POZAINSTANCYJNE ŒRODKI OCHRONY PRAWNEJ

Transkrypt

1 S DOWE KOMENTARZE TEMATYCZNE pod redakcj¹ Jacka Ignaczewskiego POZAINSTANCYJNE ŒRODKI OCHRONY PRAWNEJ Marta Romañska (red.) Pawe³ Cioch, Hanna Knysiak-Molczyk, Jakub Królikowski, Magdalena Krzy anowska-mierzewska, Bogumi³ Naleziñski, Marta Romañska, Jaros³aw Su³kowski Wydawnictwo C. H. Beck

2 SĄDOWE KOMENTARZE TEMATYCZNE POZAINSTANCYJNE ŚRODKI OCHRONY PRAWNEJ KOMENTARZ

3 Polecamy nasze publikacje: Pod redakcją Marty Romańskiej REGULAMIN POWSZECHNEGO URZĘDOWANIA SĄDÓW Sądowe Komentarze Tematyczne Pod redakcją Jacka Ignaczewskiego MAŁŻEŃSKIE PRAWO MAJĄTKOWE, wyd. 2 Sądowe Komentarze Tematyczne red. Jacek Ignaczewski ROZWÓD I SEPARACJA, wyd. 2 Sądowe Komentarze Tematyczne red. Jacek Ignaczewski ALIMENTY, wyd. 2 Sądowe Komentarze Tematyczne

4 SĄDOWE KOMENTARZE TEMATYCZNE pod redakcją Jacka Ignaczewskiego POZAINSTANCYJNE ŚRODKI OCHRONY PRAWNEJ KOMENTARZ Marta Romańska (red.) Paweł Cioch Doktor nauk prawnych, adwokat Hanna Knysiak-Molczyk Sędzia Sądu Okręgowego w Krakowie, doktor habilitowany nauk prawnych Jakub Królikowski Asystent sędziego w Biurze Trybunału Konstytucyjnego Magdalena Krzyżanowska-Mierzewska Pracownik Europejskiego Trybunału Praw Człowieka Bogumił Naleziński Doktor nauk prawnych Marta Romańska Sędzia Sądu Najwyższego, doktor habilitowany nauk prawnych Jarosław Sułkowski Doktor nauk prawnych WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2013

5 Pozainstancyjne środki ochrony prawnej Stan prawny: październik 2012 Redaktor serii: Jacek Ignaczewski Autorami poszczególnych części są: Część I: Bogumił Naleziński, Jakub Królikowski, Jarosław Sułkowski Część II i IV: Marta Romańska Część III: Magdalena Krzyżanowska-Mierzewska Część V: Paweł Cioch Część VI: Hanna Knysiak-Molczyk Redakcja: Katarzyna Pudłowska Wydawca: Joanna Ablewicz Wydawnictwo C. H. Beck 2013 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: PanDawer Druk i oprawa: Perfekt, Warszawa ISBN ISBN e-book

6 Spis treści Przedmowa... Wykaz skrótów... Wykaz literatury... XIII XV XIX Część I. Skarga konstytucyjna (Bogumił Naleziński, Jakub Królikowski, Jarosław Sułkowski) A. Komentarz tezowy... 3 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i sprost.)... 3 Ustawa z r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.)... 9 B. Część opisowa Wstęp Rozdział 1. Zakres podmiotowy skargi Osoby fizyczne i prywatne osoby prawne Zdolność skargowa innych podmiotów Zdolność skargowa osób wskazanych w art. 48 ust. 1 ustawy o TK Realny i osobisty charakter naruszenia Prawa i wolności skarżącego podlegające ochronie Rozdział 2. Przedmiot skargi Uwagi wstępne Zakres rzeczowy aktów zaskarżanych Zakres temporalny aktów zaskarżanych Zastosowanie przedmiotu skargi przez sąd lub organ administracji Zaskarżony akt jako podstawa orzeczenia naruszającego konstytucyjne prawa lub wolności skarżącego Ostateczność orzeczenia Rozdział 3. Wymaganie sporządzenia skargi przez adwokata lub radcę prawnego Istota Pisma procesowe objęte pełnomocnictwem Strony pełnomocnictwa Rodzaj i zakres pełnomocnictwa Inne wymogi formalne Doręczenia Ustanowienie pełnomocnika z urzędu V

7 Spis treści VI Rozdział 4. Przesłanki wstępnej kontroli skargi konstytucyjnej Uwagi wstępne Braki skargi konstytucyjnej Uwagi wprowadzające Pismo procesowe Podmiot Termin, wyczerpanie drogi prawnej Przedmiot i podstawa kontroli Sporządzenie przez adwokata Nieuzupełnienie braków Wykazanie naruszenia praw lub wolności Termin na wniesienie skargi Charakter terminu Moment początkowy biegu terminu Bieg terminu w razie złożenia wniosku o tzw. prawo ubogich oraz sposób jego obliczania Ocena skargi pod kątem przesłanki oczywistej bezzasadności Przesłanka zbędności orzekania Rozdział 5. Postanowienie tymczasowe Istota Wniosek Termin złożenia wniosku Przesłanki Skutki postanowienia Uchylenie Zażalenie Rozdział 6. Zasada skargowości: wszczęcie postępowania i związanie granicami skargi Wszczęcie postępowania Zasada skargowości Cofnięcie skargi Możliwość wycofania lub ograniczenia zakresu skargi Częściowe cofnięcie skargi Cofnięcie skargi w całości Rozszerzenie zakresu zaskarżenia skargą Rozszerzenie skargi przez skarżącego Kwestia dopuszczalności rozszerzenia skargi przez Rzecznika Praw Obywatelskich Rozdział 7. Procedura rozpoznania wstępnego skargi Rozpoznanie wstępne przez sędziego Trybunału Postępowanie zażaleniowe Uwagi ogólne Pozostawienie zażalenia bez rozpoznania, przywrócenie terminu Wniesienie zażalenia w terminie Brak możliwości odwoływania się od innych rozstrzygnięć... 92

8 Spis treści 3. Skierowanie skargi do rozpatrzenia przez właściwy skład orzekający Rozdział 8. Rozpoznanie skargi na rozprawie Uwagi podstawowe Zasada jawności i zasada ustności Zawiadomienie uczestników o terminie rozprawy Udział skarżącego w rozprawie Przebieg rozprawy Rozpoznanie skargi poza rozprawą Rozdział 9. Rozstrzygnięcie i jego skutki dla skarżącego Możliwe rodzaje rozstrzygnięć Postanowienie o umorzeniu postępowania Możliwość badania przesłanek postępowania na każdym etapie rozpoznania sprawy Przyczyny umorzenia postępowania w sprawie skargi Wyroki i ich skutki prawne Rodzaje rozstrzygnięć merytorycznych Skutki orzeczenia o zgodności Skutki orzeczenia o niezgodności Skutki orzeczenia o braku niezgodności Rozdział 10. Wznowienie postępowania na podstawie orzeczenia o niekonstytucyjności Wznowienie postępowania jako instrument przywrócenia stanu konstytucyjności Prawo do wznowienia postępowania Zakres podmiotowy prawa do wznowienia Prawo do wznowienia a zakres rozstrzygnięcia Trybunału Wyłączenia i ograniczenia prawa do wznowienia z uwagi na charakter przepisu lub przyczynę jego niekonstytucyjności Rozstrzygnięcie wydane na podstawie niekonstytucyjnego aktu normatywnego Wpływ orzeczenia Trybunału na wynik wznowionego postępowania Regulacja trybu wznowienia postępowania w ramach poszczególnych procedur Uwagi ogólne Orzecznictwo Trybunału Środki umożliwiające wznowienie Prawo do wznowienia postępowania w sytuacji określenia przez Trybunał innego terminu utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnego aktu normatywnego Określenie innego terminu utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnego aktu normatywnego Znaczenie określenia momentu wejścia w życie orzeczenia Trybunału VII

9 Spis treści 9.3. Ograniczenia możliwości wznowienia związane z określeniem innego terminu utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnej regulacji Szczególna sytuacja skarżącego, tzw. przywilej korzyści Rozdział 11. Sporządzenie skargi konstytucyjnej Informacja o warunkach wnoszenia do Trybunału Konstytucyjnego skargi konstytucyjnej Komentarz do schematu sporządzania skargi Część II. Skarga na przewlekłość postępowania sądowego i przygotowawczego (Marta Romańska) A. Komentarz tezowy Ustawa z r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz ze zm.) B. Część opisowa Rozdział 1. Podstawy normatywne Rozdział 2. Przedmiot zaskarżenia Rozdział 3. Charakter postępowania wywołanego wniesieniem skargi Rozdział 4. Granice podmiotowe postępowania wywołanego wniesieniem skargi Legitymacja do wniesienia skargi Przeciwnik skarżącego Reprezentacja stron Rozdział 5. Właściwość sądu w postępowaniu wywołanym skargą Rozdział 6. Wymagania konstrukcyjne i formalne skargi Zachowanie terminu do wniesienia skargi Wymagania co do konstrukcji i formy skargi Opłata od skargi Rozdział 7. Zakres rozpoznania sądu w postępowaniu wywołanym skargą Rozdział 8. Orzekanie w postępowaniu wywołanym skargą Rozdział 9. Zasądzenie odpowiedniej kwoty Rozdział 10. Jednoinstancyjność postępowania Rozdział 11. Skutki orzeczenia VIII

10 Spis treści Część III. Skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na naruszenie praw gwarantowanych przez Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Magdalena Krzyżanowska-Mierzewska) A. Komentarz tezowy Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzona w Rzymie r., ze zmianami wprowadzonymi przez Protokół Nr 11, który wszedł w życie r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) B. Część opisowa Rozdział 1. Charakter skargi indywidualnej do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka Rozdział 2. Zasady interpretacji Konwencji Pomocniczy charakter Konwencji (zasada subsydiarności) Margines oceny Rządy prawa Proporcjonalność jako zasada ogólna Skuteczna ochrona praw Wykładnia autonomiczna Pozytywne zobowiązania państwa Dorozumiane zobowiązania proceduralne Konwencja jako żywy instrument Interpretacja zgodnie z przedmiotem i celem Konwencji Rozdział 3. Dopuszczalne ograniczenia praw indywidualnych w ujęciu Trybunału Rozdział 4. Strony postępowania Strony postępowania i ich reprezentacja Interwencja strony trzeciej Rozdział 5. Organizacja i struktura Trybunału Składy orzekające Kancelaria Trybunału Rozdział 6. Warunki dopuszczalności skargi indywidualnej do Trybunału Status ofiary naruszenia Sześciomiesięczny termin do wniesienia skargi Wykorzystanie krajowych środków odwoławczych Skarga konstytucyjna w kontekście wymogu wykorzystania krajowych środków odwoławczych przed wniesieniem skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka Jurysdykcja temporalna Trybunału Kryterium znaczącego uszczerbku Rozdział 7. Postępowanie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka Wprowadzenie IX

11 Spis treści 2. Język postępowania Wniesienie skargi Postępowanie dowodowe Jawność akt i danych osobowych skarżącego Sprawy odrzucone jako niedopuszczalne Wstępne rozpoznanie przez Izbę (Komitet trzech sędziów) oraz notyfikacja skargi rządowi Zawarcie ugody po notyfikacji skargi Zawarcie ugody wysokość kwoty Jednostronne deklaracje rządu Roszczenie o przyznanie słusznego zadośćuczynienia, zwrot kosztów i wydatków Koszty i wydatki Terminy Zrzeczenie się przez Izbę właściwości na rzecz Wielkiej Izby Postępowanie co do dopuszczalności i zasadności skargi Rozprawa Wyroki Trybunału Wniosek o skierowanie sprawy do Wielkiej Izby Rozdział 8. Skutki wyroków w systemie prawa krajowego Rozdział 9. Wykonywanie wyroków Trybunału Komitet Ministrów Rady Europy postępowanie zmierzające do wykonania wyroków Wyroki pilotażowe rozwiązywanie problemów o charakterze systemowym Część IV. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądowego (Marta Romańska) A. Komentarz tezowy Ustawa z r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) Ustawa z r. Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1112) Ustawa z r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.) B. Część opisowa Rozdział 1. Podstawy normatywne Rozdział 2. Charakter skargi Rozdział 3. Przedmiot zaskarżenia Przedmiot zaskarżenia w procedurze cywilnej Przedmiot zaskarżenia w procedurze sądowoadministracyjnej Jednorazowość zaskarżenia tego samego orzeczenia X

12 Spis treści Rozdział 4. Wyrządzenie orzeczeniem szkody jako przesłanka dopuszczalności skargi Rozdział 5. Niemożliwość uchylenia lub zmiany orzeczenia jako przesłanka dopuszczalności skargi Rozdział 6. Podmioty występujące w postępowaniu Legitymacja materialna do wniesienia skargi Legitymacja formalna do wniesienia skargi Strony postępowania wywołanego skargą i ich reprezentacja Rozdział 7. Podstawy zaskarżenia Rozdział 8. Wymagania konstrukcyjne i formalne skargi jako pisma procesowego Rozdział 9. Zachowanie terminu Rozdział 10. Właściwość sądu w postępowaniu wywołanym skargą Kontrola przesłanek dopuszczalności zaskarżenia Sąd właściwy do rozpoznania skargi Przyjęcie skargi do rozpoznania Rozdział 11. Rozpoznanie skargi Przepisy stosowane w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi Zakres rozpoznania skargi Rozdział 12. Rozstrzygnięcie o zasadności skargi Rozdział 13. Skutki orzeczenia co do zasadności skargi Część V. Odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie (Paweł Cioch) A. Komentarz tezowy Ustawa z r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) B. Część opisowa Wprowadzenie Rozdział 1. Roszczenia odszkodowawcze z tytułu niesłusznego skazania, tymczasowego aresztowania lub zatrzymania Cywilnoprawny charakter roszczeń Zakres przedmiotowy roszczeń Odszkodowanie Zadośćuczynienie Przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody. 463 Rozdział 2. Przesłanki dochodzenia roszczeń z tytułu niesłusznego skazania, tymczasowego aresztowania lub zatrzymania przed sądem Przesłanki materialne zakres podmiotowy roszczeń Przesłanki formalne Wniosek XI

13 Spis treści 2.2. Właściwy sąd Termin Rozdział 3. Przebieg postępowania przed sądem Rozdział 4. Wyłączenie odszkodowania Rozdział 5. Roszczenia regresowe Skarbu Państwa Część VI. Skarga w ramach nadzoru administracyjnego nad działalnością sądów i komorników (Hanna Knysiak-Molczyk) A. Komentarz tezowy Ustawa z r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz ze zm.) Ustawa z r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz ze zm.) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z r. w sprawie skarg i wniosków dotyczących działalności sądów powszechnych (Dz.U. z 2012 r. poz. 524) Ustawa z r. o komornikach sądowych i egzekucji (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 231, poz ze zm.) B. Część opisowa Rozdział 1. Rozpoznawanie skarg, wniosków i petycji dotyczących działalności sądów Rozdział 2. Rozpoznawanie skarg dotyczących działalności prezesów sądów jako organów administrujących w znaczeniu funkcjonalnym Rozdział 3. Rozpatrywanie skarg dotyczących działalności komorników sądowych Indeks rzeczowy XII

14 Przedmowa Każdy tom w serii Sądowych Komentarzy Tematycznych jest przekrojowym ujęciem tytułowej problematyki. Kolejny taki tom, opracowany z inicjatywy Jacka Ignaczewskiego, nosi tytuł Pozainstancyjne środki ochrony prawnej. Zamiarem Autorów tej pozycji było zebranie i przeanalizowanie w jednym opracowaniu takich środków ochrony prawnej, które albo nie są środkami zaskarżenia orzeczeń wydawanych przez sądy (dotyczą innych aspektów ich działalności niż wydanie orzeczenia), albo też chociaż formalnie należą do kategorii środków zaskarżenia orzeczeń bezpośrednio nie mogą prowadzić do ich wyeliminowania z obrotu prawnego. Każda z instytucji będących przedmiotem opracowania wiąże się z postępowaniem sądowym o tyle, że może być wykorzystana, póki ono jeszcze się toczy lub już po jego zakończeniu dla uzyskania ochrony takich wolności i praw, które w ocenie zainteresowanego zostały naruszone w związku ze stosowaniem przez sąd prawa procesowego lub prawa materialnego. Rolą skargi konstytucyjnej jest umożliwienie adresatom konstytucyjnych praw i wolności zainicjowania przed sądem konstytucyjnym postępowania zmierzającego do kontroli aktów je naruszających. Jej uwzględnienie może stworzyć warunki do wyeliminowania z obrotu prawnego orzeczenia wydanego na podstawie przepisu zakwestionowanego przez Trybunał Konstytucyjny. Skarga na przewlekłość postępowania sądowego i przygotowawczego pozwala na uzyskanie ochrony prawnej przed naruszeniem prawa do sądu w tym jego aspekcie, który wiąże się z nakazem rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, ale nadto jeszcze pozwala na skompensowanie krzywdy wyrządzonej skarżącemu w związku z przewlekłym prowadzeniem postępowania. Skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka zmierza do spowodowania kontroli przestrzegania Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności przez państwo, którego organom zarzuca się działanie lub zaniechanie prowadzące do naruszenia praw nią gwarantowanych. Stwierdzenie naruszenia Konwencji w związku z uwzględnieniem skargi wymaga skompensowania skarżącemu krzywdy i szkody wyrządzonych naruszeniem. Do naprawienia szkody wyrządzonej wydaniem prawomocnego orzeczenia przez sąd powszechny na podstawie procedury cywilnej lub przez sąd administracyjny zmierza skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądowego. Ten sam cel realizuje też wniosek o przyznanie odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie. Skarga w ramach nadzoru administracyjnego nad działalnością sądów i komorników jest środkiem pozwalającym na zrealizowanie zagwarantowanego w art. 63 Konstytucji prawa składania wniosków, petycji, skarg do organów władzy publicznej w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami i w celu wyeliminowania dostrzeganych w nich nieprawidłowości. Jej przedmiotem może być zaniedbanie lub nienależyte wykonywanie zadań przez właściwe organy lub ich pracowników, naruszenie praworządności lub interesów skarżących, a także przewlekłe lub biurokratyczne załatwianie spraw. XIII

15 Przedmowa Każdy rozdział opracowania składa się z dwóch części. Część A jest klasycznym komentarzem do całych aktów normatywnych lub tych ich części, które dotyczą omawianych instytucji. Tezy tego komentarza są skrócone do niezbędnego minimum, tak by Czytelnik mógł szybko odnaleźć odpowiedź na pytania wiążące się ze stosowaniem poszczególnych przepisów. Część B jest opisowym rozwinięciem syntetycznego opracowania komentarzowego i zawiera uzasadnienia tez komentarza. Aby ułatwić poruszanie się po obu częściach, w części A wskazano na odesłania do tych rozdziałów w części B, w których poszczególne tezy znajdują rozwinięcie. Konstrukcja części opisowej nawiązuje do ustawowej systematyki zagadnień. Dodatkowym praktycznym ułatwieniem w posługiwaniu się komentarzem jest indeks. Z uwagi sposób ujęcia opracowanej tematyki mamy nadzieję, że komentarz będzie pomocny dla prawników wszelkich profesji ale też dla studentów i aplikantów. Kraków, wrzesień 2012 r. Marta Romańska XIV

16 Wykaz skrótów 1. Źródła prawa KC ustawa z r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KK ustawa z r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KKW ustawa z r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) Konstytucja Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i ze sprost.) Konwencja Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284) KP ustawa z r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KPA ustawa z r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz ze zm.) KPC ustawa z r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) KPK ustawa z r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) KSCU ustawa z r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.) KSEU ustawa z r. o komornikach sądowych i egzekucji (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 231, poz ze zm.) KSH ustawa z r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz ze zm.) KRO ustawa z r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 788) PUNU ustawa z r. Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1112) ProkGenSkPU ustawa z r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz.U. Nr 169, poz ze zm.) PrPostSądAdm ustawa z r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 270) PrSądAdm ustawa z r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. Nr 153, poz ze zm.) Regulaminu Trybunału.... Regulamin Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284/1) XV

17 Wykaz skrótów SPPU ustawa z r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz ze zm.) TKU ustawa z r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) USP ustawa z r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz ze zm.) 2. Organy orzekające i instytucje ETPCz Europejski Trybunał Praw Człowieka NSA Naczelny Sąd Administracyjny SN Sąd Najwyższy Sąd Apel Sąd Apelacyjny RM Rada Ministrów RP Rzeczpospolita Polska RPO Rzecznik Praw Obywatelskich TK Trybunał Konstytucyjny Rzeczypospolitej Polskiej WSA Wojewódzki Sąd Administracyjny 3. Czasopisma i publikatory Biul. PK Biuletyn Prawa Karnego Biul. SN Biuletyn Sądu Najwyższego GSP Gdańskie Studia Prawnicze Dor. Pod Doradca Podatkowy Dz.U Dziennik Ustaw Dz.Urz Dziennik Urzędowy Inf. Praw Informator Prawniczy KZS Krakowskie Zeszyty Sądowe MoP Monitor Prawniczy NP Nowe Prawo OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSN Orzecznictwo Sądu Najwyższego (do 1962 r.) OSNAP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (od 1995 r. do 2002 r.) OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna (od 1995 r.) OSNC ZD Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna Zbór Dodatkowy OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna oraz Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (od 1963 r. do 1994 r.) XVI

18 Wykaz skrótów OSNPiUS Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych (od 2003 r.) OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Wojskowa OSNwSK Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych OSNP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych (od 2003 r.) OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego OTK-A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; Zbiór Urzędowy, Seria A PiP Państwo i Prawo PL Przegląd Legislacyjny PPE Problemy Postępowania Egzekucyjnego Prok. i Pr Prokuratura i Prawo PS Przegląd Sądowy RP Radca Prawny TPP Transformacje Prawa Prywatnego ZNUŁ Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego ZNSA Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego ZSK Zagadnienia Sądownictwa Konstytucyjnego 4. Inne skróty Dz.U Dziennik Ustaw M.P Monitor Polski n następny Lex system informacji prawnej Wolters Kluwer Polska LexPolonica Serwis Prawniczy LexisNexis Polska Sp. z o.o. XVII

19

20 Wykaz literatury P. Beaumont, P. McEleavy, The Hague Convention on International Child Abduction, Oxford H. Ciepła, [w:] K. Piasecki (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa J. Ciszewski, Europejskie prawo małżeńskie i dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej. Jurysdykcja, uznawanie i wykonywanie orzeczeń. Komentarz, Warszawa W. Czachórski, [w:] System Prawa Cywilnego, t. 3, cz. 1, Prawo zobowiązań część ogólna, Warszawa A. Dyer, Checklist of Issues to be Considered at the Second Meeting of the Special Commission to Review the Operation of the Hague Convention on the Civil Aspects of International Child Abduction, Hague Conference on Private International Law T. Ereciński, Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego, cz. 3, Przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego, Warszawa A. Gójska, Badania w sądach okręgowych w Warszawie, Warszawa 2010, niepubl. J. Gwiazdomorski, [w:] System Prawa Rodzinnego i Opiekuńczego, Wrocław J. Ignatowicz, [w:] J.St. Piątkowski (red.), System Prawa Rodzinnego i Opiekuńczego, Wrocław J. Ignatowicz, Kodeks rodzinny i opiekuńczy z komentarzem, Warszawa 1990, teza 12 do art. 98, s. 424 oraz teza 10 do art KRO. J. Ignatowicz, [w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa J. Ignatowicz, [w:] J. Ignatowicz, M. Nazar, Prawo rodzinne, Warszawa J. Ignatowicz, M. Nazar, Prawo rodzinne, Warszawa N. Lowe, M. Everall, M. Nicholas, International Movement of Children. Law Practice and Procedure, Family Law, Jordan Publishing Limited A. Mowbray, The development of Positive Obligations under the European Convention on Human Rights by the European Court of Human Rights, Oxford M. Pazdan, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 1, M. Safjan (red.), Część ogólna, Warszawa M. Pazdan, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 2, Z. Radwański (red.), Część ogólna, Warszawa E. Pérez-Vera, Explanatory Report. Conférence de La Haye de droit international privé. Actes et documents de la Quatorzièmie session, La Haye W. Pyzioł, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 8, J. Panowicz-Lipska (red.), Prawo zobowiązań Część szczególna, Warszawa M. Safjan, Instytucja rodzin zastępczych. Problemy prawno-organizacyjne, Warszawa XIX