Polskokatolicy. Polskokatolicyzm ma nieco mylącą nazwę, bo sugeruje ona, że nurt ten narodził się w Polsce,

Transkrypt

1 Polskokatolicy Polskokatolicyzm ma nieco mylącą nazwę, bo sugeruje ona, że nurt ten narodził się w Polsce, gdy tymczasem miało to miejsce wśród Polonii amerykańskiej. Do Polski trafił dopiero prawie ćwierć wieku od jego powstania, a i dziś jest u nas mniej liczny niż za oceanem. Fot. Archiwum wydawnictwa Katedra św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Scranton (Pensylwania USA) Scranton jest siedzibą i jednym z ośrodków założycielskich Kościoła Polskokatolickiego Dzieje polskokatolicyzmu Polskokatolicyzm powstał w wyniku sporów, jakie miały miejsce w Kościele katolickim w USA w XIX wieku. Przyczyną były konflikty wiernych pochodzenia polskiego z księżmi irlandzkimi i niemieckimi. Biskupi, najczęściej Irlandczycy, celowo delegowali ich do polskich parafii, aby zlikwidować etniczny charakter tych wspólnot i doprowadzić do ich asymilacji w Kościele amerykańskim. Kierowały tymi hierarchami dobre intencje, chcieli bowiem zadbać o jedność Kościoła lokalnego, nadając mu w miarę jednolity charakter. Nie wykazali się jednak dostateczną delikatnością i w efekcie uzyskali skutek przeciwny do zamierzonego, nie jedność a rozłam. Delegowani przez nich kapłani nie znali języka polskiego, nie rozumieli też zwyczajów i problemów polskich emigrantów. Początkowo opór polskich katolików miał charakter żywiołowy i nieco chaotyczny, pozbawiony jednolitej organizacji. Na przełomie XIX i XX wieku powstały formalnie trzy główne ośrodki niezależnego katolicyzmu polskiego w USA: Buffalo ośrodek ten genezą sięga nieporozumień, do jakich doszło między Polakami a ks. Janem Pitassem, sprzeciwiającym się budowie nowego kościoła i wydzieleniu drugiej parafii polskiej. Zbuntowana wspólnota przyjęła nazwę Kościół Polskokatolicki w Ameryce Północnej. Chicago ośrodek powstał w wyniku sporu polskich parafian z polskim zakonem zmartwychwstańców. Zgromadzenie nie chciało, aby lubiany przez wiernych ks. A. Kozłowski, ówczesny wikariusz polskiej parafii, został mianowany jej proboszczem. Usunięcie go z funkcji wikariusza spowodowało rozłam, przypieczętowany 11 listopada 1895 roku założeniem Kościoła Polskokatolickiego w Chicago. Scranton ośrodek swą genezą sięga konfliktu, który wybuchł w najstarszej polskiej parafii pomiędzy wiernymi i wikarym ks. Franciszkiem Hodurem a jej proboszczem ks. Ryszardem Austem. W ciągu kilkunastu lat ośrodki w Chicago i Buffalo połączyły się ze zgrupowaniem w Scranton, tworząc Polski Narodowy Kościół Katolicki (PNKK). Na swojego przywódcę wybrali ks. Franciszka Hodura, który wkrótce przyjął sakrę biskupią z rąk Gerada Gula, arcybiskupa unii utrechckiej, i włączył PNKK do rodziny Kościołów starokatolickich. Bp. Franciszek Hodur Doktryna polskokatolicyzmu D oktryna polskokatolicka jest tożsama ze starokatolicką, a więc opiera się na nauce niepodzielnego Kościoła powszechnego pierwszych wieków, ujętej w ustaleniach siedmiu pierwszych soborów ekumenicznych, czyli tych, których postanowienia akceptuje zarówno Kościół katolicki, jak i prawosławny. Polskokatolicy najwyższą cześć oddają Bogu, wyznają wiarę w realną obecność Ciała 72

2 Polskokatolicy i Krwi Pańskiej w Eucharystii, komunię świętą przyjmują pod dwiema postaciami: Chleba i Wina. Praktykują kult Maryi Panny. Oddają cześć także aniołom, apostołom, męczennikom i świętym, choć jest ona bardziej umiarkowana niż w Kościele rzymskokatolickim. Młodzież do 18. roku życia jest zobowiązana do spowiedzi w konfesjonale, pozostali wierni mają wybór między tą formą a spowiedzią powszechną z rozgrzeszeniem ogólnym w czasie mszy świętej. Nie uznają nieomylności i władzy papieża, jednak Jego osoba otaczana jest szacunkiem. Główne zasady chrześcijańskie uznawane przez polskokatolicyzm: Bóg jest jeden w trzech Osobach (Trójca Święta), jest Stwórcą i Panem świata; objawił się ludziom najpierw przez proroków, a w pełni jako Syn Boży, który stał się człowiekiem, umarł na krzyżu za grzechy ludzi i zmartwychwstał, Bóg stworzył ludzi z miłości, ale oni, zerwawszy więź ze swoim Stwórcą, żyją z dala od niego, podlegając śmierci, wszyscy ludzie są wezwani do wiary, nadziei i miłości, życia duchowego oraz pełnienia woli Bożej, wyrażonej w przykazaniach, zwłaszcza w przykazaniu miłości Boga i bliźniego, przeznaczeniem ludzi jest wieczne życie z Bogiem w niebie i zmartwychwst nie po powtórnym przyjściu Chrystusa tych zaś, którzy odrzucą zbawienie, czeka piekło. Katedra Matki Boskiej Królowej Apostołów w Częstochowie Fot.Michał Koliński Polskokatolicyzm w Polsce Polskokatolicyzm sprowadzili do Polski reemigranci z USA, należący do Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego. W 1919 roku do Krakowa przybył ks. Bogusław Krupski, który miał zająć się przede wszystkim osobami najuboższymi. Dzięki tej akcji cała Polska dowiedziała się o istnieniu PNKK. Działania księdza Krupskiego doprowadziły do powstania w 1920 roku pierwszej parafii tego wyznania w Krakowie. Wkrótce powstały kolejne w innych miastach. Akcję misyjną utrudniał brak legalizacji ruchu. Wszelkie starania o takową do 1939 roku nie przyniosły skutku. Dodatkowo Kościołem w międzywojniu targały rozłamy. Dwa najważniejsze odłamy to Polski Kościół Starokatolicki bp. Władysława Farona i Polski Narodowy Kościół Prawosławny ks. Andrzeja Huszno. Ten pierwszy w reliktowej postaci istnieje do dziś, drugi zaś nie przetrwał rychłej śmierci założyciela. Ciężką sytuację Kościoła pogłębiło aresztowanie w 1942 roku bp Józefa Padewskiego. Po pół roku zwolniono go, ale zmuszono do emigracji do USA, skąd powrócił dopiero po wojnie. We wrześniu 1944 roku wybrano Tymczasową Radę Kościoła, kilka miesięcy później przeniesiono siedzibę z Krakowa do Warszawy, a Kościołem tymczasowo zaczął kierować ks. Stanisław Piekarz. 14 września 1945 roku rada złożyła wniosek do Ministerstwa Administracji Publicznej z prośbą o prawne uznanie Kościoła, co stało się 1 lutego 1946 roku Po powrocie do kraju, w lutym tego roku, ks. bp Józef Padewski został ponownie wybrany zwierzchnikiem wspólnoty. Siedziba władz wróciła do Krakowa. W drugiej połowie lat 40. Kościół był w krótkotrwałej, inspirowanej przez władze państwowe unii z Polskim Kościołem Starokatolickim i Starokatolickim Kościołem Mariawitów. Unia rozpadła się, gdy stojący na jej czele starokatolicki arcybiskup Władysław Faron wrócił na łono Kościoła rzymskokatolickiego. Od początku lat 50. władze zaczęły zacieśniać kontrolę nad związkami wyznaniowymi. Ruchy mniejszościowe, w tym PKKN, chciano podporządkować państwu, aby uczynić je narzędziem walki z Kościołem katolickim. W 1951 roku V Departament Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego przejął władzę nad tym Kościołem. Namawiano bp. Józefa Padewskiego do złożenia urzędu, po odmowie aresztowano go i osadzono w więzieniu, gdzie został zakatowany przez UB. Kilku innych duchownych skazano na długoletnie więzienie, część z nich zwolniono Katedra św. Ducha w Warszawie Po II wojnie światowej siedziba Kościoła polskokatolickiego została przeniesiona do Warszawy. Na fali przywilejów ruch dostał pozwolenie na budowę w stolicy nowej katedry Fot. Michał Koliński 73

3 Polskokatolicy Fot. Tomasz Bużałek Fot.Michał Koliński Katedra św. Ducha w Warszawie wnętrze Katedra pw. św. Marii Magdaleny we Wrocławiu Kontrolę nad Kościołem Polskokatolickim po II wojnie światowej przejęły PRL-owskie władze. Miał on stanowić przeciwwagę dla Kościoła katolickiego, dlatego też otrzymywał liczne profi ty, m.in. pokaźnych rozmiarów świątynie, jak katedra pw. św. Marii Magdaleny we Wrocławiu z aresztu dopiero w ramach gomułkowskiej odwilży w roku Ogólnopolski Zjazd Kapłanów PNKK z 1 grudnia 1951 roku zadecydował o odłączeniu diecezji polskiej od Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie oraz utworzeniu Kościoła Polskokatolickiego. Wykluczono wszystkich kapłanów, którzy sprzeciwiali się nowym porządkom, niepokornych szybko wydalano ze wspólnoty. Władze przejęły nad Kościołem pełną kontrolę mianowały i odwoływały biskupów, obsadzały duchownych. Organizowano msze z okazji obchodzonego w czasach PRL święta Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (22 lipca), wysyłano do władz listy gratulacyjne, a także potępiające kard. Wyszyńskiego. Kościół Polskokatolicki stał się narzędziem w walce z Kościołem katolickim. Planowano w ciągu lat zapewnić temu pierwszemu pozycję dominującą na wyznaniowej mapie Polski. Do osiągnięcia tego celu potrzebny był charyzmatyczny przywódca, mogący konkurować z kard. Wyszyńskim, a takowego w KP nie było. Idealnym kandydatem wydawał się chorobliwie ambitny kapłan katolicki ks. Maksymilian Rode z Poznania, suspendowany za samodzielne starania w Watykanie o sakrę biskupią. On sam chciał po opuszczeniu szeregów duchowieństwa katolickiego wieść życie świeckie, ale władze miały wobec niego inne plany. Nakazano mu wstąpić do Kościoła Polskokatolickiego i w grudniu 1958 roku obwołano wikariuszem generalnym Kościoła Polskokatolickiego w PRL. Nowy przywódca wraz z biskupami Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego ustalili, że oba wyznania stanowią faktycznie jedność, rządzoną przez odrębne kierownictwa. Następnie otrzymał w Utrechcie sakrę biskupią i zaczął używać tytułu Prymasa Kościoła Polskokatolickiego, aby podnieść prestiż społeczny swojej osoby i stanowiska. Miało to sugerować, że w istocie jest równy kard. Wyszyńskiemu. W tym czasie państwo zaczęło polskokatolickim księżom wypłacać regularne pensje, co było oznaką całkowitego podporządkowania Kościoła władzom. Wydano zezwolenie na budowę katedry polskokatolickiej w Warszawie i chętnie przyznawano wyznawcom tego ruchu poewangelickie świątynie na tzw. Ziemiach Odzyskanych. W latach 60. XX wieku, kiedy Kościół katolicki, mimo prześladowań, rósł w siłę, a rozbudowa Kościoła Polskokatolickiego zdecydowanie zwolniła tempo, władze nasiliły krytykę poczynań prymasa Rodego. W październiku 1965 roku postanowiono o usunięciu go z urzędu zwierzchnika. Nowym przywódcą został bp Julian Pękala. Od 1975 roku funkcję tę pełnił ks. bp Tadeusz Majewski, który otrzymał tytuł Pierwszego Biskupa Kościoła Polskokatolickiego w PRL. Majewski lekceważył ustrój synodalny kościoła. Miał jednak poparcie władz państwowych, toteż sprawował swój urząd aż do upadku PRL, a nawet nieco dłużej. Po 1989 roku, w nowej rzeczywistości, polskokatolicy mieli nadzieję na powrót do jedności z PNKK i odcięcie się od niechlubnej przeszłości. W tym kierunku próbował iść Pierwszy Biskup Kościoła: Tadeusz Majewski, jednak nie podjął żadnych konkretnych kroków. W czerwcu 1995 roku na synodzie Kościoła Polskokatolickiego w Jabłonnie na zwierzchnika wybrano bp. Wiktora Wysoczańskiego. Nowego przywódcy nie zaakceptowała część duchownych i wiernych, wśród nich ks. Tomasz Rybka, późniejszy założyciel PNKK w RP. Kościół Polskokatolicki podzielony jest na trzy diecezje: warszawską, wrocławską i krakowsko-częstochowską. Posiada 81 parafii, podobną liczbę aktywnych duchownych, kilkunastu duchownych emerytów, ok. 19 tys. wiernych. Duchowni kształcą się w Wyższym Seminarium Duchownym Kościoła Polskokatolickiego i w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. Nauka religii odbywa się w 81 punktach katechetycznych (w tym w szkołach) uczęszcza na nią ok. 700 dzieci. Siedzibą zwierzchnich władz Kościoła jest Warszawa. Najwyższym organem Kościoła Polskokatolickiego w RP jest Synod Ogólnopolski zwoływany co 5 lat. Najwyższym organem międzysynodalnym jest Rada Synodalna Kościoła, przy której działają: Sąd Biskupi i kilka komisji. Kościół funkcjonuje na podstawie praw własnych i Ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Polskokatolickiego w RP z dnia 23 sierpnia 1995 roku. 74

4 Polskokatolicy Szczecin Diecezja Wrocławska Diecezja Warszawska Mapa Karolina Jaszczyk Warszawa siedziba diecezji Częstochowa Diecezja Krakowskoczęstochowska Diecezje Kościoła Polskokatolickiego Wyznania pokrewne Polski Narodowy Katolicki Kościół w RP Powstał w 1995 roku przez oddzielenie się warszawskiej parafii polskokatolickiej pw. Dobrego Pasterza od Kościoła Polskokatolickiego. Proboszcz parafii i przywódca nowego Kościoła ks. Tomasz Rybka uważa obecne władze Kościoła Polskokatolickiego za nielegalne, co stało się przyczyną schizmy. Ks. Rybka wielokrotnie starał się o włączenie parafii pod jurysdykcję Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego w USA, ale zwierzchnik tegoż bp Robert M. Nemkovich nie chce angażować się w Polsce. W 2006 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji zarejestrowało Polski Narodowy Katolicki Kościół w RP. Wspólnota liczy 350 wiernych w kilku parafiach. Fot. Michał Koliński Kościół Starokatolicki w RP Jego wyznawcy uważają się za kontynuatorów Polskiego Kościoła Starokatolickiego, powstałego w 1933 roku w wyniku rozłamu w PNKK. Pierwszym biskupem był Władysław Faron, tytułujący się metropolitą efeskim i zamojskim. PKS istniał do lat 60., kiedy to został rozwiązany przez władze państwowe. Następnie działał w podziemiu, podzielony na dwa nurty: starokatolicki abp. Filipowicza i staroobrzędowy abp. Wysoczańskiego. Obecny Kościół jest kontynuacją części linii Filipowicza. Liczy 350 wiernych w 3 parafiach, posiada 5 domów modlitwy. Reformowany Kościół Katolicki Ma swoją siedzibę w Ohio (USA). Jest międzynarodowym Kościołem starokatolickim, założonym w 2000 roku nie należącym do unii utrechckiej. Wiara RKK jest oparta na dogmatach siedmiu pierwszych soborów ekumenicznych, uznaje również mądrość Ojców Kościoła oraz Deklarację Utrechcką. Za najwyższy autorytet w kwestiach wiary i moralności uznaje Biblię. Władzą zwierzchnią jest kolegium biskupów na czele z prymasem, którym aktualnie jest bp Phillip Zimmerman. W Polsce Reformowany Kościół Katolicki posiada trzy małe wspólnoty w Warszawie, Poznaniu i Wrocławiu. W 2008 roku lider grupy poznańskiej Tomasz Puchalski otrzymał święcenia kapłańskie z rąk bp. Nialla Sheridana. RKK w Polsce nie jest na razie zarejestrowany. Kościół Pnkk w RP pw. Dobrego Pasterza w Warszawie Starokatolicka Katedra pw. Podwyższenia Krzyża świętego w Łodzi Fot. Michał Koliński 75

5 Inni chrześcijanie Istnieje pewna liczba niewielkich wyznań chrześcijańskich, których nie sposób przyporządkować do żadnej z grup. W Polsce nie odgrywają większego znaczenia. Łączy je posiadanie chrześcijańskich korzeni, choć przynależność niektórych z tego rodzaju grup do chrześcijaństwa jest dyskusyjna, natomiast w większości znacznie się od siebie różnią. Mormoni Dzieje mormonizmu Mormoni (oficjalnie: Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich) są wyznaniem religijnym o typowo północnoamerykańskim charakterze. Ich założycielem był Joseph Smith syn amerykańskich farmerów żyjący w pierwszej połowie XIX wieku. Wedle swych własnych słów miał znaleźć, z pomocą anioła Moroniego, zakopane w ziemi tablice ze złota, na których były spisane dzieje pierwotnych mieszkańców Ameryki. Smith miał też otrzymać od anioła cudowne okulary, które pozwoliły mu odczytać i zrozumieć tekst spisany jakoby w języku staroegipskim. Tekst zawarty na płytach składa się na spisaną przez nowego proroka Księgę Mormona. Znalezisko miało widzieć jedenastu świadków, którzy na piśmie zaświadczyli o jego istnieniu. Te świadectwa są dołączone do każdego wydania Księgi. Wkrótce po ogłoszeniu tego objawienia, Smith, z pomocą swych krewnych, założył nowy Kościół. Jego specyficzne nauki i praktyki powodowały, że nie cieszył się aprobatą otoczenia. Dlatego wyznawcy nowej wiary przemieszczali się z miejsca na miejsce. W 1844 roku w stanie Illinois ich obecność wywołała zamieszki, podczas których Smith i jego brat zostali zastrzeleni. Nowym przywódcą Kościoła (przywódcy noszą tytuły Proroków) został Brigham Young. Pod jego władzą wspólnota osiedliła się na terenie przyszłego stanu Utah. Utworzyli tam własne państwo z odmiennymi od amerykańskich, za to zgodnymi z własną doktryną, prawami. Pierwsi mormoni praktykowali wielożeństwo, z którego oficjalnie zrezygnowali w związku z przyłączeniem Utah do USA. Dzięki aktywnej pracy misyjnej wiara rozszerzyła się na cały świat. W łonie ruchu mormońskiego nastąpiły podziały. Warto wspomnieć o wspólnocie Społeczność Chrześcijańska, w której władzę nadal sprawują członkowie rodziny Smitha oraz o wspólnotach mormońskich nadal praktykujących poligamię. Wspólnoty te nie są przez Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich uznawane za mormońskie i są od tego kościoła całkowicie odrębne organizacyjnie. Joseph Smith Mormoni wierzą, iż Joseph Smith odnalazł zakopane w ziemi złote tablice, na których spisane były dzieje pierwotnych mieszkańców Ameryki. Tekst zapisany na płytach znalazł się następnie w Księdze Mormona Doktryna mormonizmu Księga Mormona ma strukturę podobną do Biblii, składa się z 15 mniejszych ksiąg o tytułach podobnych do starotestamentalnych. Zawiera przede wszystkim historię zaginionych plemion. Najważniejszym elementem doktrynalnym księgi jest historia o pobycie zmartwychwstałego Chrystusa na kontynencie amerykańskim. Ostatni jej fragment, Księga Moroniego, zawiera pouczenia rytualne. Księga Mormona snuje opowieść przeplataną gdzieniegdzie elementami doktry- Często na ulicach polskich miast można spotkać elegancko ubranych młodzieńców mówiących po angielsku z charakterystycznymi czarnymi identyfi katorami. To właśnie przybyli w większości ze Stanów Zjednoczonych mormońscy misjonarze (Kościół posiada ich aż ok. 60 tys.) 121

6 Inni Chrześcijanie zaczęło się 6 lat później od Szczecina. Obecnie jedyna wolno stojąca kaplica Kościoła znajduje się w stolicy. Druga ma powstać w Łodzi. Kościół ma w Polsce kilka mniejszych kaplic w wynajmowanych pomieszczeniach. Obecnie w naszym kraju jest ok wyznawców tej religii. Irwingianie Jak to często bywa, nazwą irwingianie posługuje się jedynie literatura, sami wyznawcy jej nie używają, odnosząc do siebie różne inne nazwy własne. Obecnie określeniem używanym przez istniejącą w Polsce odmianę tego nurtu jest Kościół Nowoapostolski. Miano irwingianie pochodzi od nazwiska założyciela. Irwingianie są powszechnie zaliczani do protestantów, jednak ich nauka i praktyka posiada wiele elementów zaczerpniętych z katolicyzmu. Ich założyciel, Edward Irving ( ), był prezbiteriańskim duchownym w Londynie. Głosił kazania, w których naukę prezbiteriańską wzbogacał elementami katolicyzmu, prawosławia, charyzmatyzmu i chiliazmu. Wraz ze swymi zwolennikami praktykował na nabożeństwach glosolalię (mówienie nieznanymi językami, popularne w ruchu zielonoświątkowym) i uzdrowienia. Od ruchu zielonoświątkowego odróżniają jednak nurt irwingiański wzorowane na katolicyzmie hierarchia i rytualność. Na szczycie hierarchii stoi główny apostoł i apostołowie, którym podlegają biskupi, stojący na czele okręgów i podokręgów, oraz kapłani poszczególnych zborów. W odróżnieniu od większości protestantów irwingianie nazywają swoich duchownych kapłanami, choć kapłaństwo nie jest uważane za sakrament. W religii tej wyróżniamy następujące urzędy kapłańskie: biskupi, starsi, pasterze, ewangeliści i kapłani. Sakramenty są trzy: chrzest (udzielany również niemowlętom), święte pieczętowanie (mniej więcej odpowiednik bierzmowania) i Świętą Wieczerzę, którą poprzedza zawsze odpuszczenie grzechów przez kapłana. Liturgia jest wzorowana na katolickiej. Wyznawcy Kościoła Nowoapostolskiego wierzą w: wszechmoc Boga, który stworzył świat i panuje na wieki, nieśmiertelność duszy i życie pozagrobowe, wolną wolę człowieka do opowiedzenia się za Bogiem lub przeciwko Niemu, zbawienie proponowane przez Boga wszystkim ludziom, Boski plan zbawienia celem wyratowania ludzi popadłych w grzech, ucieleśnienie się Boga w Jezusie, swoim Synu, śmierć ofiarną Syna Bożego na krzyżu, poprzez którą Jezus umożliwił ludziom pojednanie z Bogiem, zmartwychwstanie i wniebowstąpienie Chrystusa, polecenie zwiastowania wszystkim Ewangelię, wydane apostołom przez Jezusa, przyjęcie Ducha Świętego poprzez apostołów jako warunek do wejścia w społeczność z Bogiem Ojcem i Jego Synem, ponowne przyjście Chrystusa w dniu Pierwszego Zmartwychwstania (Ew. Jana 14,3), podczas którego zabierze do siebie wszystkich, którzy żyli zgodnie z nauką Jezusa, ustanowienie przez Jezusa Chrystusa Tysiącletniego Królestwa Pokoju, w którym, po wykluczeniu wszelkiego zła, zostanie oferowana łaska i zbawienie dla wszystkich ludzi będących na ziemi oraz w krainach wieczności, sąd ostateczny, na którym wszyscy, którzy nie wzięli udziału w dniu Pierwsze go Zmartwychwstania, będą sądzeni według swoich uczynków, wieczną społeczność zbawionych z Bogiem. W Polsce KN pojawił się w okresie międzywojennym. Kościół liczy obecnie w Polsce około 5 tys. wiernych. Naczelną władzę sprawuje konferencja kościelna i biskup. Kościół prowadzi 52 punkty katechetyczne. Posiada 15 świątyń w Polsce Zachodniej, na Warmii i na Śląsku. W naszym kraju wyznanie ma charak- Kościół Nowoapostolski w Gdyni Fot. Michał Koliński 123

7 Inni Chrześcijanie ter autonomiczny, jednak wchodzi w skład międzynarodowej struktury. Trwają prace nad Ustawą o stosunku Państwa do Kościoła Nowoapostolskiego. Przynależność irwingian do chrześcijaństwa nie budzi wątpliwości. Sun Myung Moon Założyciel i przywódca Kościoła Zjednoczeniowego. Uważa się za drugiego Chrystusa, jego misją jest założenie Prawdziwej Rodziny Kościół Zjednoczeniowy Ruch pod Wezwaniem Ducha Świętego dla Zjednoczenia Chrześcijaństwa Światowego, założony w 1954 roku w Seulu w Korei przez Sun Myung Moona, zwany też jest Kościołem Zjednoczeniowym. Prowadzi działalność na całym świecie. Liczy około 200 tysięcy (według GUS 3 mln) wyznawców, z czego około 500 w Polsce. Kościół stawia sobie za cel zbudowanie Królestwa Bożego na Ziemi. Zdaniem Moona i jego wyznawców, Jezus Chrystus nie doprowadził do końca swojej misji, gdyż nie założył Prawdziwej Rodziny, z której dzieci byłyby wolne od grzechu pierworodnego. Tę powinnośc musi dokończyć Drugi Chrystus, którym jest Sun Myung Moon, ze swą małżonką Hak Ja Han. Nazywani są oni również Prawdziwymi Rodzicami. Przywódca ma zjednoczyć ludzkość, co następuje poprzez małżeństwa dobierane przez Moona. Wyswatał już podobno miliony par. Kandydaci mogą prosić o wybranie kogoś konkretnego, ale także odmówić poślubienia wskazanej osoby. Świętą księgą moonizmu, obok Biblii, są Boskie Zasady napisane przez Moona w latach czterdziestych ubiegłego stulecia. Ruch zjednoczeniowy zatraca charakter wybitnie kościelny i staje się swego rodzaju stowarzyszeniem międzyreligijnym. Znamienny jest przypadek abp. Emanuela Millingo, który po przystąpieniu do ruchu i poślubieniu wskazanej przez Moona małżonki nadal uważał się za katolickiego hierarchę, czemu dał wyraz, konsekrując nielegalnie w 2007 roku czterech biskupów. Przez przeciwników Kościół Zjednoczeniowy jest uważany za sektę destrukcyjną. Jego przynależność do chrześcijaństwa jest mocno dyskusyjna. W Polsce Kościół zarejestrowany jest w Warszawie pod prywatnym adresem. Chrześcijańska Nauka (Christian Science) Mary Baker Eddy Założycielka Kościoła Chrystusa Naukowca. Uzdrowiona po ciężkim wypadku uznała, że wszelkie choroby mają wyłącznie charakter duchowy Stowarzyszenie Chrześcijańskiej Nauki, znane też jako Kościół Chrystusa Naukowca, to wyznanie religijne założone w USA w 1879 roku przez Mary Baker Eddy. W 1866 roku, po tragicznym wypadku, przeżyła wielki wstrząs. Doznała objawienia i, jak później stwierdziła, została cudownie uzdrowiona. Na tej podstawie opracowała metodę duchowego uzdrawiania, twierdząc, że takiej samej używał Jezus Chrystus. Chrześcijańska Nauka charakteryzuje się doktryną negującą realność świata fizycznego. Jej wyznawcy wierzą, że choroby mają charakter duchowy, odrzucają więc stosowanie lekarstw, dopuszczając jedynie uzdrawianie wewnętrzne. Uważają, że niemożliwe jest właściwe zrozumienie Biblii bez Klucza Pisma Świętego stworzonego przez Eddy, a zawartego w dziele Nauka i zdrowie z Kluczem do Pisma św. Książka jest w ChN stawiana na równi z Biblią. Wyznawcy ChN odrzucają wiele doktryn chrześcijańskich, w tym naukę o grzechu. Ich życie religijne koncentruje się wokół procesu duchowego uzdrawiania. Kościół obecnie liczy ponad 2 mln wyznawców w około 60 krajach świata. W Polsce istnieje jedno stowarzyszenie Chrześcijańskiej Nauki, mające swoją siedzibę w Warszawie. Przez krytyków nie jest uważane za wyznanie chrześcijańskie. Jego przynależność do chrześcijaństwa jest mocno dyskusyjna. 124

8 Antytrynitarze Od samego początku istnienia chrześcijaństwa pojawiały się w nim spory o istotowy charakter Jezusa Chrystusa. Jeszcze za życia apostołów pojawiły się teorie, że Jezus Chrystus miał jedynie ciało pozorne, nie zaś rzeczywiste. Szybko zostały potępione jeszcze w Nowym Testamencie. Główny spór pojawił się w III wieku i dotyczył kwestii, czy Jezus Chrystus jest Bogiem, czy człowiekiem. Pismo Święte nie wyraża się w tej sprawie jednoznacznie. Można znaleźć szereg wersetów popierających każde z tych stanowisk. Kościół katolicki naucza, że Jezus Chrystus ma dwie natury boską i ludzką, współistniejące w jednej osobie, czyli jest jednocześnie w pełni Bogiem i w pełni człowiekiem. Podobnie uważa zdecydowana większość pozostałych wyznań chrześcijańskich. Zarówno Kościół katolicki, jak i Światowa Rada Kościołów uznają za chrześcijańskie tylko te wspólnoty, które głoszą bóstwo Chrystusa, w tym także te grupy, które negują Jego człowieczeństwo (monofizyci), te, które głoszą, że posiada On jedną, mieszaną bosko-ludzką naturę (semimonofizyci) oraz te, które uważają, że natura boska i ludzka są w Nim do tego stopnia oddzielone, że można mówić wręcz o dwóch odrębnych osobach (nestorianie). Dzieje antytrynitaryzmu Na obrzeżach chrześcijaństwa istnieje cały szereg wspólnot, które bądź całkowicie negują boskość Jezusa Chrystusa, bądź też uznają go za Boga niższej kategorii, znacznie ustępującego Ojcu. Większość z nich odrzuca też boskość lub osobowy charakter Ducha Świętego. Najprościej więc powiedzieć, że sprzeciwiają się dogmatowi o Trójcy Świętej. Wyznawców takich poglądów nazywa się więc antytrynitarzami (łac. ante przeciw i trinitas trójca). Grupy tego rodzaju pojawiły się dwukrotnie: w III wieku (istniały kilka stuleci) oraz w XVI wieku (można je spokać współcześnie). Pierwszymi antytrynitarzami byli judaizujący monarchianie, którzy pojawili się w II wieku w Azji Mniejszej. Uznawali Chrystusa za narodzonego z dziewicy mesjasza, ale nie za Boga. Innym ruchem antytrynitarskim byli współcześni im patrypasjanie, którzy uznawali tylko jedną osobę boską Ojca, utrzymując, że to On wcielił się w Jezusa i cierpiał na krzyżu. Inicjatorem najbardziej rozpowszechnionej formy antytrynitaryzmu był Ariusz i od jego imienia nazywa się tę doktrynę arianizmem. Urodzony w połowie trzeciego wieku Ariusz był kapłanem Kościoła aleksandryjskiego. Prawdopodobnie kształcił się w Antiochii, gdzie wyrobił sobie nieortodoksyjne poglądy w kwestii Jezusa Chrystusa. W dojrzałym wieku działał jako kaznodzieja w Aleksandrii, głosił tam swoją naukę. Popadł z tego powodu w konflikt z kolejnymi biskupami tego miasta, został potępiony przez Sobór Nicejski w 325 roku, po trzech latach uwolniony z wygnania. W 335 roku został zrehabilitowany na synodach w Tyrze i Jerozolimie. Ariusz uważał, że myśl, w której Syn Boży jest w bóstwie równy Ojcu, kłóci się z monoteizmem, dlatego też głosił koncepcję odwieczną. Według niej był czas, kiedy Jezusa nie było został przez Ojca nie tylko zrodzony, ale i stworzony. Arianizm zdobył dużą Antytrynitaryzm powstał na tle sporu o istotę Jezusa Chrystusa. Wszystkie wspólnoty, które uznają, iż nie posiada On dwóch natur boskiej i ludzkiej uznawane są przez Światową Radę Kościołów za niechrześcijańskie Fot. Tomasz Bużałek 125

9 Antytrynitarze Doktryna Kościoła unitariańskiego Wierzymy w jedynego Boga i jedność świata. Nie ma zasadniczego konfliktu między wiarą i nauką, sacrum i profanum ponieważ wszystko ma swoje źródło w tej samej rzeczywistości Wszechświata. Wierzymy w wartość i godność każdego człowieka. Wszyscy ludzie mają równe prawo do życia, wolności i sprawiedliwości. Życie człowieka jest ważniejsze od jakiejkolwiek ideologii i filozofii. Wierzymy w wolność wyznawania religii. Każdy człowiek ma prawo do własnej religii, do wyrażania otwarcie swoich poglądów religijnych oraz swobodnego wypowiadania się w kwestiach wiary bez obaw przed potępieniem i prześladowaniem. Wierzymy w równouprawnienie różnych religii. Wszystkie religie, niezależnie od czasu, w jakim powstały i kultur, do których należą posiadają wartości nie tylko dla swoich wyznawców, ale również dla wszystkich ludzi chcących je zrozumieć. Wierzymy w autorytet ludzkiego rozumu i sumienia. Najwyższym sędzią w sprawach religii nie są dogmaty ani duchowni Kościołów, ale osobisty wybór i decyzja każdego człowieka. Wierzymy w nieustające poszukiwanie i dociekanie Prawdy. Jeżeli rozum i serce są w pełni wolne i otwarte, człowiek może dokonać cennych i wspaniałych odkryć. Wierzymy w etyczną wartość religii. Naturalnym rezultatem i świadectwem dobrej wiary są dobre uczynki oraz zaangażowanie w pracę dla innych. Wierzymy w sprawczą siłę miłości. Podstawowym prawem wspólnoty ludzkiej jest prawo miłości, które dba o dobro innych, nikogo nie krzywdzi i niczego nie niszczy. Wierzymy w demokrację: jawność życia publicznego, wolne wybory, prawo do informacji, krytyki i samorządności. Wierzymy w znaczenie wspólnoty religijnej. Pozwala ona swoim członkom na dzielenie się doświadczeniami oraz wzajemne wsparcie i pomoc w dążeniu do prawdy, wolności i sprawiedliwości. Doktryna Jednoty Braci Polskich Jednota braci polskich (...) zbliża się do praktyk religijnych pierwszych zborów w Ziemi Świętej, w których większość stanowili Żydzi. (...) Nie jest Kościołem jedynozbawczym. Wierzy, że Kościół Chrystusowy przekracza swym zasięgiem sztywne ramy Kościołów. Dostrzega obecność dzieci bożych nie tylko w Kościołach różnych wyznań, ale przede wszystkim poza nimi. (...) Jednota braci polskich odczytuje pisma chrystiańskie jako uzupełnienie i rozwinięcie pism hebrajskich. (...) Jednota braci polskich pragnie pozostać pomostem pomiędzy żydami a chrześcijaństwem dla odczytania na nowo przesłania, które Bóg, YHWH Eloheinu, przesłał ludzkości, dla odszukania w zwojach ducha Ewangelii, którą nie-żydom przekazał Jezus, Mesjasz. Celem jest wskazywanie Drogi zagubionym i proszącym o pomoc w jej odnalezieniu. (...) Bracia polscy są jednym z głównych bohaterów powieści Józefa Hena Crimen, która w znacznej części rozgrywa się w środowisku ariańskim. 128

10 Antytrynitarze Wyznania pokrewne Chrystadelfianie (bracia i siostry w Chrystusie) Antytrynirtarska wspólnota założona w USA w XIX wieku przez Johna Thomasa. Swe Kościoły, które nazywają eklezjami, mają na całym świecie. Istnieją także w Polsce, ale nie posiadają sformalizowanej struktury. Ich główne wierzenia: Biblia jest słowem Bożym i jedyną podstawą wiary. Jezus Chrystus jest Synem Bożym, ale nie Bogiem, i nie istniał przed swoim narodzeniem. Syn Boży powróci, żeby założyć Królestwo Boże na ziemi. Śmierć jest nieświadomością chrystadelfianie, podobnie jak większość antytrynitarzy, odrzucają nieśmiertelność duszy i wierzą w warunkową nieśmiertelność zbawionych. Piekło oznacza po prostu grób, nieistnienie, chrystadelfianie odrzu-cają ideę wiecznej kary. Chrzczą tylko dorosłych przez całkowite zanurzenie w wodzie. Dopuszczają możliwość samodzielnego ochrzczenia się w przypadku rzeczywistej konieczności. Ducha Świętego nie uważają za osobę, ale moc Boga. Święcą niedzielę, sprawując w ten dzień pamiątkę Wieczerzy Pań-skiej. Wierny, który nie ma możliwości uczestniczenia w nabożeństwie, powinien je odprawić sam dla siebie. Szatana nie uznają za osobę, ale symbol ludzkiej niegodziwości. Wierzenia dotyczące szatana są tym, co wyodrębnia ich spośród innych grup antytrynitarzy. Ich zasady są wyłożone w książce Osnowy Biblii (Bible Basics), wydanej w ponad 50 językach. Odmawiają też służby wojskowej. Ponadto prowadzą jedną uczelnię biblijną w USA. Ich liczbę na całym świecie ocenia się na około 50 tys. wiernych. Kurt Vonnegut Junior Ze Wspólnotą Unitarian Uniwersalistów związany był niedawno zmarły wybitny pisarz amerykański Kurt Vonnegut Junior Międzynarodowe Bractwo Ducha i Prawdy Jest ogólnoświatową wspólnotą Chrystian, którzy pragną popularyzować Słowo Boże oraz zwiastować Dobrą Nowinę Pana Jezusa Chrystusa. Pod względem osobowości prawnej w Stanach Zjednoczonych (Indiana) są korporacją nienastawioną na zyski i zwolnioną od opodatkowania. Bractwo realizuje swą misję poprzez służbę kaznodziejów, nagrania audio i video, książki, a także poprzez organizowanie różnorakich obozów i konferencji. Bractwo stanowi międzynarodową sieć niezależnych, lokalnych grup chrystiańskich. W Polsce nie posiada sformalizowanej struktury. 129

11 Świadkowie Jehowy i Badacze Pisma Świętego Świadkowie Jehowy są najbardziej znanym spośród wyznań zaliczających się do nurtu badackiego, który narodził się w USA w XIX stuleciu i należy do najprężniej rozwijających się religii w skali światowej. Ruch badacki, jak nazywa się świadków Jehowy, od antytrynitarzy zaczerpnął odrzucenie boskości Jezusa Chrystusa i osobowego charakteru Ducha Świętego, a od adwentystów akcentowanie doktryny o trwającym obecnie tysiącletnim panowaniu Chrystusa na ziemi. Powszechnie zaś kojarzy tych wyznawców przede wszystkim z silnym ruchem misjonarskim przejawiającym się w nawracaniu od domu do domu i prężnej działalności wydawniczej. Charles Taze Russel Kontrowersyjny założyciel ruchu Badaczy Pisma Świętego. Utrzymywał, iż zapowiedziane w Apokalipsie wg św. Jana zstąpienie na ziemię i tysiącletnie panowanie Chrystusa rozpoczęło się niewidzialnie w 1874 roku. Uznał, iż w 1878 nastąpiło niewidzialne zmartwychwstanie kasty niebiańskiej. Jak mówi Apokalipsa wg św. Jana stanowią ją 144 tysiące sprawiedliwych, którzy razem z Jezusem Chrystusem sprawować będą rząd tysiącletniego królestwa Dzieje świadków Jehowy Założycielem ruchu Badaczy Pisma Świętego, z którego później wyłonili się świadkowie Jehowy, był Charles Taze Russell ( ), w środowisku badackim znany jako pastor Russell. Wychował się w rodzinie prezbiteriańskiej, jednak jako młodzieniec przeszedł do kongregacjonalistów i wstąpił do gnostycko-masońskiej sekty iluminatów, a także do YMCA (Stowarzyszenie Męskiej Młodzieży Chrześcijańskiej). W wieku 18 lat stanął na czele kilkuosobowej grupy, której celem było analizowanie Pisma Świętego. Dała ona początek badaczom. Russell wypracował metodę wyjaśniania istoty Biblii, wedle której jej niezrozumiałe fragmenty miały stawać się jasne dzięki porównaniu z innymi jej częściami. Określano to jako wyjaśnianie Biblii przez nią samą. Po roku Russell, na podstawie tego studium, odrzucił nauki o Trójcy Świętej, nieśmiertelności duszy ludzkiej i wiecznych mękach piekielnych dla potępionych. Na październik 1874 roku zapowiadał powtórne przyjście Jezusa Chrystusa na ziemię. Russell przeżył silny zawód, gdy okazało się, że jego przepowiednia się nie spełniła. Zamieszanie w związku z tym nie trwało jednak długo i dwa lata później, pod wpływem innego badacza Biblii, Nelsona Barboura, Russell uznał, że Chrystus w 1874 roku powrócił, ale niewidzialnie i od tego właśnie roku rozpoczęło się zapowiedziane w Apokalipsie Świętego Jana Apostoła tysiącletnie panowanie Chrystusa na ziemi. Uznał też, że powtórne przyjście Zbawiciela musiało być tak tajemnicze, gdyż od momentu zmartwychwstania nie ma On już ciała fizycznego, a jedynie duchowe. Od 1874 roku Badacze Pisma Świętego obchodzili doroczną Pamiątkę Śmierci Chrystusa polegało to na obrzędzie spożywania chleba i picia wina. Od protestanckiej wieczerzy rytuał ten różniła przede wszystkim mniejsza częstotliwość. W 1878 roku Russella spotkał kolejny zawód liczył bowiem, iż w tymże roku zostanie wraz ze współwyznawcami pochwycony do Nieba. Gdy to nie nastąpiło, ogłosił, że w istocie miał miejsce początek niewidzialnego zmartwychwstania kasty niebiańskiej, czyli 144 tysięcy sprawiedliwych, którzy według badaczy mają wraz z Chrystusem stanowić rząd tysiącletniego królestwa. W kolejnych latach Russell prowadził intensywną działalność misyjną. Z jednej strony wydawał liczne pisma propagandowe (od 1879 roku słynną Strażnicę), z drugiej zaś brał udział w wielu podróżach misjonarskich, które w miarę 130

12 Żydzi Judaizm, zwany przez niektórych badaczy także mozaizmem, jest w zasadzie religią narodu żydowskiego. Posiada jednak cechy uniwersalistyczne, w przeszłości nieraz się zdarzało, że wiarę tę przyjmowały narody nieżydowskie. Także dziś istnieją w Indiach i Ameryce Południowej grupy etniczne, które wyznają tę religię, pomimo że nie są Żydami. Określenia judaizm i mozaizm dla niektórych naukowców nie są jednoznaczne. Tylko część z nich uważa je za równoważne. Rozpowszechnione są również dwa inne stanowiska. Pierwsze uznaje za mozaim pierwszą fazę rozwoju religii żydowskiej, judaizmem zaś nazywa religię ukształtowaną od drugiego wieku po Chrystusie, w dużej mierze opartą na Talmudzie. Stanowisko takie pozwala wyprowadzać chrześcijaństwo z mozaizmu, nie zaś judaizmu, i negować związki chrześcijaństwa z judaizmem współczesnym. Stanowisko drugie, któremu hołduje również autor niniejszej pracy, uważa mozaizm za pojęcie szersze od judaizmu, obejmujące obok tegoż również mniejsze religie wyrosłe z pnia mojżeszowego, takie jak karaizm czy samarytanizm. Symbol judaizmu gwiazda Dawida Monoteizm Wiara zakładająca istnienie na świecie jednego Boga, wykluczająca istnienie innych bóstw Monolatria Oddawanie czci jednemu Bogu przy jednoczesnej akceptacji prowadzonego przez inne osoby kultu innych bóstw Dzieje judaizmu Początki religii sięgają drugiego tysiąclecia przed naszą erą. Najdawniejsze dzieje tej religii opowiada Stary Testament, który dla wydarzeń z tego okresu jest w zasadzie jedynym źródłem. Opisuje wyłanianie się mozaizmu z pierwotnego monoteizmu i kolejne etapy tego procesu, który można określać jako noahicki (od imienia Noego) i abrahamicki (od imienia Abrahama). Właściwy mozaizm ukształtował się w Egipcie pod wpływem egipskiego jedynobóstwa propagowanego przez faraona Echnatona. Religia żydowska to kult Boga Jahwe (JHWH). Pierwotnie miał postać monolatrii lub wręcz henoteizmu. Dopiero w ostatnich wiekach przed Chrystusem, pod wpływem działalności proroków, judaizm stał się ostatecznie czystym monoteizmem. Ukształtowanie się mozaizmu ma związek z Mojżeszem, od jego imienia pochodzi też sama nazwa wyznania. Mojżesz żył mniej więcej w XIII wieku p.n.e. Według Biblii pochodził z rodziny żydowskiej, został adoptowany przez córkę faraona i wychowany na dworze jej ojca. Gdy wdał się w krwawy zatarg, uciekł poza granice Egiptu, na ziemie plemienia Madianitów. Tam pojął za żonę córkę miejscowego kapłana i doznał objawienia religijnego. Na górze Synaj z płomieni ognia przemówił do niego Jahwe i nakazał wyprowadzić żydów z Egiptu. Ich ucieczka obfitowała w cudowne wydarzenia, takie jak plagi egipskie czy rozstąpienie się wód Morza Czerwonego. Na początku wędrówki, na górze Synaj, Bóg objawił swemu ludowi dziesięć przykazań, następnie zaś przekazał za pośrednictwem Mojżesza wiele bardziej szczegółowych norm życia religijnego. Tym samym Bóg zawarł przymierze z narodem żydowskim, który od tego czasu określa się mianem narodu wybranego. Historie patriarchów, opowiadanie o wędrówce do Ziemi Obiecanej oraz normy przekazane Mojżeszowi przez Jahwe składają się na Piecioksiąg Mojżeszowy, czyli Torę, której autorstwo jest jemu właśnie przypisywane. 136

13 Żydzi Doktryna judaizmu Podstawowe założenia doktrynalne judaizmu: jest tylko jeden Bóg, prosty i niepodzielny, Bóg jest bytem niematerialnym i bezcielesnym, wiecznym, bez początku i bez końca, tylko Boga należy czcić, on zsyłał proroków, których słowa są prawdziwe, Mojżesz jest największym z proroków; wszechmocny Bóg podyktował mu Prawo na Synaju, Prawo Boskie objawione za pośrednictwem Mojżesza jest niezmienne, Bóg jest wszechwiedzący, toteż zna wszystkie ludzkie myśli i czyny, Bóg nagradza za wypełnianie Prawa, a karze za jego łamanie, mesjasz zjawi się w chwili, którą sam Bóg uzna za właściwą ku temu, Bóg wskrzesi zmarłych w sobie wiadomym czasie, dusza ludzka jest nieśmiertelna. Głównym obowiązkiem religijnym każdego żyda jest przestrzeganie zasad zawartych w Biblii i Talmudzie. Do najważniejszych z nich zalicza się obrzezanie i zachowanie szabatu, świąt, postów, a także koszerności, czyli zespołu zasad dotyczących pożywienia, ubrania i innych spraw codziennego życia. Zasady koszerności, choć obecnie wydaje się, że są uzasadnione jedynie religijnie, mają podłoże praktyczne. Zakaz spożywania niektórych pokarmów chroni po prostu przed zatruciami pokarmowymi, dlatego nie pozwala się na spożywanie łatwo psującej się wieprzowiny, a zwierzęta rzeźne należy zabijać zgodnie z procedurami i przez uprawnionego rzeźnika. Mięso musi zostać oczyszczone ze śladów krwi, która również łatwo ulega zepsuciu (spożywanie krwi i powstałych z niej wyrobów jest również zakazane). Z podobnych względów nie wolno łączyć produktów mlecznych z pokarmami mięsnymi, a do przygotowywania tych dwóch różnych rodzajów posiłków należy używać osobnych naczyń. Kuchnia żydowska obfituje także w potrawy typowe tylko dla niej, a także potrawy o charakterze obrzędowym. Jedną z nich jest maca, będąca rodzajem pieczywa. Według Księgi Wyjścia, żydzi przed wyprowadzeniem ich z egipskiej niewoli przez Mojżesza mieli m.in. przygotować biesiadę. Ponieważ nie mieli czasu, by chleb wyrósł podczas pieczenia, musiał być przaśny. Dlatego też maca spożywana jest podczas paschalnej biesiady. Szabat to dzień odpoczynku przypadający po sześciu dniach pracy. Trwa od zachodu słońca w piątek aż do sobotniego wieczoru. W tym czasie zakazane jest wykonywanie jakiejkolwiek pracy. Niektórzy żydzi nawet nie zapalają w tym czasie światła. Tu również można doszukiwać się względów praktycznych w dawnych czasach, kiedy nie były znane jeszcze zapałki, rozpalenie ognia wymagało znacznego wysiłku. We współczesności przełożyło się to m.in. na zakaz uruchamiania urządzeń elektrycznych. Dla przykładu w Izraelu w wielu budynkach instaluje się tzw. windy szabasowe, które zatrzymują się na każdym piętrze. Obrzezanie (brit mila) To rytualne usunięcie napletka w ósmym dniu życia chłopca. Odbywa się zgodnie z nakazami zawartymi w Księdze Rodzaju i stanowić ma fi zyczny dowód wiecznej relacji Boga i narodu żydowskiego. Ceremonii dokonuje odpowiednio wyszkolony żyd (mohel). Obrzezanie wykonane przez inną osobę lub bez zachowania rytuału jest nieważne. Podczas obrzezania chłopiec otrzymuje także swoje hebrajskie imię. W wieku lat trzynastu chłopiec zostaje przyjęty do grona dorosłych. Odbywa się to podczas tzw. bar micwy Ślub żydowski (kidduszin) Odbywa się w synagodze. Cechą charakterystyczną ceremonii jest baldachim, pod którym stoją narzeczeni 143

14 Żydzi Kalendarz żydowski W kalendarzu żydowskim lata liczone są od dnia stworzenia świata, które wg autorytetów religijnych tej religii nastąpiło w 3761 roku p.n.e. Dla przykładu w roku 2009 kalendarza gregoriańskiego rozpoczyna się żydowski rok Rok hebrajski dzieli się na 12 miesięcy liczących 29 lub 30 dni. Każde 7 z 19 kolejnych lat otrzymuje dodatkowy miesiąc o długości 29 dni. Żydowskie święta ŚWIĘTO TERMIN (WG KALENDARZA GREGORIAŃSKIEGO) GENEZA SPOSÓB OBCHODZENIA ROSZ HA-SZANA (NOWY ROK) wrzesień październik Stworzenie świata Poza odmawianiem modlitw, dmie się kilkakrotnie w szofar róg. Tradycyjne pokarmy przypadające na to święto to: głowa ryby, owcy lub innego zwierzęcia, chleb i jabłko zanurzone w miodzie JOM KIPUR (ŚWIĘTO POJEDNANIA) 10 dni po święcie Rosz ha-szana Skrucha i naprawianie błędów, które mają przynieść łaskę przebaczenia W przeddzień święta odbywa się kąpiel w rytualnej łaźni; w dzień święta, poza modlitwą, każdy żyd powinien prosić o przebaczenie skrzywdzone przez niego osoby SUKOT (ŚWIĘTO NAMIOTÓW KUCZKI, ŚWIĘTO ZBIORÓW) 7 dni października Upamiętnienie wyjścia z Egiptu i nocowania na pustyni Dawniej przez 7 dni spano w specjalnie do tego przygotowanych szałasach wzniesionych na pustyni; w czasach nowożytnych, zwłaszcza w miastach, rolę tę przejęły kuczki, czyli niewielkie balkony lub przybudówki SIMCHAT TORA (ŚWIĘTO TORY) dzień po ostatnim dniu święta Sukot Radowanie się Torą Uroczyste procesje i odczytanie ostatniego rozdziału Tory CHANUKA (ŚWIĘTO ŚWIATŁA) grudzień Oczyszczenie świątyni jerozolimskiej przez Judę Machabeusza po zbeszczeszczeniu jej przez Antiocha IV Epifanesa w II wieku Zapalanie świateł w specjalnych ośmioramiennych świecznikach chanukijach; w wielu mniej religijnych domach także obdarowywanie się prezentami na wzór chrześcijańskiego Bożego Narodzenia. PURIM luty marzec Uwolnienie żydów perskich od zagłady Radosne święto poprzedzone jednodniowym postem PASCHA (PESACH, PRZEJŚCIE) marzec kwiecień Wyzwolenie żydów z niewoli egipskiej Uroczysta kolacja (wtedy jedzona jest m.in. maca) SZAWUIT (PIĘĆDZIESIĄTNICA, ŚWIĘTO TYGODNI, ŚWIĘTO ŻNIW, ZIELONE ŚWIĄTKI) 7 tygodni po święcie Paschy Oddanie Mojżeszowi Tory na górze Synaj Przystrajanie synagog na zielono i wypiekanie bochenków chleba z nowej mąki TISZA BE-AW lipiec sierpień Zburzenie świątyni jerozolimskiej Obowiązuje całkowity post i absolutny zakaz doznawania przyjemności (w tym studiowania Tory) 144

15 Karaimi Karaimi są nietypową grupą, łączą bowiem cechy mniejszości religijnej i etnicznej. Wyróżniamy trzy rodzaje wyznania: karaimi krymsko-polscy, karaimi orientalni pochodzenia semickiego, występujący głównie w Palestynie i krajach muzułmańskich (prawdopodobnie także w USA) oraz karaimi słowiańscy żyjący w Rosji. Wyłącznie ci pierwsi są jednocześnie zarówno grupą religijną, jak i etniczną. Pozostałe dwie grupy mają wyłącznie charakter wyznaniowy. Karaimi krymsko-polscy są ludem tureckim. Obok Tatarów i Ormian należą w naszym kraju do mniejszości orientalnego pochodzenia. W dzisiejszej Polsce są bardzo nieliczni jest ich zaledwie kilkuset.nazwa karaimi pochodzi od hebrajskiego i arabskiego wyrazu qara, co znaczy czytać, recytować. Religia ta uważana jest dosyć powszechnie za odłam pochodzący od judaizmu, jednakowoż obecnie pozostający poza tym wyznaniem. Oznacza to, iż w Izraelu karaimi nie są uważani za żydów. Paradoksalnie jednak, właśnie karaimi palestyńscy jednoznacznie określają swoją religię jako judaizm. Na ich stronie internetowej można przeczytać: Karaicki judaizm albo karaizm jest oryginalną wiarą Pism Hebrajskich (Starego Testamentu). Jednak sprawa jest znacznie bardziej skomplikowana. Zarówno w doktrynach, jak i obrzędach karaimskich są pewne elementy z gruntu niezgodne z judaizmem jako takim. Chyba najrozsądniej będzie uważać karaimizm za odrębną, niewielką religię monoteistyczną, wykazującą jedynie pewne podobieństwa do judaizmu i w mniejszym stopniu do islamu, jeszcze mniejszym zaś do chrześcijaństwa, chociaż i jego elementy można tu odnaleźć. Saduceusze Stronnictwo religijno-polityczne funkcjonujące od w II wieku p.n.e. wśród wyznawców judaizmu. Tworzyli je kapłani świątyni jerozolimskiej. Stanowiło reformatorski odłam ówczesnego judaizmu, w przeciwieństwie do faryzeuszy było przeciwne mistycyzmowi, mesjanizmowi oraz koncepcji zmartwychwstania Esseńczycy Judaistyczne stronnictwo religijno-polityczne, na które składali się przede wszystkim asceci żyjący we wspólnotach o klasztornym charakterze Dzieje karaimizmu Encyklopedia Religia, encyklopedia PWN wymienia kilka hipotez związanych z powstaniem religii karaimskiej. Z jednej strony wskazuje na związki z tradycją saducejską, czyli kapłańską, z późnej starożytności Izraela. Z drugiej zaś wskazuje na podobieństwa z esseńczykami i tekstami z Qumran. Trudno jednak jednoznacznie wskazać, które z tych źródeł miało większy wpływ na powstanie wyznania. Zarówno bowiem saduceusze, jak i esseńczycy mieli sporo wierzeń i praktyk odmiennych niż mają karaimi. Właściwy karaimizm powstał w VIII wieku w Mezopotamii, a za jego założyciela uważa się Anana ben Dawida żyjącego i nauczającego w II połowie VIII wieku. Karaimizm przejawiał w pierwszych wiekach swojego istnienia charakter silnie misyjny (obecnie od wielu już wieków nie jest dozwolone nawracanie na karaimizm), podobnie jak chrześcijaństwo i islam. Jego gminy powstawały w Palestynie (pierwsza w Jerozolimie, założona przez Anana ben Dawida), Persji, Egipcie, Maroku, Hiszpanii, Syrii i Azji Mniejszej. Do X wieku rozprzestrzenił się na cały Bliski Wschód, w tym na państwo Chazarów. Kraj ten istniał od VII do X wieku miedzy Dnieprem a Wołgą. W wieku IX kaganowie, władcy Chazarów, przyjęli judaizm. Panowała tam wówczas tolerancja religijna, było więc jednocześnie wielu Chazarów chrześcijan i muzułmanów. Istnieją kontrowersje co do tego, jaką odmianę mozaizmu wyznawali kaganowie. Większość świadectw sugeruje, że był to judaizm rabiniczny, jednak polsko-karaimski uczony z XIX wieku Abraham Firkowicz utrzymywał, że byli 150

16 Muzułmanie Choć z punktu widzenia Europejczyka może się to wydawać zaskakujące, islam jest obecnie najdynamiczniej rozwijającą się spośród wielkich religii świata. Niedawno liczba muzułmanów na świecie przekroczyła liczbę katolików, za kilkadziesiąt lat zapewne wyznawców tej religii będzie więcej niż chrześcijan. Zwarte obszary ludności muzułmańskiej występują od Maroka po Indonezję, a diaspora islamska jest obecna w większości krajów świata. Słowo islam (ar. al-islam) tłumaczone jest jako oddanie się Bogu lub poddanie się woli Boga. Fot. Adam Koliński Symbolem islamu jest półksiężyc. Jego motyw był wykorzystany na fl adze imperium Osmańskiego Dzieje islamu Islam jest najmłodszą spośród trzech obecnie znaczących wielkich religii monoteistycznych. Jej głosicielem był Muhammad, prorok pochodzenia arabskiego, żyjący na przełomie VI i VII stulecia po Chrystusie, zwany w zachodniej, w tym i polskiej literaturze przedmiotu, Mahometem. Urodził się i dorastał w Mekce na terenie dzisiejszej Arabii Saudyjskiej. Był sierotą jego ojciec nie doczekał narodzin syna, a matka zmarła niewiele później po jego urodzeniu. Wychowaniem przyszłego proroka zajmowali się dziadek i stryj. O jego dzieciństwie i młodości wiemy niewiele. Wiadomo jedynie, że już jako nastolatek podróżował po świecie jako uczestnik karawan kupieckich. Można przypuszczać, że owe wyprawy znacząco wpłynęły na kształt jego osobowości oraz stylu nawoływania do religii islamu. Turcja Irak Iran Wzgórze Świątynne w Jerzololimie. Obecnie znajduje się tu Meczet Al-Aksa Egipt Arabia saudyjska Medyna Mekka Jemen Oman Emigracja Mahometa z Mekki do Medyny uznawana jest za początek ery muzułmańskiej 156