Konferencje Nr

Transkrypt

1 Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Nr 111 Politechniki Wrocławskiej Nr 111 Konferencje Nr Stanisław DUŻY, Wojciech PREIDL* Jan Gustaw JURKIEWICZ** górnictwo, budownictwo podziemne, geoturystyka, podziemne trasy turystyczne MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA GŁÓWNEJ KLUCZOWEJ SZTOLNI DZIEDZICZNEJ JAKO ZABYTKU KULTURY TECHNICZNEJ I ATRAKCJI TURYSTYCZNEJ SKANSENU GÓRNICZEGO KRÓLOWA LUIZA Aspekt ochrony dziedzictwa kulturowego powinien towarzyszyć dalszym działaniom w przyszłości. W sytuacji gdy górnictwo staje się powoli szczątkową gałęzią gospodarki narodowej należy zachować dla przyszłych pokoleń to co świadczy o etapach rozwoju społeczności ludzkiej, a o naszej społeczności i kulturze w szczególności. Ratując zabytkowe obiekty górnictwa węglowego spełniamy ciążący na nas obowiązek przekazania przyszłym pokoleniom materialnych dokumentów naszej działalności i naszych poprzedników. W aspekcie tych stwierdzeń Główna Sztolnia Dziedziczna Królowa Luiza niewątpliwie powinna być zachowana jako unikatowy przykład myśli technicznej nierozerwalnie związanej z Śląskiem, a z Zabrzem w szczególności. W referacie przedstawiono wyniki prac studialnych w zakresie możliwości odtworzenia i adaptacji dla ruchu turystycznego odcinka Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej o długości około 2,35 km oraz połączenia go z istniejącą podziemną trasą turystyczną Skansenu Górniczego Królowa Luiza. 1. WPROWADZENIE Zagadnienie rewitalizacji obiektu górniczego i przywrócenie mu funkcji, jakie pełnił w zamierzchłych czasach należy rozwiązywać z uwzględnieniem jego walorów historycznych, jako przykładu myśli technicznej i kunsztu dawnych inżynierów i robotników. Sztolnie były wykorzystywane od wieków do celów odwadniania grawitacyjnego złóż kopalin użytecznych lub jako wyrobiska udostępniające złoże kopaliny użytecznej. * Politechnika Śląska w Gliwicach, Wydział Górnictwa i Geologii. ** Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu.

2 62 W całej Europie zachowało się wiele obiektów tego rodzaju, ale są one w głównej mierze związane z pozyskiwaniem surowców rud metali lub kamienia. Jednak sztolnie odwadniające kopalnie węgla są w skali Europejskiej unikatowymi obiektami. Sztolnie były w swoim czasie wyrazem postępu technicznego. Z czasem gdy eksploatacja zeszła na głębsze poziomy, których odwadnianie grawitacyjne stało się niemożliwe ze względu na konfigurację terenu, stały się przeżytkiem. 2. CHARAKTERYSTYKA GŁÓWNEJ KLUCZOWEJ SZTOLNI DZIEDZICZNEJ Główna Sztolnia Dziedziczna Królowa Luiza wraz z obiektami towarzyszącymi takimi jak kanał żeglowny na odcinku Zabrze huta w Gliwicach, kanał Kłodnicki na odcinku Gliwice Koźle oraz odgałęzienia do kopalń gwareckich z rejonu Zabrza i Chorzowa zbudowana została w latach Cała sztolnia Dziedziczna tj. od kopalni Król w Chorzowie do połączenia z Kanałem Gliwicki tj. wylotu w Zabrzu liczyła 14,25 km. Rys. 1. Trasa sztolni od Zabrza do Chorzowa Fig. 1. The route of the adit from Zabrze to Chorzów Z punktu widzenia możliwości odtworzenia i adaptacji dla ruchu turystycznego Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej najbardziej atrakcyjnym jest odcinek od jej wylotu na powierzchnię terenu do dawnego szybu Carnall Kopalni Królowa Luiza w Zabrzu, co stanowi odcinek o długości około 2,35 km. Sztolnia ma generalny przebieg w kierunku południowo wschodnim i jest zlokalizowana około 38 m poniżej powierzchni terenu. W przekroju poprzecznym wysokość

3 sztolni wynosiła ok. 2,6 m, a szerokość 1,6 m. Sztolnia wybudowana została tak, że różnica poziomów między wylotem w Zabrzu, a szybem Krug w Chorzowie wynosiła 12,34 m. Na odcinkach w skałach słabo-zwięzłych i luźnych sztolnia miała obudowę murową ze sklepieniem stropowym wykonaną z kamienia. Na odcinkach w skałach zwięzłych sztolnia wykonana została bez obudowy. Na początkowym odcinku o długości ok m, tj. do szybu Werner, gdzie sztolnia przecinała pokład Einsiedel wykonano ją jako spławno-odwadniającą. Na odcinku tym wybudowano 5 mijanek dla łodzi, odnogę portową dla łodzi oraz dwa porty, w których węgiel ładowano na łodzie. Port dla łodzi, o długości ok. 25 m, miał taki sam przekrój jak sztolnia. Mijanki dla łodzi miały długość m i szerokość ok. 4,5 m, przy czym w środku przegrodzone były murem. Na przedłużeniu ujścia sztolni wybudowano kanał spławny z Zabrza do Gliwic. Wskutek wybrania płytko zalegających złóż węgla oraz odwodnienia górotworu robotami górniczymi prowadzonymi na coraz większych głębokościach, Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna utraciła swoją funkcjonalność z końcem XIX wieku. 63 Rys. 2. Trasa planowanego do odtworzenia odcinka sztolni Fig. 2. The planed route of the reconstructed section of the adit W latach 50. XX wieku została zlikwidowana w sposób administracyjny jak przeciętny obiekt górniczy, który stracił swą przydatność. Wylot sztolni zasypano, rozebrano ozdobny portal na jej wylocie i zasypano również kanał Kłodnicki na odcinku wzdłuż rzeki Bytomki. Szyby łączące sztolnię z powierzchnią zlikwidowano w trakcie likwidacji kopalń na obszarach górniczych, na których się znajdowały.

4 64 3. WALORY HISTORYCZNE, TECHNICZNE I TURYSTYCZNE WYROBISKA Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna jest bez wątpienia unikatowym w skali Europejskiej przykładem rozwiązania technicznego związanego z udostępnieniem pokładów węgla kamiennego i jego transportem do odbiorców. Należy ją rozpatrywać jako kompleksowe rozwiązanie techniczne. Projektant i propagator tej idei hr. Fryderyk Wilhelm von Reden w czasie swoich licznych pobytów zagranicą miał okazję zapoznać się z rozwiązaniami stosowanymi w wiodącym w tamtych czasach górnictwie angielskim, jednak tylko na Górnym Śląsku mógł zrealizować w pełni swój plan odstawy urobku łodziami z wykorzystaniem spławnej sztolni wprost z kopalni do portu zbudowanego na Odrze w Koźlu. Główna Dziedziczna Sztolnia na obszarze kopalni Królowa Luiza jest tylko małym fragmentem tego wielkiego przedsięwzięcia. Głównymi walorami odtworzonej i udostępnionej dla turystów sztolni mogą być: portal wlotu do sztolni w centrum miasta po odtworzeniu wg zachowanej dokumentacji fotograficznej atrakcyjny pod względem architektonicznym obiekt mogący stać się wizytówką miasta, budowla podziemna jako efekt myśli technicznej ludzi pracujących na tym terenie i utrzymująca stateczność przez okres ponad 100 lat bez specjalnych działań profilaktycznych, odcinek spławny sztolni wraz z systemem transportu urobku łodziami po odtworzeniu wykorzystany jako trasa spływu turystów, w rejonie pokładu 501 port z systemem załadunku urobku do łodzi możliwy do odtworzenia w oparciu o zachowane ryciny, ożywiony obiekt może stanowić dużą atrakcję dla zwiedzających, mały port załadunkowy w rejonie pokładu 502 po odtworzeniu jako ożywiony obiekt może być atrakcją dla uatrakcyjnienia trasy spływu turystów, szyb Carnall z czynną parową maszyną wyciągową po odtworzeniu górnego odcinka wykorzystany jako jedna z dróg wejściowych do podziemnej trasy turystycznej, możliwość połączenia sztolni z istniejącą podziemną trasą turystyczną Skansenu Górniczego Królowa Luiza. 4. STAN TECHNICZNY SZTOLNI W ASPEKCIE JEJ UDOSTĘPNIENIA DLA RUCHU TURYSTYCZNEGO Charakterystyka aktualnego stanu technicznego Głównej Sztolni Dziedzicznej Królowa Luiza jest trudna do opracowania ze względu na brak dostępu do wyrobiska. W świetle dotychczasowych publikacji dotyczących stanu technicznego sztolni można stwierdzić, że:

5 Główna Sztolnia Dziedziczna posiadała nierówny spąg spowodowany technologią drążenia wyrobiska. Sztolnię drążono metodą przeciwprzodków na zbicie z wykonanych wcześniej świetlików, co spowodowało znaczne odcinkowe deniwelacje spągu wyrobiska. Prowadzona po roku 1842 przez kopalnię Królowa Luiza eksploatacja węgla poniżej poziomu spągu sztolni spowodowała osiadanie warstw skalnych i sztolni. Deniwelacje nierównego od początku istnienia spągu sztolni, wynikłe z technologii jej drążenia, spotęgowane osiadaniem górotworu doszły do 1,8 m. Na odcinku między świetlikiem nr 2 i budowanym w tym czasie szybem wodnym Carnall, stara sztolnia, w związku z powstałymi przeciekami wody na niższy poziom, była już wcześniej w latach 1842 i 1850 naprawiana. Zabudowano wtedy koryto drewniane i murowe o przekroju 0,9 0,6 m osadzone na warstwie plastycznego iłu pozwalające na odprowadzenie dopływającej wody. W latach 50. XX wieku sztolnia została zlikwidowana. Wylot sztolni zasypano, rozebrano ozdobny portal na jej wylocie i zasypano również kanał Kłodnicki na odcinku wzdłuż rzeki Bytomki. Szyby łączące sztolnię z powierzchnią zlikwidowano w trakcie likwidacji kopalń na obszarach górniczych, na których się znajdowały. Od 2000 r. podjęto kilka prób eksploracji sztolni od strony jej wylotu. Dotychczas spenetrowano odcinek o długości około 1250 m obejmujący część sztolni od jej wylotu do świetlika nr 6 zlokalizowanego w rejonie pierwszego rozjazdu sztolni. Przeprowadzona penetracja wyrobiska wykazała, że na omawianym odcinku sztolnia jest drożna, jednak na jej spągu zalega materiał naniesiony tam przez wodę. Grubość warstwy zalegającego materiału wynosi około 1,0 m. Stan obudowy wyrobiska na badanym odcinku jest również dobry. Obudowa nie wykazuje spękań czy ubytków zagrażających jej stateczności. Penetracja dalszej części sztolni była niemożliwa ze względu na zbyt niską zawartość tlenu w powietrzu oraz wzrastającą grubość warstwy zalegającego na spągu wyro-biska materiału. Rys. 3. Sztolnia w rejonie jej wylotu Fig. 3. The adit near its mouth Oszacowana grubość warstwy zalegającego na spągu wyrobiska materiału w dalszej części sztolni wynosi około 2,0 m. Wielkość ta oszacowana została na podstawie oględzin sztolni z miejsca w rejonie pierwszego rozjazdu. Stan eksplorowanego odcinka sztolni przedstawiono na fotografiach (rys. 3 4). Na podstawie analizy relacji z przeprowadzonej eksploracji sztolni można sądzić, że w rejonach, gdzie nie ujawniały się wpływy eksploatacji górniczej oraz sztolnia 65

6 66 Rys. 4. Sztolnia w rejonie mijanki łodzi Fig. 4. The adit near the boat loop wykonana była w obudowie murowej, stan techniczny sztolni może być dobry. Jednak nie można wykluczyć, że w rejonach, gdzie ujawniały się wpływy eksploatacji górniczej pokładów zalegających poniżej spągu sztolni, jak również na odcinkach, na których sztolnia wykonana była bez obudowy mogą występować lokalnie obwały stropu, a stan wyrobiska nie będzie zapewniał jego stateczności. Przeprowadzone eksploracje wykazały, że w sztolni nagromadzony jest materiał, który dla udrożnienia wyrobiska winien być usunięty. Grubość warstwy materiału osadowego jest zmienna i nie można wykluczyć, że na niektórych odcinkach może wypełniać cały przekrój wyrobiska. Stan pełnego wypełnienia sztolni może występować szczególnie na odcinkach, gdzie w wyniku ujawniania się wpływów eksploatacji górniczej powstała niecka uniemożliwiająca naturalny przepływ wody i niesionego przez nią materiału. 5. GŁÓWNA KLUCZOWA SZTOLNIA DZIEDZICZNA JAKO OBIEKT FUNKCJONUJĄCY W RAMACH INSTYTUCJI DZIAŁAJĄCYCH W ZABRZU Jedną z możliwości formułowania nowych programów użytkowych dla obiektów poprzemysłowych jest propozycja wykorzystania ich w tworzeniu produktu turystycznego. W 1985 r. z inicjatywy KWK Zabrze Bielszowice została oddana do użytku niezwykle atrakcyjna sztolnia w ramach ośrodka szkoleniowo-propagandowego przy szkole górniczej, która w połączeniu z 200-letnimi wyrobiskami dawnej kopalni Królowa Luiza, stała się podstawą utworzonego w latach Skansenu Górniczego Królowa Luiza jako Oddziału Terenowego Muzeum Górnictwa Węglowego. Część powierzchniową Skansenu tworzą zabudowania kopalniane z II połowy XIX i początku XX wieku z czytelnym układem przestrzennym dwóch dawnych zespołów szybowych. Najcenniejszym zabytkiem jest unikatowa w Europie parowa maszyna wyciągowa wyprodukowana w Dülmen w 1915 r. Część podziemna Skansenu zlokalizowana jest w rejonie dawnego szybu Wilhelmina i kopalnianego placu drzewnego. Obejmuje wyrobiska z początku XIX wieku zaadoptowane dla potrzeb trasy turystycznej i współczesne, zbudowane w ramach ośrodka szkoleniowo-propagandowego. Turyści schodzą do głębokości 30 m i przemierzają podziemne korytarze o łącznej długości 1560 m. Kopalniane chodniki i wyrobiska znajdują się na różnych poziomach i połączone są pochylniami. Zwiedzając

7 podziemia można prześledzić różne techniki urabiania węgla: od XIX-wiecznego filara zabierkowego po współczesne maszyny i urządzenia ścianowe. Niezapomnianych wrażeń dostarcza pobyt na terenie dwóch ścian zmechanizowanych i uczestnictwo w pokazie pracy dużych urządzeń górniczych, takich jak: strug, kombajn ścianowy i chodnikowy. Ponadto zwiedzający poznają różne rodzaje obudów kopalnianych chodników oraz magistralę odstawy urobku i zróżnicowany tabor podziemnych kolejek, w tym uruchomiony dla wycieczek przejazd kolejką górniczą na odcinku 300 m. W celu udrożnienia i adaptacji Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej do ruchu turystycznego niezbędnym jest wykonanie następujących prac: a) odtworzenie szybu Carnall remont i rekonstrukcja wieży wraz z zabudową urządzenia wyciągowego, roboty odtworzeniowe 40-metrowego odcinka szybu. b) udrożnienie sztolni na odcinku od szybu Carnall do jej wylotu udrożnienie sztolni, odtworzenie świetlików, ocena stateczności i wykonanie zabezpieczenia sztolni w aspekcie występujących zagrożeń utraty stateczności i zapewnienia bezpieczeństwa ruchu turystycznego, c) odtworzenie lub wykonanie nowych chodników w pokładach 509 i 510 na odcinku od sztolni do obecnych wyrobisk skansenu przy szybie Wilhelmina, d) przystosowanie szybu Carnall i sztolni do ruchu turystycznego montaż w szybie Carnall dźwigu towarowo-osobowego oraz schodów, budowa toru wodnego w sztolni na odcinku ok. 450 m oraz przystani na podszybiu szybu Carnall i dawnym porcie, budowa w dawnym porcie i przed wylotem sztolni ramp oraz wprowadzenie na tym odcinku przewozu turystów, rekonstrukcja portów załadunkowych, realizacja efektów światło dźwięk na trasie w sztolni PODZIEMNA TRASA TURYSTYCZNA KRÓLOWA LUIZA Udrożnienie i udostępnienie dla turystyki Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej wzbogaci ofertę turystyczną Skansenu Górniczego Królowa Luiza o unikatowy w skali światowej obiekt o dużych walorach historycznych i kulturowych. Po zrealizowaniu zamierzonego celu stworzony zostanie obiekt umożliwiający organizację tras turystycznych o bardzo zróżnicowanej długości, atrakcyjności oraz zasobie informacji. Tak rozwinięta sieć wyrobisk składająca się na przedmiotową podziemną trasę turystyczną umożliwia organizację, w zależności od życzenia grupy turystów: a) trasa turystyczna zwiedzanie sztolni (wejście wylotem sztolni przejazd odcinka sztolni kolejką przepłynięcie odcinka sztolni łodziami wyjazd na powierzchnię windą (wyjście schodami) w szybie Carnall ), b) trasa edukacyjna zwiedzanie wyrobisk podziemnych Skansenu Górniczego Królowa Luiza (wejście sztolnią szkoleniową zwiedzanie wyrobisk i komór wraz z

8 68 zapoznaniem się z elementami technologii wydobywania węgla dawniej i dziś wyjście sztolnią szkoleniową), Rys. 5. Podziemna trasa turystyczna Królowa Luiza Fig. 5. The underground tourist route Królowa Luiza c) trasa turystyczno-edukacyjna 1 zwiedzanie sztolni oraz wyrobisk podziemnych Skansenu Królowa Luiza (wejście wylotem sztolni przejazd odcinka sztolni kolejką wejście do wyrobisk Skansenu Górniczego Królowa Luiza jednym z wyrobisk łączących te obiekty zwiedzanie wyrobisk i komór wraz z zapoznaniem się z elementami technologii wydobywania węgla dawniej i dziś powrót do sztolni drugim wyrobiskiem korytarzowym łączącym te obiekty przepłynięcie odcinka sztolni łodziami wyjazd na powierzchnię windą w szybie Carnall ), d) trasa turystyczno-edukacyjna 2 zwiedzanie odcinka sztolni oraz wyrobisk podziemnych Skansenu Królowa Luiza przy ul. Sienkiewicza (wejście wylotem sztolni przejazd odcinka sztolni kolejką wejście do wyrobisk Skansenu Górniczego Królowa Luiza jednym z wyrobisk łączących te obiekty zwiedzanie wyrobisk i komór wraz z zapoznaniem się z elementami technologii wydobywania węgla dawniej i dziś wyjście przez sztolnię szkoleniową,

9 e) trasa turystyczno-edukacyjna 3 zwiedzanie sztolni oraz wyrobisk podziemnych Skansenu Królowa Luiza (wejście sztolnią szkoleniową zwiedzanie wyrobisk i komór wraz z zapoznaniem się z elementami technologii wydobywania węgla dawniej i dziś przejście do sztolni wyrobiskiem korytarzowym łączącym te obiekty przepłynięcie odcinka sztolni łodziami wyjazd na powierzchnię windą w szybie Carnall ), W przypadku wymienionych powyżej tras oraz możliwości odwracania kierunku zwiedzania przez poszczególne grupy, planowana Podziemna Trasa Turystyczna Królowa Luiza może jednocześnie przyjmować szereg grup turystycznych PODSUMOWANIE Projektowana Podziemna Trasa Turystyczna Królowa Luiza charakteryzuje się korzystnym położeniem geograficznym, a mianowicie: centrum dużego miasta Zabrza, miasta położonego w centrum dużej aglomeracji o dużej gęstości zaludnienia z nieźle rozwiniętą komunikacją lokalną, łatwość dojazdu do miasta miasto leży na południowej linii kolejowej wschód zachód, w bezpośrednim sąsiedztwie miasta przebiegać będzie autostrada A4 łącząca Europę Zachodnią z Ukrainą i Rosją. Przeprowadzona analiza ruchu turystycznego wykazała, że liczba turystów w obiektach o podobnym charakterze w Polsce może kształtować się od kilku do kilkuset tysięcy turystów na rok. Według aktualnych danych Skansen Górniczy Królowa Luiza odwiedza obecnie około 8 tysięcy turystów rocznie. Uwzględniając możliwości przepustowości omawianej trasy, jej walory geograficzne, historyczne, edukacyjne i turystyczne oraz intensywne działania marketingowe mające na celu pozyskanie turystów, szacuje się, że projektowana trasa turystyczna może być odwiedzana przez około 120 tysięcy turystów rocznie. Przeprowadzone szacunkowe obliczenia kosztu realizacji przedsięwzięcia wykazały, że całkowity koszt odtworzenia i adaptacji do ruchu turystycznego Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej na analizowanym odcinku wyniesie około zł. Uwzględniając walory historyczne, stan techniczny oraz możliwości techniczne stwierdza się, że celowym i w pełni uzasadnionym jest podjęcie prac związanych z odtworzeniem i adaptacją dla ruchu turystycznego odcinka Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej od jej wylotu na powierzchnię terenu do dawnego szybu Carnall Kopalni Królowa Luiza w Zabrzu. Dla powodzenia całego przedsięwzięcia celowym jest włączenie Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej, po jej udrożnieniu i adaptacji, do trasy turystycznej w ramach Skansenu Górniczego Królowa Luiza w Zabrzu. Dzięki takiemu rozwiązaniu uzyska się atrakcyjną trasę turystycznoedukacyjną z unikatowym w skali światowej obiektem zabytkowym.

10 70 LITERATURA [1] BERDROW W., Buch der Erfindungen, Leipzig, [2] JURKIEWICZ J., Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna, Międzynarodowa Konferencja Lisia Sztolnia w Wałbrzychu jako zabytek techniki europejskiego dziedzictwa kulturowego, Zamek Książ w Wałbrzychu, [3] JURKIEWICZ J., Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna, Budownictwo Górnicze i Tunelowe, nr 1, [4] KLETA H., JURKIEWICZ J., ŻYLIŃSKI R., Perspektywy wykorzystania zabytków górniczych w rozwoju turystyki przemysłowej w Województwie Śląskim, V Jubileuszowa Szkoła Geomechaniki. Gliwice Ustroń, [5] KLETA H., LAMPARSKA-WIELAND M., Wybrane problemy utrzymania zabytkowych wyrobisk górniczych w obszarach zlikwidowanych kopalń, Budownictwo Górnicze i Tunelowe, nr 4, [6] KOSSUTH S., Górnictwo węglowe na Górnym Śląsku w połowie XIX wieku, Wyd. Śląsk, Katowice, [7] KOSSUTH St., Wielkie sztolnie odwadniające w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym, Przegląd Górniczy, nr 7 8, [8] LAMPARSKA-WIELAND M.: Zabytki techniki górniczej XVIII i XIX w, Budownictwo Górnicze i Tunelowe, nr 2, [9] PRACA ZBIOROWA: Studium techniczno-ekonomiczne rewitalizacji Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej w aspekcie przystosowania jej do ruchu turystycznego, praca KG, BPiZOP Politechniki Śląskiej, Gliwice, praca niepublikowana, THE POSSIBILITIES OF USING THE MAIN HEREDITARY ADIT AS A MONUMENT OF TECHNICAL CULTURE AND ATTRACTION OF THE UNDERGROUND TOURIST ROUTE OF THE MINING SKANSEN KRÓLOWA LUIZA The Main Hereditary Adit Królowa Luiza with concomitant objects was built in the years The whole adit, that is from the mine Król in Chorzów, to Gliwice Channel (to the mouth in Zabrze), had 14,25 km. It is a unique in European scale example of a technical solution linked with sharing coal leads and transporting it. It gas to be examined as a complex technical solution. In 1985 a very attractive adit within the schooling centre near the mining school KWK Zabrze Bielszowice with 200 year old drifts of the former mine Królowa Luiza became the fundament of the later created skansen. In this paper the results of works in the range of the possibilities of reconstructing and adapting the Main Hereditary Adit for tourism on a section of about 2,35 km and linking it with the existing underground tourist route of the Mining Skansen Królowa Luiza have been presented.