Norwegia. Wycieczka do źródeł narciarstwa

Transkrypt

1 Karol Życzkowski Norwegia Wycieczka do źródeł narciarstwa Kwieceń w dolinie Setesdal w południowej Norwegii Wspaniała norweska przyroda oferuje turyście właściwie wszystko, może jedynie poza długim dniem w środku zimy. Ale śniegi trzymają się długo, więc za środek sezonu narciarskiego uznać można okres Wielkanocy, gdy, także w Norwegii, dni stają się dłuższe od nocy. W roku 2011 Wielkanoc przypadała bardzo późno, więc kontynuując tradycję narciarskich wyjazdów Sekcji Narciarskiej KW Kraków, tegoroczną wycieczkę zorganizowaliśmy w pierwszym tygodniu kwietnia. Do Norwegii pojechali z Krakowa Grzegorz Kabała, Jerzy Zachorowski i Karol Życzkowski, a na miejscu dołączył do nas Tomasz Chmiel. Przemierzając w kwietniu rozgrzane autostrady północnych Niemiec i Danii oraz rozglądając się po zielonych pastwiskach, trudno było sobie wyobrazić, że zapakowane na dachu auta narty w ogóle będą nam przydatne. Lecz po przepłynięciu promem do Kristiansand dało się odczuć zmianę klimatu, a jadąc z portu drogą nr 9 na północ, już po kilku kilometrach zobaczyliśmy pierwszy norweski śnieg. Dolina Setesdal Na początek pojechaliśmy około 120 km w głąb doliny Setesdal i w okolicy małej miejscowości Valle odbyli dwie jednodniowe wycieczki narciarskie. W dolinie na wysokości m n.p.m. leżały już tylko płaty starego śniegu, ale wystarczyło wyjechać bocznymi drogami około 200 m wyżej, by móc założyć foki i rozpocząć wycieczkę. Po dwugodzinnym podejściu docieramy do schroniska Stavskarhytta, położonego w kotle otoczonym skalistymi szczytami. Malownicza okolica przypomina nieco Dolinę Pięciu Stawów Polskich, z różnicą wysokości bezwzględnej: zaśnieżone dno doliny leży na wysokości 800 m n.p.m., a sąsiednie skaliste szczyty osiągają jedynie wysokość m n.p.m. Możliwości wyboru trasy zjazdu są olbrzymie: wybieramy szczyt Starvarnuten (1378 m n.p.m.) i, omijając skałki, wychodzimy nań na fokach, po czym cieszymy się dobrymi warunkami zjazdu. Nazajutrz zwiedzamy pasmo górskie na wschód od doliny Setesdal. Docieramy do kolejnego kociołka położonego na wysokości ok m n.p.m., skąd osiągamy mało wybitny szczyt. Wspaniały widok na wszystkie strony uzmysławia nam, jak olbrzymią przestrzeń zajmują w Norwegii niewysokie, ale skaliste i rozległe pasma górskie. Terenów narciarskich jest tu mnóstwo, ludzi stosunkowo niewielu, lecz codziennie widywaliśmy liczne ślady nart. Najczęściej były to wąskie ślady nart śladowych, które są odpowiednie do tutejszego terenu. Wprawdzie raz udało nam się przejechać wąski żlebik o nachyleniu ponad 40 stopni, w którym przydał się nasz sprzęt turowy, ale znakomita większość miejscowych narciarzy do turystyki używa nart śladowych. Masyw Hardanger Kolejnego dnia wyjeżdżamy z Valle na północ, drogą nr 9. Po drodze zwiedzamy mały skansen z tradycyjnymi norweskimi spichlerzami, stojącymi na czterech kamiennych słupach. Następnie mijamy stację narciarską Hovden i oglądamy stok slalomowy, na którym właśnie rozgrywane są zawody. Przy okazji dowiadujemy się, że popularne słowo slalom pochodzi z języka norweskiego. Sla oznacza stromy, nierówny teren, a lom ślady na śniegu. W Haukeligrend dojeżdżamy do drogi E134, którą jedziemy na północny-zachód, by odwiedzić znane górskie pasmo Hardanger. Wycieczkę 20 GAZETA GÓRSKA jesień 2011 COTG PTTK

2 rozpoczynamy na poziomie morza, w miejscowości Odda, położonej na południowym krańcu Sørfjorden, odnogi jednego z dłuższych fiordów norweskich Hardangerfjorden. Jedziemy w górę, w boczną dolinę Tysso (Tyssedal), a auto zostawiamy na wysokości 425 m n.p.m., przy zbudowanej już sto lat temu zaporze. Betonowy mur o wysokości ponad 30 metrów tworzy sztuczne jezioro Ringedalsvatnet. Spiętrzona woda wypełnia dno wąskiej doliny i napędza wielką elektrownię wodną, a nad lustrem wody wznoszą się pięciusetmetrowe skaliste ściany, z których spada wodospad Ringedalsfossen. Wysoko nad jeziorem wywieszona jest Trolltunga Zjazd! pewnie najbardziej znana skała Norwegii, przypominająca wysunięty język trolla. Na wysokości zapory śniegu już brak i siąpi deszczyk. Ale kolejna możliwość wycieczki nie trafi się szybko, więc troczymy narty do plecaków i stromymi zboczami wspinamy się na płaskowyż ponad doliną. Równolegle prowadzą szyny bardzo stromej kolejki Mảgelibanan, wybudowanej w roku 1911, przeznaczonej do transportu ludzi i sprzętu przy budowie konstrukcji hydroenergetycznych. Obecnie kolejka służy pracownikom elektrowni i właścicielom domków położonych w górach, a w latem wozi także turystów odwiedzających wodospady i skałę Trolltunga. W połowie podejścia ubieramy narty i na wysokości 900 m n.p.m. osiągamy próg, za którym otwiera się ciekawy widok: w malowniczej scenerii nad wysokogórskim stawem Bersavatnet, pokrytym jeszcze grubą warstwą lodu, zbudowano całe osiedle chat wypoczynkowych. Co ciekawsze, nie ma do nich żadnego dojazdu samochodem, a dostać się tam można latem jedynie pieszo lub kolejką, a zimą przy pomocy skutera śnieżnego. Mijamy ostatnie chaty i podchodząc szerokim, zaśnieżonym żlebem wkraczamy we mgłę. Wychodzimy na lekko pofałdowany, ośnieżony płaskowyż, na którym orientacja nie jest łatwa. Na szczęście Norweski Klub Turystyczny (DNT) wytycza główne szlaki narciarskie szeregiem cienkich tyczek, które świetnie sprawdzają się przy stale prószącym śniegu i we mgle. Dwie kolejne godziny wędrujemy samotnie, lecz na przełączce pod szczytem Storenuten (1515 m n.p.m.) mgła się rozrzedza i w oddali widzimy inny zespół narciarzy. Ostatni odcinek podejścia jest bardziej wymagający, ale na szczęście nie musimy odpinać nart. Niestety, pogoda nie pozwala cieszyć się widokiem na cały masyw Hardanger, a w drodze powrotnej nie widać już prawie nic, więc znów doceniamy tyczki kierunkowe. Dopiero na wysokości 900 m n.p.m. wyjeżdżamy z mgły i przed naszymi oczyma rozpościera się nagle niesamowity widok dna doliny oraz jej ujścia do morza. Burza śnieżna w Haukelisæter Po powrocie do samochodu rozpoczynamy odwrót na południe i pod wieczór dojeżdżamy do schroniska DNT w Haukelisæter. W tym dość odludnym miejscu, położonym przy historycznej drodze przecinającej góry południowej Norwegii, od wielu lat istniała gospoda i schron dla turystów. Dostajemy pokój w odremontowanym spichlerzu, a w sąsiednim budynku widzimy pamiątkowe zdjęcie Fridtjofa Nansena, który w roku 1927 nocował w tym właśnie miejscu. Warto zwrócić uwagę, że od tamtego czasu wygląd budynku wcale się nie zmienił! Wiosenna zamieć w schronisku w Haukelisæter COTG PTTK GAZETA GÓRSKA jesień

3 Widok ze Storenuten w masywie Hardanger ogranicza mgła Kolorowa mapa zawieszona w jadalni pokazuje w pobliżu kilka zachęcających szczytów o wysokości około 1500 m n.p.m. Ale nocą pogoda załamuje się - nad ranem nasz samochód przysypany jest grubą warstwą świeżego śniegu. Wieje i pada przez cały dzień, więc o porządnej wycieczce nie może być mowy. Chodzimy po zamarzniętym jeziorze Stovåtn, aby testować GPS we mgle i zawiei. Jednocześnie podziwiamy grupę młodych Norwegów, którzy mimo niesprzyjającej pogody cierpliwie ćwiczą rozkładanie w powietrzu wielobarwnych latawców i kontrolowanie ich ruchu nad lodem. Przy tych warunkach nie próbują nawet jeździć na nartach za latawcem, gdyż samo jego utrzymanie nad głową jest sporym wyzwaniem. Śnieg pada cały czas i szybko odkrywamy, że jedna z ważniejszych dróg w Norwegii E134 zostaje zamknięta. Jeśli ktoś koniecznie musi przemieścić się autem, może to zrobić wyłącznie w konwoju prowadzonym przez służby drogowe. Co pewien czas szosą przejeżdża taki konwój, prowadzony i zamykany przez jadące powoli pary ogromnych pługów śnieżnych. My jednak postanawiamy przeczekać zamieć. Po dwóch nocach spędzonych w starym spichlerzu, budzi nas słoneczna pogoda. Śnieg szybko topnieje, sucha droga schnie, a my, po krótkiej narciarskiej wycieczce na pobliski skalisty szczyt, kontynuujemy podróż na wschód. Morgedal kolebka narciarstwa Kolejnym celem naszej wędrówki była mała miejscowość Morgedal, w prowincji Telemark. Ta mała miejscowość, położona wśród niewysokich wzgórz, około 200 km na zachód od Oslo, znana jest narciarzom całej Norwegii jako miejsce urodzenia Sondre Norheima. Był to zwycięzca pierwszych ogólnonorweskich zawodów narciarskich w 1868 roku, który zapoczątkował zarówno styl telemark, jak i skręt kristianią. Parkujemy samochód obok pomnika legendarnego mistrza i swe kroki kierujemy do okazałego muzeum narciarstwa. Po wczorajszej burzy śnieżnej chwilowo nie ma tu prądu (to zdarza się nawet w Norwegii), więc muzeum na razie jest nieczynne. Na szczęście Tomkowi udaje się przekonać panie w kasie, że przejechaliśmy ponad 2000 km i muzeum nart musimy zobaczyć. W tej nietypowej sytuacji udaje się nam wejść bez biletów, ale ekspozycję musimy oglądać w świetle własnych czołówek. Podziwiamy więc niezwykłą kolekcję sprzętu, ilustrującą historię narciarstwa. Ciekawe są rozmaite pamiątki z pionierskich czasów Sondre Norheima, ale największe wrażenie robią oryginalne narty i sanie Olava Bjaaland z Morgedal, który na nich uczestniczył w zakończonej sukcesem wyprawie Roalda Amundsena na biegun południowy w roku Po zwiedzeniu wystawy znajdujemy nocleg w domku na nieczynnym jeszcze kempingu obok muzeum, a następnie udajemy się na godzinny spacer, podchodząc pieszo do przysiółka Øverbø. Wypożyczamy klucz Przyjemność kwietniowego zjazdu Kocioł pod szczytem Starvarnuten 22 GAZETA GÓRSKA jesień 2011 na wysokości jedynie 800 m n.p.m. COTG PTTK

4 Podczas kwietniowej wycieczki w górach południowej Norwegii trzeba już dobrze szukać śniegu pomiędzy wystającymi skałami do chaty, w której urodził się Sondre. Oglądamy pola, po których jeździł na swych nartach i dachy, z których skakał. Ponieważ domy te położone są na stromych zboczach, a w zimie pod dachami zbiera się wiele śniegu, skok na nartach z dachu chaty można sobie dobrze wyobrazić. Odwiedzającego uderza proste wnętrze jednoizbowej chaty jest tu jedynie miejsce na duży piec, łoże z podwieszoną kołyską dla dziecka oraz stół z ławą. Obecnie na ścianach wiszą zdjęcia rodziny królewskiej, odwiedzającej to miejsce przy różnych okazjach. Tu, przed pierwszą olimpiadą zimową w 1952 roku, zorganizowano uroczystość rozpalenia ognia olimpijskiego. Na stromych polach Øverbø, koło historycznej chaty Sondre, startowała wtedy sztafeta, niosąc ogień olimpijski przez całą Norwegię, do Oslo. Przez Telemark na prom do Danii Po odwiedzinach w kolebce narciarstwa, podróżujemy przez zachodnią część prowincji Telemark. Zwiedzamy średniowieczny drewniany kościół w Eidsborg i udajemy się do Dalen, nad wąskie rynnowe jezioro, położone jedynie 100 m powyżej poziomu morza. Dalej wspinamy się drogą nr 45 i w pobliżu przełęczy, na zachodniej granicy Telemarku, przy pięknej pogodzie rozpoczynamy ostatnią wycieczkę narciarską. Szukając śniegu między skałami, trawersujemy w pobliżu nieczynnego już wyciągu orczykowego. Powyżej górnej stacji wchodzimy w, wydawałoby się, trudniejszy teren, gdy wtem napotykamy na zupełnie świeży ślad. Tuż przed skalistym szczytem spotykamy samotnego Norwega, który wierzchołek zdobył na nartach śladowych i jest nieco zdziwiony naszym ciężkim sprzętem. Ze szczytu rozciąga się wspaniały widok na zaśnieżone góry, a w całej panoramie trudno dostrzec jakiekolwiek ślady działalności ludzkiej. Po wycieczce zjeżdżamy znów do doliny Setesdal i znajomą już drogą nr 9 jedziemy na południe. Po miłym wieczorze i noclegu u przyjaciół Tomka w Birkeland dzień powrotu rozpoczynamy pobudką o Jedziemy do portu w Kristiansand i pierwszym promem o 7 płyniemy do Hirtshals. Już przed 11 stąpamy po ziemi duńskiej i rozpoczynamy szybki odwrót na południe. Po około 1300 km drogi wiodącej przez Danię i Niemcy, nieco po północy dojeżdżamy do Krakowa. W sumie przejechaliśmy autem ponad 4 tys. km, więc największy udział w kosztach wyjazdu miało paliwo oraz noclegi (od 200 koron za noc). Prom w obie strony dla auta i trzech osób kosztował 200, a bilety można wykupić wcześniej przez internet (cena istotnie zależy od pory roku, dnia tygodnia i tego, o ile wcześniej kupuje się bilet). Ponieważ w Norwegii właściwie wszystko jest drogie, zapasy jedzenia warto wziąć ze sobą. Przy takich założeniach koszt tygodniowego wyjazdu może zamknąć się kwotą 2 tys. zł na osobę. A na narty do Norwegii pojechać warto! Wiosenne zjazdy Zdjęcia autorstwa T. Chmiela, G. Kabały, J. Zachorowskiego i K. Życzkowskiego. Więcej zdjęć oraz mapka terenu na stronie COTG PTTK GAZETA GÓRSKA jesień

5 Karol Życzkowski Sondre Norheim pionier współczesnego narciarstwa 1. Pomnik Sodre Norheima w Morgedal 2. W muzeum narciarstwa w Morgedal zobaczymy orginalny sprzęt używany podczas wyprawy Amundsena na Biegun Południowy w roku Sondre Norheim urodził się w roku 1825, w malutkim przysiółku Øverbø, położonym sto metrów powyżej niewielkiej miejscowości Morgedal, w południowonorweskiej prowincji Telemark. Jego ojciec miał na imię Auvre, więc zgodnie ze starym zwyczajem skandynawskim chłopca nazywano Sondre Auverson. W tej części Norwegii narty były już dobrze znane, więc także Auvre zrobił swym dwóm synom narty z sosnowych desek. W zabawach z nimi Sondre szybko okazał się zręczniejszy od starszego brata Eivinda i swych kolegów. Pewnej zimy Sondre spytał brata, czy sądzi, że na nartach dało by się zeskoczyć z dachu ich domu. Eivind odparł, że warto spróbować. Obaj bracia podsypali śniegu nad położoną na stromym zboczu chatę, a Sondre był pierwszym, który skoczył z jej dachu. Niedługo potem pokazywał całej wsi skoki na sztucznej skoczni. W roku 1854 Sondre ożenił się z Rannei z sąsiedniej wioski i po kilku latach wybudował w północnej części Morgedal swój dom, nazwany Nordheim, co na północy oznacza dom. W tym miejscu żył przez ponad 20 lat, a słowo to przyjął później za swoje nazwisko, z którego z czasem wypadła literka d. Jako poważny człowiek i głowa rodziny nadal doskonalił technikę jazdy oraz sprzęt. Gdy Sondre miał już ponad 40 lat i czwórkę dzieci, sława o jego wyczynach narciarskich dotarła do stolicy. W roku 1868 został po raz pierwszy zaproszony do udziału w ogólnonorweskich zawodach narciarskich w Christanii (obecnie Oslo). Na zawody Sondre udał się z Morgedal na nartach, pokonując w ciągu trzech dni trasę o długości 200 kilometrów. Pomimo swego wieku, w niespotykanym stylu pokonał wszystkich, znacznie młodszych, zawodników, zarówno w biegach, jak i w skokach, a także w slalomie. Po tych osiągnięciach stał się znany i ceniony jako nauczyciel narciarstwa, a jednocześnie pomysłowy wytwórca nart, wiązań i smarów. Niektóre modele jego nart, robione ręcznie w domowym warsztacie, można uznać za prototypy nart taliowanych: były szersze w dziobie niż w środku narty i lepiej skręcały niż narty konkurentów. Sondre przypisuje się też wynalezienie techniki skrętu z przyklękiem na jedno kolano (telemark) oraz z nartami równoległymi (kristiania). W kolejnych latach Sondre nadal bierze udział w zawodach oraz uczy jeździć na nartach sporą grupę okolicznych mieszkańców, a także rosnącą liczbę własnych dzieci. Ale w latach siedemdziesiątych XIX wieku Norwegię nawiedza klęska nieurodzaju i głodu. W tych ciężkich czasach coraz więcej osób emigruje za ocean, w tym także dwoje średnich dzieci Sondre. W roku 1884 Sondre i Rannei Norheim wraz z trójką najmłodszych dzieci wyjeżdżają na stałe do USA, podczas gdy najstarsza córka postanawia pozostać w kraju. Pobyt za oceanem Sondre rozpoczął w Minnesocie, a kilka lat później osiedlił się w Dakocie, gdzie umarł w roku Jego grób nie został starannie oznaczony i, po przeprowadzce Rannei do stanu Oregon, został zapomniany na wiele lat. Dopiero w roku 1965 grób Sondre Norheima odnaleziono niedaleko miasteczka Denbigh, wśród bezkresnych, płaskich prerii Środkowego Zachodu. Daleko od Norwegii, daleko od gór i narciarskich szlaków. 24 GAZETA GÓRSKA jesień 2011 COTG PTTK