EKSPERTYZY PSYCHIATRYCZNE W WOJSKU OCENA ZDOLNOŚCI DO SŁUŻBY WOJSKOWEJ. ZABURZENIA PSYCHICZNE ZWIĄZANE ZE SŁUŻBĄ WOJSKOWĄ.

Transkrypt

1 EKSPERTYZY PSYCHIATRYCZNE W WOJSKU OCENA ZDOLNOŚCI DO SŁUŻBY WOJSKOWEJ. ZABURZENIA PSYCHICZNE ZWIĄZANE ZE SŁUŻBĄ WOJSKOWĄ. SAMOBÓJSTWA Stanisław ILNICKI Oddział Ekspertyz Psychiatrycznych i Psychologicznych Kliniki Psychiatrii, Stresu Bojowego i Psychotraumatologii Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie

2 Akty prawne Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity) Dz.U Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 25 czerwca 2004 r. w sprawie orzekania o zdolności do czynnej służby wojskowej oraz trybu postępowania wojskowych komisji lekarskich w tych sprawach (Dz. U. z dnia 1 lipca 2004 r.) Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 8 sierpnia 2003 r. w sprawie ustalania stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz związku śmierci żołnierzy ze służbą wojskową wskutek wypadku lub choroby (Dz. U. nr 163, poz. 1578, zm.) Rozporządzenie MON z dnia r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ustalania wykazu chorób powstałych w związku ze szczególnymi właściwościami lub warunkami służby wojskowej (Dz.U. nr 52 poz. 425)

3 OCENA ZDOLNOŚCI DO CZYNNEJ SŁUŻBY WOJSKOWEJ Źródło: Piotr Ilnicki: Samobójstwa żołnierzy w okresie transpormacji SZ RP

4 Kategorie zdolności do czynnej słuzby wojskowej Art. 30a. 1. Ustala się następujące kategorie zdolności do czynnej służby wojskowej: 1) kategoria A - zdolny do czynnej służby wojskowej, co oznacza zdolność do odbywania lub pełnienia określonego rodzaju czynnej służby wojskowej, o którym mowa w art. 59, a także zdolność do odbywania służby w obronie cywilnej oraz służby zastępczej; 2) kategoria B - czasowo niezdolny do czynnej służby wojskowej, co oznacza przemijające upośledzenie ogólnego stanu zdrowia albo ostre lub przewlekłe stany chorobowe, które w okresie do dwudziestu czterech miesięcy od dnia badania rokują odzyskanie zdolności do służby wojskowej, o której mowa w pkt 1, w czasie pokoju; 3) kategoria D - niezdolny do czynnej służby wojskowej, o której mowa w pkt 1, w czasie pokoju; 4) kategoria E - trwale i całkowicie niezdolny do czynnej służby wojskowej, o której mowa w pkt 1, w czasie pokoju oraz w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny.

5 Zącznik nr 1. Wykaz chorób lub ułomności uwzględniany przy orzekaniu o zdolności do czynnej służby wojskowej* Pkt Choroba i ułomność Zaburzenia nerwicowe Zaburzenia adaptacyjne i związane ze stresem Zaburzenia osobowości Moczenie nocne Zaburzenia psychotyczne 71 1 Sprawność umysłowa poniżej przeciętnej Używanie szkodliwe i zależność od alkoholu i innych środków psychoaktywnych Zaburzenia psychiczne pochodzenia organicznego Inne zaburzenia psychiczne Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 25 czerwca 2004 r. w sprawie orzekania o zdolności do czynnej służby wojskowej oraz trybu postępowania wojskowych komisji lekarskich w tych sprawach (Dz. U. z dnia 1 lipca 2004 r.)

6 Grupy kwalifikacyjne osób badanych przez Wojskowe Komisje Lekarskie Osoby badane przez komisje lekarskie dzieli się na cztery grupy: Grupa I (kolumna czwarta wykazu) obejmuje: a) osoby podlegające kwalifikacji wojskowej oraz ochotników, w tym kobiety, o których mowa w art. 32 ust. 4 ustawy, b) osoby, o których mowa w art. 34 ustawy, oraz osoby podlegające ze względu na wiek obowiązkowi służby wojskowej, które zgłosiły się ochotniczo do jej odbywania, c) osoby przeniesione do rezerwy niebędące żołnierzami rezerwy, d) żołnierzy zasadniczej służby wojskowej, e) żołnierzy służby przygotowawczej, f) żołnierzy odbywających przeszkolenie wojskowe, g) osoby podlegające kwalifikacji wojskowej przeznaczone do odbycia służby zastępczej lub pełnienia służby w formacjach uzbrojonych niewchodzących w skład Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Grupa II (kolumna piąta wykazu) obejmuje żołnierzy rezerwy. Grupa III (kolumna szósta wykazu) obejmuje kandydatów do służby: a) w jednostkach desantowo-szturmowych, b) w jednostkach reprezentacyjnych Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, c) w Żandarmerii Wojskowej, d) w Służbie Kontrwywiadu Wojskowego i w Służbie Wywiadu Wojskowego. Grupa IV (kolumna siódma wykazu) obejmuje kandydatów do służby: a) poza granicami państwa, b) w zasięgu działania promieniowania mikrofalowego, c) w warunkach działania prądu elektrycznego.

7 CHOROBY W ZWIĄZKU ZE SŁUŻBĄ WOJSKOWĄ

8 Zał. nr 2. Wykaz ustaląjący normy oceny uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku w związku ze służbą wojskową A. USZKODZENIA GŁOWY Lp. 10 Rodzaj uszczerbku Zaburzenia adaptacyjne będące następstwem urazów i wypadków, w których nie doszło do trwałych uszkodzeń o.u.n a) utrwalone nerwice związane z urazem czaszkowomózgowym b) ujawnienie się psychozy w następstwie ciężkiego stresu Procent uszczerbku Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 8 sierpnia 2003 r. w sprawie ustalania stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz związku śmierci żołnierzy ze służbą wojskową wskutek wypadku lub choroby (Dz. U. nr 163, poz. 1578, zm.)

9 Zał. nr 2. Wykaz ustaląjący normy oceny uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku w związku ze służbą wojskową Lp. Nazwa choroby Procent uszczerbku Zaburzenia reaktywne oporne na leczenie, powstałe w szczególnych warunkach służby na zdrowiu wojskowej 199 a) zaburzenia stresowe pourazowe (PTSD) 5-20 b) psychozy reaktywne oporne na leczenie c) trwałe potraumatyczne zmiany osobowości 5-20 Rozporządzenie MON z dnia r. zmieniające Zał. Nr 2 do rozporządzenia z dnia r. w sprawie ustalania stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz związku śmierci żołnierzy ze służbą wojskowa wskutek wypadku lub choroby (Dz.U. z 2009 r. nr 30 poz. 197)

10 Zał. nr 1. Wykaz chorób powstałych w związku ze szczególnymi właściwościami lub warunkami służby wojskowej Lp. 18 Nazwa choroby Zaburzenia reaktywne oporne na leczenie a) zaburzenia stresowe pourazowe (PTSD) b) psychozy reaktywne oporne na leczenie c) trwałe potraumatyczne zmiany osobowości Szczególne właściwości i warunki służby wojskowej powodujące chorobę Przeżycie wydarzenia lub sytuacji traumatycznej (oddziałującej krótko lub długotrwale) bezpośrednio zagrażającej utratą życia lub zdrowia Rozporządzenie MON z dnia r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ustalania wykazu chorób powstałych w związku ze szczególnymi właściwościami lub warunkami służby wojskowej (Dz.U. nr 52 poz. 425)

11 Zał. nr 2. Wykaz chorób, które uległy pogorszeniu lub ujawniły się w czasie trwania służby wojskowej wskutek szczególnych właściwości lub warunków służby ( ) Lp Nazwa choroby Zaburzenia nerwicowe utrwalone Choroby, do których powstania przyczynił się w sposób zasadniczy pobyt w niewoli, obozie koncentracyjnym lub innym miejscu odosobnienia przez nieprzyjaciela Szczególne właściwości i warunki służby wojskowej, które przyczyniły się do ujawnienia choroby Długotrwała służba wojskowa w warunkach szczególnego narażenia na stres Szczególne właściwości i warunki związane z pobytem w tych miejscach Rozporządzenie MON z dnia r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ustalania wykazu chorób powstałych w związku ze szczególnymi właściwościami lub warunkami służby wojskowej (Dz.U. nr 52 poz. 425)

12 SAMOBÓJSTWA W WOJSKU* Źródło: Piotr Ilnicki: Samobójstwa żołnierzy w okresie transformacji SZ RP

13 DEFINICJA SAMOBÓJSTWA Przypadek śmierci, będący bezpośrednim lub pośrednim wynikiem działania lub zaniechania, przejawionego przez ofiarę, zdającą sobie sprawę ze skutków swego zachowa-nia. Emil Durkheim, 1897 Rozmyślny akt samouszkodzenia, który przed popełnieniem wyklucza w świadomości sprawcy pewność przeżycia. Erwin Stengel, 1972 Wielowymiarowy akt samounicestwienia, świadomie i samodzielnie podjęty przez osobę postrzegającą samobójstwo jako najlepsze rozwiązanie jej problemu. Edwin Shneidman, 1985 Samobójstwo jest aktem o skutku śmiertelnym, który zmarły ze świadomością i oczekiwaniem takiego skutku sam zaplanował i wykonał w celu spowodowania zmian przez siebie pożądanych (upragnionych). Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), 1986

14 Współczynniki samobójstw ogółu mężczyzn i żołnierzy w wieku l. w latach * , ,5 33,7 33,2 33,1 33,5 32,5 30,2 26,3 29,6 32,1 31,6 30,3 R² = 0, ,0 21,1 24, ,0 12,6 12,8 12,4 10,9 17,6 16,8 14,9 11,5 R² = 0, Żołnierze WP Mężczyźni l *Współczynniki niestandaryzowane

15 Indywidualne uwarunkowania samobójstwa (IUS) w wojsku Wcześniejsze próby samobójcze Zespół depresyjny (myśli, ideacje, niska samoocena, poczucie winy) Osobowość typu borderline (niestabilna, impulsywna) Używanie szkodliwe/uzależnienie od alkoholu/substancji psychoaktywnych

16 Sytuacyjne uwarunkowania samobójstw (SUS) wg ICD-10 Y07 Maltretowanie psychiczne (fala, mobbing) Y36 Uczestnictwo w misji (Irak, Afganistan), Z56 Nieaprobowana zmiana stanowiska, jednostki Z59 Nieuregulowana zobowiązania finansowe Z60 Problemy adaptacji do warunków służby wojskowej Z63.0 Problemy w stosunkach z żoną/ partnerką Z63.1 Konflikt z rodzicami Z65 Problemy prawne (lęk przed karą) Z72 Problemy związane z alkoholem, narkotykami Z75 Nieefektywna pomoc psychologiczna/lekarska.

17 Wyniki Tylko 2% samobójstw wiązało się z jednym czynnikiem suicydogennym. Przeważająca większość samobójstw związana była z 3-4 czynnikami. Ogólna liczba czynników suicydogennych w grupie żołnierzy z poboru była niższa niż w grupie żołnierzy zawodowych. Poszczególne grupy przypadków samobójstw miały tendencję do wiązania się z grupami czynników SUS.

18 Czynniki podwyższonego ryzyka suicydalnego żołnierze zawodowi W grupie ż.z. podwyższone ryzyko samobójstwa łączyło się z kombinacją problemów rodzinnych i alkoholowych, w powiązaniu z efektami uczestnictwa w misjach. Drugą grupę czynników stanowiły indywidualne uwarunkowania suicydantów, dla których w porę nie zastosowano odpowiednich środków zaradczych. Trzecią, mniej liczną grupę stanowiły problemy w miejscu służby, niepożądane zmiany warunków jej pełnienia oraz czynniki finansowe.

19 Syndromy suicydogenne - żołnierze zawodowi Y36 Udział w misjach Z59 Problemy mieszkaniowe i finansowe Z63 Problemy w stosunkach z małżonką/partnerką Z72 Problemy związane ze stylem życia

20 Czynniki podwyższonego ryzyka samobójstwa żołnierze niezawodowi Główne czynniki podwyższonego ryzyka samobójstwa w grupie żołnierzy z poboru to: trudności w adaptacji do warunków służby wojskowej, indywidualne uwarunkowania psychiczne i problemy w relacjach z partnerką. Trzy mniej liczne czynniki to: problemy rodzinne, czynniki związane używaniem alkoholu/ narkotyków, konflikt z prawem, nieadekwatna pomoc terapeutyczna.

21 Syndromy suicydogenne żołnierze niezawodowi (z poboru) Z63 Problemy w stosunkach z rodzicami i/lub dziewczyną Z75 Nieskuteczna pomoc

22 WNIOSKI 1. W przypadku żołnierzy zawodowych podwyższone ryzyko samobójstwa najsilniej wiązało się z długotrwałym narażeniem na negatywne czynniki służbowe, problemami w związkach małżeńskim lub partnerskim i nierozpoznaniem tych problemów na czas.

23 Wnioski 2. W przypadku żołnierzy z poboru, czynniki podwyższonego ryzyka suicydalnego miały charakter krótkookresowy, gwałtowny i wzajemnie powiązany z trudnościami w adaptacji do warunków służby wojskowej.

24 Dziękuję za uwagę