia zmierzonego do maksymalnego osiągalnego wydłużenia, przedstawiany w procentach, które są osiągalne. Ten wskaźnik jakości jest zalecany wśród innych. W zasadzie to podejście obowiązuje dla wszystkich stopów. Dostarczono wytyczne dotyczące użytkowania i interpretacji krok po kroku. Mechanizm skurczu i powstawanie dużych wtrąceń w 70 tonowym wlewku ze stali 12Cr2Mo1. Formation mechanism of shrinkage and large inclusions of a 70 t 12Cr2Mo1 heavy steel ingot. China Foundry 2014, Vol. 11, nr 1, s Autor: Liu Hongwei i in. Jamy skurczowe i duże wtrącenia są poważnymi wadami wewnętrznymi ciężkiego stalowego wlewka. W celu usunięcia tych dwóch rodzajów wad, 70 tonowy wlewek ze stali 12Cr2Mo1 poddano procesowi próżniowego odtleniania węglem, przecięto w poprzek i zbadano strukturę oraz przeprowadzono identyfikację pierwiastków chemicznych (EDS). W celu dalszego zbadania mechanizmów powstawania skurczu i wad w postaci wtrąceń oraz znalezienia możliwych rozwiązań, przeprowadzono także symulację procesu odlewania i krzepnięcia stosując odpowiednio, oprogramowanie Fluent i ProCAST. Wyniki pokazują, że wady skurczowe nie pojawiają się w środkowej, górnej części wlewka. Kryterium krytycznej wielkości jamy skurczowej, które może być stosowane w symulacji komputerowej w celu przewidzenia i uniknięcia wad skurczowych w produkcji wlewków z 12Cr2Mo1 o różnych ciężarach masach, jest ustalone jako 0,013 na podstawie analizy przekroju i wyników symulacji. Jednakże duże wtrącenia znajdują się w dolnej części korpusu wlewka. Złe warunki termiczne powierzchni wlewków i duża ilość rozdrobnionego żużla są głównym źródłem dużych wtrąceń. Dzięki symulacji procesu zalewania opracowano sposób wyeliminowania wtrąceń. Ocena zawartości stałych wtrąceń niemetalicznych w ciekłych stopach aluminium. Ocenka soderzhanija tverdykh nemetallicheskikh vkljuchenij v zhidkikh aljuminijevykh splavakh. Evaluation of the content of solid nonmetallic inclusions in liquid alumnium alloys. Processy lit ja 2013, nr 2, s Autor: Kotlarskij F. M. Badając wpływ zawartości drobnych niemetalicznych wtrąceń na intensywność dyfuzyjnego usuwania wodoru z przesyconego roztworu określono możliwość wykorzystania zawartości wtrąceń w ciekłym stopie aluminium do oceny porowatości gazowej w próbkach technologicznych. Udowodniono możliwość wykorzystania wpływu zawiesiny szlamu tlenku aluminium na proces dyfuzyjnego usuwania wodoru z przesyconego roztworu do oceny zawartości pierwotnych drobnych wydzieleń niemetalicznych w ciekłych stopach aluminium. Prostym i niezawodnym sposób realizacji tej możliwości to zastosowanie technologicznych prób FTIMC NANU dla oceny zawartości gazu wykluczające niekontrolowane straty (ubytki) wodoru przy krzepnięciu. Stworzono krótkie instrukcje, analiz w zależności od metody pomiaru zawartości twardych niemetalicznych wydzieleń. Sterowanie zagazowaniem siluminów. Rizene naplynovani siluminu. Controlled gasification of silumin. Slevarenstvi 2013, Roc. 61, cis Autor: Roucka J., Hotar J., Havacek P. Omówiono powstawanie jam skurczowych w okolicy węzłów cieplnych. Tworzenie ich jest niepożądane ze względu na ograniczenie funkcjonalności odlewu i efekt estetyczny. Podano wyniki zasto- 43

43 sowania preparatu modyfikatora Fluss Mikro 100 bazującego na nanotlenkach aluminium. Omówiono wpływ stosowania preparatu na porowatość odlewów i wytrzymałość. Określono zależność wartości wytrzymałości od czasu działania modyfikatora i jego ilości. Deficyt objętości w stopach odlewniczych żelaza z węglem podczas procesu krzepnięcia. Das Volumendefizit von Eisen-Kohlenstoff- -Gusslegierungen beim Erstarrungsprozess. The volume deficit of iron carbon cast alloys in the solidification process. Giesserei-Prax. 2012, nr 11, s Autor: Fischer S., Skerdi U., Hasse S. Pośród wielu wad odlewów, deficyty objętości, takie jak: jamy skurczowe, rzadzizny, obciągnięcia stanowią częstą przyczynę wystąpienia braków. Odlewy, w których występują wady objętości tylko w wyjątkowych wypadkach da się tak naprawić, na przykład poprzez impregnację, aby doprowadzić je do stanu używalności. W większości przypadków takie odlewy należy traktować jako złom. W artykule omówiono warunki krzepnięcia, powstawanie jam skurczowych oraz sposób unikania deficytów objętości poprzez odpowiednie zasilanie odlewów. Miejsce zdarzenia: produkcja odlewów precyzyjnych. Wykrywanie wad bezpośrednio pod powierzchnią za pomocą metody PCRT. Tatort Feingussproduktion. Spurentiefe Fehlesuche mit dem PCRT-Pruefferfahren. Giesserei-Erfahrungsaust. 2012, nr 11+12, s Autor: Engelhardt Ch. Artykuł dotyczy kontroli jakości odlewów precyzyjnych wytwarzanych w odlewni precyzyjnej CIREX B. V. Almelo w Holandii. Odlewnia produkuje gwarantujące bezpieczeństwo elementy zaworów wytwarzane między innymi metodą wytapianych modeli. Problem dotyczy wykrywania wad bezpośrednio pod powierzchnią odlewów. Do kontroli odlewów zastosowano metodę rezonansu Quasar-PCRT, gdyż powszechnie stosowane metody nie pozwalają na wykrycie istotnych dla funkcjonalności odlewu wad tego rodzaju. Zastosowana metoda rezonansu Quasar-PCRT pozwala nie tylko na wykrycie wady, ale umożliwia też jej ocenę, a także umożliwia ocenę właściwości fizycznych odlewu. Stosowana metoda bazuje na spektroskopii rezonansu ultradźwięków. Za pomocą tej metody można rozróżnić wady istotne (ograniczające funkcjonalność) i wady typu czysto estetycznego. Metoda identyfikacji jest bardzo dokładna. Ta metoda kontroli sterowana jest komputerowo. W artykule opisano zastosowanie tej metody do kontroli odlewów odpowiedzialnych, stanowisko do prowadzenia badań oraz cechy charakterystyczne otrzymywanych wyników, które można ocenić pod względem ilościowym. Metoda kontroli daje dużą powtarzalność wyników. Nowa koncepcja pokryć i dodatków jako całościowa koncepcja otrzymywania odlewów bez wad i zanieczyszczeń. Neue Konzepte fuer Schlicten und Additive als ganzheitlicher Ansatz fuer fehlerund rueckstandsfreie Gussteile New coatings and additives as an entire approach for defect and residue-free castings. Giesserei-Prax. 2012, nr 10, s Autor: Stoetzel R., i in. Artykuł dotyczy otrzymywania odlewów bez wad, o usuwaniu i zapobieganie powstawaniu wad w postaci żyłek, które powstają na skutek nierównomiernej, nieliniowej rozszerzalności ziaren masy formierskiej/rdzeniowej w wyniku kontaktu z ciekłym metalem. Dodatkami stosowanymi w celu utrzymania kontroli nad powstawaniem żyłek mogą to być np. tlenki żelaza. Jako dodatki stosuje się także w małych ilościach substancje organiczne, jak: dekstryna, skrobia czy mączka drzewna. Tlenki 44

44 i skrobia mogą powodować zmniejszenie wytrzymałości formy. Opracowany nowy dodatek ESAs nie powoduje zmniejszenia wytrzymałości formy. W artykule omówiono problem pomiaru powstawania żyłek, zagadnienie dotyczące stosowania dodatków do mas chroniących nie tylko przed powstawaniem żyłek ale i przed penetracją metalu do rdzeni niepowlekanych. Omówiono także nowe pokrycia o dobrej przepuszczalności, które zapobiegają powstawaniu strupów i zwyrodnieniu grafitu w żeliwie wermikularnym i sferoidalnym. 18. MASZYNY I URZĄDZENIA Koncepcja urządzenia do produkcji rdzeni z mas nieorganicznych. Werzeugkonzept zur anorganischen Kernherstellung. Giesserei 2012, Jg. 99, H. 12. s Autor: Ammann J. Firma Meissner Technologie opracowała nowe urządzenie do produkcji rdzeni z mas ze spoiwem nieorganicznym o nazwie Maek. Urządzenie zastosowano do produkcji rdzeni do odlewów skomplikowanych. Duża produkcja odlewów wymaga szybkiego ich wykonywania. Urządzenie ma konstrukcję modułową, a bazą jego jest podgrzewany korpus, do którego przyczepiane są misy o różnych konturach ze stali lub tworzywa sztucznego, co pozwala na szybkie wykonywanie rdzeni o podobnych kształtach. W celu zmiany kształtu rdzenia wymieniane są jedynie misy. Opisano praktyczne wykorzystanie urządzenia do produkcji rdzeni. Kraty wstrząsowe z napędem elektronicznym pozwalają na obniżenie kosztów. Trennroste mit elektronischem Getriebe senken Kosten. Giesserei 2012, Jg. 99, H. 12, s Autor: Moertlbauer M. W artykule omówiono instalację nowoczesnych krat wstrząsowych firmy Cyrus GmbH Schwingtechnik zainstalowanych w jednej z indyjskich odlewni. Z punktu widzenia kosztów produkcji odlewów zużytaj korzystne jest ponowne wykorzystanie masy formierskiej. Opisano krótko nowo zainstalowane urządzenie. Przedstawiono wymagania stawiane nowoczesnym kratom wstrząsowym. Ich zastosowanie pozwoliło na zmniejszenie liczby uszkodzeń w oczyszczanych odlewach do 1%. Firma Cyrus producent krat wstrząsowych, dostosowuje konstrukcję krat do wymagań indywidualnych klientów. Poprzez odpowiednie mieszanie tworzyw do sukcesu. Firma Martin w zakresie dostaw stawia na firmę Schmolz + Bickenbach Guss. Mit dem richtigen Werkstoffmischung zum Erfolg. Martin setzt bei Beschaffung auf Schmolz + Bickenbach Guss. Giesserei-Erfahrungsaust. 2012, nr 11+12, s Autor: Weber K. Omówiono działalność firmy Martin GmbH zajmującej się konstruowaniem urządzeń do utylizacji i obróbki odpadów przemysłowych. Omawiając urządzenia do utylizacji odpadów szczególną uwagę zwrócono na konstrukcję rusztów w urządzeniach do spalania. W urządzeniach zastosowano ruszty odlewane ze staliwa żarowytrzymałego, formowane ręcznie lub maszynowo które wykonała firma Schmolz + Bickenbach Guss z Krefeld (Niemcy). W artykule opisano współpracę firm Martin GmbH i Schmolz + Bickenbach Guss na arenie międzynarodowej. Łatwiejsze do wykonania podzespoły do urządzeń do utylizacji wykonywane są poza granicami Niemiec. 19. HISTORIA ODLEWNICTWA I ODLEWY ARTYSTYCZNE Skarb żeliwny. Żeliwny pawilon (altana) z huty Tangerhuette. 45

45 Schatz aus Eisenguss. Das gusseiserne Pavillion von Tangerhuette. Giesserei-Prax. Druckguss 2012, nr 12, s Opisano historię wykonanego z żeliwa pawilonu (altany). Odlewaną konstrukcję wykonano z okazji odbywającej się w Paryżu roku 1889 Wystawy Światowej. Odlew wykonano w hucie Tangerhuette w latach (okolice Magdeburga, huta pracuje do dziś).konstrukcja waży 8 t, składa się z 441 elementów odlewanych połączonych śrubami. Aktualnie ten nietypowy odlewany obiekt znajduje się w założonym, w latach , przez rodzinę Wagenfuehr, Parku Zamkowym. Konstrukcja została odnowiona w 1995 roku przez odlewnię artystyczną Lauchhammer. Opracowanie: Aleksander Welkens, Joanna Dziaduś-Rudnicka. 46

46 Wydarzenia Konferencje Seminarium Odpylanie technika czystego powietrza 17 września 2014 r. podczas XX Międzynarodowych Targów Technologii dla Odlewnictwa METAL w Kielcach odbyło się seminarium techniczno-szkoleniowe Odpylanie - technika czystego powietrza pod patronatem naukowym Instytutu Odlewnictwa. Seminarium zostało poświęcone zagadnieniu czystego powietrza w przemyśle odlewniczym i metalurgicznym. Moderatorem spotkania był dr inż. Janusz Faber, kierownik Laboratorium Ochrony Środowiska Instytutu Odlewnictwa. Podczas seminarium zostały wygłoszone następujące referaty: 1. Zapylenie jako czynnik szkodliwy w środowisku pracy - metody ograniczenia - mgr Maria Żmudzińska (Instytut Odlewnictwa) 2. Główne metody odpylania gazów odlotowych w aspekcie środowiska naturalnego - mgr Katarzyna Perszewska (Instytut Odlewnictwa) 3. Prezentacja firmy KMA UMWELTTECH- NIK GMBH 4. Prezentacja firmy HERDING POLSKA sp. z o.o. Spotkania Podpisanie Memorandum of Understanding z University of Wisconsin-Stout W dniu 11 czerwca w Montecatini, Włochy, odbyło się spotkanie robocze dyrektora Instytutu Odlewnictwa, prof. Jerzego J. Sobczaka z dr. Rajivem Asthaną, Chief Editor czasopisma Journal of Materials Engineering and Performance, profesorem University of Wisconsin-Stout (UWS), Department of Engineering and Technology, WI, USA. Rozmowy dotyczyły zwiększenia możliwości publikowania przez pracowników Instytutu Odlewnictwa wyników ba-

47 dań naukowych w wysokopunktowanym czasopiśmie JME&P (Lista Filadelfijska). Omówiono także wstępny tekst nowego Listu Intencyjnego (Memorandum of Understanding) pomiędzy IOd a UWS, który w następstwie podpisano w dniu 12 czerwca br. Tekst MoU przesłany zwrotnie do Instytutu Odlewnictwa po kontrasygnacie przez uprawnione władze UWS otrzymano w dniu 28 lipca W dniu 20 czerwca 2014 roku Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Pani Profesor Lena Kolarska-Bobińska, skierowała na ręce Dyrektora Instytutu Odlewnictwa, Pana Profesora Jerzego J. Sobczaka, zaproszenie do przystąpienia przez naszą jednostkę naukową, w charakterze sygnatariusza, do Paktu dla Horyzontu Podczas uroczystego posiedzenia Rady Naukowej Instytutu Odlewnictwa w dniu 3 lipca 2014 roku, Dyrektor Instytutu podpisał deklarację przyjmującą zapisy zawarte w pakcie. Jest to dokument wypracowany podczas konferencji Horyzont 2020: wyzwania i szanse dla polskiej nauki, zorganizowanej w Warszawie przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w dniu 22 maja 2014 roku. W pakcie przedstawiono zobowiązania Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego do stworzenia efektywnego systemu wspierania w procesie aplikacji o dofinansowanie projektów z Programu Horyzont 2020 zarówno instytucji naukowych, jak i naukowców indywidualnie aplikujących o takie granty. Program Horyzont 2020 to największy w historii Unii Europejskiej program finansowania badań naukowych oraz innowacji. Jego głównym celem jest stworzenie spójnego systemu finansowania: od koncepcji naukowej, poprzez etap badań, aż po wdrożenie nowych rozwiązań, produktów oraz technologii. Budżet programu wynosi prawie 80 mld euro. Instytut Odlewnictwa staje się stroną Paktu dla Horyzontu Zachęcamy wszystkich pracowników do zapoznania się z treścią tego dokumentu oraz aktywnego wykorzystywania propozycji wsparcia przedstawionych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Przystąpienie Instytutu Odlewnictwa do Paktu Horyzont

48 Podpisanie umowy z Instytutem Mechaniki Precyzyjnej 3 lipca 2014 r. została zawarta umowa pomiędzy Instytutem Mechaniki Precyzyjnej w Warszawie a Instytutem Odlewnictwa, dotycząca współpracy naukowo-badawczej. Celem umowy, podpisanej przez dr. hab. inż. Tomasza Babula - dyrektora Instytutu Mechaniki Precyzyjnej oraz prof. dr. hab. inż. Jerzego J. Sobczaka - dyrektora Instytutu Odlewnictwa, jest głównie wzrost optymalnego wykorzystania przyszłych wyników prac naukowych, badawczo-rozwojowych i badawczo-wdrożeniowych oraz współpraca w zakresie wspólnej realizacji projektów. Dnia 18 lipca 2014 r. odbyło się w Instytucie Odlewnictwa kolejne spotkanie sprawozdawcze poświęcone programowi stażowemu SIMS - Science Infrastructure Management Support. Tym razem prezentacji dokonała pani dr hab. inż. Marzanna Książek, prof. IOd, która odbyła 5-cio tygodniowy staż w następujących instytucjach:ibm Polska, Technische Universitat Dresden-Niemcy, Fraunhofer MOEZ and IZI Lipsk-Niemcy, IBM Thomas J. Watson Research Center Yorktown Heights, (New York) - USA, IBM Somers Office Complex Somers, (New York)- -USA. Celem stażu było poznanie procesu zarządzania infrastrukturą badawczą w wybranych instytucjach sektora nauki i biznesu. Prezentowana we Fraunhofer, TU Dresden i IBM metodyka zarządzania oraz techniki i narzędzia do zarządzania projektami, budowania i ewaluacji własnych strategii rozwojowych, jest głównie ukierunkowana na prowadzenie skutecznej współpracy z przemysłem w celu komercjalizacji wyników prac. Stąd zaproponowano w Instytucie Odlewnictwa, a w szczególności dla Zespołu Laboratoriów Badawczych wsparcie w upowszechnianiu wyników badań naukowych w środowisku przedsiębiorców poprzez zidentyfikowanie oferty Instytutu dla przemysłu wraz z opracowaniem założeń do cennika usług badawczych i technologicznych, jak i aktywne prezentowanie oferty technologicznej i badawczej przedsiębiorcom. Science Infrastructure Management Support Inauguracja działalności Rady Koordynacyjnej CPO W dniu 22 lipca 2014 roku, w siedzibie Rady Wydziału Odlewnictwa Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, odbyło się spotkanie inauguracyjne Rady Koordynacyjnej Centrum Polskiego Odlewnictwa. 49

49 Wizyta przedstawiciela Europejskiej Agencji Kosmicznej 28 lipca 2014 roku Instytut Odlewnictwa w Krakowie odwiedził przedstawiciel Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA) pan Laurent Pambaguian. Ze strony Instytutu Odlewnictwa w spotkaniu udział wzięli: prof. dr hab. inż. Natalia Sobczak, mgr inż. Marcin Latałło-Anulewicz, dr inż. Tomasz Dudziak, dr inż. Marta Homa, mgr inż. Paweł Darłak oraz mgr inż. Piotr Długosz. Obecny był także prof. dr hab. inż. Ludmil Drenchev, dyrektor Instytutu Nauki o Materiałach Bułgarskiej Akademii Nauk. Wizyta w instytucie dotyczyła projektu realizowanego w Instytucie pt. New generation light-weight materials for advanced space applications. Przedstawiciel ESA zwiedził Instytut Odlewnictwa, zapoznając się z możliwościami badawczymi Instytutu i jego zapleczem naukowo-badawczym. Zaprezentowano m.in. aparaturę do badań właściwości metali w stanie ciekłym, urządzenie do wytwarzania porowatych lekkich materiałów na bazie magnezu, laboratoria wyposażone w aparaturę do badań w skali nano- i mikrometrycznej. Odwiedzono również Zespół Laboratoriów Akredytowanych, stanowisko do realizacji procesu prasowania w stanie ciekłym (squeeze casting) z opcją tiksotropową (semi-solid), a także zademonstrowano w Centrum Badań Wysokotemperaturowych unikalny w skali krajowej i światowej kompleks aparaturowy do badań zjawisk powierzchniowych ciekłych metali i stopów. Wizyta zakończyła się omówieniem możliwości użycia tomografii komputerowej w celu poszerzenia spektrum badań nad materiałami dla europejskiego przemysłu kosmicznego. 50

50 Wizyta przedstawicieli firmy Plasma System 30 lipca 2014 roku Instytut Odlewnictwa odwiedzili przedstawiciele firmy Plasma System z Siemianowic Śląskich, zajmującej się wytwarzaniem powłok ochronnych, zabezpieczających materiały oraz wydłużających ich żywotność w warunkach ekstremalnych (wysoka temperatura, erozja, agresywne środowisko). Firmę Plasma System reprezentowali mgr Sławomir Wawrzyniak (Wiceprezes ds. Ekonomiczno-Finansowych), mgr inż. Andrzej Gruszka (Wiceprezes Zarządu ds. Techniki i Handlu), mgr Grzegorz Królikowski (Dyrektor ds. Transferu Technologii) oraz mgr inż. Krzysztof Dudziński (Dyrektor ds. Kluczowych Klientów). Ze strony Instytutu Odlewnictwa w spotkaniu udział brali: prof. dr hab. inż. Natalia Sobczak, mgr Marcin Latałło-Anulewicz, dr inż. Tomasz Dudziak oraz mgr inż. Marek Kranc. Gości powitał dyrektor Instytutu prof. dr hab. inż. Jerzy J. Sobczak. Przedstawiciele Plasma System zwiedzili Instytut Odlewnictwa, zapoznając się z możliwościami badawczymi Instytutu i jego zapleczem naukowo-badawczym. Zaprezentowano m.in. aparaturę do badań korozji wysokotemperaturowej w agresywnych środowiskach, aparaturę do badań właściwości metali w stanie ciekłym, laboratoria wyposażone w aparaturę do badań w skali nano- i mikrometrycznej. Wizyta zakończyła się omówieniem możliwości użycia tomografii komputerowej w celu poszerzenia spektrum badań nad materiałami i powłokami, które będą mieć zastosowanie w wysokich temperaturach w agresywnych środowiskach. Wystawa fotografii mikrostruktur stopów Piękno zaklęte w metalu 15 września 2014 roku w Bibliotece Głównej AGH została otwarta wystawa fotografii mikrostruktur stopów metali autorstwa: mgr inż. Janiny Radzikowskiej, dr inż. Małgorzaty Warmuzek i mgr. inż. Łukasza Boronia, zatytułowana Piękno zaklęte w metalu. Wystawa przygotowana przez Instytut Odlewnictwa i Bibliotekę Główną AGH prezentuje kolorowe zdjęcia mikrostruktury żeliwa szarego, sferoidalnego i stopowego, staliw stopowych, stopów niklu i tytanu, brązu i mosiądzu, stopów aluminium-krzem. W większości przypadków mikrostrukturę prezentowanych stopów ujawniono stosując tzw. trawienie selektywne, które powoduje zabarwienie poszczególnych jej składników. Mikrofotografie wykonane były na metalograficznym mikroskopie świetlnym z wykorzystaniem różnych technik obserwacji, takich jak: jasne pole widzenie, światło spolaryzowane, kontrast różnicowy. Bardzo efektownie prezentowały się zdjęcia mikrostruktury wykonane w odcieniach szarości przy użyciu skaningowego mikroskopu elektronowego, co umożliwiło pokazanie przestrzennej budowy m.in. kryształów krzemu w siluminach czy węglików i siarczków w staliwie. Wspomniane mikrofotografie ilustrujące strukturę materiałów zaawansowanych (żeliwo ADI oraz materiały kompozytowe) zostały wykorzystane do wykonania oryginalnych materiałów promocyjnych - krawatów i apaszek. Wystawę otworzyli Dyrektor Biblioteki Głównej AGH mgr Ewa Dobrzyńska- -Lankosz wspólnie z Zastępcą Dyrektora dr. Jerzym Krawczykiem oraz Dyrektorem Instytutu Odlewnictwa prof. dr hab. inż. Jerzym J. Sobczakiem. Gościem honorowym wystawy był Prorektor AGH ds. Ogólnych dr hab. inż. Mirosław Karbowniczek, prof. nadzw. AGH, a wśród gości zaproszonych był m.in. Prodziekan Wydziału Metali Nieżelaznych dr inż. Wacław Muzykiewicz oraz dr hab. inż. Marzanna Książek, prof. nadzw. IOd, kierownik Zespołu Laboratoriów Badawczych IOd. Gorąco zapraszamy do obejrzenia wystawy w Bibliotece Głównej AGH (I piętro) w dniach od 15 września do 15 października 2014 r. 51

51 Odlewnictwo Współczesne Instytut Odlewnictwa podczas Podgórskich Dni Otwartych Drzwi 27 września 2014 r. Instytut Odlewnictwa już po raz kolejny wziął udział w Podgórskich Dniach Otwartych Drzwi, których organizatorem jest Stowarzyszenie Podgorze.PL. 52

52 Targi XX Jubileuszowe Międzynarodowe Targi Technologii dla Odlewnictwa METAL Kielce W dniach września 2014 roku Instytut Odlewnictwa wziął udział w XX Jubileuszowych Międzynarodowych Targach Technologii dla Odlewnictwa METAL. Na targach spotykały się wiodące firmy i instytucje branży odlewniczej oraz polscy i światowi liderzy tego sektora gospodarki. W Targach wzięli udział wystawcy z krajów, takich jak: Chiny, Czechy, Dania, Hiszpania, Holandia, Macedonia, Niemcy, Norwegia, Polska, Stany Zjednoczone, Szwajcaria, Szwecja, Słowenia, Ukraina, Włochy i Łotwa. W pierwszym dniu Targów stoisko Centrum Polskiego Odlewnictwa uświetnił swoją wizytą Wiceminister w Ministerstwie Gospodarki, Podsekretarz Stanu pan Arkadiusz Bąk. W trakcie trwania Jubileuszowej Gali Targów Odlewniczych, która odbyła się w pierwszym dniu Targów, Instytut Odlewnictwa został trzykrotnie nagrodzony: 1. Złoty Medal i Dyplom XX Międzynarodowych Targów Technologii dla Odlewnictwa METAL za Reaktor syntezy mediów wysokoporowatych (gazarów oraz struktur typu lotos ) (J.J. Sobczak, P. Darłak, P. Długosz, V. Shapovalov, L. Boyko, N. Sobczak) 2. Dyplom Targów Kielce przyznany Instytutowi Odlewnictwa za udział we wszystkich edycjach Międzynarodowych Targów Technologii dla Odlewnictwa METAL 3. Podziękowanie dla prof. dr. hab. inż. Jerzego J. Sobczaka za aktywne wsparcie i życzliwość podczas wspólnej drogi do sukcesu Międzynarodowych Targów Technologii dla Odlewnictwa METAL. Wszystkie nagrody i podziękowania zostały złożone na ręce Dyrektora Instytutu Odlewnictwa prof. dr. hab. inż. Jerzego J. Sobczaka. 53

53 Publikacje Wydawnictwa: Praca zbiorowa pod red. Jerzy J. Sobczak PROGNOZY I TRENDY ROZWOJOWE W ODLEWNICTWIE ŚWIATOWYM I KRAJOWYM Proponowana publikacja jest piątą z kolei, przedstawiającą sytuację światowego i krajowego przemysłu odlewniczego. Na wstępie przedstawiono w niej szereg informacji dotyczących światowego i europejskiego rynku odlewów w 2012 r. Wynika z nich, że podobnie jak w latach poprzednich, w rankingu światowych producentów odlewów przodują Chiny (42%), USA (13%) oraz Indie (9%). Produkcja polskich odlewni stanowi niezmiennie 1% globalnej produkcji odlewów. Wśród europejskich producentów odlewów liderem są Niemcy (24%), Polska plasuje się na ósmym miejscu (5%). W dalszej części publikacji podano (opracowane na podstawie raportu Amerykańskiego Stowarzyszenia Odlewnictwa AFS - American Foundry Society) prognozy sprzedaży odlewów do roku 2022 w podziale na ISBN gatunki odlewanych metali i symbole systemu klasyfikacji NAICS oraz prognozowane zmiany w amerykańskim przemyśle odlewniczym. Informacje o sytuacji rynku odlewów w Polsce w 2012 r. (status organizacyjny, strukturę własnościową, wielkość produkcji odlewni krajowych, strukturę produkcji odlewów ze stopów żelaza (żeliwo szare i stopowe, żeliwo sferoidalne, żeliwo ciągliwe, staliwo) i metali nieżelaznych, stosowane technologie, zużycie materiałów wsadowych, eksport, strukturę produkcji, zatrudnienie i wydajność w odlewniach oraz sytuację finansową przemysłu odlewniczego) przedstawiono na podstawie wyników badań statystycznych prowadzonych przez Instytut Odlewnictwa w Krakowie na zlecenie Ministerstwa Gospodarki. W opracowaniu podano również szacunkowe dane dotyczące produkcji odlewów w 2013 roku i prognozy rozwoju krajowego przemysłu odlewniczego w 2014.

54 Ludmil Drenchev, Jerzy J. Sobczak SELF-HEALING MATERIALS AS BIOMIMETIC SMART STRUCTURES / MATERIAŁY SAMOLECZĄCE SIĘ JAKO BIOMIMETYCZNE INTELIGENTNE STRUKTURY Ludmil Drenchev Jerzy J. Sobczak Self-healing materials as biomimetic smart structures Instytut Odlewnictwa Foundry Research Institute ISBN Jest to pozycja od dawna oczekiwana, która w sposób idealny wypełnia lukę dotyczącą opisu materiałów biomimetycznych. Praca odwołuje się do wyników najnowszych badań. Recenzent za szczególnie cenny uważa rozdział dotyczący termodynamiki procesów samoleczenia, bez znajomości której niemożliwe jest zrozumienie podstaw tego procesu. Autorzy monografii bardzo dużo uwagi poświęcili materiałom organicznym, odchodząc od zwykle przyjętego schematu: materiały metaliczne, ceramiczne i inne. Z recenzji prof. dr hab. inż. Pawła Zięby Wydawnictwo pod egidą Komisji Kompozytów Odlewanych Światowej Organizacji Odlewniczej oraz Sekcji Kompozytów Komitetu Nauki o Materiałach Polskiej Akademii Nauk. 55

55 Projekt realizowany w ramach Programu INNOTECH ścieżka In Tech ogłoszonego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju Tytuł projektu: Opracowanie innowacyjnego i ekologicznego procesu metalurgicznego uszlachetniania żeliwa w reaktorze formy odlewniczej Data rozpoczęcia realizacji projektu: r. Data zakończenia realizacji projektu: r. Czas realizacji projektu: 30 miesięcy Kierownik projektu: mgr inż. Zbigniew Stefański Konsorcjum: Instytut Odlewnictwa - Lider Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska PEDMO S.A. Tychy Odlewnia KAW-MET Marek Kawiński Orły Odlewnia Żeliwa DRAWSKI S.A. Drawski Młyn Cel projektu: Podstawowym celem planowanego projektu jest opracowanie innowacyjnego i ekologicznego procesu metalurgicznego uszlachetniania żeliwa obejmującego: odsiarczanie, sferoidyzację, wermikularyzację oraz modyfikację żeliwa w reaktorze, umieszczonym w formie odlewniczej, w celu wykonania odlewów o wysokiej jakości. Złożony proces uszlachetniania metalu zachodzić będzie podczas zalewania form ciekłym metalem. Reaktor, w którym zachodzić będzie wymieniony proces metalurgiczny wykonywany będzie poza formą odlewniczą, a następnie będzie w niej umieszczany przed złożeniem dwóch połówek formy. Będzie on wykonywany w dwóch podstawowych wersjach, to jest jako dwukomorowy lub jednokomorowy. W reaktorze dwukomorowym w pierwszej komorze znajdować się będzie materiał odsiarczający oraz filtr do filtracji metalu, a w drugiej komorze sferoidyzator i modyfikator oraz filtr. W przedstawionej nowej metodzie przewiduje się tylko częściowe odsiarczenie metalu, które zachodzić będzie w formie odlewniczej, do poziomu umożliwiającego otrzymanie wymaganych właściwości dla wykonywanych odlewów. W reaktorze jednokomorowym, będzie się znajdować sferoidyzator i modyfikator oraz filtr do filtracji metalu z produktów reakcji.