Monitorowanie i ewaluacja działania systemu selektywnej gospodarki odpadami

Transkrypt

1 Monitorowanie i ewaluacja działania systemu selektywnej gospodarki odpadami Niniejsza prezentacja powstała w ramach projektu Gminny Lider Recyklingu dofinansowanego ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

2 Instrumenty prawne i organizacyjne kontroli wywozu i utylizacji odpadów

3 Podstawy prawne (1) Podstawowe regulacje prawne dotyczące systemu kontroli wywozu i utylizacji odpadów zawarte są w ustawach: Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U Nr 62 poz. 627 z późn. zm.); Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. O odpadach (Dz.U Nr 62 poz. 628 z późn. zm.); Ustawa z dnia 13 września 1996 r. O utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U Nr 132 poz. 622 z późn. zm.), Zgodnie z art. 379 ustawy POŚ marszałek województwa, starosta oraz wójt, burmistrz lub prezydent miasta sprawują kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska (w tym również w odniesieniu do gospodarowania odpadami) w zakresie objętym właściwością tych organów.

4 Podstawy prawne (2) Państwowy monitoring środowiska stanowi system pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku. Państwowy monitoring środowiska obejmuje, uzyskiwane na podstawie badań monitoringowych, informacje m.in. w zakresie wytwarzania i gospodarowania odpadami. Zasady funkcjonowania państwowego monitoringu środowiska oraz zadania organów Inspekcji Ochrony Środowiska w zakresie jego koordynacji określają przepisy ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska. Do zadań Inspekcji należy m.in. kontrola przestrzegania przepisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach

5 Podstawy prawne (3) W ustawie o odpadach zostały uregulowane kwestie szczegółowe kontroli przestrzegania przepisów w zakresie gospodarki odpadami, w tym dotyczące: obowiązków posiadaczy odpadów i transportujących odpady, szczególnych zasad gospodarowania niektórymi rodzajami odpadów, termicznego przekształcania odpadów, składowania i magazynowanie odpadów. W ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach kwestie kontroli zostały uregulowane w rozdziale 4c. Kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów ustawy sprawuje wójt, burmistrz lub prezydent miasta (art. 9u ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach). Kontrolę nad prowadzącym regionalną instalację do przetwarzania odpadów komunalnych w zakresie przyjmowania zmieszanych odpadów komunalnych, odpadów zielonych oraz pozostałości z sortowania odpadów komunalnych przeznaczonych do składowania sprawuje marszałek województwa (art. 9w ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach).

6 NIK Ważną rolę w systemie kontroli gospodarki odpadami pełni Najwyższa Izba Kontroli. W ramach priorytetów kontroli każdego roku określane są główne obszary badań kontrolnych. Wśród aktualnie określonych obszary badań kontrolnych ważne miejsce zajmuje ochrona i kształtowanie środowiska oraz racjonalne wykorzystanie jego zasobów, w tym również gospodarka odpadami. Przykłady kontroli NIK w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi można znaleźć na stronie internetowej NIK.

7 UOKIK Zgodnie z danymi UOKiK: obowiązujące przepisy przyznają gminom szczególne uprawnienia, zwłaszcza do wydawania zezwoleń na prowadzenie określonych rodzajów działalności. gminy uzyskują szerokie możliwości wpływania na stan konkurencji na określonym rynku. UOKKiK podejmuje również działania w odniesieniu do instalacji odpadowych, które podejrzewa o dominowanie lokalnych rynków. Łącznie w latach UOKiK prowadził 250 spraw dotyczących odpadów Zmiany w zakresie obowiązującego prawa sprawią, że większe znaczenie w przyszłości będą miały organizowane przez gminy przetargi na wywóz i zagospodarowanie odpadów. Zatem należy się spodziewać, że wzrośnie jeszcze rola Urzędu Zamówień Publicznych.

8 Sprawozdawczość i statystyka zbiorcze zestawienia danych o odpadach

9 Ewidencja odpadów Zgodnie z art. 36 ust. 1 ustawy o odpadach posiadacz odpadów jest obowiązany do prowadzenia ich ilościowej i jakościowej ewidencji zgodnie z przyjętym katalogiem odpadów i listą odpadów niebezpiecznych. (Kwestie te szczegółowo reguluje Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 grudnia 2010 r. w sprawie zakresu informacji oraz wzorów formularzy służących do sporządzania i przekazywania zbiorczych zestawień danych o odpadach Dz.U nr 249 poz. 1674) Zbiorcze zestawienia danych posiadacz odpadów jest obowiązany przekazać marszałkowi województwa właściwemu ze względu na miejsce wytwarzania, odbierania odpadów komunalnych, zbierania, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, w terminie do dnia 15 marca za poprzedni rok kalendarzowy. Obowiązek prowadzenia ewidencji odpadów nie dotyczy wytwórców odpadów komunalnych, a także wytwórców odpadów w postaci pojazdów wycofanych z eksploatacji, jeżeli pojazdy te zostały przekazane do przedsiębiorcy prowadzącego stację demontażu lub przedsiębiorcy prowadzącego punkt zbierania pojazdów. Obowiązek prowadzenia ewidencji odpadów nie dotyczy osób fizycznych i jednostek organizacyjnych, niebędących przedsiębiorcami, które wykorzystują odpady na własne potrzeby.

10 Wojewódzka baza danych Marszałek województwa prowadzi wojewódzką bazę danych, dotyczącą wytwarzania i gospodarowania odpadami wraz z rejestrem udzielanych zezwoleń w zakresie wytwarzania i gospodarowania odpadami. Baza jest tworzona ma podstawie zbiorczych zestawień danych oraz informacji uzyskanych od starostów oraz sprawozdań i informacji, o których mowa w art. 30 ust. 1 i art. 38 ust. 2 ustawy z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz. U. Nr 25, poz. 202, z późn. zm. 99). Marszałek województwa sporządza także raport wojewódzki i przekazuje go ministrowi właściwemu do spraw środowiska. Zgodnie z ustawą o odpadach minister właściwy do spraw środowiska prowadzi centralną bazę danych dotyczącą wytwarzania i gospodarowania odpadami.

11 Dane o gospodarce odpadami (1) Zadania w zakresie oceny gospodarki odpadami prowadzi również Inspekcja Ochrony Środowiska. Pozyskiwanie danych niezbędnych do oceny gospodarki odpadami prowadzone jest na podstawie art. 26 ustawy POŚ oraz na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz.251 z poźn. zm.). Analiza i ocena danych pozwala na diagnozę stanu gospodarki odpadami w skali kraju i województwa oraz informuje o zauważalnych trendach zmian i ich przyczynach. Dostęp do centralnej bazy na mocy ustawy o odpadach posiada Główny Inspektor Ochrony Środowiska, natomiast wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska posiadają dostęp do odpowiednich baz wojewódzkich.

12 Dane o gospodarce odpadami (2) Do czasu uzyskania wiarygodnych danych z systemu administracyjnego źródło danych o gospodarowaniu odpadami stanowić będzie system statystyki publicznej. Na poziomie województwa stan gospodarki odpadami może być prezentowany również w oparciu o własne dane Inspekcji Ochrony Środowiska, gromadzone w ramach działalności kontrolnej oraz informacje o składowiskach i spalarniach odpadów zgromadzone w inspekcyjnych bazach danych. Dla potrzeb tego zadania mogą być wykorzystywane informacje przesyłane corocznie przez zarządzających składowiskami w zakresie określonym rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów (Dz. U. z 2002 r. Nr 220 poz. 1858), które Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska gromadzi w ramach monitoringu składowisk.

13 Obowiązki sprawozdawcze Dotychczas system sprawozdawczości i statystyki odpadowej nie funkcjonował w sposób zadowalający. Znaczna część podmiotów nie realizuje obowiązku składania zbiorczych zestawień danych. Od 2011 r. zostały zaostrzone w ustawie o odpadach środki dyscyplinujące przedsiębiorców (kary finansowe), w zakresie wywiązywania się z obowiązku składania zbiorczych zestawień danych. W ustawie o utrzymaniu czystości i porządku przewidziane są dotkliwe kary za niewypełnianie obowiązków sprawozdawczych nie tylko w odniesieniu do przedsiębiorców, ale również gmin.

14 Nielegalne pozbywanie się i spalanie odpadów

15 Nielegalne zagospodarowanie odpadów W Polsce wciąż znaczna cześć odpadów komunalnych trafia do środowiska poza jakąkolwiek kontrolą. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego oraz Krajowego Planu Gospodarki Odpadami, w Polsce rocznie wytwarza się około 12 milionów ton odpadów komunalnych, natomiast legalnie odbiera się jedynie 10 milionów ton. Poza systemem legalnego zagospodarowania odpadów komunalnych znajduje się około 2 milionów ton odpadów komunalnych, co przekłada się na średnią ilość 50 kilogramów/mieszkańca w skali roku. Odpady komunalne, które nie są przekazywane legalnie działającym podmiotom, są najczęściej: 1) kompostowane (głównie odpady z utrzymania terenów zieleni) przy czym jest to legalna metoda zagospodarowania wyselekcjonowanych frakcji odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, 2) spalane w piecach i kotłach CO lub na powierzchni ziemi (legalne jest spalanie w piecach i kotłach wyselekcjonowanej frakcji drewna, papieru i tektury), 3) deponowane w miejscach nieprzeznaczonych do zbierania lub składowania odpadów (tzw. "dzikie" składowiska).

16 Redukcja składowisk odpadów Zgodnie z zapisami ustawy o odpadach legalnie można deponować odpady na składowisku odpadów zdefiniowanym jako obiekt budowlany przeznaczony do składowania odpadów. Zgodnie z art. 50 ust. 1. wyróżnia się następujące typy składowisk odpadów: składowisko odpadów niebezpiecznych, składowisko odpadów obojętnych, składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne. Na składowisku odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne mogą być składowane m.in. odpady komunalne (Art. 57a ust. 1). Według KPGO do 2014 powinna następować stopniowa redukcja ilości małych nieefektywnych składowisk lokalnych i zapewnienie funkcjonowania składowisk ponadgminnych w ilości 5 do 15 (max.) obiektów w skali województwa. W przypadku składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, na których składowane są odpady komunalne, preferuje się obiekty obsługujące obszar zamieszkiwany co najmniej przez 150 tys. mieszkańców. Lliczba składowisk odpadów komunalnych powinna spaść z poziomu bazowego 729 szt. (w roku 2008) do poziomu docelowego 200 szt. (w roku 2014).

17 Dzikie składowiska odpadów Wg danych GIOŚ 57 % badanych gmin potwierdza problem występowania "dzikich" składowisk odpadów. Według informacji Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych we Wrocławiu, w 2009 roku z lasów RDLP we Wrocławiu zebrano i wywieziono łącznie 5849 m3 śmieci, w roku 2010 było to już 6632 m3 śmieci. Corocznie na porządkowanie lasu ze śmieci wydawane są środki w wysokości od 600 tyś. do 1 miliona złotych. Zaśmiecanie Lasów Państwowych jest zjawiskiem, którego ujemne skutki ekonomiczne wynoszą ok tys. zł w skali rocznej, nie licząc kosztów społecznych i im podobnych. Konieczne działania: zapewnienie właściwej gospodarki odpadami przez podmioty publiczne, egzekwowanie obowiązujących przepisów o zbieraniu odpadów komunalnych, magazynowaniu i składowaniu odpadów, nadzór nad prawidłowością funkcjonowania i organizacji systemu odbioru odpadów komunalnych, ułatwienie odbioru odpadów problemowych od mieszkańców, zainstalowanie kamer w lasach i upublicznianie danych z monitoringu, kontenery przy ogródkach działkowych, likwidacja istniejących "dzikich" składowisk, działania skierowane wobec potencjalnych wytwórców odpadów budowlanych, patrole ekologiczne, identyfikacja podmiotów podejrzanych o niewłaściwą gospodarkę odpadami.

18 Nielegalne pozbywanie się i spalanie odpadów (1) Nielegalne zdeponowanie odpadów pociąga za sobą konieczność naliczenia i uiszczenia podwyższonych opłat za korzystanie ze środowiska. Informacje o dzikich składowiskach powinny trafić do urzędu marszałkowskiego oraz wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. Pozbycie się odpadów w nielegalny sposób zgodnie z art. 79b ust. 2 ustawy o odpadach podlega karze pieniężnej w wysokości zł, a w szczególnych przypadkach może być potraktowane jako przestępstwo przeciwko środowisku (art kodeksu karnego) i podlegać karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Kodeks wykroczeń również przewiduje kary za nielegalne porzucanie odpadów (art oraz 162 kodeksu wykroczeń). Plagą polskich gmin jest spalanie odpadów komunalnych w domowych piecach (a czasem również w ogniskach w przydomowych ogródkach), którego oddziaływanie na środowisko naturalne oraz zdrowie ludzi i zwierząt jest bardzo szkodliwe.

19 Nielegalne pozbywanie się i spalanie odpadów (2) W piecach domowych i kotłowa ich nie można i nie wolno spalać: plastikowych pojemników i butelek po napojach, zużytych opon innych odpadów z gumy, przedmiotów z tworzyw sztucznych, elementów drewnianych pokrytych lakierem, sztucznej skóry, opakowań po rozpuszczalnikach czy środkach ochrony roślin, opakowań po farbach i lakierach, pozostałości farb i lakierów, plastikowych toreb z polityenu, papieru bielonego związkami chloru z nadrukiem farb kolorowych. Poza opałem można spalać w gospodarstwach domowych: papier, tekturę i drewno opakowania z papieru, tektury i drewna odpady z gospodarki leśnej, ale nie chemikalia i opakowania z tworzyw sztucznych odpady kory i korka trociny, wióry i ścinki mechanicznie wydzielone odrzuty z przeróbki makulatury.