TOMASZ BATA GŁÓWNY SPRZEDAWCA BUTÓW KTO KOGO OKRADA? PICASSO BIJE REKORDY

Transkrypt

1 TOMASZ BATA GŁÓWNY SPRZEDAWCA BUTÓW KTO KOGO OKRADA? PICASSO BIJE REKORDY Sztuka posiadania BEZPŁATNY DODATEK DO TYGODNIKA GAZETA FINANSOWA

2 30 WIELKIE RODY HISTORIA maja 2015 r. TOMASZ BATA GŁÓWNY Krzysztof Osiejuk Baťovy závody (T.&A. Bat a Shoe Company) została założona w 1894 r. przez Tomasza Batę, jego brata Antonína oraz siostrę Annę w miejscowości Zlin (wschodnie Morawy). Osobisty wkład wynosił 800 austriackich guldenów, które rodzeństwo odziedziczyło po matce. Pieniądze odpowiadające dzisiejszym 300 dolarom i dobra rodzinna współpraca wystarczyły, aby powstała firma, oparta na ośmiu pokoleniach i 300 latach tradycji w produkcji butów. Na początku firma zatrudniała jedynie dziesięciu pełnoetatowych pracowników, a finalnie stała się międzynarodowym gigantem z 30 tysiącami pracowników i ponad 5 tysiącami sklepów w 90 krajach na świecie

3 15 21 maja 2015 r. WIELKIE RODY 31 HISTORIA SPRZEDAWCA BUTÓW Pracownicy Bata Shoe Company w Kanadzie, rok 1954

4 32 WIELKIE RODY HISTORIA maja 2015 r. Tomasz Bata W 1908 r. Antonín zmarł na gruźlicę, a Tomasz przejął kontrolę nad firmą. Nie oznaczało to jednak odsunięcia rodziny od biznesu. Przeciwnie, za rozwój firmy zaczęli odpowiadać jeszcze dwaj młodsi bracia Tomasza Jan i Bohuš. Już wówczas Bata Shoe Company była firmą uznaną i rozwijającą się w bardzo szybkim tempie Sklep Bata

5 15 21 maja 2015 r. WIELKIE RODY 33 HISTORIA Pierwsza fabryka butów Bata Tomasz, Antonín i ich siostra Anna Bata Trudno powiedzieć, z czego to wynika, ale kiedy myślimy o roli państw Europy Wschodniej czy Środkowej w tworzeniu światowego majątku, nasza uwaga natychmiast koncentruje się na Stanach Zjednoczonych, Ameryce Południowej, Chinach, Indiach, Bliskim Wschodzie i oczywiście Europie Zachodniej. Europa Środkowo- -Wschodnia jest reprezentowana wyłącznie przez rosyjskich i postsowieckich oligarchów, których na zasadzie odruchu, nie jesteśmy w stanie traktować poważnie. Jeśli chodzi o Polaków, to jak podaje magazyn Forbes wśród najbogatszych ludzi na świecie jest ich czterech. W regionie szczególne znaczenie mają tak naprawdę zaledwie dwa nazwiska. Mam na myśli węgierską rodzinę Zwack i ich Unicum oraz czeską Batę. Wyjątkowa jest zwłaszcza ta druga. Wystarczy bowiem wspomnieć, że to właśnie Tomasz Bata wpadł na pomysł (znany gdzieniegdzie jako cena Baty ), zgodnie z którym każda cena powinna się kończyć cyfrą dziewięć. Z lokalnego rzemieślnika w potentata Baťovy závody (T.&A. Bat a Shoe Company) została założona w 1894 r. przez Tomasza Batę, jego brata Antonína oraz siostrę Annę w miejscowości Zlin (wschodnie Morawy). Osobisty wkład wynosił 800 austriackich guldenów, które rodzeństwo odziedziczyło po matce. Pieniądze odpowiadające dzisiejszym 300 dolarom i dobra rodzinna współpraca wystarczyły, aby powstała firma, oparta na ośmiu pokoleniach i 300 latach tradycji w produkcji butów. Na początku zatrudniała ona dziesięciu pełnoetatowych pracowników, pracujących w stałym wymiarze godzin, przy stałym tygodniowym wynagrodzeniu, by później stać się międzynarodowym gigantem z 30 tysiącami pracowników i ponad 5 tysiącami sklepów w 90 krajach na świecie. A początki, wbrew pozorom, wcale nie były łatwe. Latem 1895 r. Tomasz miał poważne problemy finansowe, które doprowadziły go do sporego zadłużenia. Wtedy właśnie wpadł na pomysł, by szyć buty z płótna, a nie ze skóry. Nieoczekiwanie nowy rodzaj butów okazał się hitem i sprawił, że nie dość, że Bata stanął na nogi, to jeszcze powiększył firmę, zatrudniając już wkrótce aż 50 pracowników. Cztery lata później postawił w swojej fabryce pierwsze maszyny parowe, rozpoczynając w ten sposób okres gwałtownej modernizacji. W 1904 r. dzięki wprowadzeniu zmechanizowanych technik produkcyjnych Bata Shoe Company stała się jednym z pierwszych w Europie producen Między rokiem 1914 a 1918 liczba osób zatrudnianych przez Batę zwiększyła się dziesięciokrotnie, a firma zaczęła otwierać kolejne sklepy nie tylko w Zlinie, lecz także w Pradze, Libercu, Wiedniu i Pilźnie Fabryka butów Bata

6 34 WIELKIE RODY HISTORIA maja 2015 r. Pierwszy sklep Bata, rok 1920 Pierwszym masowym produktem stały się skórzane buty o nazwie Batovky przeznaczone dla robotników: proste, lekkie i w przystępnej cenie. Sukces Batovky sprawił, że w 1912 r. Bata mogła już zatrudniać 600 pełnoetatowych pracowników oraz kilkuset szyjących buty w swoich domach w sąsiednich wioskach Wnętrze sklepu, rok 1920 Skórzane buty Batovky tów obuwia na szeroką skalę. Pierwszym masowym produktem stały się skórzane buty o nazwie Batovky przeznaczone dla robotników: proste, lekkie i w przystępnej cenie. Sukces Batovky sprawił, że w 1912 r. Bata mogła już zatrudniać 600 pełnoetatowych pracowników oraz kilkuset szyjących buty w swoich domach w sąsiednich wioskach. Rewolucyjne rozwiązanie W 1908 r. Antonín zmarł na gruźlicę, a Tomasz przejął kontrolę nad firmą. Nie oznaczało to jednak odsunięcia rodziny od biznesu. Przeciwnie, za rozwój firmy zaczęli odpowiadać jeszcze dwaj młodsi bracia Tomasza Jan i Bohuš. Mimo że już wówczas Bata Shoe Company była firmą uznaną i rozwijającą się w bardzo szybkim tempie, to dzięki spowodowanemu przez I wojnę światową wielkiemu popytowi na obuwie dla wojska niemal w jednej chwili stała się jedną z głównych ówczesnych marek obuwniczych. Między rokiem 1914 a 1918 liczba osób zatrudnianych przez Batę zwiększyła się dziesięciokrotnie, a firma zaczęła otwierać kolejne sklepy nie tylko w Zlinie, lecz także w Pradze, Libercu, Wiedniu i Pilźnie. Po wojnie jednak liczba potencjalnych klientów drastycznie zmalała. Bata zmuszony był w tej sytuacji do wykonania kolejnego ruchu, również tym razem, jak się okazało, niezwykle skutecznego. Jego celem stała się nowo powstała Czechosłowacja. Przy postępującej dewaluacji pieniądza, dramatycznym kryzysie popytu, spadku produkcji i potężnym bezrobociu Tomasz Bata wykonał ruch wręcz rewolucyjny, a mianowicie obniżył ceny swojego produktu o połowę. Pracownicy firmy zgodzili się na czasowe obniżenie pensji o 40 proc., za co otrzymali od Baty możliwość zakupu żywności, ubrań oraz innych artykułów pierwszej potrzeby za pół ceny. Ponadto Bata co wówczas stanowiło już prawdziwą rewolucję stworzył system, w którym każdy pracownik stał się udziałowcem w firmie. Reakcja rynku była natychmiastowa i wstrząsająca. Kiedy w latach 20. lokalne rynki upadały, Bata triumfował już tylko, dostarczając ludziom tanie buty naprawdę dobrej jakości. Bata Shoe Company zwiększała produkcję i zatrudniała coraz więcej pracowników. Zlin stał się prawdziwym Bataville, gdzie postawiono serię garbarni, cegielnię, fabrykę sprzętu mechanicznego oraz warsztat naprawczy, warsztaty produkcji kauczuku, fabrykę pulpy i kartonu do produkcji pudełek, fabrykę płótna, fabrykę pasty do butów, a nawet elektrownię. Pracownicy Baty mieli do dyspozycji mieszkania, sklepy, szkoły, szpital itp. Ogólna polityka firmy była zresztą taka, by w okolicach fabryk produkujących dla Baty powstawały wioski, tak zwane Batavilles. I aby zrozumieć skalę tego przedsięwzięcia, wystarczy wspomnieć istniejące często do dziś miejsca, takie jak: Batadorp w Holandii, Baťovany i Svit w Słowacji, Borovo-Bata w Chorwacji, Bata Park w szwajcarskim Möhlin, Bataville w Lorraine we Francji, Batawa w Kanadzie, East Tilbury w Essex w Anglii, Batapur w Pakistanie oraz Batangar i Bataganj w Indiach. Pionier walki o prawa pracownicze Tomasz Bata popłynął również do Stanów Zjednoczonych, gdzie o dziwo nie uznał za stosowne przyglądać się pracy tamtejszych firm obuwniczych, ale zaczął pilnie podpatrywać rozwój produkcji w słynnej fabryce Forda River Rouge Plant w Michigan. Po powrocie do kraju zdecentralizował operacje i rozpoczął produkcję niedrogich butów. Zarówno przedstawicielstwa, jak i same fabryki Baty zaczęły powstawać w innych europejskich krajach, takich jak Polska, Jugosławia, Holandia, Dania czy Wielka Brytania, a także w Indiach i Stanach Zjednoczonych. Wszystkie fabryki Baty uzyskały pełną samowystarczalność oraz autonomię co do produkcyjnych oraz dystrybucyjnych strategii, by jak najskuteczniej trafić do lokalnych gustów. W efekcie tej ekspansji na początku lat 30. zarówno Bata Shoe Company, jak i sama

7 15 21 maja 2015 r. WIELKIE RODY 35 HISTORIA Mistaeczko pracownicze Czechosłowacja stały się liderem w światowej produkcji i eksporcie obuwia. Od początku biznesowej działalności Tomasz Bata był osobą lokalnie niezwykle szanowaną za to, co zrobił dla modernizacji rodzinnego miasta, zorganizowania zatrudnienia dla jego mieszkańców oraz wybudowania dla nich mieszkań. Nie należy się więc dziwić, że w efekcie swojej popularności w pewnym momencie został wybrany burmistrzem Zlina. Warto też zauważyć, że Bata był od zawsze znany z niezwykłej wrażliwości na ludzkie losy. Jego poniższa wypowiedź jest często przywoływana w celu poparcia tezy o tym, że miał wszelkie podstawy do tego, by być traktowanym jako jeden z pionierów walki o prawa pracownicze i autor poważnych programów socjalnych: Nie zapominajmy, że możliwości zdobywania majątku są w rzeczy samej nieograniczone. Każdy z nas może stać się w końcu bogaty. Przekonanie, że sytuacja, w której wszyscy są jednakowo zamożni, jest nie do zrealizowania, zawiera podstawowy błąd. Prawda jest bowiem taka, że powszechne bogacenie się nie jest możliwe tylko tam, gdzie ludzi są zajęci wzajemnym oszukiwaniem się, nie mają czasu na dbanie o wartości i tworzenie bogactwa. Warto zwrócić uwagę na to, że najwięcej naprawdę zamożnych ludzi biznesu, ale też obywateli zachowujących wysoki standard życia, możemy znaleźć w krajach, gdzie mamy jednocześnie do czynienia z wysoką świadomością etyki w biznesie. Analogicznie możemy zaobserwować, że w krajach, gdzie kultura biznesu jest bardzo niska, znacznie więcej jest przedsiębiorców o marnych osiągnięciach, ale też ludzi zwyczajnie biednych. I to jest zrozumiałe, ponieważ to jest ta właśnie sytuacja, która powoduje, że ludzie, zamiast dbać o wartości, koncentrują swoją uwagę na wzajemnym oszukiwaniu się. I jeśli dziś oferujemy ludziom udział w naszych zyskach, to wcale nie dlatego, że w naszym przekonaniu trzeba się z ludźmi dzielić z czystej dobroci serca. W żadnym wypadku. Tu akurat dążymy do osiągnięcia innych celów. Dając ludziom udział w naszych zyskach, zmierzamy do dalszego obniżenia kosztów produkcji. Chcemy osiągnąć sytuację, gdzie buty są coraz tańsze, a pracownicy będą zarabiać coraz więcej. Niezmiennie mamy przekonanie, że nasze produkty są wciąż zbyt drogie, a pensje pracowników zbyt niskie. Zlin stał się prawdziwym Bataville, gdzie postawiono serię garbarni, cegielnię, fabrykę sprzętu mechanicznego oraz warsztat naprawczy, warsztaty produkcji kauczuku, fabrykę pulpy i kartonu do produkcji pudełek, fabrykę płótna, fabrykę pasty do butów, a nawet elektrownię. Pracownicy Baty mieli do dyspozycji mieszkania, sklepy, szkoły, szpital itp. Powojenna odbudowa firmy Tomasz Bata zginął w katastrofie lotniczej w 1932 r. w pobliżu lotniska w Zlinie, kiedy w bardzo złych warunkach atmosferycznych spowodowanych gęstą mgłą wyruszał w biznesową podróż do Möhlin w Szwajcarii. W tym czasie Bata zatrudniała już pracowników, obsługiwała sklepów i 25 przedstawicielstw na całym świecie. Po śmierci Tomasza jego przyrodni brat Jan Antonín Bata przejął firmę, a następnie, po

8 36 WIELKIE RODY HISTORIA maja 2015 r. Dając ludziom udział w naszych zyskach, zmierzamy do dalszego obniżenia kosztów produkcji. Chcemy osiągnąć sytuację, gdzie buty są coraz tańsze, a pracownicy będą zarabiać coraz więcej. Niezmiennie mamy przekonanie, że nasze produkty są wciąż zbyt drogie, a pensje pracowników zbyt niskie Wrak samolotu, w którym zginął Tomasz Bata Thomas J. Bata z żoną Sonją Jan Antonín Bata wkroczeniu Niemców do Czechosłowacji w 1939 r., wyjechał do Stanów Zjednoczonych, by następnie zamieszkać w Brazylii. Z kolei syn Tomasza Thomas J. Bata, przewidując, do czego może doprowadzić wojna, wraz z setką innych czechosłowackich rodzin w 1939 r. opuścił kraj i wyjechał do Kanady, gdzie w centrum miasta, które do dziś nosi nazwę Batawa, w stanie Ontario, stworzył Bata Shoe Company of Canada. Jeszcze do niedawna Bata funkcjonowała tam niemal jako produkt kanadyjski. Wiele firm Baty w Europie zniszczyła wojna. W dodatku, już po jej zakończeniu główna część biznesu Baty, a więc Czechosłowacja, jak również przedstawicielstwa firmy w Europie Wschodniej zostały znacjonalizowane przez komunistów, a sam Bata został skazany przez komunistyczne władze Czechosłowacji na 15 lat więzienia za faszyzm i zdradę narodu. Niezrażony serią kolejnych nieszczęść, które dotknęły firmę, Thomas wraz z Sonją żoną, a jednocześnie biznesową partnerką poświęcił się odbudowaniu potęgi organizacji. Bardzo szybko i ze znacznym sukcesem udało mu się wejść na nowe rynki w Azji, na Bliskim Wschodzie, w Afryce oraz w Ameryce Łacińskiej. Pod jego kierownictwem Bata Shoe Organization przeżyła niesłychany rozwój, stając się największym producentem obuwia na świecie, sprzedając ponad 300 milionów par butów rocznie i zatrudniając 80 tysięcy ludzi. Przez zasady do bogactwa W pracy naukowej na temat Baty jako lidera i innowatora biznesu dr Myron Tribus napisał: Kiedy przygotowywałem się do pisania niniejszej pracy, planowałem pokazać, że to, co zrobił Bata, to idealna ilustracja tego, co określa się jako «zarządzanie jakością». Historia pokazuje, że Bata rzeczywiście co najmniej o 50 lat wyprzedził współczesne «zarządzanie jakością» i jeśli spojrzymy na ten element zjawiska, musimy dojść do wniosku, że to on jako pierwszy zwrócił uwagę na jakość jako sposób na obniżenie kosztów przy jednoczesnym zwiększeniu zadowolenia klienta. Kiedy jednak zagłębimy się bardziej w metody stosowane przez Batę, stanie się dla nas jasne, że jeśli będziemy patrzeć na zjawisko tylko w ten sposób, otrzymamy obraz bardzo niedokładny. Możliwe jest oczywiście analizowanie tego, co robi Bata, jako przykład tego, co W. Edwards Deming nazwał systemem głębokiej wiedzy. Jednak poziom abstrakcji, na którym operuje Deming, obejmuje bardzo wiele róż- dr Myron Tribus

9 15 21 maja 2015 r. WIELKIE RODY 37 HISTORIA Mapa przedstawiająca kraje w których funkcjonuje Bata nych sfer działalności biznesowej i przez swoją ogólność pomija to, co było tak unikatowe w przypadku Baty. Ja proponuję znacznie mniej abstrakcyjne podejście, koncentrując się na najbardziej wartościowych zasługach Baty dla współczesnego zarządzania. Moim celem jest zwrócenie uwagi na najbardziej istotne lekcje, jakich dzisiejszym przedsiębiorcom udzielił Bata w temacie systemów zarządzania. Po upadku muru berlińskiego, aksamitnej rewolucji w Czechosłowacji i wraz z globalnymi zmianami gospodarczymi Bata pozamykała wiele swoich fabryk w krajach rozwijających się i skoncentrowała się na rozwijaniu handlu detalicznego. W 2000 r. zamknęła fabrykę Batawa w Kanadzie, rok później sklepy w Kanadzie, zachowując jedynie sieć Athletes World, a w 2004 r. przeniosła centralę do Lozanny w Szwajcarii, gdzie zarządzanie marką zostało przekazane w ręce Thomasa G. Baty, wnuka Tomasza. Siedziba Baty w Toronto została najpierw opuszczona, a następnie, nie bez protestów, zburzona. W 2007 r. Athletes World został sprzedany i w ten sposób skończyła się działalność Baty w Kanadzie. Jedyne co pozostało tam po firmie, to Bata Shoe Museum, założone jeszcze przez Sonję Batę i prowadzone przez pewną organizację dobroczynną. dr Myron Tribus: to idealna ilustracja tego, co określa się jako «zarządzanie jakością». Historia pokazuje, że Bata rzeczywiście co najmniej o 50 lat wyprzedził współczesne «zarządzanie jakością» i jeśli spojrzymy na ten element zjawiska, musimy dojść do wniosku, że to on jako pierwszy zwrócił uwagę na jakość jako sposób na obniżenie kosztów przy jednoczesnym zwiększeniu zadowolenia klienta Thomas G. Bata (syn) z Thomasem J. Bata (ojcem) przed portretem Tomasza Baty (założyciela firmy) Mimo że nie był już prezesem firmy, Thomas Bata (senior) pozostawał aktywny i do końca korzystał z wizytówki, na której było napisane: główny sprzedawca butów. Zmarł w 2008 r. w Kanadzie w wieku 93 lat, a rodzina dziś radzi sobie zupełnie nie najgorzej, o czym możemy się przekonać po dczas spaceru po mieście (na pewno zobaczymy szyld Baty). Z czterema miliardami dolarów na koncie może nie są oni najbogatszymi ludźmi na świecie, ale z pewnością nie mają powodu do narzekania.

10 38 MOTORYZACJA ODPOWIEDNIE OŚWIETLENIE Temat oświetlenia samochodowego zwykle pojawia się jesienią, kiedy dzień staje się krótki, a jazda po ciemku dotyczy niemal każdego kierowcy. Ale oświetlenia samochodu nie można traktować sezonowo. Ma ono ogromny wpływ na bezpieczeństwo drogowe w każdej porze roku i o każdej porze doby. Zenon Rudak Konstruktor i producent pojazdu gwarantuje zgodność wszystkich elementów oświetlenia zewnętrznego z obowiązującymi przepisami, a kierowca odpowiada za prawidłową eksploatację świateł samochodu. To właśnie na kierowcę spada obowiązek kontroli reflektorów, utrzymanie ich w sprawności oraz wymiana uszkodzonych źródeł światła. Jeżeli nie dopełni swoich obowiązków w czasie kontroli drogowej, może zostać ukarany mandatem. Może mieć także zatrzymany dowód rejestracyjny lub może zostać skierowany na dodatkowe badanie techniczne. Pamiętać należy też, że źle działające światła (lub ich brak) to pogorszenie widoczności i pojazdu na drodze. Istotna kontrola Kontrola oświetlenia jest czynnością łatwą i powinna być wykonywana jak najczęściej. Włączamy światła i obchodzimy auto. Do sprawdzenia świateł hamowania prosimy o pomoc inną osobę, może to być świetna edukacyjna zabawa z dziećmi. Jeśli nie ma nikogo zaprzyjaźnionego w pobliżu, to podjeżdżamy tyłem do ściany budynku, innego pojazdu czy szyby wystawowej. Odbicie od szyby lub blask na ścianie pozwala na pełną diagnostykę świateł. Reflektory oraz lampy tylne zawsze powinniśmy utrzymywać w czystości, nawet jeżeli nie myjemy samochodu. Brudne szkła lamp ograniczają o ok. 35 proc. emisję światła. Widzimy mniej i nas widzą gorzej. Jeżeli konieczna jest zmiana uszkodzonej żarówki, to wymieniamy żarówki tej samej funkcji parami w obu lampach, mimo że druga jeszcze świeci. Żarówki produkowane są w długich seriach i muszą spełniać odpowiednie wymagania. Jednym z nich jest czas pracy. Przykładowo dla żarówki H7 wynosi on ok. 450 godzin ciągłego świecenia i z reguły dostępne w sprzedaży żarówki tego typu ten warunek spełniają z niewielkim zapasem. Jeżeli przepali się taka żarówka w jednym reflektorze, to w niedługim czasie uszkodzeniu ulegnie druga. Wymiana obu ogranicza czas naprawy i podnosi ogólną sprawność i niezawodność pojazdu. Wymiana parami dotyczy wszystkich żarówek stosowanych w lampach zewnętrznych. Niebezpieczne zużycie reflektorów W autach starszych, które osiągnęły przebieg ponad 200 tys. kilomoetrów zauważa się zjawisko zużycia reflektorów głównych. Ich szkła stają się matowe od mikrouszkodzeń mechanicznych spowodowanych uderzeniami: kamieni, pisaku, czy innych drobin podrywanych z drogi przez jadące pojazdy. Szkła matowieją także od działania środków zimowego utrzymania dróg i płynu do spryskiwaczy. Po dużym przebiegu wewnętrzne elementy odbłyskowe także matowieją od wilgoci i pyłu, który znajduje się w powietrzu i wnika do lamp, gdy stygną żarówki. Matowe szkła i odbłyśniki kwalifikują reflektor do wymiany. W tym przypadku też należy dokonać wymiany parami (oba reflektory muszą być tego samego producenta i typu) gwarantuje to wymaganą przepisami symetrię oświetlenia. W większości lamp samochodowych wymiana uszkodzonych źródeł światła jest dość prosta, możliwa do wykonania bez narzędzi, nawet na parkingu. W trudnych przypadkach, jeżeli nie umiemy lub nie mamy możliwości zrobić tego sami, trzeba będzie odwiedzić specjalistyczny warsztat. Po wymianie żarówek w reflektorach głównych konieczna jest kontrola ustawienia świateł. Ostrożna modyfikacja Wielu kierowców modyfikuje oświetlenie w swoim pojeździe. Czasem chodzi o poprawę oświetlenia drogi, częściej jednak o zmianę wyglądu auta i nadanie mu indywidualnego charakteru. Do takich modyfikacji należy podchodzić bardzo ostrożnie i stosować tylko elementy, które mają dopuszczenie do ruchu na drogach publicznych tak zwaną homologację. Elementów oświetlenia zewnętrznego bez określonych przepisami certyfikatów w ruchu na drogach publicznych nie wolno stosować. Zanim dokonamy jakiejś zmiany czy doposażenia samochodu, konieczne jest więc sprawdzenie, czy wybrany element może być zastosowany. W praktyce można wyposażyć pojazd w dodatkowe światła drogowe, przeciwmgłowe (jeżeli producent nie wyposażył w nie pojazdu) czy światła do jazdy dziennej. Modyfikacja i zwielokrotnianie świateł mijania nie jest dopuszczone. Możemy mieć w aucie tylko dwie lampy świateł przeciwmgłowych. Jeżeli są zamontowane fabrycznie, to dodatkowej pary zastosować nie wolno. Korzystne doposażenie Doposażenie auta w światła do jazdy w dzień to dobry pomysł. Warunkiem jest jednak zastosowanie lamp z homologacją, które zostaną zamontowane zgodnie z wymaganiami znajdującymi się w ustawie Prawo o ruchu dro- Coraz częściej towarzystwa ubezpieczeniowe ograniczają lub nawet odmawiają wypłat odszkodowania powypadkowego, gdy ubiegający się o takie odszkodowanie miał w pojeździe niezgodne z przepisami oświetlenie, nawet jeżeli nie był sprawcą takiego zdarzenia

11 MOTORYZACJA 39 JEST BARDZO WAŻNE gowym. Stosowanie innych rozwiązań, np. klejonej do szkła lub wkładanej do wnętrza reflektora taśmy LED, czy osłabianie świecenia żarówki świateł drogowych, nie jest dozwolone. Podobnie nie wolno stosować źródeł Producenci samochodów oferują coraz więcej urządzeń mających wpływ na przyjemność prowadzenia i komfort jazdy. światła bez homologacji, które zastępują elementy stosowane w wyposażeniu fabrycznym pojazdu. Lampy ksenonowe na stopkach żarówek halogenowych to rozwiązanie często stosowane przez nieodpowiedzialnych kierowców. Popularność zdobywają podobne konstrukcje z elementami w technologii LED. Geometria reflektora z żarówką halogenową nie jest przystosowana do znacznie silniejszej lampy ksenonowej czy konstrukcji LED. Takie źródło światła będzie powodować oślepianie innych użytkowników drogi, szczególnie w złych warunkach atmosferycznych. Nie sięgajmy po te rozwiązania i odradzajmy je innym, ponieważ oślepianie to przyczyna wielu tragicznych w skutkach zdarzeń drogowych. Jeżeli chcemy zmodyfikować lub zmienić światła w naszym aucie, najlepiej wtedy zwrócić się do specjalistów (firm tuningowych), które wiedzą, co i jak można przerobić, jakie elementy można zastosować i jak je prawidłowo zamontować. Działania samodzielne zwykle odbiegają od wymagań przepisów ruchu drogowego. Czyhające niebezpieczeństwa Wadliwe, niezgodne z przepisami oświetlenie może w konsekwencji kontroli drogowej skutkować mandatem lub odebraniem dowodu rejestracyjnego i skierowaniem pojazdu na badanie techniczne. Coraz częściej towarzystwa ubezpieczeniowe ograniczają lub nawet odmawiają wypłat odszkodowania powypadkowego, gdy ubiegający się o takie odszkodowanie miał w pojeździe niezgodne z przepisami oświetlenie, nawet jeżeli nie był sprawcą takiego zdarzenia. Takie praktyki są powszechne w krajach o bardzo rozwiniętej motoryzacji. Pamiętajmy, że właściwe i zadbane oświetlenie w pojeździe to lepsza widoczność drogi i lepsza widoczność pojazdu na drodze, bez względu na porę roku i doby, to większe bezpieczeństwo wszystkich uczestników ruchu drogowego. Autor jest kierownikiem Centrum Technicznego HELLA Polska Elektronika w aucie metoda na komfortową jazdę? Grzegorz Paszta Jedną z technologicznych nowości jest np. system Renault Multi-Sense, który łączy w harmonijną całość działanie wielu urządzeń samochodu, umożliwiając kierowcy i pasażerom największą przyjemności jazdy. Wpływa on w szczególności na działanie systemu 4Control (4 koła skrętne), elektronicznie sterowanych amortyzatorów, układu kierowniczego, silnika i skrzyni biegów EDC, a także na ustawienia instrumentów pokładowych, brzmienie silnika i oświetlenie ambientowe kabiny. System ten steruje więc zarówno parametrami technicznymi silnika, napędu i twardości zawieszenia, jak i pracą urządzeń podnoszących komfort i współtworzących klimat wnętrza (oświetlenie, wygląd instrumentów pokładowych, funkcja masażu), dostosowując je do aktualnych potrzeb kierowcy. Pięć dostępnych trybów sprawia, że prowadząc ten samochód mamy wrażenie posiadania kilku aut w jednym, a kierowca może wybierać pomiędzy jazdą sportową, ekologiczną, komfortową, neutralną lub wprowadzić własne nastawy urządzenia. Dzięki danemu rozwiązaniu, nowy Espace potrafi dostosować się do zmian, jakie niesie ze sobą życie i każda podróż zarówno do warunków drogowych, jak i do aktualnego samopoczucia czy nastroju kierowcy. Jeśli na przykład dzień zaczyna się od rodzinnego dojazdu autostradą do szkoły i pracy, najdogodniejszy dla wszystkich pasażerów będzie tryb comfort. Pozwoli on zapewnić pasażerom stabilność, komfort i bezstresową jazdę na poziomie godnym limuzyny, gdyż w tym układzie elektronicznie sterowane amortyzatory w połączeniu z systemem 4Control niwelują wszelkie nierówności drogi. W trybie jazdy komfortowej wywołujące poczucie rozluźnienia dźwięki i relaksujące oświetlenie wprawiają pasażerów w pozytywny nastrój. Kiedy przychodzi czas na samotną eskapadę po krętych drogach, w trybie sport samochód staje się niewiarygodnie żywiołowy i zwinny. Silnik, skrzynia biegów, zawieszenie i układ kierowniczy, idealnie zgrane ze sobą, zapewniają kierowcy moc intensywnych doznań. Układ jezdny zwielokrotnia precyzję, dynamikę i zwrotność auta. Wystrój wnętrza również zmienia się: oświetlenie kabiny przybiera czerwoną barwę, a brzmienie silnika staje się bardziej sportowe za sprawą systemu audio BOSE Surround. Jednak kierowca może też mieć ochotę na jazdę bardziej oszczędną i przyjazną dla środowiska, którą zapewnia tryb eco. Instrumenty pokładowe pomagają kierowcy w uzyskaniu jak najwyższej efektywności energetycznej, a zużycie paliwa zostaje zoptymalizowane. Dzięki bogatej ofercie elektronicznych systemów wspomagających jazda przyjmuje zupełnie nowy wymiar przyjemności prowadzenia. W ciągu jednego dnia można używać swojego auta w znacznie różniących się warunkach i do różnych potrzeb. Dzięki pokładowej elektronice zyskujemy więcej możliwości wyboru i przyjemności z samej jazdy. Autor jest rzecznikiem prasowym w Dyrekcji Komunikacji Renault Polska

12 40 FINANSE STREAMING KTO KOGO Od około dwudziestu lat praca w przemyśle fonograficznym przypomina siedzenie na beczce prochu. Winę za to ponoszą nowe technologie umożliwiające wykonawcom sprzedawanie swoich utworów bez pośredników oraz ich nielegalne upowszechnianie w internecie. Dr Dre i Jimmy Iovine na konferencji Beats International dr Kordian Kuczma Nadzieją na ocalenie pozycji przez wielkie koncerny jest współpraca z oferującymi abonentom możliwość odsłuchiwania muzyki bez konieczności kupowania osobnych plików serwisami streamingowymi. Na razie jednak nie są one w stanie w pełni zadowolić ani swoich właścicieli, ani melomanów, ani artystów. Czy zdołają wykorzystać swoją szansę? Globalny szał W świetle danych zebranych przez światową federację fonograficzną IFPI w 2014 r. po raz pierwszy cyfrowa sprzedaż muzyki przyniosła nieznacznie większy zysk niż tradycyjne formaty. Udział obydwu kanałów dystrybucji w strukturze sięgających 15 mln dolarów dochodów firm płytowych jest obecnie prawie równy różnica między nimi wynosi około 300 tysięcy. Statystyki wykazują rosnącą rolę serwisów subskrypcyjnych. W ubiegłym roku zarobiły one 1,57 mld dolarów, co stanowi 23 proc. zysków wygenerowanych poprzez udostępnianie muzyki w internecie. Kolejne 9 proc. tej sumy przypada na strony utrzymujące się jedynie przy pomocy ogłoszeń. Na świecie istnieje już ponad sto podobnych katalogów muzyki online. Nie ma wątpliwości, że etap raczkowania nowego medium przetrwa tylko kilku najsilniejszych graczy. Na razie największym zainteresowaniem w Europie cieszą się Spotify i Deezer, w USA Rhapsody i funkcjonująca na podobnych zasadach do serwisu radiowego Pandora Konferencja promocyjna Tidal

13 FINANSE 41 OKRADA? Taylor Swift Badania przeprowadzone w tym roku przez ośrodek Ipsos w 13 krajach świata wykazały, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy 69 proc. respondentów korzystało z przynajmniej jednego serwisu streamingowego. Wzrost pozycji tego typu usług przełożył się na 8-procentowy spadek popularności klasycznej, cyfrowej sprzedaży utworów muzycznych, jednak na razie nie jest to trend o decydującym znaczeniu dla rynku. Większość miłośników streamingu to młodzi ludzie, nieprzyzwyczajeni do obcowania z fizycznymi nośnikami muzyki, często nieuznający płacenia za korzystanie z niej, jako czegoś oczywistego. Stąd duża popularność przede wszystkim stron niewymagających regularnej subskrypcji, aczkolwiek w niektórych krajach (Szwecja, Korea Południowa) ich droższe odpowiedniki to już powszechnie akceptowany model konsumpcji. Gra niewarta świeczki? Wciąż rosnący potencjał tego segmentu branży skłania do udziału w rynkowej grze światowych gigantów rozrywki. W maju 2014 r. koncern Apple wykupił za 3 mld dolarów stworzoną przez rapera i producenta hip-hopowego platformę Beats Music. Również najpopularniejsza na świecie strona z teledyskami należące do Google YouTube uruchomiło w listopadzie minionego roku konkurencyjny serwis YouTube MusicKey, a Snapchat planuje pójść w jego ślady. Udało mu się zebrać w tym celu już ponad 10 mld dolarów. Na świecie istnieje już ponad sto podobnych katalogów muzyki online. Nie ma wątpliwości, że etap raczkowania nowego medium przetrwa tylko kilku najsilniejszych graczy. Na razie największym zainteresowaniem w Europie cieszą się Spotify i Deezer, w USA Rhapsody i funkcjonująca na podobnych zasadach do serwisu radiowego Pandora. Jest jednak zbyt wcześnie, aby ocenić, czy nie mamy do czynienia jedynie z chwilową modą. Pandora od 2011 r. notuje straty finansowe, zaś Spotify dopiero czeka na pierwsze zyski. Dwie strony barykady Twórcy założonego w 2006 r. w Sztokholmie serwisu lubią się chwalić, że 70 proc. swoich przychodów (w listopadzie ub.r. poinformowano, że w 2013 r. wyniosły one 747 mln euro, o 74 proc. więcej niż rok wcześniej) wydają na tantiemy dla muzyków, których kompozycje udostępniają. Dokładna wysokość stawek oferowanych artystom nie jest znana, jednak oblicza się, że po odliczeniu udziałów Spotify i wytwórni płytowej, artysta zarabia na każdym odtworzeniu jego utworu w tej aplikacji jedynie niecałego centa. W przypadku najpopularniejszego sklepu z plikami mp3 itunes to od 15 do 50 centów, trudno się więc dziwić menedżerom najpopularniejszej ostatnio amerykańskiej wokalistki Taylor Swift, że w obliczu premiery albumu 1989 wycofali ze Spotify jej wszystkie nagrania. w krótkim czasie wydaje się wątpliwe z racji opartej na źle dobranych przesłankach kampanii marketingowej. Hasło #tidalforall (Tidal dla wszystkich) niezbyt pasuje do usługi, której roczny koszt wynosi 240 dolarów, a eksponowanie gwiazd o ustalonej pozycji (w rodzaju Madonny) jako jej udziałowców nie sprzyja budowie wizerunku firmy przyjaznej dla początkujących muzyków. Koniec bonanzy Rozrywkowe koncerny mają coraz mniej cierpliwości do powolnego wzrostu liczby subskrybentów płatnego streamingu. Rzecznik prasowy Spotify Jonathan Prince w marcu bronił się, że 80 proc. abonentów oferowanej przez jego firmę usługi premium zaczynało od słuchania za darmo. W tym samym czasie prezes Sony Music Doug Morris stwierdził w wywiadzie dla pisma Hits Daily Double, że muzyka za darmo to śmierć muzyki, a winę za to oprócz stron ze streamingiem ponosi przede wszystkim YouTube. Trudno się z nim przynajmniej do pewnego stopnia nie zgodzić, ponieważ IFPI szacuje, że wciąż 20 proc. populacji świata korzysta z witryn z pirackimi plikami mp3. Ucywilizowanie bezpłatnego dostępu do muzyki nie spowodowało więc zniknięcia problemów, z którymi fonografia bezskutecznie walczyła przez ostatnie 15 lat. Na razie Sony wykasowało utwory wydawanych przez siebie artystów z umożliwiającego W świetle danych zebranych przez światową federację fonograficzną IFPI w 2014 r. po raz pierwszy cyfrowa sprzedaż muzyki przyniosła nieznacznie większy zysk niż tradycyjne formaty. Udział obydwu kanałów dystrybucji w strukturze sięgających 15 mln dolarów dochodów firm płytowych jest obecnie prawie równy ich darmową prezentację serwisu SoundCloud. Rynkowi potentaci zdają się lekceważyć płynący z socjologicznych badań wniosek, że potępiane przez nich piractwo często funkcjonuje jedynie na zasadzie darmowych testów przed kupnem muzyki (nierzadko w dużych ilościach). Amatorzy technologicznych nowinek mogą się tylko cieszyć, że co przytomniejsi biznesmeni widzą szansę w zwiększeniu liczby płatnych subskrypcji m.in. w polepszeniu jakości oferowanych plików, która na razie nie jest w stanie zadowolić audiofilów. Branża pokłada nadzieję na swoje ocalenie w marketingowych talentach prezesa Beats Music Jimmy ego Iovine a, który otrzymał misję przestawienia itunes na tory serwisu streamingowego. Jay Z Z niewystarczającej wysokości tantiem sztandar uczynił raper i właściciel znanej wytwórni Roc Nation Jay-Z, zapowiadając w kwietniu utworzenie własnej strony streamingowej Tidal. Jak na razie udało się zebrać prawie 600 tysiecy subskrybentów, po części dzięki fuzji ze znanym także w Polsce serwisem WiMP. Przekonanie większej liczby konsumentów

14 42 RYNEK MODY Buty są dopełnieniem stroju Nie boję się wysokości, widziałaś moje buty? tak mówiła Sarah Jessica Paker, która wcieliła się rolę Carrie Bradshaw bohaterki kultowego serialu Sex w wielkim mieście. Pierwsze wrażenie można zrobić tylko raz, często bardzo ważnym jego elementem są ubranie i dodatki. Przepis na sukces to zestawienie ich odpowiednio do okazji, w której się znajdujemy. Jednym z najważniejszych detali są buty. Czy buty powinno się dobierać do torebki? Jakie kolory obowiązują w tym sezonie? Czym jest nowoczesna klasyka? Magdalena Musiał Projektanci co sezon starają się zaskoczyć nas nowymi połączeniami kolorystycznymi, fasonami czy wysokością i kształtem obcasa. Prawdziwe fanki mody raz na pół roku odświeżają lub całkowicie wymieniają swoją garderobę, podążając za trendami. Tymi w tym roku rządzi kolor! Tu nie ma limitu. Stawiamy na intensywne barwy: fuksja, mięta czy modna cytryna. Zestawianie takich kolorów może być problematyczne, jak więcz nimi postępować, aby mieć pewność, że całość prezentuje się stylowo? Rozwiązania są dwa, monochromatycznie czyli budujemy wygląd na podstawie jednego koloru lub jego odcieni takie rozwiązanie idealnie sprawdzi się w wersji bardziej eleganckiej, np. kiedy wybieramy damski garnitur to nowoczesna propozycja, która może służyć jako stylizacja na cały dzień, a po modyfikacji (na przykład elegancką biżuterią) także na wieczór. Kolejnym pomysłem jest podkreślenie kontrastów ta zasada sprawdzi się także tego lata. Biel i czerń są idealnym towarzyszem mocnych kolorów. Takie buty nadadzą całości modowego sznytu. Dla odważniejszych kobiet ciekawą propozycją mogą być połączenia color block czyli zestawienie z pozoru niepasujących do siebie kolorów takich jak: fiolet i cytryna czy kobalt i mięta. Ograniczeniem jest tylko nasza wyobraźnia. Czy wybieranie butów do torebki jest passé? Damska torebka i buty w idealnym duecie kolorystycznym to jedno z bardziej popularnych haseł savoir vivre. Idąc tym tropem, ważny jest także materiał, z którego są wykonane. Najlepiej, kiedy są do siebie bardzo podobne. Obecnie coraz częściej odchodzimy od sztywnych ram etykiety i można pokusić się o odrobinę szaleństwa i fantazji. Podstawową zasadą, której należy się trzymać jest minimalizm i elegancja. Klasyczne szpilki w kolorze głębokiej czerni czy neutralny kolor nude, który od kilku sezonów jest podstawą niejednego oficjalnego czy biurowego setu. Tak samo należy postępować z torebką prosta w formie bez krzykliwych wzorów będzie idealnym dopełnieniem. Klasyka czy ekstrawagancja? Gladiatorki, espadryle, oxfordki czy czółenka kiedy nie jesteśmy zobligowani biznesowymi spotkaniami czy oficjalnymi bankietami, warto odrobinę zaszaleć i pokusić się o najmodniejsze w tym sezonie obuwie. Gladiatorki to buty na płaskiej podeszwie rodem ze starożytnego Rzymu lub w wersji awangardowej na smukłej szpilce, ważne aby miały dużo skórzanych pasków, które w oplatają nogi. Ta propozycja sprawdzi się w połączeniu z romantycznymi sukienkami i długimi, zamaszystymi spódnicami, a także w zestawieniu z denimowymi szortami i męską koszulą, która przełamie całość. Espadryle to powrót szalonych lat 70. i stylu hippi. Najważniejszy jest luz dzwony, sukienki we florystyczne wzory i najmodniejszy zamsz idealne, aby modnie rozpocząć lato. Oxfordki natomiast to buty, które stylem nawiązują do męskiego obuwia. To wygodne, ale i modne rozwiązanie na co dzień. Szaleją za nimi paryżanki czy mieszkanki eklektycznego Londynu. W tym przypadku nie można się pomylić pasują zarówno do bardzo kobiecych sukienek, jak i spodni typu capri i żakietów. PRIMA- MODA proponuje klasyczne wzory butów w nowoczesnym wydaniu. Wszystkie buty Biel i czerń to idealni towarzysze mocnych kolorów. Takie buty nadadzą całości modowego sznytu. Dla odważniejszych kobiet ciekawą propozycją mogą być połączenia color block czyli zestawienie z pozoru niepasujących do siebie kolorów takich jak: fiolet i cytryna czy kobalt i mięta. Ograniczeniem jest tylko nasza wyobraźnia są wykonane z wysokiej jakości skóry włoskiej z dbałością o detale, dzięki temu zapewniają wygodę i komfort noszenia. Wszystkie projekty idealnie uzupełnią szafę każdej fashionistki. Autorka jest koordynatorem działu PR i marketingu PRIMA MODA SA

15 RYNEK SZTUKI EKONOMIA KULTURY Zbigniew Lengren, bez tytułu, II połowa XX w., praca pochodzi ze zbiorów Muzeum Karykatury im. Eryka Lipińskiego

16 44 EKONOMIA KULTURY ŻARTOWNIK LENGRENA W czwartek 28 maja 2015 r. w Muzeum Karykatury im. Eryka Lipińskiego w Warszawie odbędzie się wernisaż wystawy pt. Żartownik Lengrena. Zbigniew Lengren Znajdą się na niej m.in. żarty rysunkowe, humor prasowy, satyryczno-humorystyczne fotorysunki, ilustracje książkowe, projekty scenograficzne i plakaty artysty. Kolejno wymienione elementy wystawy stworzą jej narrację, prowadząc widza przez świat zaskakujących i pełnych humoru skojarzeń. Ekspozycję będzie można oglądać od 29 maja do 23 sierpnia w siedzibie Muzeum na ulicy Koziej 11. Podczas wernisażu wystąpi zespół The Real Gone Tones. Wystawa przypomni kojarzoną z twórczością Zbigniewa Lengrena postać profesora Filutka. Pojawią się tu nigdzie dotąd nieprezentowane w oryginałach historyjki o jego zabawnych przygodach, które od 1948 r. przez kilkadziesiąt lat mogli śledzić czytelnicy tygodnika Przekrój. Ekspozycja przybliży również interesujące materiały o charakterze dokumentalnym, w tym fotografie z archiwum rodzinnego artysty i filmy animowane udostępnione na wystawę przez Studio Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej i Studio Animoon z Warszawy. Zwiedzający będą mogli zapoznać się także z «Księgą Humorową», zadedykowaną przez ojca i dziadka (Zbigniewa Lengrena) córce Katarzynie oraz wnuczkom Klarze i Marii mówi Elżbieta Laskowska, p. o. dyrektora Muzeum Karykatury im. Eryka Lipińskiego. W tym wyjątkowym albumie artysta wprowadza nas do sobie najlepiej znanego świata żartu rysunkowego i humorystycznych ilustracji dodaje. Wystawa wypełni obie sale ekspozycyjne Muzeum Karykatury. Towarzyszyć jej będzie specjalnie przygotowany katalog, a także materiał filmowy z wypowiedziami o charakterze wspomnieniowym, których zechcieli udzielić m.in. Katarzyna Lengren, Andrzej Dudziński, Andrzej Mleczko i Zenon Żyburtowicz. Żartownik Lengrena. Zbigniew Lengren z cyklu Mistrzowie karykatury polskiej, wystawa dla publiczności: 29 maja 23 sierpnia 2015 Prace z kolekcji rodziny artysty oraz ze zbiorów Muzeum Karykatury im. E. Lipińskiego w Warszawie i Muzeum Plakatu w Wilanowie Oddział Muzeum Narodowego w Warszawie Kuratorzy wystawy: Elżbieta Laskowska, Karolina Prymlewicz, Piotr Kułak Zbigniew Lengren (1919 Tuła/Rosja/ 2003 Warszawa) Rysownik, ilustrator, autor tekstów satyrycznych, związany z kabaretem i Telewizją Polską, twórca literatury dziecięcej. W 1938 r. rozpoczął studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, które po wojnie krótko kontynuował na otwartym w Lublinie Wydziale Architektury tej uczelni. W 1944 r. zadebiutował jako rysownik, podejmując współpracę z satyrycznym Stańczykiem i Żołnierzem Polskim. W latach studiował malarstwo na Wydziale Sztuk Pięknych UMK w Toruniu. Dyplom uzyskał w 1951 r. W okresie studenckim rozpoczął działalność kabaretową oraz współpracę z tygodnikami Przekrój i Szpilki. Rysował również dla czasopism: Film (cykl Z przygód operatora Kręciołka, 1950), Ilustrowany Kurier Polski, Kaktus (1959), Mucha (1949), Playboy, Przekrój (cykl Profesor Filutek w latach ), Rózgi (1946), Szpilki, Świat ( ), Trybuna Robotnicza (coniedzielny felieton rysunkowy). Zasłynął jako twórca postaci profesora Filutka z Przekroju. Ważną część jego spuścizny stanowi twórczość dla dzieci zarówno książki autorskie z własnymi ilustracjami, jak i ilustracje do książek innych autorów. Tworzył również karykatury portretowe oraz portrety liryczne czy jak je określał głowy z wyobraźni. Zajmował się też fotografią. Swoje żarty fotograficzne nazywał fotorysunkami. Autor drobnych form literackich: wierszy, fraszek, aforyzmów oraz parodii literackich. W latach współpracował z warszawskimi teatrami jako autor tekstów, aktor, konferansjer i scenograf, m.in. Teatr Satyryków oraz Teatr Satyry Buffo (tu również rysując na żywo w takt muzyki, co nazywał meloplastyką ). Sporadycznie projektował plakaty teatralne, filmowe, propagandowe i komercyjne. Od końca lat 50. współpracował z TVP, prowadząc programy: kabaret Tele-Mele, Czarny humor po polsku, Żartoteka. Pisał teksty do telewizyjnego Wielokropka. Współautor filmów animowanych zrealizowanych przez Studio Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej, m.in. filmy z Filutkiem: Profesor Filutek w parku (z Wytwórnią Filmów Fabularnych w Łodzi, 1955), Dziwny sen profesora Filutka (1956) i Zryw na spływ (1956) oraz Pojedynek profesora Filutka (1956). Był laureatem Złotej Szpilki z Wawrzynem, którą otrzymał w 1988 r. oraz Orderu Uśmiechu. Źródło: Muzeum Karykatury im. Eryka Lipińskiego w Warszawie Zbigniew Lengren, Autokarykatura, przed 1980, praca pochodzi ze zbiorów Muzeum Karykatury im. Eryka Lipińskiego

17 EKONOMIA KULTURY 45 Zbigniew Lengren Wakacje pana Hulot, film prod. francuskiej, 1954, praca pochodzi ze zbiorów Muzeum Karykatury im. Eryka Lipińskiego

18 46 EKONOMIA KULTURY Picasso bije rekordy 11 maja w nowojorskim domu aukcyjnym Christie s padł rekord sprzedaży aukcyjnej. Obraz Pabla Picassa Kobiety z Algieru w wersji O został sprzedany za 179,4 mln dol., stając się najdroższym dziełem wylicytowanym na aukcji. Licytacja dzieła Pabla Picassa, źródło: christies.com Oczekiwano, że cena dzieła znanego kubisty z 1955 r. może dojść do 140 mln dol. Stawka została jednak podwyższona o 20 mln dol. przez licytujących za pośrednictwem telefonu. Dziełem było zainteresowanych pięciu potencjalnych kupców. Ostatecznie padł rekord 179,4 mln dol. Obraz stał się najdrożej wylicytowanym dziełem w historii. Wartość dzieła wzrosła o prawie 140 mln dol. w ciągu 18 lat. W 1997 r. obraz został kupiony za blisko 32 mln dol. W czasie rekordowej aukcji sprzedano również słynną rzeźbę włoskiego artysty Alberto Giacomettiego L homme au doigt (Pointing Man). Wykonana z brązu figura człowieka z wyciągniętą ręką osiągnęła wynik 141,28 mln dol. pomimo tego, że wyceniano ją na 130 mln dol. Dzieło zostało sprzedane w ciągu trzech minut od rozpoczęcia licytacji. Wcześniejszy rekord aukcyjnej sprzedaży rzeźb również należy do najsłynniejszego szwajcarskiego rzeźbiarza. Odlew rzeźby Idący człowiek I z 1960 r. został sprzedany w londyńskim Sotheby s za 65 mln funtów. Kobiety z Algieru pobiły ostatni rekord aukcyjny, który należał do tryptyku Francisa Bacona z 1969 r. Trzy studia do portretu Luciana Freuda. Elaine Wynn, współwłaścicielka sieci kasyn, w listopadzie 2013 r. w domu aukcyjnym Christie s zakupiła dzieło tego irlandziego malarza za 142,4 mln dol. Wcześniejszym najdroższym dziełem świata był słynny Krzyk Edwarda Muncha z 1895 r. sprzedany za blisko 120 mln dol. Rekord hiszpańskiego malarza dotyczy sprzedaży aukcyjnej. W sprzedaży prywatnej wyniki są zdecydowanie bardziej imponujące. W lutym bieżącego roku obraz z 1892 r. Nafea Faa Ipoipo francuskiego postimpresjonisty Paula Gauguina osiągnął wynik 300 mln dol. Pablo Ruiz Picasso, właściwie Pablo Diego José Francisco de Paula Juan Nepomuceno María de los Remedios Cipriano de la Santísima Trinidad Ruiz y Picasso, urodził się 25 października 1881 r. w Maladze, zmarł 8 kwietnia 1973 r. w Mougins. Był malarzem, rzeźbiarzem, grafikiem i ceramikiem oraz współtwórcą wraz z Georges'em Brakiem kubizmu. Picasso jest uznawany za jednego z największych i najwybitniejszych artystów XX w. Pablo Picasso Kobiety z Algieru, 1955 r. Oczekiwano, że cena dzieła znanego kubisty z 1955 r. może dojść do 140 mln dol. Stawka została jednak podwyższona o 20 mln dol. przez licytujących za pośrednictwem telefonu. Dziełem było zainteresowanych pięciu potencjalnych kupców. Ostatecznie padł rekord 179,4 mln dol. Obraz stał się najdrożej wylicytowanym dziełem w historii

19 EKONOMIA KULTURY 47 Alberto Giacometti L'homme au doigt (Pointing Man), 1947 r.

20 48 EKONOMIA KULTURY STOLICE ŚWIATA SZTUKI W jakich miastach sprzedaje się najwięcej dzieł sztuki? W tej kategorii bezapelacyjnie króluje Nowy Jork. Następny jest Londyn. Natomiast dalsze miejsca mogą być dla niektórych zaskoczeniem. Londyn Piotr Suchodolski Nowy Jork dominuje na rynku sztuki już od lat. To tu przeważnie odbywają się najgłośniejsze i rekordowe aukcje. Najludniejsze miasto Stanów Zjednoczonych odpowiada aż za 95 proc. obrotów na amerykańskim aukcyjnym rynku sztuki oraz za ponad 30 proc. rynku światowego. W zeszłym roku sprzedaż aukcyjna osiągnęła tu poziom 4,68 mld dol. Takich danych dostarcza nam najnowszy raport Artprice. To właśnie w Nowym Jorku sprzedano również 83 prace za kwotę wyższą niż 10 mln dol. Dla porównania, w tym samym czasie reszta świata zlicytowała zaledwie 42. Oczywiście w Nowym Jorku na aukcjach można zobaczyć prace największych amerykańskich artystów. To właśnie oni odpowiadają aż za 40 proc. transakcji na kwotę większą niż 10 mln dol. Jednak rola i charakter miasta przekłada się na to, że na tutejszych aukcjach można kupić najgłośniejsze nazwiska z całego świata, od chińskich gwiazd po europejskich impresjonistów. Londyn Na drugim miejscu pod względem wielkości obrotów na rynku aukcyjnym plasuje się Londyn. W stolicy Zjednoczonego Królestwa tylko w zeszłym roku sprzedano prace o łącznej wartości 2,84 mld dol. O ile Nowy Jork nazywany jest światową stolicą sztuki powojennej i współczesnej, o tyle Londyn dzierży pierwszeństwo na polu sztuki dawnej. Z pewnością dominuje również na całym rynku europejskim. Sprzedaż aukcyjna w Londynie jest bowiem ponad sześciokrotnie większa niż w Paryżu, następnym mieście ze Starego Kontynentu na tej liście. Pekin Kolejna pozycja w rankingu może być zaskoczeniem dla osób, które nie interesują się rynkiem sztuki, ale z pewnością nie zdziwi nikogo obserwującego go na co dzień. Pekin już kilka lat temu stał się jednym z najważniejszych centrów aukcyjnego rynku sztuki. Nie ma w tym nic dziwnego, skoro Państwo Środka odpowiada już za 37 proc. obrotów na całym świecie. W stolicy Chin w zeszłym roku sprzedano prace o łącznej wartości 2,6 mld dol. Jednak tutejszy rynek ma odmienną specyfikę od zachodniego. Tu królują bowiem chińscy artyści, a transakcje po licytacji nie zawsze dochodzą do skutku. Reszta świata Na kolejnych miejscach znajdują się: Hongkong (906 mln dol.), Paryż (425 mln dol.) oraz Szanghaj (422 mln dol.). Za nimi ze sprzedażą poniżej 80 mln dol. są jeszcze: Wiedeń, Monachium, Berlin, Zurych oraz Sztokholm. Można w związku z tym powiedzieć, że aukcyjny rynek sztuki zdominowany jest aktualnie przez trzech gigantów Nowy Jork i Londyn na Zachodzie oraz Pekin na Wschodzie. Nic również nie zapowiada, żeby ten triumwirat w najbliższym czasie został rozbity. Autor jest dyrektorem działu komunikacji zewnętrznej w firmie Wealth Solutions SA

21 EKONOMIA KULTURY 49 Nowy Jork Pekin

22 50 EKONOMIA KULTURY WENUS MADE Można założyć, że jeśli udałoby się uśrednić wyobrażenia wszystkich znanych nam ludzi o tym, jak wyglądałoby najcenniejsze dzieło sztuki, średnia ta byłaby raczej do odgadnięcia. Niewielki odsetek, podejrzewając podstęp, zadeklarowałby pewnie, że zgodnie z ogólną obserwacją, że świat oszalał, najcenniejsze byłyby może jakieś powyginane rurki współczesnego artysty, który z chmurnym wyrazem twarzy zawsze odmawia komentarza. Weronika Aleksandra Kosmala Część wszystkich znanych nam ludzi opowiedziałaby się też za całkowicie przeciwnym wariantem, jakim byłyby cenne starożytności najkorzystniejszy dla tej wizji byłby scenariusz zakładający odnalezienie posągu w pobliżu piramid, późniejszą kradzież, transport statkiem pirackim i spektakularne odnalezienie uwieńczone ekspozycją za pancerną szybą w znanym paryskim muzeum. Pomiędzy tymi radykalnymi opcjami rozpościera się jednak cały wielobarwny wachlarz skojarzeń dworskich, dworskoeuropejskich i ogólnie pełnych barokowego przepychu. Najcenniejsze dzieło nie wisiałoby przecież w wyniszczonym pustostanie, ale w salonie ogrzanym ogniem pałacowego kominka, oprawione najprawdopodobniej w złotą ramę, na tle przeładowanych ornamentami grubych tapet. Byłoby to dzieło ze Starego Kontynentu, a jednym z elementów sztafażu byłby koń w pozie silnego naprężenia mięśni. Statystycznie uśredniając byłby zaprzężony w rydwan, na którym leżałaby leniwie Wenus, obok Napoleon trzymający gronostaja i przybierający zadziwiającą mimikę Mony Lizy. W tle, wzburzona toń wodna albo szarża. Oczekiwania vs rzeczywistość W zderzeniu z raportami analityków taka fantazyjna wizja nie zbliża się nawet odrobinę do rynkowej, mierzalnej przychodami rzeczywistości. Przyjmując dla określenia wartości dzieł kryterium ceny, w łatwy sposób wyodrębnić można ciasny krąg artystów, których prace uznawane są przez kolekcjonerów za najcenniejsze. Jako że transakcje aukcyjne niemal we wszystkich krajach rejestrowane są przez międzynarodowe portale, co roku ukazują się na nich najróżniejsze zestawienia, na czele z listą najdrożej sprzedanych prac. W ubiegłym roku, choć zabrakło na niej rydwanu z Napoleonem, w pierwszej dziesiątce znalazły się dwa obrazy Francisa Bacona, dwa Andy ego Warhola i jedna, za to otwierająca tabelę rzeźba Alberta Giacomettiego, za którą nabywca zapłacił powyżej 100 mln dol. Podobne zestawienia przygotowywane są też dla sztuki bardziej współczesnej, czyli tworzonej przez artystów urodzonych po drugiej wojnie światowej. Azja podbija rynek W przeciwieństwie do przewidywalnych raportów ujmujących Bacona i Warhola, tabele rekordów sztuki późniejszej doświadczają prawdziwej rewolucji. Od niedawna bowiem, do niezmiennego grona dotychczasowych rekordzistów, głównie Amerykanów, dołączyli kompletnie w naszych kręgach nieznani artyści z Azji. Najdroższa sztuka tworzona przez artystów powojennych, zdominowana od lat przez te same nazwiska, stała się domeną narodu chińskiego, kojarzonego przecież zazwyczaj z mniej unikatową produkcją. W społeczeństwach azjatyckich tygrysów gospodarczych umocniła się już odpowiednio zamożna klasa, której popyt nie ogranicza się tylko do zachodnich dóbr luksusowych. Inwestorzy tego regionu zainteresowani są lokowaniem kapitału również w dzieła artystów rodzimych, które przy tak ogromnym zapotrzebowaniu okazują się warte nawet kilkadziesiąt milionów euro. W 2011 r. światowym rynkiem aukcyjnym wstrząsnęła kwota 57,2 mln dol. zaoferowana za pracę Orzeł na sośnie chińskiego autora Qi Baishi. Chociaż Qi Baishi nauczył się pisać, czytać i wreszcie malować dopiero wtedy gdy miał dwadzieścia siedem lat, zdołał wypracować własny styl uproszczonych form, odżegnując się od kopiowania dawnych mistrzów. Podejmowane w jego obrazach tematy dalekie były od patetycznych uśrednionych wizji europejskiego bogactwa, malował bowiem tak zwykłe przedmioty, jak koszyk czy czajnik i tak drobne stworzenia jak owady. Ai Weiwei, zamalowane wazy, w tle cykl Upuszczając wazę z dynastii Han z 1995 roku