YTEK EKOLOGICZNY NA SKRAJU WSI JEZIORY

Transkrypt

1 Barbara Plichta UśYTEK EKOLOGICZNY NA SKRAJU WSI JEZIORY Wieś Jeziory, naleŝąca częściowo do Parafii Rzymskokatoliciej św. Urszuli Ledóchowskiej, zawdzięcza swoją nazwę znajdującym się niegdyś na tym terenie głębokim stawom i podmokłym terenom. Pozostałością po nich są bagna śródleśne naleŝące do Leśnictwa Dąbrowa w Nadleśnictwie Złoczew (oddział 31C). Bagna usytuowane są w korytarzu ekologicznym utworzonym w dolinie rzeki śegliny. (Korytarz ekologiczny to teren szczególnej ochrony ekologicznej pełniący istotną rolę klimatyczną, wyróŝniający się cennymi walorami krajobrazowymi, zwiększonym uwilgotnieniem terenu, a tym samym zwiększoną bioróŝnorodnością). Rozporządzeniem Wojewody Sieradzkiego z dnia 22 IV 1996r. opisywany teren, o powierzchni 66 arów, został uznany za uŝytek ekologiczny. Zgodnie z art. 42. ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 IV 2004 r. uŝytki ekologiczne to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania róŝnorodności biologicznej: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieuŝytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów,

2 ich ostoje oraz miejsca rozmnaŝania lub miejsca sezonowego przebywania. Istotnym powodem tworzenia uŝytków ekologicznych jest potrzeba objęcia ochroną niewielkich powierzchniowo, ale cennych pod względem przyrodniczym obiektów. Ich ochrona polega przede wszystkim na pozostawieniu ich własnemu losowi bez ingerencji człowieka. W tym przypadku ochroną objęto bagna z roślinnością charakterystyczną dla tego typu ekosystemów. Największą osobliwością florystyczną jest okazały kosaciec Ŝółty (Iris pseudacorus L.), zwany teŝ irysem, który występuje tutaj w wyjątkowo duŝym zagęszczeniu. Gatunek ten naleŝy do gromady nasiennych, podgromady okrytonasiennych, klasy jednoliściennych, rzędu liliowców, rodziny liliowatych. Jest to najbardziej rozpowszechniony w naszym klimacie dziko rosnący irys. Jego wyprostowana łodyga dorasta niekiedy do 2 m wysokości. śywozielone liście o szerokości 1 3 cm, mają długość do 1 m. Wyjątkowo efektowne są jaskrawoŝółte kwiaty o dość przyjemnym zapachu. Kosaciec kwitnie od maja do lipca, tworząc rozległe, Ŝółte łany. Owocem jest wielonasienna, brązowa torebka o długości 4 7 cm. Warto wiedzieć, Ŝe kosaciec Ŝółty zawiera trującą substancję o palącym smaku. Bydło, które zje liście kosaćca, dostaje gwałtownej, krwawej biegunki. Jednak z kłączy kosaćca przygotowuje się leki wykrztuśne i przeciwmigrenowe. Stosuje się go teŝ przy nudnościach i wymiotach oraz przy częstym zwracaniu pokarmu u niemowląt. Ponadto kłącze kosaćca zawiera olejki eteryczne wykorzystywane w przemyśle kosmetycznym i cukierniczym. Charakterystycznym gatunkiem opisywanego ekosystemu jest równieŝ psianka słodkogórz (Solanum dulcamara L.) naleŝąca do gromady nasiennych, podgromady okrytonasiennych, klasy dwuliściennych, rzędu rurkokwiatowców, rodziny psiankowatych. Jest to roślina jednoroczna dorastająca do 2 m wysokości. W stanie dzikim spotykana w Europie, Afryce Północnej, Azji Zachodniej. Psianka słodkogórz w literaturze określana jest jako półpnącze lub półkrzew. Posiada Kosaciec Ŝółty Psianka słodkogórz rozgałęzione płoŝące kłącze, z którego wyrastają kanciaste, rozgałęziające się łodygi, u dołu

3 zdrewniałe, górą zaś zielne. Łodyga jest z zewnątrz słodka, wewnątrz gorzka stąd pochodzi nazwa rośliny. Jeśli roślina ma oparcie, zachowuje się jak pnącze; z tego powodu nazywana jest niekiedy polską lianą. Najczęściej wspina się po wysokich roślinach przybrzeŝnych, np. po pałkach, trzcinach, wierzbach. Gdy nie znajduje oparcia, łodygi pokładają się i płoŝą. W węzłach ukorzeniają się i wypuszczają kolejne łodygi. Liście psianki są z rzadka owłosione, mają postać podługowatojajowatą, zaostrzoną. Mogą mieć postać trójsieczną, lub trójdzielną, lecz najczęściej po obu stronach liścia występują dwa uszka. Kolor liści jest zwykle ciemnozielony, ale na nasłonecznionych stanowiskach mogą one przybierać barwę prawie czarną. Bardzo ciekawe są kwiaty psianki, które pojawiają się od czerwca do września. Mają one fioletowe płatki i pomarańczowoŝółte pręciki, co daje dobre zestawienie kolorystyczne i wygląda niezwykle atrakcyjnie. Kwiaty mają wprawdzie niewielkie rozmiary, ale na szczytowych i bocznych baldachogronach jest ich duŝo. Bardzo ładnie prezentują się takŝe owoce psianki, jagody, mające wielkość około 1 cm. Początkowo są one zielone, lecz z czasem czerwienieją i zdobią rośliny do późnej jesieni. Zazwyczaj na jednej roślinie występują jednocześnie kwiaty i owoce. Psianka słodkogórz jest blisko spokrewniona z najpospolitszymi z naszych warzyw: ziemniakiem i pomidorem. Jednak w przeciwieństwie do swych uprawianych krewniaków psianka nigdy nie zjawi się jako potrawa na naszych stołach, jest bowiem rośliną trującą - zawiera związki chemiczne, głównie alkaloidy i saponiny, które w większych ilościach są toksyczne mogą wywoływać nudności i kołatanie serca, a nawet powaŝne zatrucie. Równocześnie dzięki obecności tych substancji nasze pnącze moŝe być wykorzystywane w lecznictwie. W medycynie ludowej zielone gałązki i korę psianki od lat stosowano m.in. jako środek przeciwko zapaleniu oskrzeli, Ŝółtaczce, reumatyzmowi i chorobom skórnym. Innym gatunkiem, widocznym juŝ z oddali, jest dorastająca do 4 metrów wysokości trzcina pospolita (Phragmites communis Trin.), największa roślina zielna we florze Polski i równocześnie największa środkowoeuropejska trawa. Gatunek ten, z gromady nasiennych, podgromady Trzcina pospolita okrytonasiennych, klasy jednoliściennych, rzędu

4 plewowców, rodziny traw, naleŝy do eurybiontów, tj. organizmów o szerokim zakresie tolerancji ekologicznej, a tym samym mających szeroki zasięg występowania (gatunek kosmopolityczny, spotykany nawet w krajach arktycznych, brak go tylko w basenie Amazonki). Jak większość traw jest gatunkiem wieloletnim. Tworzy zwarte, gęste kępy. Jej pusta w środku, prosto wzniesiona łodyga zwana źdźbłem, jest naga i błyszcząca. Posiada wiele kolanek, z których wyrastają długie do 50 cm liście i wiele międzywęźli okrytych pochwami liściowymi. Łodyga podziemna w postaci grubego, okrytego łuskami kłącza rozgałęzia się na liczne odnogi. Najsilniej kłącze rozrasta się na głębokości 0,5 m, jednak potrafi sięgnąć 3 m w głąb ziemi. Pojedyncze kłącze Ŝyje do 6 lat i moŝe w tym czasie rozrosnąć się w promieniu kilkudziesięciu metrów. Liście wyrastające w dwóch rzędach są twarde, mają sinozielony kolor, ostre brzegi (łatwo się moŝna skaleczyć) i ostro zakończone blaszki. Wiatropylne kwiaty, występujące od lipca do września, zebrane są w kwiatostan - szeroko rozpierzchłą bardzo duŝą, zwykle niesymetryczną wiechę, której wierzchołek często zwiesza się na jedną stronę. Ma ona brunatny kolor. Tylko dolne kwiaty w kłoskach są męskie, wszystkie pozostałe kwiaty są obupłciowe. Szypułki górnych kwiatów mają u podstawy kłosków pęczek srebrzystych włosów. Takie same pęczki włosów występują teŝ na gałązkach wiechy. Kłoski zawierają od 3 do 7 kwiatów. Owocem jest lekki, okryty plewkami ziarniak. Wysiewa się zwykle zimą i wiatr moŝe go przenosić na duŝe odległości. Głównie jednak roślina rozmnaŝa się wegetatywnie przez rozłogi kłącza oraz ich fragmentację. Potrafi się takŝe rozmnaŝać przez fragmentację pędów - pędy bardzo łatwo przyjmują się, wypuszczając korzenie w kolankach. Trzcina pospolita, mimo swoich silnych właściwości alergicznych, ma liczne zastosowania. UŜywana jest do oczyszczania ścieków w oczyszczalniach biologicznych. Jej wyschnięte łodygi wykorzystuje się na wyściółkę, jako surowiec papierniczy, do produkcji mat stosowanych w ogrodnictwie, krzeseł, plecionek, itd. Stosowana jako roślina pastewna (skoszona za młodu nadaje się do silosowania). Bardzo dobrze chroni brzegi przed erozją wodną. Kwiaty wykorzystywane w zdobnictwie, np. do wyrobu palm wielkanocnych. Stanowi surowiec na krycie szałasów i szop rybackich. Wykorzystywana do budowy trwałych (i bardzo drogich) pokryć dachowych, zwanych strzechą. Ma duŝy udział w tworzeniu torfu. Powszechnie znaną rośliną, z powodu swoich charakterystycznych kwiatostanów w kształcie kolb, często uŝywanych w celach dekoracyjnych, jest pałka szerokolistna (Typha latifolia L.). Pałka naleŝy do tej samej gromady, podgromady i klasy, co trzcina pospolita. Reprezentuje rząd pandanowców i rodzinę rogoŝowatych. Jest to bylina o sztywnej, prostej łodydze, dorastającej do wysokości 2,5m. Znaczna część łodygi ma postać płoŝącego się

5 kłącza o długości do 60 cm i grubości do 2,5cm, w którym są magazynowane, między innymi, skrobia i białka. Równowąskie, płaskie liście o szerokości 1-2 cm i unerwieniu równoległym dorastają do 3 m długości obejmując swoimi pochwami łodygę. W czerwcu i lipcu w szczytowych częściach łodyg pojawiają się kwiaty, zebrane w kwiatostan typu kolby o długości do 40 cm, początkowo brudnozielonej, z czasem zmieniającej barwę na ciemnofioletową o aksamitnym połysku. Kwiaty mają okwiat zredukowany do wieńca szczecinek Pałka szerokolistna otaczających 3 pręciki w kwiatach męskim znajdujących się w górnej części kwiatostanu lub 1 słupek w kwiatach Ŝeńskim znajdujących się w dolnej części kolby. Owocem jest jednonasienny drobny orzech w formie puchu, przenoszony przez wiatr. Wszystkie części pałki są jadalne. Młode, soczyste pędy (a jeszcze lepiej ich białe lub jasnozielone nasady) nadają się do spoŝycia - gotuje się je jak szparagi lub w zupie. MoŜna je teŝ jeść na surowo. Najlepsze są wiosną - im wcześniej tym lepiej - mają wtedy najwięcej łatwego do pogryzienia rdzenia. Ich część zdatną do jedzenia rozpoznaje się bardzo prosto - czego nie moŝna przełamać w palcach - naleŝy odrzucić. Pałka jest wykorzystywana takŝe jako roślina tekstylna (włókna liściowe na powrozy, chodniki, tkaniny workowe, liście na maty i plecionki), przemysłowa (surowiec papierniczy, puch owocowy do wyrobu celulozy i materiałów wybuchowych, takŝe surowiec wyściółkowy i izolacyjny). Gatunek, podobnie jak trzcina pospolita, dobrze funkcjonuje w oczyszczalniach hydrobotanicznych. Kolejną rośliną występującą masowo na opisywanym obszarze jest sit rozpierzchły (Juncus effusus L.) z tej samej gromady, podgromady i klasy co poprzednie rośliny. Sit naleŝy do rzędu liliowców i rodziny sitowatych. Jest to roślina wieloletnia dorastająca do 1,2m, tworząca gęste kępy. Łodygi ma gładkie, szydlaste, bezkolankowe, Ŝywozielone, częściowo wypełnione rdzeniem (rdzeń ciągły, nieprzerywany), u nasady (poniŝej poziomu gruntu) otulone łuskowatymi, brunatnymi pochwami. Liście są wyłącznie Sit rozpierzchły

6 odziomkowe, szydlaste, podobne do łodyg. Kwiatostanem jest wierzchotka szczytowa, wyglądająca na boczną, poniewaŝ u nasady wyrasta przysadka, jako przedłuŝenie łodygi. Kwiaty sita, pojawiające się od czerwca do sierpnia, są brunatne, drobne, długości 2-2,5 mm, z 3-6 pręcikami. Owocem jest błyszcząca torebka odwrotnie jajowata, wklęsła, z małym dzióbkiem na środku. Na uwagę, ze względu choćby na znaczną wysokość, zasługuje równieŝ ostroŝeń błotny (Cirsium palustre L.) naleŝący do gromady nasiennych, podgromady okrytonasiennych, klasy dwuliściennych, rzędu astrowców, rodziny złoŝonych. Jest to roślina dwuletnia. W pierwszym roku wegetacji tworzy róŝyczkę liści, w drugim łodygę z kwiatami i owocami. Wzniesiona, silnie kolczasta, nierozgałęziona łodyga (co najwyŝej rozgałęziająca się u samej góry), dochodząca do 2 metrów wysokości, jest tuŝ pod kwiatostanem ulistniona i pajęczynowato owłosiona. Liście dolne są pierzastosieczne o głęboko dwudzielnych odcinkach, górne słabo wcięte, na górnej stronie blaszki nagie, na spodzie pokryte kutnerem. Wszystkie mają silnie kolczaste brzegi. Obupłciowe, liliowopurpurowe, rurkowate kwiaty zebrane są w jajowate koszyczki o pajęczynowato osnutej okrywie. Roślina kwitnie od lipca do września, jest owadopylna. Owoc w postaci niełupki zaopatrzony jest w puch pełniący rolę aparatu lotnego podczas rozsiewania przez wiatr. Zupełnie inną pozycję w systematyce zajmuje spotykany w tym ekosystemie torfowiec nastroszony (Sphagnum squarrosum Pers.). Jest to roślina naleŝąca do gromady mszaków, klasy mchów, rzędu torfowców, rodziny torfowcowatych. Mech ten zbudowany jest z łodyŝki, od której odchodzą zebrane w pęczki boczne gałązki, które na szczycie tworzą charakterystyczną główkę. Cała kilkunastocentymetrowa roślina ma barwę zieloną, a odstające końce liści nadają jej charakterystyczny nastroszony wygląd. W Torfowiec nastroszony OstroŜeń błotny pachwinach listków wyrastają pojedynczo plemnie, na szczycie

7 gałązek znajdują się rodnie. Po zapłodnieniu komórki jajowej formuje się sporofit wynoszony w górę przez bezlistną łodyŝkę noszącą nazwę nibynóŝki. Sporofit składa się z rozszerzonej stopy tkwiącej w szczycie nibynóŝki i okrągłej zarodni zawierającej zarodniki. Charakterystyczne dla torfowców są duŝe, martwe komórki, przez które rośliny mogą wchłonąć krotnie więcej wody niŝ same waŝą. To tylko wybrane rośliny występujące w opisywanym ekosystemie. BioróŜnorodność tego terenu jest niezwykle bogata. Występująca tu obfitość gatunków flory i fauny pozwala zaliczyć uŝytek ekologiczny do terenów o duŝej atrakcyjności przyrodniczej.