Zatrudnienie i rozwój lokalny w Polsce w kontekście zmian klimatycznych

Transkrypt

1 Zatrudnienie i rozwój lokalny w Polsce w kontekście zmian klimatycznych Raport końcowy Raport z badania zrealizowanego w ramach Programu Rozwoju Lokalnego i Zatrudnienia (LEED) Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) (przekład z języka angielskiego) Wrzesień 2011

2 Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Departament Zarządzania Europejskim Funduszem Społecznym ul. Wspólna 2/ Warszawa tel.: (+48 22) fax: (+48 22) Infolinia EFS EFS (płatne jak za połączenie lokalne) Publikacja bezpłatna Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego ISBN

3 Zatrudnienie i rozwój lokalny w kontekście zmian klimatycznych Zatrudnienie i rozwój lokalny w Polsce w kontekście zmian klimatycznych Zatrudnienie i rozwój lokalny w kontekście zmian klimatycznych POLSKA W niniejszym raporcie przedstawiono analizę sytuacji w Polsce, na przykładzie województw podlaskiego i pomorskiego, w kontekście ukierunkowania rozwoju gospodarczego na zieloną gospodarkę. Badanie to miało na celu sprawdzenie obecnej sytuacji w tych dwóch regionach pod względem rynku pracy, rozwoju gospodarczego i zapewnienia odpowiednich umiejętności ze szczególnym naciskiem na zieloną gospodarkę. Raport analizuje wpływ zmiany klimatu (w tym poprzez jej oddziaływanie na politykę i przepisy) na lokalne rynki pracy w województwach podlaskim i pomorskim oraz przedstawia zalecenia i rekomendacje polityczne, dotyczące jak najlepszego wykorzystania istniejących zasobów do pobudzenia zielonej działalności gospodarczej przy jednoczesnym tworzeniu bardziej zielonych miejsc pracy. Niniejszy raport analizuje również rolę, jaką odgrywa sektor publiczny i inne kluczowe instytucje rynku pracy w ułatwianiu przejścia na zieloną gospodarkę. Choć nie ulega wątpliwości, że wpływ tej zmiany na miejsca pracy, siłę roboczą i przedsiębiorstwa będzie różny w zależności od regionu, pewne jest, że regiony inwestujące w odpowiednie umiejętności i usuwające bariery dla zielonej przedsiębiorczości i rozwoju będą zyskiwać w tym kontekście. Przedmiotowe badanie opiera się przede wszystkim na wywiadach indywidualnych i grupowych oraz informacjach zgromadzonych w trakcie wizyty studyjnej w Polsce przeprowadzonej na przełomie marca i kwietnia 2011 r. Projekt dotyczący zatrudnienia i rozwoju lokalnego w kontekście zmian klimatycznych prowadzony jest przez Komitet Programu Rozwoju Lokalnego i Zatrudnienia (LEED) Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Niniejszy raport został przygotowany przy wsparciu Komisji Europejskiej, Dyrekcji Generalnej ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans. 3

4 Zatrudnienie i rozwój lokalny w Polsce w kontekście zmian klimatycznych Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju OECD stanowi wyjątkowe forum, w ramach którego rządy krajów członkowskich wspólnie pracują nad ekonomicznymi, społecznymi i środowiskowymi wyzwaniami globalizacji. OECD przewodzi również działaniom mającym na celu zrozumienie najnowszych zmian i problemów, między innymi w dziedzinie ładu korporacyjnego, gospodarki informacyjnej i wyzwań związanych ze starzeniem się społeczeństwa, a także dąży do wspierania rządów w rozwiązywaniu tych problemów. Organizacja tworzy strukturę, w ramach której rządy mogą porównywać doświadczenia z realizacji różnych polityk publicznych, szukać rozwiązań wspólnych problemów, identyfikować dobre praktyki i pracować na rzecz koordynacji krajowych i międzynarodowych działań. Państwami członkowskimi OECD są: Australia, Austria, Belgia, Kanada, Chile, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Węgry, Islandia, Irlandia, Izrael, Włochy, Japonia, Korea, Luksemburg, Meksyk, Holandia, Nowa Zelandia, Norwegia, Polska, Portugalia, Słowacja, Słowenia, Hiszpania, Szwecja, Szwajcaria, Turcja, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone. W pracach OECD uczestniczy Komisja Europejska. Za publikację niniejszego opracowania odpowiada Sekretarz Generalny OECD. Wyrażone w nim poglądy i zawarte argumenty nie muszą odzwierciedlać oficjalnych poglądów Organizacji ani rządów jej państw członkowskich. OECD 2011 Treść niniejszego opracowania OECD można powielać, pobierać lub drukować na użytek własny, a także wykorzystywać fragmenty publikacji, baz danych i produktów multimedialnych OECD we własnych dokumentach, prezentacjach, na blogach, stronach internetowych i w materiałach szkoleniowych, pod warunkiem, że OECD zostanie wymieniona jako ich źródło i właściciel praw autorskich. Wszelkie prośby o możliwość handlowego lub publicznego wykorzystania opracowania oraz o prawa do tłumaczenia należy przesyłać na adres rights@ oecd.org. Prośby o zezwolenie na powielanie fragmentów niniejszego tekstu w celu jego publicznego lub handlowego wykorzystania należy składać bezpośrednio do Copyright Clearance Center (CCC) na adres info@copyright.com lub do Centre français d'exploitation du droit de copie (CFC) contact@cfcopies.com. 4

5 Wstęp Zatrudnienie i rozwój lokalny w Polsce w kontekście zmian klimatycznych Wstęp Polska jest w Europie ważnym krajem, ze względu na jej strategiczną pozycję jako sąsiada trzech kluczowych partnerów spoza UE, długą granicę morską i wykorzystanie dużej części terytorium tego kraju na potrzeby rolnictwa i przemysłu wydobywczego. Kraj ten importuje znaczną ilość energii, w szczególności gazu. Polska ma także długą tradycję wydobycia węgla, przez co jej gospodarka w głównej mierze oparta jest na energii wysokoemisyjnej, co wiąże się z dużą presją międzynarodową. Niektóre z kluczowych sektorów gospodarki mają nadal bardzo konwencjonalną strukturę i nie są w stanie wchłonąć ogromnej liczby wykwalifikowanych pracowników wchodzących na rynek pracy. Spowodowało to istotny odpływ pracowników do innych krajów UE i stagnację niektórych rodzajów działalności gospodarczej, które mogłyby przejść do dalszej części łańcucha wartości i przyczynić się do tworzenia nowych miejsc pracy i podniesienia poziomu zamożności. Od chwili przystąpienia do UE w maju 2004 r. Polska podjęła serię działań dostosowawczych, aby spełnić wymogi zawarte w przepisach prawa europejskiego. Wymogi te dotyczą między innymi łagodzenia skutków zmiany klimatu i adaptacji do nich kwestii, które coraz częściej stanowią kluczowe cele programów władz na szczeblu krajowym i lokalnym. W związku z tym, UE oraz inne organizacje międzynarodowe, w tym OECD, zapoczątkowały serię prac nad identyfikacją szans i przeszkód dla zielonego wzrostu, przy jednoczesnym utrzymaniu tempa rozwoju gospodarczego i tworzeniu nowych miejsc pracy. OECD definiuje zielony wzrost jako dążenie do wzrostu i rozwoju gospodarczego przy jednoczesnym zapobieganiu degradacji środowiska, utracie różnorodności biologicznej i niezrównoważonemu wykorzystaniu zasobów naturalnych. Zielony wzrost oznacza oddzielenie efektów działalności gospodarczej od efektów działalności środowiskowej, a także dążenie do tego, by inwestowanie w środowisko stanowiło siłę napędową wzrostu gospodarczego. Dla kraju takiego jak Polska, w którym środowisko tradycyjnie postrzega się raczej jako kwestię ekologiczną niż szansę ekonomiczną, takie podejście stanowi wyzwanie. Jako wkład w tę międzynarodową debatę, w ramach Programu Rozwoju Lokalnego i Zatrudnienia (LEED), OECD zaproponowano przeprowadzenie projektu Zatrudnienie i rozwój lokalny w kontekście zmian klimatycznych, w celu dokonania oceny wpływu zmiany klimatu na rynki pracy i rozwój lokalny, a także wsparcia krajów i regionów uczestniczących w przechodzeniu na zieloną gospodarkę. Polska postanowiła przyłączyć się do tego projektu, uwzględniając w nim dwa województwa podlaskie i pomorskie. Poza Polską uczestnikami projektu są: region Estremadura (Hiszpania), Londyn (Wielka Brytania) oraz Sydney (Australia). Projekt otrzymał także wsparcie finansowe z Komisji Europejskiej. Wierzę, że zaangażowanie Polski w dążenie do zielonego wzrostu gospodarki przyniesie owoce w postaci zapewnienia nowych miejsc pracy i wzrostu gospodarczego w bardziej zrównoważony i sprawiedliwy sposób. Ustalenia tego raportu niewątpliwie przyczynią się do uszczegółowienia oraz dostosowania strategii i działań, których realizacja będzie stanowić krok we właściwym kierunku. Nadawanie przez Polskę kierunku tym działaniom, zwłaszcza w kontekście sprawowanej obecnie przez Polskę prezydencji w UE, z pewnością przyniesie pozytywne rezultaty na większą skalę. Sergio Arzeni Dyrektor, kierownik Centrum Przedsiębiorczości OECD, Program LEED OECD 5

6 Zatrudnienie i rozwój lokalny w Polsce w kontekście zmian klimatycznych Podziękowania Podziękowania Niniejsze opracowanie nie powstałoby bez stałego wsparcia ze strony naszych partnerów w Polsce, w szczególności Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. OECD pragnie wyrazić szczególną wdzięczność wobec Pana Pawła Chorążego, delegata Polski do komitetu Programu Lokalnego Rozwoju Gospodarczego i Zatrudnienia (LEED) w ramach OECD. Podziękowania należą się także Panu Przemysławowi Hermanowi oraz Pani Joannie Obarymskiej-Dzierzgwie, za ich pomoc w weryfikacji kolejnych wersji niniejszego raportu i w przygotowaniu wizyty studyjnej (w dniach 28 marca 1 kwietnia 2011 r.). Pragniemy wyrazić dodatkowe podziękowania dla wszystkich tych osób w województwach podlaskim i pomorskim, które poświęciły swój czas, by spotkać się z zespołem międzynarodowych ekspertów OECD w czasie ich wizyty studyjnej, i wniosły do tego opracowania wiele cennych spostrzeżeń. Prace nadzorowane były przez Panią Gabrielę Mirandę z Sekretariatu LEED OECD, która uczestniczyła także w międzynarodowym zespole ekspertów i przygotowała niniejszy raport. W skład międzynarodowego zespołu ekspertów weszły następujące osoby: prof. Randall Eberts, przewodniczący Instytutu Upjohn ds. Badań nad Zatrudnieniem w Stanach Zjednoczonych, Elvira González, ekonomista w Ośrodku Badań Ekonomicznych w Tomillo w Hiszpanii, Vanessa Foo, starszy analityk w Jednostce Informacyjnej The Economist w Wielkiej Brytanii, oraz prof. Przemysław Kulawczuk z Uniwersytetu Gdańskiego w Polsce. Pragniemy przekazać specjalne podziękowania dla dr Cristiny Martinez-Fernandez z Sekretariatu LEED OECD za zapewnienie uczestnictwa Polski w tym projekcie i przekazanie cennych uwag na końcowym etapie przygotowywania niniejszego raportu. Niniejszy raport został przygotowany przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej, Dyrekcji Generalnej ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans. 6

7 Spis treści Zatrudnienie i rozwój lokalny w Polsce w kontekście zmian klimatycznych SPIS TREŚCI Tabele Ramki Streszczenie raportu Główne wnioski Rozdział 1: Zielona gospodarka w Polsce Ogólne dane społeczno-gospodarcze Zatrudnienie w ramach zielonej gospodarki Kapitał ludzki i szkolenia w zakresie zielonej gospodarki Polityki krajowe mające wpływ na zieloną gospodarkę Programy regionalne mające wpływ na zieloną gospodarkę Ogólna ocena zielonej gospodarki Rozdział 2: Zmiany na rynku pracy Streszczenie Kwestie polityczne Analiza dla Polski Analiza SWOT Wnioski i rekomendacje Rozdział 3: Rozwijanie zielonych umiejętności Streszczenie Kwestie polityczne Analiza Polski Analiza SWOT Wnioski i rekomendacje Rozdział 4: Umożliwienie zielonego rozwoju Streszczenie Wstęp Ramy oceny Analiza Polski Analiza SWOT Rekomendacje Rozdział 5: EFS jako instrument wsparcia zielonego wzrostu Wstęp Kwestie polityczne

8 Zatrudnienie i rozwój lokalny w Polsce w kontekście zmian klimatycznych Spis treści Środki EFS w województwach pomorskim i podlaskim Jak EFS może pomóc w dostosowaniu rynku pracy do zielonej gospodarki? Jak EFS może wpłynąć na rozwój umiejętności niezbędnych w zielonej gospodarce? Jak EFS może wspomóc usuwanie barier dla zielonej gospodarki? Załącznik: Przykłady dobrych praktyk Fundacja CENIFER na rzecz odnawialnych źródeł energii, Nawarra, Hiszpania Program szkoleniowy FONAMA, Estremadura, Hiszpania Rozwój turystyki na obszarach wiejskich, Kastylia i Leon, Hiszpania Od budownictwa okrętowego do turbin wiatrowych, Belfast, Wielka Brytania Promowanie efektywności energetycznej w rolnictwie, Hiszpania Centrum Szkolenia Energii Wiatrowej Siemens w Bremie, Niemcy Biogaz w Kristianstad w Szwecji Zielona Sieć Przedsiębiorczości w Hiszpanii Programma Operativo Interregionale, Puglia, Włochy Przekształcenie strefy rdzy w strefę wiatru, Lackawanna, USA Innowacje w regionalnej zielonej produkcji

9 Tabele Zatrudnienie i rozwój lokalny w Polsce w kontekście zmian klimatycznych Tabele Tabela 1. Główne wskaźniki PKB Tabela 2. Regionalna charakterystyka województw podlaskiego i pomorskiego Tabela 3. Zielone profile zawodowe na przykładzie krajów OECD Tabela 4. Synteza dobrych praktyk

10 Zatrudnienie i rozwój lokalny w Polsce w kontekście zmian klimatycznych Ramki Ramki Ramka 1. Główne rekomendacje Ramka 2. Nadwiślański Klaster Energii Odnawialnej Ramka 3. Centrum Zielonych Technologii (CZT) Ramka 4. Inicjatywy na szczeblu regionalnym na rzecz prognozowania zapotrzebowania na umiejętności Ramka 5. Spółka Bartosz: kształtowanie umiejętności wewnątrz firmy Ramka 6. Szkolenia na rzecz zielonej gospodarki w województwie podlaskim Ramka 7. Gospodarstwo rodzinne Danuta, Andrzej, Leszek Popko w Kościukach: podwyższanie umiejętności w sektorze rolnym na rzecz zielonej gospodarki Ramka 8. Duże imprezy sportowe a zapotrzebowanie na umiejętności w zielonej gospodarce Ramka 9. Wykorzystanie biogazu do przemiany w Kristianstadzie, Szwecja Ramka 10. Definicja zielonych miejsc pracy : przykład ze stanów Michigan i Kalifornia Ramka 11. GreenEvo: Akcelerator Zielonych Technologii Ramka 12. Polska Izba Biomasy Ramka 13. Innowacje pracowników w rozwój gospodarczy regionu (WIRED) Ramka 14. Inkubator Bethesda Green Ramka 15. Ekoznakowanie Ramka 16. Puglia przykład lokalnych łańcuchów dostaw na obszarach wiejskich we Włoszech Ramka 17. Londyn wydajność energetyczna w budynkach

11 Streszczenie raportu Zatrudnienie i rozwój lokalny w Polsce w kontekście zmian klimatycznych Streszczenie raportu Głównym celem projektu Zatrudnienie i rozwój lokalny w kontekście zmian klimatycznych była analiza wpływu zmian klimatycznych na nowe profile zawodowe i umiejętności w miejscu pracy oraz identyfikacja mechanizmów i praktyk mogących pomóc w procesie transformacji i dostosowania lokalnego rynku pracy do wymogów zielonej gospodarki. Niniejszy raport przedstawia również analizę wyzwań i możliwości w zakresie rozwoju zielonych kompetencji na przykładzie województw podlaskiego i pomorskiego. Główne wnioski Wnioski przedstawione w niniejszym raporcie stanowią podstawę dla zestawu rekomendacji dla polityk publicznych wspierających władze Polski, a w szczególności samorządy regionalne województw pomorskiego i podlaskiego, w dążeniu do transformacji w kierunku zielonej gospodarki, przy jednoczesnym tworzeniu nowych miejsc pracy i zapewnianiu wymaganych umiejętności. Niektóre z rekomendacji zilustrowane są praktycznymi przykładami metod przyjętych w różnych regionach państw OECD (przykłady dobrych praktyk znajdujące się w załączniku). Główne rekomendacje w zakresie politycznej strategii zostały streszczone w poniższym wykazie. Szczegółowa analiza poszczególnych rekomendacji znajduje się w dalszych częściach niniejszego raportu. Ramka 1. Główne rekomendacje Opracowanie zintegrowanej strategii zielonego wzrostu zachodzi potrzeba określenia międzysektorowej, długoterminowej strategii, koncentrującej się na wsparciu zielonej gospodarki. Strategia ta powinna zostać przygotowana przez i skonsultowana wśród szerokiego grona interesariuszy, w tym szczególnie przez przedstawicieli administracji publicznej, przedsiębiorców, środowiska akademickiego oraz partnerów społecznych. Przedmiotowa strategia powinna uwzględniać regionalne, krajowe i europejskie polityki i regulacje tak, aby uniknąć ewentualnych konfliktów i niespójności z innymi dokumentami. Można to osiągnąć przez: zaangażowanie właściwych tematycznie/obszarowo instytucji w opracowanie tej strategii, zapewnienie regionom autonomii w dostosowaniu ich działań do własnych uwarunkowań, włączenie priorytetów Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) do strategii, objęcie strategii konsultacjami ze wszystkimi zainteresowanymi podmiotami, powołanie na szczeblu regionalnym grup roboczych ds. zielonej gospodarki. Wzmocnienie instytucji rynku pracy i zwiększenie ich koordynacji w celu zapewnienia sprawnego przechodzenia do zielonej gospodarki, niezbędne będzie wzmocnienie zdolności instytucjonalnej instytucji rynku pracy, m.in. w zakresie gromadzenia i analizy danych, a także udoskonalenie narzędzi do prognozowania i monitorowania trendów na rynku pracy, do szybkiego reagowania i dostosowania instrumentów rynku pracy do rzeczywistych potrzeb. Instytucje rynku pracy powinny także wzmocnić swoją współpracę ze środowiskiem edukacyjnym, a także przedsiębiorcami, aby zapewnić właściwy kierunek prowadzonych przez nie działań. Można to osiągnąć przez: wsparcie zdobywania wiedzy i umiejętności, wsparcie tworzenia sieci i wymiany informacji, 11

12 Zatrudnienie i rozwój lokalny w Polsce w kontekście zmian klimatycznych Streszczenie raportu zwiększenie zdolności personelu zatrudnionego przy EFS do osiągania celów zielonego wzrostu, wykorzystanie możliwości wynikających z finansowania unijnego w szczególności EFS. Wspieranie powstawania sektorów zielonej gospodarki w Polsce istnieje duży potencjał dla rozwoju zielonych obszarów dla działalności gospodarczej. Kluczowe sektory w województwach podlaskim i pomorskim zostały już zidentyfikowane w rozdziale pierwszym, a inne mogą się również pojawić, jeśli zbiegną się potrzeby i oczekiwania kapitału ludzkiego z przedsiębiorstwami, przy sprzyjających warunkach gospodarczych. Jednakże ekologia ma nadal oddźwięk pejoratywny, a zielona gospodarka jest postrzegana jako proces bardzo kosztowny. W związku z powyższym, konieczne jest ciągłe podnoszenie świadomości na temat dostępnych form zazieleniania gospodarki, z wykorzystaniem odpowiednich strategii komunikacyjnych i solidnych danych statystycznych. W tym celu można również wykorzystać krajowe i zagraniczne przykłady dobrych praktyk. Dodatkowo, istotne jest, aby wszystkie te działania były dopasowane do możliwości i silnych stron danego regionu, np. turystyka kulturowa i odnawialne źródła energii w województwie pomorskim (zwłaszcza wiatrowa i biogazowa), a także turystyka przyrodnicza, ekologiczne przetwórstwo żywności czy produkcja biomasy w regionie podlaskim. Można to osiągnąć przez: poszerzenie świadomości na temat zielonej gospodarki, zmianę zachowań, stymulowanie popytu na zielone produkty i usługi, ukierunkowanie wsparcia na sektory stanowiące potencjał każdego regionu. Tworzenie nowych miejsc pracy w ramach zielonej gospodarki najlepszym sposobem na propagowanie koncepcji zielonej gospodarki jest tworzenie nowych miejsc pracy i upowszechnianie lepszego standardu życia. Dlatego też kluczowe jest wspieranie przedsiębiorczości w tzw. zielonych sektorach. Aktualnie brakuje wśród MŚP elastycznego podejścia do wykorzystania możliwości i pojawiających się okazji biznesowych, a także dynamicznego dostosowywania się do nowych wymagań w kontekście zielonej gospodarki. System edukacji powinien lepiej przygotowywać absolwentów do wymogów rynku pracy tak, aby byli oni gotowi od razu wykonywać swoje obowiązki zawodowe. W związku z powyższym, wzmocnienie współpracy między przedsiębiorstwami a uczelniami i jednostkami badawczymi jest niezbędne do osiągnięcia tego celu. Wymiana informacji i ciągły monitoring potrzeb występujących po stronie przedsiębiorstw są niezbędne do zapewnienia absorpcji kapitału ludzkiego na poziomie regionalnym. Można to osiągnąć przez: wspieranie rozwoju MŚP, wspieranie współpracy między przedsiębiorstwami a sektorem nauki, w celu tworzenia rozwiązań innowacyjnych. Zapewnienie odpowiednich umiejętności na rynku pracy w systemie rynku pracy w Polsce istnieje znacząca rozbieżność pomiędzy popytem a podażą kwalifikacji i dostępnymi umiejętnościami. W celu zapewnienia odpowiednich umiejętności, niezbędnych w kontekście funkcjonowania zielonej gospodarki, wskazane byłoby w pierwszej kolejności wzmocnienie potencjału instytucji rynku pracy (na poziomie lokalnym/ regionalnym) do zbierania danych, analizowania i monitorowania potrzeb przedsiębiorstw w poszczególnych branżach. Istotne jest również, aby inne podmioty prowadzące kształcenie lub działalność szkoleniową (organizacje pozarządowe, szkoły, centra szkoleniowe) miały dostęp do tego rodzaju informacji i były partnerem w trakcie tworzenia programów rozwoju umiejętności przez sektor publiczny. Warto wspomnieć, iż umiejętności potrzebne w ramach zielonej gospodarki są nie tylko umiejętnościami formalnymi lub technicznymi, ale także kwalifikacjami miękkimi, związanymi z odpowiednim zachowaniem i postawą w miejscu pracy, co jest niejednokrotnie pomijane lub niedoceniane. Kluczowym aspektem jest również potrzeba lepszej koordynacji i komunikacji na temat działań podejmowanych przez różne ministerstwa i agencje na poziomie centralnym i regionalnym. Można to osiągnąć przez: szczegółową identyfikację umiejętności potrzebnych na rynku pracy, wspieranie i formalne potwierdzanie szkoleń prowadzonych przez organizacje pozarządowe, szkolenia dla trenerów, koncentrację szkoleń w MŚP na obszarach stanowiących ich potencjał rozwojowy, 12

13 Streszczenie raportu Zatrudnienie i rozwój lokalny w Polsce w kontekście zmian klimatycznych uznawanie kwalifikacji zdobytych w trybie pozaformalnym, rozpoczęcie badań wśród pracodawców, celem ustalenia cech poszczególnych miejsc pracy, lepsze ukierunkowanie środków EFS, przez właściwą koordynację działań. Lepsze wykorzystanie informacji od migrantów zagranicznych do prognozowania potrzebnych w przyszłości umiejętności Polacy przebywający za granicą są ważnym, dotychczas niewykorzystywanym źródłem informacji i umiejętności. Polscy migranci mogą być pomocni przy określaniu innowacyjnych metod przewidywania umiejętności i szkoleń niezbędnych w przyszłości dla zielonej gospodarki. Jest to również duża szansa dla nich, aby w pełni wykorzystać umiejętności nabyte za granicą. W takich sektorach gospodarki jak: budownictwo, przemysł stoczniowy czy produkcja zielonych komponentów (np. turbiny wiatrowe), konsultacje z migrantami mogą okazać się bardzo pomocne w identyfikacji nisz rynkowych, wymaganych umiejętności i możliwości biznesowych oraz szkoleniowych w zielonej gospodarce, które mogłyby być rozwijane w Polsce. W szczególności ludzie ci mogą dostarczyć informacji na temat niezbędnych szkoleń i umiejętności, a także sposobów ich dostarczania/nabywania. Można to osiągnąć przez: konsultowanie się z migrantami, w celu określenia umiejętności i szkoleń wymaganych w zielonych sektorach za granicą, tworzenie zachęt na rzecz powrotu wykwalifikowanych osób migrujących migracja wewnętrzna i zewnętrzna. Dostosowanie kształcenia i umiejętności do potrzeb poszczególnych branż dane zgromadzone w trakcie wizyty studyjnej ekspertów OECD wskazują, iż edukacja i system szkoleń nie są dostosowane do potrzeb zielonych przedsiębiorstw w zakresie umiejętności formalnych, kwalifikacji i postaw. Większe zaangażowanie przedsiębiorstw w opracowywanie programów nauczania i zaangażowanie przedstawicieli biznesu w szkolenia mogłyby efektywnie zaspokoić ich rzeczywiste potrzeby. Równie ważna w tym obszarze jest elastyczność, zarówno od strony podażowej (uniwersytetów, uczelni, ośrodków szkoleniowych), jak i popytowej, tj. przedsiębiorstw w odniesieniu do lepszego dopasowania programów nauczania. Z jednej strony firmy mogłyby być poproszone o umożliwienie praktyk lub staży, z drugiej zaś uczelnie mogłyby włączyć bardzo specjalistyczne zagadnienia do swoich programów nauczania. Ponadto, wskazane byłoby zazielenianie programów nauczania w ramach poszczególnych dyscyplin i kierunków tak, aby coraz większa ich liczba uwzględniała aspekty ekologiczne i ochrony środowiska naturalnego. Budowanie i zmiana postaw w kierunku bardziej ekologicznych powinny być prowadzone już od najmłodszych lat. Można to osiągnąć przez: zaangażowanie przedsiębiorstw w opracowanie programów nauczania, wprowadzenie bardziej praktycznych kursów z udziałem przedstawicieli konkretnych branż, koncentrowanie się na określonych obszarach i wprowadzanie szkoleń modułowych, wprowadzanie elementów zielonej gospodarki do programów nauczania w różnych branżach. Ustalenie definicji i celów, aby lepiej wspierać zieloną gospodarkę aby w pełni zrozumieć pojęcie zielonej gospodarki, istotne jest wsparcie inicjatyw i stymulacja rozwoju działalności gospodarczej we właściwych kierunkach. W tym celu konieczna jest definicja, która będzie skonsultowana i zatwierdzona przez większość znaczących podmiotów społecznych i gospodarczych w Polsce. Ważne jest również to, aby definicja zielonej gospodarki była adekwatna do rzeczywistości, biorąc pod uwagę istniejące czynniki społecznogospodarcze. Powinna ona zawierać realne i mierzalne cele, zgodne z ogólną wizją rozwoju Polski w kontekście ekologii. Wizja ta powinna być odzwierciedlona na różnych poziomach w tym w regionalnych strategiach rozwoju czy programach operacyjnych. Ważnym elementem rozwoju zielonej gospodarki jest wyłonienie lidera, który mógłby koordynować cały ten proces zarówno na poziomie krajowym, jak i lokalnym. Identyfikacja lidera może być odgórna lub samoistna. Do najbardziej udanych przykładów transformacji w kierunku zielonej gospodarki za pośrednictwem lidera należą Korea i Londyn. Można to osiągnąć przez: opracowanie definicji zielonej gospodarki we współpracy z sektorem publicznym i partnerami społecznymi, włączenie definicji zielonej gospodarki do regionalnych strategii rozwoju gospodarczego i programów operacyjnych, 13

14 Zatrudnienie i rozwój lokalny w Polsce w kontekście zmian klimatycznych Streszczenie raportu doprecyzowanie wizji i ustalenie mierzalnych celów, identyfikację lidera zmian. Budowa potencjału zielonej gospodarki brak świadomości na temat zielonej gospodarki oraz możliwości i korzyści, jakie za sobą niesie, jest poważną barierą w rozwoju zielonego wzrostu na poziomie lokalnym i krajowym. Dlatego też istotne są wszelkiego rodzaju inicjatywy uświadamiające, polegające m.in. na rozpowszechnianiu przykładów dobrych praktyk, korzyści i możliwości płynących z zielonej gospodarki oraz ułatwianie rozpoznawania produktów ekologicznych, rozwiązań energooszczędnych i nowych możliwości biznesowych. Ekoznakowanie i programy certyfikacji produktów ekologicznych powinny być rozwijane, a społeczeństwo edukowane w zakresie ich rozpoznawania i konkretnych zalet. Istotne jest również budowanie potencjału instytucjonalnego. Administracja publiczna, w tym szczególnie kadry PSZ, powinna być dobrze poinformowana o definicjach, celach i wizjach rozwoju zielonej gospodarki, a także odbyć odpowiednie szkolenia (np. dofinansowane z EFS), w celu lepszego wspierania zielonych przedsiębiorstw, wdrażania polityk publicznych i zapewniania skuteczności realizacji strategii zielonego wzrostu. Można to osiągnąć przez: poszerzanie wiedzy na temat pełnego zakresu zielonej gospodarki, ukierunkowanie działań na ochronę środowiska już na wczesnym etapie, edukowanie społeczeństwa w zakresie oznakowania ekologicznego i ekologicznej certyfikacji, szkolenie samorządów regionalnych i kadr wdrażających EFS, w celu lepszego wspierania zielonych przedsiębiorstw. Zwiększenie koordynacji polityk publicznych i programów w celu budowy nowej polityki dla wzrostu gospodarczego, niezbędna wydaje się lepsza koordynacja działań podejmowanych przez różne ministerstwa odpowiedzialne za poszczególne polityki publiczne. Warunkiem jest również większe zbliżenie polityki edukacyjnej z działaniami na rzecz zatrudnienia i rozwoju gospodarczego zwłaszcza na poziomie regionalnym. Wydaje się, że partnerstwa regionalne są tym skutecznym mechanizmem, który łączy podmioty społeczne i gospodarcze wokół konkretnych projektów i przedsięwzięć, co pozwala skuteczniej je realizować. Dobrym przykładem jest tu inicjatywa WIRED z USA (opisana w części dotyczącej dobrych praktyk). Można to osiągnąć przez: lepsze powiązanie edukacji, zatrudnienia i wzrostu gospodarczego w ramach zielonej strategii, wspomaganie i podtrzymywanie partnerstw regionalnych. Efektywne wspieranie rozwoju zielonych rynków istotne jest posiadanie dostępu do danych na temat rozwoju istniejących branż gospodarki (które z nich się rozwijają, a które zanikają), w celu analizy zapotrzebowania na nowe zielone gałęzie przemysłu. Analiza trendów i prognozowanie zapotrzebowania na konkretne gałęzie gospodarki stanowią istotny element w prowadzeniu polityki rozwoju. W tym celu ważne byłoby zmniejszenie obciążeń biurokratycznych i ułatwianie wchodzenia na rynek nowych przedsiębiorstw w tych zidentyfikowanych sektorach (wiedza na temat tego, które wspierać, a których nie). Firmy mogłyby również korzystać z łatwiejszego dostępu do informacji na temat możliwości wsparcia, dostępnej pomocy technicznej, możliwości finansowania swoich działań i poszukiwania perspektyw na rynku za pomocą jednej platformy, systemu centralnego na bazie tzw. jednego okienka. Dodatkowo istotnym elementem wspierającym rozwój zielonych rynków jest rozszerzenie procesów zamówień publicznych o zielone zamówienia publiczne (pomocny może okazać się przykład szkół publicznych w Toronto). Można to osiągnąć przez: uformowanie grupy zadaniowej badającej potrzeby rozwijających się zielonych branż, ułatwienie przedsiębiorstwom dostępu do informacji i programów wsparcia (konkursów), wykorzystanie prawa zamówień publicznych do wspierania zielonych przedsiębiorstw. Wspieranie zielonej przedsiębiorczości tworzenie nowych przedsiębiorstw i szerzenie kultury przedsiębiorczości musi być w Polsce stymulowane. Mimo że podczas wizyty studyjnej w województwach pomorskim i podlaskim zostały zidentyfikowane dobre praktyki z zakresu zielonej przedsiębiorczości, to wciąż brakuje masy krytycznej, aby tego typu inicjatywy mogły powstawać według jakiegoś jednego, uniwersalnego modelu. Istnieje zatem konieczność wyposażenia przedsiębiorców i właścicieli małych firm w narzędzia i sposoby ułatwiające dostosowanie ich działalności do potrzeb zielonej gospodarki. Finansowanie, w tym również ze 14

15 Streszczenie raportu Zatrudnienie i rozwój lokalny w Polsce w kontekście zmian klimatycznych środków publicznych (np. poprzez badania i rozwój lub wsparcie EFS) powinno być łatwiej dostępne, a subsydia i dotacje to tylko przykłady możliwych instrumentów wsparcia. Zorientowanie na rozwój kluczowych sektorów (określonych w niniejszym raporcie) i budowa dla nich tzw. łańcucha dostaw powinny okazać się skuteczne w rozwoju zielonych przedsiębiorstw, a tym samym w tworzeniu nowych miejsc pracy. Można to osiągnąć przez: ustanowienie lokalnych zielonych inkubatorów do wspierania zielonej przedsiębiorczości, poprawę dostępu do finansowania w celu rozwijania zielonych przedsiębiorstw, rozszerzenie systemu dotacji na wspieranie działań służących oszczędzaniu energii, ocenę wpływu środków EFS na wspieranie przedsiębiorstw, wsparcie rozwoju łańcuchów dostaw w kluczowych sektorach gospodarki. Efektywne wykorzystanie EFS do wspierania zielonej gospodarki użycie środków EFS do przyspieszenia zmian gospodarczych w kierunku rozwiązań bardziej ekologicznych będzie możliwe, jeśli środki te zostaną wykorzystane we właściwy sposób. Jak wspomniano powyżej, istnieje wyraźna konieczność wzmocnienia potencjału instytucjonalnego wśród kadr instytucji wdrażających EFS i przedstawicieli rynku pracy pod kątem wiedzy i świadomości na temat definicji, wizji i celów zielonej gospodarki oraz ukierunkowania ich działań zgodnie z wyraźnie wyartykułowaną strategią. Ale jednocześnie należy zauważyć, że szanse na rozwój mogą nie zostać w pełni wykorzystane, jeśli również środki Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) nie zostaną udostępnione przedsiębiorcom na odpowiednie inwestycje, chociażby pośrednio (poprzez inwestycje w nowe technologie), gdyż to ostatecznie przedsiębiorstwa są źródłem miejsc pracy i dochodów. Można to osiągnąć przez: wykorzystanie EFS do budowy systemu zbierania danych i informacji, wykorzystanie EFS do wzmocnienia rozwoju zielonych zamówień publicznych, wykorzystanie EFS do wzmocnienia rozwoju zielonych standardów/certyfikatów, wykorzystanie EFS do przeprowadzania audytu energetycznego, wykorzystanie EFS do ułatwiania dostępu do kapitału, wykorzystanie EFS do budowania zdolności instytucjonalnych, wykorzystanie EFS do tworzenia programów rozwoju zielonej przedsiębiorczości, wykorzystanie EFS do klasyfikacji umiejętności i kwalifikacji oraz dostarczenia dla nich odpowiednich szkoleń, wykorzystanie EFS do podnoszenia świadomości na temat zielonej gospodarki. 15

16 Zatrudnienie i rozwój lokalny w Polsce w kontekście zmian klimatycznych Rozdział 1: Zielona gospodarka w Polsce Rozdział 1: Zielona gospodarka w Polsce Ogólne dane społeczno-gospodarcze Dwa usytuowane w różnych częściach Polski województwa podlaskie i pomorskie, będące przedmiotem niniejszego badania, postrzegane są jako regiony o skrajnie różnych tendencjach rozwojowych. Województwo pomorskie, położone w północnej Polsce, postrzegane jest jako region o bardziej dynamicznym podejściu do kwestii gospodarczych, podczas gdy województwo podlaskie, znajdujące się na tzw. ścianie wschodniej Polski, jest regionem mniej dynamicznym pod względem gospodarczym. Jednak analiza PKB na poziomie kraju oraz na poziomie obydwu województw wykazuje podobne wyniki (zob. tabela 1). Problemem jest względnie niski poziom PKB per capita w województwie podlaskim, który odpowiada 70% średniej krajowej oraz 70% poziomu PKB w województwie pomorskim. Tabela 1. Główne wskaźniki PKB Średni PKB per capita (w PLN według cen bieżących) POLSKA WOJEWÓDZTWO PODLASKIE WOJEWÓDZTWO POMORSKIE Udział PKB regionu w PKB Polski (w %) WOJEWÓDZTWO PODLASKIE 2,38 2,45 2,44 2,40 2,35 2,33 2,30 2,32 WOJEWÓDZTWO POMORSKIE 5,63 5,57 5,69 5,63 5,60 5,65 5,68 5,70 Źródło: wyliczenia na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS Główne sektory gospodarki w obu regionach znacznie się między sobą różnią. Województwo podlaskie posiada wysoki odsetek ludności zamieszkującej obszary wiejskie, gdzie zatrudnienie w rolnictwie stanowi jedną trzecią wszystkich miejsc pracy. Przemysł wytwórczy i handel stanowią dwa sektory o podobnym odsetku zatrudnionych w stosunku do ogółu miejsc pracy (około jednej siódmej). Województwo podlaskie posiada względnie niski odsetek osób zatrudnionych w telekomunikacji i informatyce, w hotelarstwie i gastronomii, usługach finansowych, pośrednictwie handlu nieruchomościami oraz profesjonalnej obsłudze działalności gospodarczej. Odsetek osób zatrudnionych w usługach publicznych (administracja, szkolnictwo, służba zdrowia) w województwie podlaskim jest porównywalny z odsetkiem osób zatrudnionych w województwie pomorskim oraz w Polsce ogółem. Z drugiej zaś strony, w województwie pomorskim istnieje dość nowoczesna (jak na polskie warunki) struktura zatrudnienia ze znacznie wyższym odsetkiem zatrudnionych w usługach, przemyśle wytwórczym, budownictwie, handlu i szkolnictwie. Dane dotyczące województwa pomorskiego wydają się bardziej korzystne pod względem rozwoju gospodarczego niż średnia dla całego kraju. Analiza wartości dodanej brutto generowanej przez te dwa województwa również pokazuje różnice pomiędzy obydwoma regionami. W województwie podlaskim 10% przychodu pochodzi z rolnictwa, podczas gdy w województwie pomorskim i w skali całego kraju sektor ten nie odgrywa istotnej roli. Inne usługi, które obejmują standardowo usługi publiczne (np. szkolnictwo, administrację publiczną, sektor bezpieczeństwa i obronności), generują o wiele wyższą wartość dodaną brutto w województwie podlaskim niż w województwie pomorskim lub też średnio w skali całego kraju. Dane te wskazują również, że wartość dodana brutto na pracownika wytworzona w województwie podlaskim jest średnio o 22% niższa 16

17 Rozdział 1: Zielona gospodarka w Polsce Zatrudnienie i rozwój lokalny w Polsce w kontekście zmian klimatycznych niż na pozostałym obszarze kraju. Przyczyna leży w dość wysokim odsetku zatrudnionych w rolnictwie, które nie generuje wysokich zysków. Wyniki osiągane w województwie pomorskim wskazują na znacznie bardziej nowoczesną strukturę generowania zysków w porównaniu z pozostałymi regionami kraju. Kluczową cechą, którą można zaobserwować, jest istotna rola usług rynkowych w generowaniu przychodów. Z drugiej strony, wysokie wyniki osiągane w województwie pomorskim wypływają w dużej mierze z niskiego odsetka zatrudnionych w rolnictwie, które jest niskodochodowe. W obu regionach handel i usługi odgrywają główną rolę w generowaniu przychodów. Sektor wytwórczy generuje większe przychody w województwie pomorskim (22,2%) niż w województwie podlaskim (18,2%). Bezrobocie w województwie podlaskim jest na niższym poziomie w stosunku do województwa pomorskiego i pozostałych regionów w kraju, a to z uwagi na fakt, iż rolnictwo wciąż odgrywa w nim kluczową rolę. W trudnych czasach, gdy ludność zamieszkująca obszary wiejskie straciła zatrudnienie w przemyśle wytwórczym, handlu czy usługach, deklarowała, iż jest zatrudniona w gospodarstwie, aby mieć ubezpieczenie zdrowotne i emerytalne. Począwszy od 2004 r. (roku przystąpienia Polski do UE) stopa bezrobocia systematycznie spada z uwagi na silne tendencje imigracyjne wśród młodych ludzi, a także z uwagi na stopniowy wzrost gospodarczy w skali całego kraju. Zgodnie z raportem OECD 1 różnica w średnich zarobkach pracowników zatrudnionych w Polsce na pełny etat pomiędzy kobietami a mężczyznami jest jedną z najniższych spośród 21 państw przeanalizowanych przez OECD (po Nowej Zelandii i Belgii) i plasuje się na trzeciej pozycji w rankingu. W 2004 r. stopa bezrobocia wśród kobiet w Polsce była najwyższa spośród wszystkich państw OECD (wynosiła około 20%), ale jednocześnie stopa bezrobocia wśród mężczyzn plasowała się na najwyższym poziomie spośród wszystkich państw OECD (około 18%). Kobiety zajmują gorzej płatne stanowiska niż mężczyźni, a co za tym idzie mniej zarabiają. Nie są dostępne dane dotyczące udziału kobiet w poszczególnych sektorach gospodarki. Podsumowując, obydwa regiony znacznie różnią się między sobą ze względu na rozbieżne cechy regionalne (zob. tabela 2). Tabela 2. Regionalna charakterystyka województw podlaskiego i pomorskiego WOJEWÓDZTWO PODLASKIE Lokalizacja Polska Wschodnia geograficzna Demografia Malejąca liczba ludności ( 3% w latach ); głównie ludność zamieszkująca obszary wiejskie. Największym miastem w województwie jest Białystok ( mieszkańców). W województwie dominują małe miasteczka. Wysoki odsetek ludności stanowią osoby bardzo młode i starsze. Występuje ubytek migracyjny. Sektor o dużym znaczeniu gospodarczym Zatrudnienie Przedsiębiorstwa Inwestycje Dominacja rolnictwa, które odpowiada za jedną trzecią zatrudnionych w regionie oraz za jedną dziesiątą wartości dodanej brutto regionu. Stopa bezrobocia wynosiła 10,8% w 2010 r., w porównaniu do średniej krajowej na poziomie 9,6% dane te mogły być nieco zaniżone z uwagi na duży odsetek pracowników, którzy nie zgłaszają się jako bezrobotni i którzy pracują jedynie sezonowo; a stanowią oni grupę pracowników produkujących na własne potrzeby. Rosnąca liczba przedsiębiorstw, jednak poziom przedsiębiorczości jest niższy niż w skali całego kraju. Gospodarka w dużej mierze zależna od krajowych i unijnych dotacji. Inwestycje głównie w sektorze wytwórczym, będące na niższym poziomie niż średnia krajowa. WOJEWÓDZTWO POMORSKIE Polska Północna, wzdłuż wybrzeża Morza Bałtyckiego Rosnąca liczba ludności (+2% w latach ); większość ludności (1 mln) mieszka w Trójmieście (Gdańsk, Sopot, Gdynia). Dwukrotnie wyższa liczba ludności niż w województwie podlaskim. Wyższy odsetek osób aktywnych zawodowo. Województwo pomorskie w większym stopniu opiera się na sektorze wytwórczym oraz usługach, zwłaszcza na: turystyce, elektronice, wyrobie maszyn i przetwórstwie żywności. Stopa bezrobocia wynosiła 9,2% w 2010 r., co stanowiło nieco niższy odsetek niż średnia krajowa, która wyniosła 9,6%. Rosnąca liczba przedsiębiorstw, a poziom przedsiębiorczości jest wyższy niż w skali całego kraju. Inwestycje głównie w sektorze wytwórczym, na wyższym poziomie niż średnia krajowa. Duży odsetek inwestycji w sektorach budowlanym i obrotu nieruchomościami. 1 OECD, 2007, Women and Men in OECD Countries, Paryż. 17

18 Zatrudnienie i rozwój lokalny w Polsce w kontekście zmian klimatycznych Rozdział 1: Zielona gospodarka w Polsce Pomimo widocznych różnic, oba te regiony posiadają także szereg punktów zbieżnych: w obu regionach odnotowuje się wzrost gospodarczy na poziomie podobnym do średniej krajowej oraz rosnącą liczbę rejestrowanych przedsiębiorstw, dostrzegana jest potrzeba kompromisów pomiędzy potrzebą ochrony środowiska a koniecznością rozwoju gospodarczego. Przepisy w sprawie ochrony środowiska postrzegane są jako bariera hamująca rozwój gospodarczy, zaś wyznaczenie obszaru w ramach sieci Natura 2000 jawi się bardziej jako przeszkoda niż pomoc w tworzeniu zielonych miejsc pracy, węgiel w ostatnich dziesięcioleciach wciąż pozostawał niedrogim i dość powszechnym źródłem energii w Polsce, a także napędzał wzrost gospodarczy; stąd też niechęć niektórych grup społecznych do zwiększenia udziału energii pochodzącej z odnawialnych źródeł w ogólnej produkcji energii, zielona gospodarka jest nowym pojęciem w Polsce i dlatego część z grona zainteresowanych wciąż ma sceptyczne nastawienie do tego obszaru polityki, obawiając się rzeczywistych motywacji tzw. ruchów ekologicznych. Ponadto, środowisko naturalne wydaje się być traktowane jako obszar o niskim priorytecie w porównaniu z innymi obszarami polityk publicznych. Zatrudnienie w ramach zielonej gospodarki Problemy związane z definicjami. Nie istnieje żadna oficjalna definicja zielonej gospodarki, zielonych miejsc pracy, czy zielonych sektorów gospodarki w Polsce. Próbę zdefiniowania zielonych miejsc pracy podjęła organizacja pozarządowa Instytut dla Ekorozwoju która zdefiniowała zielone miejsca pracy jako miejsca pracy będące efektem przedsięwzięć związanych z inwestycjami kapitałowymi lub niekapitałowymi, które zmniejszają negatywny wpływ gospodarki i obszarów użyteczności publicznej na środowisko. Zielone miejsca pracy mogą powstać w każdym sektorze gospodarki, pod warunkiem, że pracownicy będą w sposób bezpośredni lub pośredni zaangażowani w polepszanie środowiska w danym obszarze oraz poczynią starania mające na celu wyeliminowanie działań szkodliwych dla środowiska w perspektywie krótko- i długoterminowej 2. Ta szeroka definicja jest bez wątpienia pierwszą próbą zdefiniowania zjawiska. W Polsce istnieje jednak bardzo sformalizowany system definiowania działalności gospodarczej, oparty na podstawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Interpretowanie tej klasyfikacji może być dokonywane wyłącznie przez Główny Urząd Statystyczny (GUS), lecz klasyfikacja ta nie jest dostosowana do nowo powstających miejsc pracy, związanych z zieloną gospodarką, zaś oficjalne definicje mogą zostać wprowadzone wyłącznie w drodze zmiany ustawy przez Parlament. Z uwagi na brak oficjalnych definicji: zielonej gospodarki, zielonych miejsc pracy oraz zielonych sektorów gospodarki, przeznaczanie środków finansowych na wspieranie tych obszarów jest utrudnione. Dane dotyczące zielonych miejsc pracy w Polsce. Fundacja Ekonomistów Środowiska i Zasobów Naturalnych dokonała pomiaru liczby zielonych miejsc pracy w obszarze ochrony środowiska w Polsce w 2007 r. oraz wskazała na obszary, w których zielone miejsca pracy są obecne. Szacunkowe dane dotyczące Polski są następujące: 1. zatrudnienie ogółem w obszarze ochrony środowiska: osoby (około 2,5% zatrudnionych ogółem w Polsce), 2. zatrudnienie w obszarze ochrony powietrza i klimatu: osoby, 3. zatrudnienie w obszarze oczyszczania ścieków: osoby, 4. zatrudnienie w obszarze zarządzania odpadami: osoby, 5. zatrudnienie w obszarze ochrony gleby oraz wód powierzchniowych i podziemnych: 9003 osoby, 6. zatrudnienie w obszarze ochrony przed hałasem i wibracjami: 1940 osób, 7. zatrudnienie w obszarze ochrony krajobrazu i zachowania różnorodności biologicznej: 2050 osób, 8. Zatrudnienie w obszarze ochrony przed promieniowaniem: 5668 osób, 9. B+R: osób, 10. inne produkty oraz usługi środowiskowe: osób, 11. zarządzanie gospodarką wodną: osoby, 12. leśnictwo: 1747 osób, 13. zarządzanie dziką florą i fauną: 6497 osób, 14. zarządzanie produktami górnictwa: 9681 osób, 15. Zarządzanie materiałami surowcowymi: osoby, 16. inne: 1985 osób. 2 Zob. 18

19 Rozdział 1: Zielona gospodarka w Polsce Zatrudnienie i rozwój lokalny w Polsce w kontekście zmian klimatycznych Szacunkowe dane Fundacji opierają się na istniejącej klasyfikacji statystycznej, nieobejmującej energii odnawialnej, zielonego marketingu, zielonych zamówień publicznych i innych rodzajów działalności zazwyczaj włączanych w obszar zielonej gospodarki. Kapitał ludzki i szkolenia w zakresie zielonej gospodarki Dostępne dane dotyczące umiejętności oraz oferty szkoleń są ograniczone, zwłaszcza w kontekście zielonej gospodarki. Poniżej znajduje się rozwinięcie głównych dostępnych informacji. Wysoki odsetek osób studiujących na wyższych uczelniach. Polska jest jednym z liderów w Europie pod względem odsetka osób kontynuujących naukę na poziomie wyższym. Ogólna liczba studentów szkół wyższych utrzymuje się na poziomie 1,8 1,9 mln rocznie. W porównaniu z ogólną liczbą mieszkańców Polski (ok. 38 milionów osób) jest to bardzo wysoki odsetek. Do tej sytuacji przyczyniło się powstanie prywatnych szkół wyższych, stanowiących konkurencję dla państwowych instytucji tego typu. Są one stosunkowo niedrogie i łatwo dostępne, umożliwiają więc studentom uczestniczenie w zajęciach wieczorowych czy weekendowych, co pozwala na połączenie pracy zawodowej i nauki. Liczba studentów studiów podyplomowych podwoiła się na przestrzeni ostatnich 10 lat. Liczba studentów studiów podyplomowych stale rośnie, również dzięki wsparciu ze strony władz państwowych oraz silnemu trendowi, aby kontynuować naukę. W Polsce liczba studentów studiów podyplomowych wzrosła dwukrotnie na przestrzeni ostatnich 10 lat. W województwie pomorskim liczba ta wzrosła trzykrotnie, przekraczając średnią krajową. W województwie podlaskim zmiany w skali roku były znaczne, a w 2009 r. liczba aktywnych studentów osiągnęła poziom dwukrotnie wyższy w porównaniu z rokiem Wciąż niski odsetek osób korzystających z kształcenia ustawicznego. Jeśli weźmiemy pod uwagę odsetek osób korzystających z kształcenia ustawicznego, wówczas można zaobserwować, że liczby te nieznacznie rosną w skali kraju i ustabilizowały się w obu regionach na podobnym poziomie. Około 3 4% ludności w wieku lat korzysta z różnych form kształcenia. Oznacza to, iż na przestrzeni 5 lat około 16 20% dorosłej ludności kraju uczestniczy w różnego rodzaju zajęciach. Dane te w rzeczywistości mogą być nawet wyższe. Poza badaniem przeprowadzonym przez Eurostat w 2001 r. nie istnieją żadne inne bardziej aktualne badania. W województwie podlaskim dane dotyczące zawodów, będące kluczowe dla rozwoju gospodarczego kraju, są znacznie niższe niż w województwie pomorskim oraz niższe od średniej krajowej. Sektor szkolnictwa wciąż nie zapewnia wysokiej jakości nauczania. Zgodnie z wynikami badania zatytułowanego Umiejętności dla przyszłości 3, umiejętności komunikacyjne, umiejętność pracy w zespole czy rozwiązywania problemów, jak również szkolenia na temat przedsiębiorczości, były prowadzone w Polsce na wyższych uczelniach na poziomie spełniającym oczekiwania przedsiębiorstw w 50 70%, co powoduje wiele zróżnicowanych problemów. Dwa obszary, w których zaobserwowano największe braki, to zdolności interpersonalne oraz szkolenia na temat przedsiębiorczości i umiejętności podejmowania inicjatywy. Stanowczo lepiej wypada ocena zdolności uczenia się oraz umiejętności technologicznych. Wskazuje to na ogólną, widoczną na polskich uczelniach tendencję braku nauczania wiedzy praktycznej, która jest przekazywana na niewystarczającym poziomie, zaś to właśnie wiedza praktyczna jest najwyżej oceniana przez firmy. Bardzo wąski zakres kształcenia formalnego w zakresie zielonych umiejętności. Na poziomie całego kraju oraz na poziomie badanych regionów nie istnieją analizy związane z umiejętnościami, na które istnieje zapotrzebowanie w ramach zielonej gospodarki. Absolwenci kierunków związanych z ochroną środowiska kończący państwowe i prywatne uczelnie, mają następnie problemy ze znalezieniem pracy. Uczelnie oferują dwa główne kierunki: inżynieria środowiska oraz zarządzanie ochroną środowiska. W obydwu analizowanych województwach programy nauczania nie przewidują zajęć z obszaru przedsiębiorczości przyjaznej środowisku. Szkolenia w MŚP wciąż stanowią duży problem. Badanie przeprowadzone przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) wykazało, że jedna trzecia polskich MŚP nie bierze udziału w żadnych szkoleniach. Dwa główne obszary szkoleń, w których uczestniczą pracownicy MŚP, obejmują kwestie zawodowe oraz księgowość/finanse. Szkolenie z zarządzania przyciąga jedynie 4% przedsiębiorstw. Dane te potwierdzają się również na poziomie województw. Ostatnie badanie 3 P. Kulawczuk et al, 2010, Umiejętności dla przyszłości. W jaki sposób szkoły wyższe spełniają oczekiwania przedsiębiorców w Europie. Analiza sytuacji w Polsce, we Włoszech, w Portugalii i w Turcji, Warszawa. 19

20 Zatrudnienie i rozwój lokalny w Polsce w kontekście zmian klimatycznych Rozdział 1: Zielona gospodarka w Polsce przeprowadzone przez OECD 4 wykazało, że dane dotyczące subregionu Zagłębia Dąbrowskiego nie różnią się znacznie od średniej krajowej. W raporcie OECD stwierdzono, że najczęstsze szkolenie, w jakim uczestniczyły przedsiębiorstwa, było związane z obowiązkowymi szkoleniami z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Jednak 41,7% wszystkich przedsiębiorstw, które uczestniczyły w jakichkolwiek szkoleniach, brało udział w szkoleniach związanych z przyuczeniem do wykonywanej pracy. Bez wątpienia wynika to ze specyficznego charakteru gospodarki regionu, zdominowanej przez sektor wytwórczy (produkcja w branży mechanicznej i elektromechanicznej). Pracownicy firm zaangażowanych w innowacje uczestniczą w szkoleniach zawodowych znacznie częściej. Uczestnictwo w szkoleniach związanych z zarządzaniem, księgowością, finansami czy informatyką jest znikome. Tymczasem zapotrzebowanie na umiejętności w zakresie przedsiębiorczości czy na umiejętności społeczne jest bardzo wysokie. Jednak przedsiębiorstwa biorą udział w szkoleniach rozwijających tego typu umiejętności bardzo rzadko. Wyobrażenie na temat efektów takiego szkolenia jest również raczej negatywne. Najbardziej zaskakującą cechą zebranych odpowiedzi było przekonanie o braku korzyści płynących z odbytego szkolenia, które nie przekładały się na korzyści ekonomiczne dla firmy (na przykład podniesienie konkurencyjności, wydajności czy innowacyjności firmy itp.). Polityki krajowe mające wpływ na zieloną gospodarkę Krajowe programy redukcji emisji gazów cieplarnianych Całościowa polityka mająca na celu redukcję emisji gazów cieplarnianych w Polsce jest aktualnie przygotowywana. Krajowy Program Redukcji Emisji Gazów Cieplarnianych jest opracowywany przez Ministerstwo Gospodarki, które w czerwcu 2010 r. rozpoczęło konsultacje społeczne dotyczące Projektu Wytycznych Dotyczących Krajowego Programu Redukcji Emisji Gazów Cieplarnianych. Proponowany program zakłada zidentyfikowanie działań mających na celu zredukowanie emisji gazów cieplarnianych we wszystkich obszarach kraju, w sposób najbardziej efektywny kosztowo. Założeniem tego programu jest zbadanie wszystkich obszarów, w których możliwe jest zredukowanie emisji gazów cieplarnianych, w tym poprzez zmianę zasadniczego podejścia do działalności lub też gruntowną zmianę filozofii myślenia oraz zachowań społecznych. Dodatkowe dwa cele zakładają, iż redukcja emisji gazów cieplarnianych będzie kołem zamachowym rozwoju gospodarczego oraz że redukcja emisji zostanie osiągnięta w sposób jak najbardziej racjonalny z punktu widzenia ponoszonych kosztów. Polityka energetyczna Polski do 2030 roku Zrozumienie potrzeby zmiany silnej zależności Polski od węgla zmusiło rząd do wprowadzenia Polityki energetycznej Polski do 2030 roku (Warszawa, 2009 r.), przygotowanej przez Ministerstwo Gospodarki, w której kwestia odnawialnych źródeł energii odgrywa istotną rolę. Obecnie dokument ten jest kluczowym w tym obszarze, należy jednak podkreślić, iż Ministerstwo Gospodarki pracuje obecnie nad ustawą o odnawialnych źródłach energii, która zostanie przedstawiona do konsultacji społecznych jeszcze w 2011 r. W ramach Polityki energetycznej Polski do 2030 roku rząd ustanowił następujące cele: 1. zwiększenie udziału energii pochodzącej z odnawialnych źródeł (wśród wszystkich źródeł energii) do poziomu co najmniej 15% w 2020 r., a następnie stopniowe zwiększanie tego poziomu w latach następnych, 2. zwiększenie udziału biopaliw na rynku paliw transportowych do poziomu 10% w 2020 r. i zwiększenie zużycia biopaliw drugiej generacji, 3. ochrona lasów przed nadmierną eksploatacją w celu otrzymania biomasy, a także zrównoważone korzystanie z obszarów rolnych służących do produkcji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych, w tym biopaliw, w celu uniknięcia konkurencji między produkcją energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych a rolnictwem, a także w celu ochrony różnorodności biologicznej, 4. wykorzystanie istniejących tam i zapór wodnych należących do Skarbu Państwa w celu produkcji energii elektrycznej, Powyższe cele wydają się realistyczne, pod warunkiem, że władze publiczne, przy użyciu funduszy publicznych (pochodzących zarówno ze źródeł krajowych, jak i wspólnotowych), ułatwią ten proces. W Polsce obrót energią elektryczną opiera się na równoległych transakcjach energią fizyczną oraz świadectwami pochodzenia energii. Producenci energii elektrycznej pochodzącej ze źródeł odnawialnych otrzymują około 255 PLN za 1 MW/h z zielonego świadectwa pochodzenia energii oraz około 160 PLN za energię fizyczną (2009 r.). Świadectwa pochodzenia są dostępne na rynku. W wypadku niedostatecznej podaży świadectw sprzedający musi ponieść opłatę zastępczą na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska, który co do zasady musi wspierać nowe inwestycje w energię odnawialną. 4 M. Kubisz, 2011, Szkolenia w zakresie skutecznego wywierania nacisku i rozwój umiejętności w MŚP: analiza subregionu Zagłębia, w Polsce, Program na rzecz Lokalnego Rozwoju Gospodarczego i Tworzenia Miejsc Pracy, OECD (LEED), materiały robocze, nr 2011/06. 20