glosariusz niemiecko-polski z przykładami odręcznego zapisu w pruskich aktach USC ( ) z terenu Wielkopolski

Transkrypt

1 NAZWY DAWNYCH ZAWODÓW i STATUSÓW (społecznych, majątkowych, innych) glosariusz niemiecko-polski z przykładami odręcznego zapisu w pruskich aktach USC ( ) z terenu Wielkopolski opracowała Liliana Molenda maj lipiec 2015

2 Abdecker rakarz, hycel Accordarbeiter Akkordarbeiter robotnik akordowy, akordowiec Ackerbesitzer posiadacz rolny (status) Ackerbürger mieszczanin-rolnik, tj. rolnik osiadły na gospodarstwie w mieście (status) Ackereigent(h)umer właściciel rolny, właściciel gruntu rolnego (status) Ackermeier włodarz Ackerpächter dzierżawca rolny, dzierżawca gruntu rolnego (status) Ackervogt 1. dozorca polny, polowy (chłop pilnujący zboża na pniu), 2. włodarz, nadzorca robotników rolnych w majątku, Ackerwirt(h) gospodarz rolny, rolnik Administrator administrator, (za)rządca 2

3 Aktuar Actuar aktuariusz (urzędnik mający pieczę nad aktami, pisarz sądowy) Almosenempfänger 1. pobierający jałmużnę (ubogi lub żebrak), 2. uczestnik jałmużny publicznej, kwestarz (status) Altent(h)eilempfänger pobierający dożywocie, dożywotnik (status) Altersrentenempfänger Altersrenten=Empfänger pobierający rentę starczą, emeryt (status) Althäusler chałupnik, posiadający ten status "od zawsze" (np. 50 lat i więcej), często wskutek dziedziczenia gruntu (status) Altsitzer dożywotnik (status) Amme mamka Amtmann 1. w Prusach: dzierżawca dóbr rządowych, 2. rządca dóbr rządowych, 3. dawniej: podstarości Amtsbote 1. posłaniec miejski, 2. woźny, dawniej: sługa rządowy Amtspächter dzierżawca dóbr rządowych (status) 3

4 Amtsvorsteher naczelnik urzędu Ansiedler kolonista, osadnik (status) Anstreicher malarz pokojowy Anzeigende zgłaszający/zgłaszająca (status) Apothekenbesitzer posiadacz/właściciel apteki (status) Apotheker aptekarz Apothekergehülfe Apothekergehilfe pomocnik aptekarza, dawniej: aptekarczyk Arbeiter robotnik, pracownik Arbeitsmann robotnik Architect Architekt architekt 4

5 praktische Arzt dawniej: lekarz praktyczny, tj. praktykujący prywatnie, zajmujący się prywatną praktyką Aufseher dozorca, nadzorca, strażnik Ausgedinger dożywotnik (wycużnik, wymiernik, wymownik), gospodarz na emeryturze, który z powodu wieku przekazał gospodarstwo w zamian za dożywotnie utrzymanie (dożywocie, wycug, wymiar, wymowę) status Ausgedingerswitwe wdowa po dożywotniku (status) Auszügler dożywotnik (wycużnik, wymiernik, wymownik) - status Bäckergeselle czeladnik piekarski, dawniej: piekarczyk Bademeister łaziebnik starszy, starszy kąpielowy, przełożony w łazienkach (np. w uzdrowisku, w łaźni) Bahnarbeiter robotnik kolejowy Bahnbeamte 1. urzędnik kolejowy, 2. kolejarz Bahnhof(t)svorsteher Bahnhof(t)s=Vorsteher zawiadowca stacji 5

6 Bahninspektor inspektor kolejowy Bahnmeister zawiadowca odcinka drogowego, toromistrz Bahnpolizeibeamte(r) urzędnik policji kolejowej Bahnwärter strażnik kolejowy Bandwirker pasamonik, szmuklerz Bankbeamte(r) urzędnik bankowy Bankrendant rendant (skarbnik) bankowy Barbier golarz, balwierz Bataillonsschreiber pisarz batalionowy (milit.) Bataillonstambour Bataillons=Tambour dobosz batalionowy (milit.) 6

7 Baueleve dawniej: elew budownictwa, uczeń/adept szkoły budowlanej (status) Bauer chłop, gospodarz wiejski, rolnik, dawniej: kmieć (status) Bauergutsbesitzer posiadacz gruntu włościańskiego, posiadacz gospodarstwa rolnego (status) Bauermeister dawniej: zwierzchnik chłopów, sołtys Bauführer prowadzący budowę, podmajstrzy, kierownik budowy Baugewerksmeister budowniczy, mistrz budownictwa (po szkole budowlanej i egzaminie państwowym) Baumeister budowniczy Baurat(h) radca budowlany Bautechniker technik budowlany Bauunternehmer przedsiębiorca budowlany 7

8 Beamte(r) urzędnik, oficjalista Bediente służący, sługa Beigeordnete dawniej: urzędnik przyboczny lub decernent (w magistracie), często sprawujący obowiązki zastępcy burmistrza Bergarbeiter górnik, klęsarz Bergmann górnik Bergwerkszimmermann cieśla górniczy Besitzer 1. posiadacz, dawniej: posesor, posiedziciel, 2. właściciel (status) Bettler żebrak Bezirkssekretair Bezirks=Sekretair Bezirkssekretär sekretarz okręgowy Bibliothekar bibliotekarz 8

9 Bierverleger składownik piwa Bilderhändler obraźnik Bildhauer rzeźbiarz, również snycerz Bodenmeister magazynier, nadzorca magazynu, magazynowy Bonbonkocher Bonbon=Kocher wytwórca cukierków, karmelków Bote posłaniec, goniec Böttchermeister mistrz bednarski Brandmeister komendant straży pożarnej Brauer piwowar Brauereibesitzer posiadacz/właściciel browaru, browarnik 9

10 Brauereigehilfe pomocnik w browarze Brauermeister mistrz piwowarski Braut 1. panna młoda, 2. narzeczona (status) Bräutigam 1. pan młody, 2. narzeczony (status) Bremser hamulcowy Brenner gorzelnik, gorzelany, destylator Brennereiheizer Brennerei=Heizer palacz w gorzelni Brennereiverwalter zarządca/administrator gorzelni Brennknecht pomocnik/parobek gorzelniczy Brettschneider tracz, pilarz tartaczny 10

11 Briefträger listonosz Brotverkäuferin sprzedawczyni chleba Bruder brat (status) Brunnenbaumeister mistrz studniarski, mistrz robót kanalizacyjnych Buchbinder introligator Buchdrucker 1. właściciel drukarni, 2. drukarz Buchhalter księgowy, dawniej: książkowy Buchhändler księgarz Büchsenmachermeister 1. mistrz rusznikarski, 2. mistrz puszkarski Büdner chłop małorolny; właściciel małego gospodarstwa rolnego z chałupą i niewielkim kawałkiem ziemi (status); w Wielkopolsce nazwa często utożsamiana z chałupnikiem i w tym znaczeniu stosowana 11

12 Büffet(t)ier bufetowy, bufeciarz Bureaugehülfe Bureaugehilfe pomocnik biurowy Bureauvorsteher kierownik/naczelnik biura Bürger mieszczanin, obywatel (miasta) - status Bürgermeister burmistrz Bürstenfabrikant fabrykant szczotek, szczotkarz Bürstenmacher szczotkarz Butterfabrikan(n)t fabrykant masła, maślarz Chausseearbeiter robotnik drogowy, osoba zatrudniona przy budowie drogi (szosy) Chausseeaufseher Chaussee=Aufseher nadzorca drogowy (szosowy) 12

13 Chausseeeinnehmer Chaussee=Einnehmer poborca opłaty drogowej, szosowego (za użytkowanie szosy, przejazd) Chausseegelderheber Chaussee=Gelderheber poborca opłaty drogowej, szosowego (za użytkowanie szosy, przejazd) Chausseepächter dzierżawca drogi (szosy) - status Cigarettenarbeiterin Zigarettenarbeiterin robotnica w fabryce/wytwórni papierosów Cigarrenarbeiter Zigarrenarbeiter cygarnik, robotnik w fabryce/wytwórni cygar Cigarrenmacher Zigarrenmacher cygarnik, wytwórca cygar Cirkusbesitzer właściciel cyrku (status) Commis Kommis 1. urzędnik, 2. sprzedawca, subiekt, 3. dawniej: komisant (handlowy) Comparentin Komparentin stawająca (kobieta, która staje przed sądem, notariuszem, bądź innym urzędem lub jego przedstawicielem) (status) Comtorbote Comtor=Bote Kontorbote posłaniec, służący kantorowy lub biurowy 13

14 Comtorist Contorist Kontorist kantorzysta, pisarz w kantorze handlowym lub biurze Concipient koncypient (dawniej: koncypista): 1. początkujący urzędnik, 2. referent biurowy, adwokacki Conditor Konditor cukiernik Conrector Konrektor dawniej: konrektor, współrektor (szkoły); obecnie: zastępca dyrektora szkoły Corsetfabrikant Korsetfabrikant fabrykant gorsetów, gorseciarz Cultusbeamte(r) Kultusbeamte(r) urzędnik gminy wyznaniowej, np. żydowskiej (tzw. urzędnik kultowy) Dachdecker dekarz Damenschneiderin krawcowa damska (specjalizująca się w szyciu odzieży damskiej) Dampfmühlenbesitzer właściciel młyna parowego (status) Dampfsägemühlendirektor Dampf=Säge=Mühlen= Direktor dyrektor tartaku parowego 14

15 Dekan Decan dziekan Deputatarbeiter deputatnik, robotnik deputatowy Destillateur destylator, gorzelnik Diakonissenschwester diakoniska (diakonisa), siostra zgromadzenia diakonisek (diakonis) Diakonissin diakoniska/diakonisa Diener 1. służący, sługa (pełniący konkretne obowiązki), 2. pomocnik handlowy, subiekt, 3. urzędnik Dienstknecht parobek na płatnej służbie (służący) Dienstmädchen (panna) służąca Dienstmagd (dziewczyna) służąca, dawniej: dziewka służebna Dienstmann 1. posługacz, sługa, 2. wyrobnik, robotnik dniówkowy, 3. komisjoner 15

16 Direktor Director dyrektor Disponent zarządzający, zarządca domu handlowego, dysponent Distriktsamtsbote 1. posłaniec powiatowy/okręgowy, 2. woźny powiatowy/okręgowy Distriktskommissarius Distrikts=Kommissarius komisarz okręgowy Dolmetscher tłumacz Domeinenpächter Domänenpächter dzierżawca dóbr rządowych (status) Dominialarbeiter robotnik dworski/dominialny (w rolnictwie) Dominialrendant rendant (skarbnik, kasjer, poborca) dworski Dominialschmidt kowal dworski Dränageschachtmeister majster meliorant 16

17 Drechslermeister mistrz tokarski Dreschmaschinenverleiher osoba zajmująca się wynajmem (oddająca w najem) młocarni Droschkenbesitzer posiadacz/właściciel dorożki (status) Druckereiarbeiter Druckerei=Arbeiter drukarz (pracownik drukarni) Ehefrau małżonka, żona (status) Ehemann małżonek, mąż (status) Eheschließende zawierający/a związek małżeński (osoba) - status Eigent(h)ümer właściciel (status) Einlieger komornik (status) Einsasse mieszkaniec (status) - w znaczeniu: zasiedziały mieszkaniec, od dawna zamieszkały 17

18 Einwohner komornik, mieszkaniec, lokator zamieszkały np. u gospodarza na wsi, dzierżawca mieszkania, domu (status) - w znaczeniu: od niedawna zamieszkały Eisenbahnarbeiter robotnik kolejowy Eisenbahnbeamte(r) 1. urzędnik kolejowy, 2. kolejarz Eisenbahncanzlist Eisenbahn=Canzlist Eisenbahnkanzlist kancelista kolejowy Eisenbahnschaffner konduktor kolejowy Eisenbahnstationsdiätar Eisenbahn=Stations=Diätar dietariusz stacyjny (na kolei) Eisenbahnvorarbeiter przodownik kolejowy Eisenbahnwächter strażnik kolejowy, budnik Eisendreher tokarz żelaza Enkel wnuk (status) 18

19 Entbundene rodząca, położnica (status) Erdarbeiter robotnik zatrudniony przy pracach ziemnych Erschienene stawający/stawająca (osoba, która staje przed sądem, notariuszem, bądź innym urzędem lub jego przedstawicielem) - status Erzieherin guwernantka, wychowawczyni Exekutor Executor egzekutor (sądowy), komornik landratliche Expedient ekspedient (tj. urzędnik kancelaryjny) w landraturze Fabrikarbeiter robotnik fabryczny Fabrikbesitzer właściciel fabryki (status) Fährmann przewoźnik (np. na promie rzecznym) Färbermeister mistrz farbiarski 19

20 Feldhüter polowy, stróż (dozorca) polny Feldwebel feldfebel, sierżant (milit.) Feldläufer 1. parobek do pługa/brony; rataj, 2. polowy Feldwächter stróż/dozorca polowy Feuermann strażak, strażnik pożarny Feuerwehrmann strażak Fischer rybak Fischergehilfe pomocnik rybacki Fleischermeister mistrz rzeźnicki Fohlenknecht parobek do źrebiąt, zajmujący się źrebiętami 20

21 Former formierz Forstaufseher gajowy Förster leśniczy, leśnik, borowy Forstverwaltertochter córka zarządcy/administratora lasów (status) Fortwächter strażnik fortowy Frachter frachciarz/frachtarz, osoba trudniąca się przewozem towarów drogą wodną (dawniej również lądową) za pomocą własnego środka transportu Frachtfuhrmann przewoźnik, trudniący się przewozem towarów drogą lądową lub wodną za pomocą własnego środka transportu Frau 1. żona, 2. kobieta, 3. pani (status) Fräulein panna, panienka, dawniej: szlachcianka (status) Freibauer wolny (od pańszczyzny i danin) chłop, okupnik (status) 21

22 Freigärtner wolny (od pańszczyzny i danin) zagrodnik (status) Freimann wolny (od pańszczyzny i danin) chłop (status) Freischulzengutsbesitzer właściciel wolnego sołectwa (status) Freistellenbesitzer posiadacz/właściciel gospodarstwa okupnego (dawniej: gospodarstwa wolnego od pańszczyzny) - status Freisteller posiadacz/właściciel gospodarstwa okupnego (dawn. gospodarstwa wolnego od pańszczyzny) - status Friedhofswächter dozorca/stróż cmentarny Friseur fryzjer Fuhrenunternehmer przedsiębiorca (wynajmu) wozów, przedsiębiorca transportowy Fuhrmann woźnica, furman Fuhrwerksbesitzer posiadacz/właściciel furmanki (status) 22

23 Fuhrwerksunternehmer przedsiębiorca (wynajmu) pojazdów, furmanek Fürst książę (status) Fussgendarm Fußgendarm żandarm pieszy Futtermeister (dawn.) prowiantowy, robotnik dworski/folwarczny zajmujący się karmieniem oraz dozorowaniem odpasów zwierząt hodowlanych, najczęściej koni Gänsehüterin gęsiarka Gartenbauarbeiter robotnik w ogrodnictwie Gärtner 1. zagrodnik (status), 2. ogrodnik (profesja) Gasanstaltsarbeiter gazownik, pracownik gazowni Gascotroleur Gas=Controleur Gaskontroleur kontroler gazowy Gasthofpächter dzierżawca (arendarz) oberży (status) 23

24 Gastwirt(h) karczmarz, dawniej: gościnny Gefangenenafuseher Gefangenen=Aufseher strażnik więzienny, dozorca więźniów Gelbgießer mosiężnik Gemahlin małżonka (status) Gemeindeälteste Gemeinde=Aelteste starszy gminy (wyznaniowej), parafii; prezbiter Gemeindeschäfer owczarz gminny Gemeindevorsteher 1. wójt, 2. sołtys Gemüsehändler jarzyniarz, handlarz warzywami berittene Gendarm żandarm konny Genossenschaftsdirector Genossenschafts=Director dyrektor spółdzielni 24

25 Geometer geometra, mierniczy, geodeta Gepackträger bagażowy Gerbermeister mistrz garbarski Gerichtsaktuar aktuariusz sądowy, pisarz sądowy Gerichtsassistent Gerichts=Assistent asystent sądowy Gerichtsbeamte(r) urzędnik sądowy Gerichtsscholz sołtys posiadający władzę sądowniczą Gerichtssecretair Gerichtssekretair Gerichtssekretär sekretarz sądowy Gerichtsvollzieher komornik sądowy, egzekutor Geschäftsreisende komiwojażer, przedstawiciel handlowy 25

26 Gesindeköchin kucharka gotująca dla czeladzi, służby dworskiej Getreidehändler handlarz zbożem, kupiec zbożowy Getreidemakler pośrednik (makler, faktor) zbożowy Glaser szklarz Glasermeister mistrz szklarski Glashüttenpächter dzierżawca huty szkła (status) Glasmacher szklarz, robotnik szklarski Glasschleifer szlifierz szkła Glasschürer palacz w hucie szkła, robotnik, troszczący się o odpowiednią temperaturę pieca do produkcji szkła kobaltowego Gnadenbrotempfänger osoba będąca na łaskawym chlebie, pobierająca łaskawy chleb (pensję, emeryturę z łaski), będąca na utrzymaniu kogoś (status) 26

27 Goldarbeiter złotnik Graf/Gräfin hrabia/hrabina (status) Grenzaufseher strażnik graniczny Großvater dziadek (status) Grundbesitzer posiadacz ziemski (dawn. posiadacz gruntowy), ziemianin, obywatel ziemski (status) Grützmacher krupiarz, młynarz specjalizujący się w produkcji kasz Güterbodenarbeiter robotnik magazynowy Güterexpedient Güter=Expedient ekspedient towarów (osoba zajmująca się wysyłką) Gutsadministrator administrator/zarządca majątku (ziemskiego) Gutsarbeiter robotnik w majątku, robotnik dworski 27

28 Gutsbesitzer właściciel majątku (ziemskiego), dziedzic, obszarnik, właściciel ziemski, również: posiedziciel dóbr (status) Gutsinspector Gutsinspektor administrator majątku (ziemskiego), (za)rządca dóbr Gutspächter dzierżawca majątku (ziemskiego), posesor (status) Gutsverwalter (za)rządca majątku (ziemskiego), (za)rządca dóbr Gutsvorsteher (za)rządca majątku (ziemskiego), (za)rządca dóbr Gymnasiallehrer nauczyciel gimnazjalny Gymnastiker gimnastyk (np. w cyrku) Halbbauer półkmieć, połownik, półrolnik (status) Halbgärtner półzagrodnik (status) Halbhäusler półchałupnik (status) 28

29 Halbhüfner półkmieć, połownik, półrolnik, chłop siedzący na połowie łana (status) Haltestellenvorsteher przystankowy, zawiadowca przystanku, naczelnik stacji Handelsgärtner ogrodnik handlowy, ogrodnikhandlowiec Handelsmann kupiec, handlowiec Händler handlarz Handlungsgehilfe subiekt, pomocnik handlowy Handlungsreisende akwizytor, komiwojażer, przedstawiciel handlowy Handschuhmacher rękawicznik Handwerker rzemieślnik Häuer Hauer górnik, rębacz 29

30 Hauptlehrer główny nauczyciel (w większych szkołach); kierownik/dyrektor szkoły (w małych szkołach wiejskich) Hauptmann kapitan (milit.)o Hausbesitzer posiadacz/właściciel domu (status) Hausdiener służący domowy Haushälter zarządca domu Hausierer domokrążca Hausknecht parobek do posług domowych, stróż Häusler chałupnik, chłop-posiadacz niewielkiej chałupy z ogródkiem, bez ziemi, więc często wynajmujący się do pracy u innych lub też świadczący usługi rzemieślnicze (status) Hausmann 1. komornik, najemca stancji (domu, izby), lokator - status 2. odźwierny, sługa Hautboist oboista 30

31 Hebamme położna; dawniej: akuszerka Heildiener sanitariusz Heizer palacz, robotnik obsługujący piec Hilfsbremser pomocnik hamulcowego Hilfskrahnwärter pomocnik dozorcy dźwigu załadunkowo-rozładunkowego, żurawia (np w porcie rzecznym) Hilfsrangi(e)rmeister pomocnik starszego manewrowego, starszego przetokowego (osoby zajmującej się przetaczaniem wagonów kolejowych) Hilfsweichensteller pomocnik zwrotniczego Hirte pasterz, pastuch Hochofenarbeiter piecowy, robotnik zatrudniony przy obsłudze pieca hutniczego Hofegängerin robotnica dworska/folwarczna 31

32 Hofeknecht parobek dworski ehemalige Hofeschmidt były kowal dworski Holzhändler handlarz drewnem Holzschläger drwal, rębacz Hopfenhändler handlarz chmielem Hornist trębacz Hospitalit(h) Hospitalitin dawniej: ubogi mężczyzna, który znalazł stałe schronienie i opiekę w szpitalu, zwykle prowadzonym przez zgromadzenia zakonne, lub w przytułku (status) dawniej: uboga kobieta, która znalazła stałe schronienie i opiekę w szpitalu, zwykle prowadzonym przez zgromadzenia zakonne lub w przytułku (status) Hotelier Hötelier hotelarz, właściciel hotelu (status) Hotelbesitzer Hötelbesitzer posiadacz/właściciel hotelu (status) 32

33 Hotelpächter dzierżawca hotelu (status) Hülfsbahnwärter Hilfsbahnwärter pomocnik dróżnika kolejowego Hutmacher kapelusznik Hutmachermeister mistrz kapeluszniczy Hüttenarbeiter hutnik Hüttenschmiede kowal hutniczy Ingenieur inżynier Inspektor Inspector inspektor Installateur instalator Invalide inwalida (status) 33

34 Invalidenrentenempfänger Invalidenrenten=Empfänger pobierający rentę inwalidzką (status) Inwohner komornik, lokator zamieszkały np. u gospodarza na wsi, mieszkaniec (status) Jungfer panna, panienka, dziewica (status) Jungfrau panna, dziewica (status) Junggeselle kawaler, mężczyzna nieżonaty (dawniej: młodzian) - status Jungviehhirt pasterz młodego bydła (jałowizny) Justizrat(h) radca sprawiedliwości Juvelier Juwelier jubiler Kammacher grzebieniarz (rzemieślnik wyrabiający grzebienie) Kammerdiener kamerdyner, osobisty pokojowiec, starszy lokaj 34

35 Kämmereikassenrendant Kämmerei=Kassen=Rendant rendant (skarbnik) kasy miejskiej (kamlaryjnej) Kämmerer 1. kierownik wydziału finansowego urzędu miasta (kamlarii), kamlarz, 2. rendant, 3. dawniej: podkomorzy, podskarbi, szambelan 4. dawniej: guwerner Kammerjungfer (panna) pokojowa Kannonier kanonier (milit.) Kantinenpächter dzierżawca kantyny/stołówki, kantyniarz (status) Kantor Cantor kantor, przodownik chóru, chórmistrz, śpiewak (w kościołach i innych świątyniach), również: nauczyciel śpiewu bądź organista Kanzleidiätar dietariusz kancelaryjny Kanzlist Canzlist kancelista Kapellmeister kapelmistrz Käsefabrikant fabrykant sera 35

36 Kasernenwärter strażnik w koszarach Kastel(l)an 1. kasztelan, 2. odźwierny Kät(h)ner chałupnik, chłop-posiadacz niewielkiej chałupy z ogrodem, bez ziemi, więc często wynajmujący się do pracy u innych lub też świadczący usługi rzemieślnicze (status) Kaufmann kupiec Kellner kelner Kind dziecko (status) Kirchendiener kościelny Klavierstimmer stroiciel fortepianu Kleiderhändler handlarz odzieżą Klempner blacharz, dawniej: blachnierz 36

37 Klempnermeister mistrz blacharski, blachmistrz Knecht parobek Knopfhäklerin kobieta wytwarzająca ozdobne, szydełkowe pokrycia guzików Koch/Köchin kucharz/kucharka Kohlenhändler handlarz węglem Kolonist kolonista, osadnik (status) Kommerzienrat(h) radca handlowy, radca komercyjny Kommissionär komisant, dawniej: komisjoner Konditoreibesitzer Conditoreibesitzer właściciel cukierni (status) Korbmacher koszykarz (rzemieślnik wyplatający różnego typu wyroby, najczęściej z wikliny, słomy) 37

38 Korbmachermeister mistrz/majster koszykarski Krahnmeister nadzorca dźwigu portowego (żurawia), troszczący się o załadunek i rozładunek towarów w portach i miastach handlowych nad wielkimi rzekami Krämer kramarz, straganiarz Krankenpfleger pielęgniarz, sanitariusz Kriegsinvalide inwalida wojenny (status) Kreisschulinspector Kreisschulinspektor powiatowy inspektor szkolny Kreistranslateur tłumacz (translator) powiatowy Krüger karczmarz Kuhfütterer parobek do krów Kuhhirt pasterz krów, krowiarz 38

39 Kuhknecht parobek do krów Kunstgärtner ogrodnik artystyczny, ogrodnik uczony (kształcony) Kupferschmied kotlarz Kupferschmiedemeister mistrz kotlarski Kürschnermeister mistrz kuśnierski Kurzwa(a)renhändlerin Kurzwaaren=Händlerin (dawn.) handlarka towarami drobnymi, w tym pasmanterią Kutscher woźnica, stangret Kutscherknecht woźnica, stangret Lacki(e)rer lakiernik Ladengehülfin Ladengehilfin sprzedawczyni sklepowa 39

40 Lageraufseher Lager=Aufseher dozorca składu, magazynu Lagerhalter 1. magazynier, składownik, 2. właściciel magazynu Landarbeiter robotnik rolny Landarme ubogi krajowy (osoba korzystająca z opieki krajowego związku wspierania ubogich) - status Landbriefträger listonosz wiejski Landmesser mierniczy (dawniej: miernik), geometra, geodeta Landrat(h) landrat (naczelnik powiatu, radca ziemski, starosta) Landwirt(h) gospodarz rolny, rolnik Lazaret(h)wärter sanitariusz, pielęgniarz, salowy Lehrer nauczyciel 40

41 Leibgedinger dożywotnik (status) Leinweber tkacz (płótna), płóciennik Leitungsaufseher nadzorca przewodów (okablowania) Leutnant podporucznik (milit.) Lit(h)ograph litograf Locomotivführer kierowca parowozu, maszynista Lokomotivheizer Lokomotiv=Heizer palacz parowozowy Lohngärtner płatny (najemny) ogrodnik Lohnschänker płatny (najemny) szynkarz Losmann komornik (status) 41

42 Lumpensammler gałganiarz, łachmaniarz, szmaciarz (profesja) Magd służąca, dawniej: dziewka Magistratsbureauassistent Magistrats=Bureau=Assistent Magistratsbureauaßistent asystent biurowy w magistracie Makler makler, pośrednik, faktor Maler malarz Malergehilfe pomocnik malarski Marionettenspieler aktor w teatrze marionetek Maschi(e)nenheizer palacz maszynowy Maschi(e)nenschlosser ślusarz maszynowy Maschinenagent ajent/pośrednik maszynowy 42

43 Maschinenarbeiter robotnik maszynowy, robotnik fabryczny Maschinenbauer silnikarz, budowniczy silników, mechanik Maschinenführer maszynista, parowoźnik Maschinenreisende komiwojażer maszynowy Maschinenwärter dozorca maszyn Maschinist maszynista, mechanik Maurer murarz, dawniej: mularz Maurergeselle czeladnik murarski/mularski Maurerpolier podmajstrzy murarski/mularski Maurerpolierer podmajstrzy murarski/mularski 43

44 Mechanikus mechanik Meier 1. włodarz, 2. dzierżawca, pachciarz, 3. zagrodnik Meldende zgłaszający/a, zawiadamiający/a (osoba) - status Milchkutscher woźnica mleczarski, przewoźnik mleka Milchmagd mleczarka Militairanwärter aspirant wojskowy, kandydat wojskowy, certyfikatysta Militairinvalide Militair=Invalide inwalida wojskowy (status) Mittelschullehrer nauczyciel w szkole średniej Möbelhändler handlarz meblami, meblarz Molkereibesitzer właściciel mleczarni 44

45 Monteur monter Mühlenbauer budowniczy młynów Mühlenbesitzer właściciel młyna - (status) Müller młynarz Müllermeister mistrz młynarski Musiker muzyk, kompozytor Musikus muzyk Mutter matka (status) Mützenmacher czapnik Nachtwächter stróż nocny 45

46 Nagelschmied gwoździarz (rzemieślnik, wyrabiający gwoździe) Nagelschmiedemeister mistrz gwoździarski Nä(t)herin Näh(t)erin szwaczka Neffe 1. bratanek, 2. siostrzeniec (status) Nichte 1. bratanica, 2. siostrzenica (status) Notar notariusz, rejent Oberamtmann najwyższy urzędnik kameralny, naddzierżawca Oberfeuerwerker 1. naczelny rakietnik (pirotechnik), 2. ogniomistrz, starszy podoficer artylerii (milit.) Oberförster nadleśniczy Obergärtner starszy ogrodnik 46

47 Oberin matka przełożona (zakonu), przeorysza Oberinspector Oberinspektor nadinspektor Oberlehrer starszy nauczyciel Oberleutnant Ober=Leutnant porucznik (milit.) Obermälzer starszy słodownik/mielcarz Obermüller starszy młynarz Oberschwester siostra przełożona Obertelegraphenassistent Ober=Telegraphen=Assistent starszy asystent telegraficzny Oberzolleinnehmer starszy poborca ceł, starszy celnik Obstpächter sadownik dzierżawiący sad - najczęściej od wiosny do jesieni, pilnujący go, pielęgnujący, zajmujący się zbiorem i zbytem owoców, dzielący się zyskiem z właścicielem 47

48 Ochsenhirt pasterz wołów Ochsenknecht rataj, wolarz, parobek do wołów Oekonom Ökonom ekonom Ofenfabrikant fabrykant pieców Ofensetzer zdun Omnibuskutscher woźnica omnibusu konnego Optikus optyk Ordensschwester siostra zakonna, zakonnica Organist organista Orgelbauer organmistrz - budowniczy organów, często również ich projektant i konstruktor 48

49 Ortsarme ubogi miejscowy (osoba korzystająca z opieki miejscowego związku wsparcia ubogich) - status Ortsschulze sołtys, zwierzchnik społeczności wiejskiej (funkcja, stanowisko) Ortssteuererheber Ortssteuer=Erheber (gminny) poborca podatkowy Ortsvorsteher sołtys, zwierzchnik społeczności wiejskiej (funkcja, stanowisko) Pächter dzierżawca (status) Pantoffelmacher pantoflarz - rzemieślnik, wytwarzający miękkie, domowe obuwie bez cholewek: pantofle, kapcie Partikulier Particulier rentier; osoba, utrzymująca się z własnych środków, żyjąca z dochodów np. od kapitału (status) Pastor pastor Pastorswittwe wdowa po pastorze Pensionair 1. emeryt, pensjonista, 2. pensjonarz (uczeń pensji) 49

50 Pensionsinhaber Pensions=Inhaber właściciel/posiadacz pensjonatu (status) Pfefferküchler piernikarz (cukiernik specjalizujący się w wyrobie pierników) Pferdehändler handlarz końmi, koniarz Pferdeknecht fornal, parobek do koni Pflegetochter wychowanka (status) Photograph fotograf Platzarbeiter robotnik placowy Polizeidiener Polizei=Diener policjant, funkcjonariusz policji Polizeisergeant sierżant policji Portier portier, szwajcar, stróż, dozorca, odźwierny 50

51 Postagent/ agent pocztowy Postamtsvorsteher Postamts=Vorsteher naczelnik urzędu pocztowego Postassistent asystent pocztowy Postbeamte urzędnik pocztowy Postbote listonosz, posłaniec pocztowy Postexpedient ekspedient pocztowy (pracownik poczty, zajmujący się wysyłką) Posthalter pocztarz, pocztmajster Posthilfsbote Post=Hilfsbote zastępca listonosza/posłańca pocztowego Postillon pocztylion: 1. woźnica dawnego, konnego pojazdu pocztowego, przewożącego przesyłki, 2. kurier pocztowy, 3. dawniej: listonosz Postschaffner konwojent pocztowy, konduktor pocztowy 51

52 Postsecretair Postsekretair Postsekretär sekretarz pocztowy Postverwalter zarządca pocztowy Prinz/Prinzessin /Prinzeßin książę/księżna (lub księżniczka) (status) Privatförster leśnik/leśniczy w dobrach prywatnych Privatier rentier; osoba, utrzymująca się z własnych środków, żyjąca z dochodów np. od kapitału (status) Privatlehler Privat=Lehrer nauczyciel prywatny, domowy Probst Propst proboszcz Probsteiförster leśniczy w dobrach proboszczowskich (należących do probostwa) Professor profesor Progymnasiallehrer nauczyciel progimnazjalny 52

53 Propsteipächter dzierżawca probostwa (status) Proviantsamtsassistent Proviantsamts=Assistent asystent w urzędzie aprowizacyjnym Putzhändlerin handlarka strojami, modniarka Rabbiner rabin Rangi(e)rer przetokowy, manewrowy (osoba zajmująca się przetaczaniem wagonów kolejowych) Rat(h)mann radny, członek rady miejskiej, rajca Rat(t)ay Ratai rataj, oracz, wolarz Rechtsanwalt adwokat, obrońca, rzecznik Rectortochter Rektortochter córka rektora (status) Referendar 1. aplikant, referendariusz (prawn.), 2. referent 53

54 Regierungsbaumeister Regierungs=Baumeister budowniczy rejencyjny (wojewódzki) Regimenter regimentarz Registrator registrator, urzędnik, utrzymujący papiery (księgi, akta), archiwista Reichsbankbuchhalter Reichs=Bankbuchhalter księgowy banku państwowego, (Banku Rzeszy) Reisende 1. komiwojażer, 2. podróżny Rektor Rector rektor Religionslehrer nauczyciel religii Rentenempfänger rencista, osoba pobierająca rentę (status) Rendant rendant (skarbnik, kasjer, poborca) Rentenbankdiätar Rentenbank=Diätar dietariusz banku rentowego 54

55 Rentier rentier (status) Rentmeister rentmistrz, poborca podatkowy Rentner 1. dawniej: rentier, 2. obecnie: rencista lub emeryt (status) Restaurateur restaurator, właściciel restauracji (jadłodajni) Retoucheur Retuscheur retuszer (w fotografii) Riemer rymarz Rittergutsbesitzer posiadacz (dawn. posiedziciel) dóbr rycerskich, dziedzic (status) Ritterguts=General=Bevoll mächtigte Rittergutsgeneralbevollmächti gte pełnomocnik generalny dóbr rycerskich Rittergutspächter dzierżawca dóbr rycerskich (status) Rittmeister rotmistrz (milit.) 55

56 Röhrenmeister mistrz rurarski, rurmajster, pompiarz Röhrenleger układacz rur Sanitätsrat(h) radca sanitarny Sattler siodlarz Sattlermeister mistrz siodlarski Schächter żydowski rzeźnik rytualny, rzezak, szojchet (jidysz), szohet (hebr.) Schachtmeister 1. nadszybowy, majster szybowy, 2. majster w budownictwie (pod)ziemnym Schäfer 1. owczarz, 2. pasterz Schäferknecht parobek owczarski, owczarek Schaffer dawniej: rządca, włodarz 56

57 Schafmeister mistrz owczarski Schafmeisterfrau żona mistrza owczarskiego (status) Schänker karczmarz, szynkarz Schänkersfrau żona karczmarza (status) Schänkschleusserin Schänkschleußerin szafarka w karczmie/oberży Schankwirt(h) szynkarz Scharwerkerin zaciężnica, wyrobnica, najemnica Schauspieler aktor, artysta dramatyczny; komediant Schiedsmann sędzia rozjemczy (polubowny) Schießhausbesitzer właściciel strzelnicy (status) 57

58 Schiffbauer budowniczy statków/okrętów Schiffer szyper Schiffseig(e)ner właściciel statku żeglugi śródlądowej (status) Schiffseigent(h)ümer właściciel statku (status) Schiffsgehülfe pomocnik okrętowy Schiffsführer kapitan statku, szyper Schlächtersohn Schlachtersohn syn rzeźnika (status) Schlachthausaufseher dozorca rzeźni Schlachthausinspektor inspektor rzeźni Schleifer szlifierz 58

59 Schleifermeister mistrz szlifierski Schleisserin Schleißerin Schliesserin 1. szafarka, klucznica, 2. kobieta, dostarczająca łupane drzazgi smolne (żywiczne), łuczywo Schleusserin Schleußerin szafarka, klucznica Schliessenmacher Schließenmacher rzemieślnik wyrabiający sprzączki i klamry, sprzączkarz Schlossdiener Schloßdiener służący pałacowy/zamkowy Schlosser ślusarz Schlossermeister mistrz ślusarski Schlosswächter Schloßwächter strażnik pałacowy/zamkowy Schmied kowal Schmiedegeselle czeladnik kowalski 59

60 Schneider krawiec Schneidemüller tartacznik Schornsteinfeger kominiarz Schrankenwärter rogatkowy, dróżnik przejazdowy Schriftsetzer zecer, składacz Schuhmacher szewc Schuhmacherlehrling uczeń szewski (status) Schulknabe uczeń (status) Schullehrer nauczyciel szkolny Schulze sołtys (również wójt): 1. zwierzchnik społeczności wiejskiej (funkcja, stanowisko) 2. dawniej: wolny gospodarzosadnik, zasadźca (status) 60

61 Schuster szewc Schutzmann policjant Schwager szwagier (status) Schwägerin 1. bratowa, 2. szwagierka (status) Schwarzviehhändler handlarz świniami (nierogacizną) Schweinhändler handlarz świniami Schwester siostra (status) Schwiegermutter teściowa (status) Schwiegervater teść (status) Seidenwirker tkacz jedwabiu 61

62 Seifensieder mydlarz Seiler powroźnik Seilermeister mistrz powroźniczy Selterwasserfabrikant fabrykant wody sodowej Sergeant sierżant (milit.) Siebmacher sitarz Sohn syn (status) Soldatenwittwe wdowa po żołnierzu (status) Sparkassencontroleur Sparkasseen=Controleur kontroler kasy oszczędnościowej Spediteur spedytor, pośrednik przewozowy 62

63 Stabsarzt lekarz sztabowy (milit.) Stabschläger drwal Stadtbriefträger listonosz miejski Stadtdiener woźny, sługa miejski Stadtkapellmeister kapelmistrz miejski Stadtsecretair Stadtsekretair Stadtsekretär sekretarz miejski Stadtverordnetenvorsteher Stadtverordneten=Vorsteher zwierzchnik radnych miejskich Stadtwachtmeister wachmistrz miejski Standesbeamte(r) urzędnik stanu cywilnego Stallknecht stajenny, koniuch 63

64 Stationsvorsteher naczelnik stacji Steindrucker litograf Steinmetz kamieniarz Steinmetzgehülfe Steinmetzgehilfe pomocnik kamieniarza Steinschläger tłuczkarz kamieni Steinsetzer brukarz Stellbesitzer posiadacz/właściciel gospodarstwa, nieruchomości (realności) - status Stellmacher kołodziej, stelmach Stellmachergeselle czeladnik kołodziejski Steueraufseher inspektor podatkowy 64

65 Steuereinnehmer poborca podatkowy Steuererheber Steuer=Erheber poborca podatków Steuersekretär Steuer=Sekretär sekretarz podatkowy, urzędnik skarbowy Stiefbruder brat przyrodni (status) Stiefsohn pasierb (status) Strassenbahnschaffner Straßenbahnschaffner konduktor tramwajowy Streckenarbeiter robotnik torowy Strumpfwirker pończosznik Stubenmagd służąca, dawniej: izdebna, pokojowa Stubenmädchen pokojówka, dawniej: izdebna, młodsza, pokojowa 65

66 Student student (status) Stukateur Stuckateur sztukator Subdirector Subdirektor wicedyrektor, zastępca dyrektora Südfruchthändler handlarz owocami południowymi Tagearbeiter robotnik dniówkowy, dniówkarz, najemnik (robotnik najemny), wyrobnik Tagelöhner robotnik dniówkowy, dniówkarz, najemnik (robotnik najemny), wyrobnik Tante ciotka Tapezierer tapicer, obiciarz, tapeciarz Taubstummenlehrer Taubstummen=Lehrer nauczyciel głuchoniemych Taxator taksator, szacownik 66

67 Telegraphenarbeiter robotnik telegraficzny, kablowiec, monter/konserwator okablowania telegraficznego Telegraphen=Aspirant Telegraphenaspirant aspirant telegraficzny Telegraphenbeamte telegrafista, urzędnik telegrafów Kaiserliche Telegraphenrevisor Telegraphen=Revisor cesarski rewizor telegrafu Tierarzt weterynarz Tischler stolarz Tischlermeister mistrz stolarski Tochter córka (status) To(d)tengräber grabarz Töpfer 1. garncarz, 2. zdun 67

68 Töpfermeister 1. mistrz garncarski, 2. mistrz zduński Torfmeister torfmistrz, pracownik nadzorujący wydobycie torfu w torfiarni Torfstecher torfiarz, wydobywacz torfu Trompeter trębacz Tuchmachermeister mistrz sukienniczy Tuchsche(e)rer postrzygacz sukna Uhrmacher zegarmistrz Unterofficier 1. podoficer, 2. kapral (milit.) Vagabond Vagabund włóczęga, wagabunda, tułacz, również: bezdomny (status) Vater ojciec (status) 68

69 Vergolder pozłotnik Verkäuferin sprzedawczyni, przekupka Verstorbene zmarły/zmarła (status) Victualienhändler Viktualienhändler handlarz wiktuałami Viehhändler handlarz bydłem Viehhirt pasterz bydła, skotarz Viehmeister mistrz oborowy, obormistrz Viehpächter najemca (dzierżawca, pachciarz) bydła Viehtreiber poganiacz (zaganiacz) bydła Vikar Vicar wikary 69

70 Vo(i)gt 1. wójt, 2. włodarz Volksanwalt adwokat ludowy, obrońca (tzw. obrońca ludu) Volksschullehrer nauczyciel w szkole powszechnej Vollziehungsbeamte(r) komornik (sądowy), egzekutor Vorarbeiter majster, brygadzista, dawniej: przodownik, postawnik Vorschnitter pierwszy żniwiarz, główny żniwiarz, zarządzający grupą żniwiarzy Vorschussvereinsrendant Vorschußvereinsrendant Vorschussvereins=Rendant rendant (skarbnik) towarzystwa pożyczkowego Vorwerksbesitzer posiadacz/właściciel folwarku (status) Vorwerkspächter dzierżawca folwarku (status) Wächter stróż, dozorca, wartownik, strażnik 70

71 Wagenbauer fabrykant powozów (wozów), wozownik, kołodziej, powoźnik Wagenknecht woźnica, parobek do wozu (powozu) Waldarbeiter robotnik leśny Waldwärter strażnik leśny, borowy Wallmeister nadzorca wałów fortyfikacyjnych Walzer walcownik Wäscherin praczka Webermeistertochter córka mistrza tkackiego (status) Weichensteller zwrotniczy Werkarbeiter robotnik fabryczny 71

72 Werkführer werkmajster (werkmistrz), dawniej: przodownik lub też przewodnik fabryczny, starszy robotnik Windmüller młynarz wiatraczny, pracujący w młynie wietrznym (wiatraku) Winzerfrau żona winiarza (status) Wirt(h) gospodarz Wirt(h)in gospodyni (rolniczka) Wirt(h)schafter gospodarz, ekonom, zarządca, administrator Wirt(h)schafterin gospodyni (kobieta prowadząca komuś dom) Wirt(h)schaftsauszügler dożywotnik gospodarczy (status) Wirt(h)schaftsbeamte(r) urzędnik gospodarczy, oficjalista Wirt(h)schaftsbesitzer posiadacz/właściciel gospodarstwa (status) 72

73 Wirt(h)schaftsgehilfe pomocnik gospodarczy Wirt(h)schaftsinspektor Wirt(h)schafts=Inspektor inspektor gospodarczy Wirt(h)schaftsverwalter Wirt(h)schafts=Verwalter (za)rządca gospodarczy Wirt(h)schaftsvogt ekonom Wirt(h)spächter gospodarz-dzierżawca Wirt(h)ssohn syn gospodarza (status) Wit(t)we wdowa (status) Wit(t)wer wdowiec (status) Witwfrau wdowa (status) Wundarzt chirurg 73

74 Wurstfabrikant fabrykant kiełbas, kiełbaśnik Zahlmeister płatnik (urzędnik) Zahnarzt dentysta Zahntechniker technik dentystyczny Zeuge świadek (status) Ziegeleiarbeiter ceglarz, cegielnik, robotnik pracujący w cegielni Ziegeleibesitzertochter córka właściciela cegielni (status) Ziegelmeister ceglarz, cegielnik, majster (mistrz) ceglarski/strycharski Ziegelstreicher ceglarz, zgarniacz (cegły), strycharz Ziegler ceglarz, cegielnik, strycharz 74

75 Ziergärtner ogrodnik dekoracyjny (tj. specjalizujący się w ogrodnictwie ozdobnym) Zigarrenfabrikant Cigarrenfabrikant fabrykant cygar Zigarrenmacher Cigarrenmacher cygarnik, wytwórca cygar Zimmermann cieśla Zinkschmelzer cynkownik, wytapiacz cynku Zolleinnehmer poborca ceł, celnik Züchner płóciennik, tkacz płótna Züchnermeister mistrz płócienniczy Zuckerfabrikaufseher Zuckerfabrik=Aufseher dozorca cukrowni Zuschneider krojczy, przykrawacz, przycinacz 75