METEOROLOGICAL AND GLACIOLOGICAL DATA COLLECTING SYSTEM IN POLAR REGION INFRASTRUCTURE OF STANISLAW SIEDLECKI S POLISH POLAR STATION (SW SPITSBERGEN)

Transkrypt

1 PRZEGLĄD GEOFIZYCZNY Rocznik LVII 2012 Zeszyt 1 Sebastian SIKORA, Krzysztof MIGAŁA Zakład Klimatologii i Ochrony Atmosfery UWr Wrocław Tomasz BUDZIK Katedra Klimatologii UŚ Sosnowiec Piotr GŁOWACKI, Dariusz PUCZKO Zakład Badań Polarnych PAN Warszawa Dariusz IGNATIUK, Jacek JANIA Zakład Teledetekcji Środowiska UŚ Sosnowiec SYSTEM GROMADZENIA DANYCH METEOROLOGICZNYCH I GLACJOLOGICZNYCH W OBSZARACH POLARNYCH INFRASTRUKTURA POMIAROWA POLSKIEJ STACJI POLARNEJ IM. STANISŁAWA SIEDLECKIEGO (SW SPITSBERGEN) METEOROLOGICAL AND GLACIOLOGICAL DATA COLLECTING SYSTEM IN POLAR REGION INFRASTRUCTURE OF STANISLAW SIEDLECKI S POLISH POLAR STATION (SW SPITSBERGEN) Dynamiczne zmiany zachodzące w środowisku są szczególnie widoczne w obszarach arktycznych. Ich obserwacja i ciągły monitoring wybranych parametrów geofizycznych jest celem realizowanym przez Polską Stację Polarną im. Stanisława Siedleckiego Instytutu Geofizyki PAN. Dzięki współpracy wielu ośrodków naukowych możliwe było powstanie kompleksowego systemu monitoringu środowiska polarnego, który swoim zakresem obejmuje m.in. pomiary meteorologiczne i glacjologiczne. Pomiary te to kontynuacja badań rozpoczętych w 1957 r., kiedy to w Zatoce Białego Niedźwiedzia, u wylotu z fiordu Hornsund zbudowano

2 36 S. Sikora i in. infrastrukturę umożliwiającą całoroczny pobyt w Arktyce. Nowoczesne urządzenia pomiarowe wykorzystywane obecnie w badaniach okolic Hornsundu dostarczają informacji o procesach zachodzących w tym niezwykle wrażliwym na wszelkie zmiany środowisku. Proces tworzenia obecnie funkcjonującej struktury pomiarowej był długotrwały i wymagał nabrania odpowiedniego doświadczenia zarówno co do rodzaju stosowanej aparatury, jak i sposobu jej montażu czy obsługi. Standardowe rozwiązania musiały zostać odpowiednio zmodyfikowane i zaadaptowane do warunków arktycznych. Informacje gromadzone przez niniejszy system pomiarowy są wykorzystywane do opracowań, które swoim zakresem obejmują różnorakie zagadnienia: od oceny strumienia energii promieniowania krótkofalowego docierającego do podłoża (Kryza i in., 2010; Szymanowski i in., 2008) przez analizy glacjologiczne (Budzik i in., 2008; Jania i in., 2006; 2007, Puczko i in., 2006; Migała i in., 2006, 2007a, 2008) po wszechstronną charakterystykę arktycznej warstwy granicznej atmosfery (Araźny i in., 2009, 2010; Drzeniecka i in., 2007; Migała i in., 2004, 2005, 2007b, 2008; Przybylak i in., 2006, 2007, Sikora i in. 2007, 2010b). Pomiary meteorologiczne Abiotyczne elementy środowiska kształtujące warunki pogodowe determinują znaczną część procesów biologicznych i geofizycznych zachodzących w Arktyce. Stają się one kluczowe do ich zrozumienia oraz interpretacji zmian zachodzących w środowisku naturalnym. Ma to szczególne znaczenie obecnie, kiedy to na całym świecie są obserwowane dynamiczne zmiany związane z fluktuacjami klimatu. Od początku istnienia Polskiej Stacji Polarnej szczególny nacisk kładziono na obserwacje i pomiary meteorologiczne. Podyktowane to było wieloma względami, lecz najistotniejsze to wymiar użyteczności dla mieszkańców Europy (wiarygodniejsze prognozy pogody) oraz konieczność pozyskiwania informacji o warunkach meteorologicznych do analiz glacjologicznych. Stacja lądowa Hornsund działa w sieci WMO pod numerem i jest włączona do systemu pomiarów i obserwacji prowadzonych przez Norweski Instytut Meteorologiczny. Co godzinę informacje o podstawowych elementach meteorologicznych są automatycznie wysyłane do centrali NIM w Oslo, a co 3 godziny informacje te są uzupełniane o obserwacje wizualne wykonywane przez obserwatorów. Po zakodowaniu do postaci depeszy SYNOP informacje te są udostępniane w Globalnym Systemie Telekomunikacyjnym WMO. Zmierzone przez czujniki wartości elementów meteorologicznych (zainstalowanych na maszcie w odległości ok. 160 m na zachód od budynków Stacji; rys. 1) są równocześnie wizualizowane i rejestrowane na komputerze pełniącym funkcje loggera. Umożliwia to natychmiastowy dostęp do mierzonych wartości, jak również wgląd do bogatej

3 System gromadzenia danych meteorologicznych 37 Rys. 1. Maszt, na którym zainstalowane są czujniki automatycznej stacji meteorologicznej wykorzystywanej do generowania depeszy SYNOP, Polska Stacja Polarna im. S. Siedleckiego Fig. 1. Automatic weather station installed close to Polish Polar Station bazy danych. Szczegółowe informacje o nowej stacji meteorologicznej działającej w PSP im. Stanisława Siedleckiego są dostępne w opublikowanych wcześniej materiałach (Sikora i in., 2010a). Oprócz pomiarów na potrzeby meteorologii synoptycznej, prowadzone są nad Zatoką Białego Niedźwiedzia pomiary aktynometryczne z wykorzystaniem radiometru CNR1 firmy Kipp&Zonnen (tab. 1), które są uzupełniane informacjami o usłonecznieniu (3 heliografy mogące prowadzić pomiar w warunkach dnia polarnego). Elementem meteorologicznym szczególnie trudnym do mierzenia (szczególnie w warunkach polarnych) jest opad atmosferyczny. Oprócz tradycyjnego deszczomierza Hellmana są też wykorzystywane urządzenia automatyczne: deszczomierz T200B firmy Geonor (wykorzystujący czujniki strunowe) z osłoną typu Altera (rys. 2) oraz laserowy detektor hydrometeorów OTT Parsivel (pełni jednocześnie funkcję elektronicznego deszczomierza; rys. 2). Niestety, urządzenia te dostarczają informacji o dość dyskusyjnej jakości. Monitorowanie warunków topoklimatycznych na obszarze zlodowaconym to zadanie wymagające wysokiej klasy aparatury pomiarowej. Położony nieopodal

4 38 S. Sikora i in. Tabela 1. Zestawienie informacji o lokalizacji i urządzeniach wchodzących w skład systemu pomiarów meteorologicznych prowadzonych w okolicy Polskiej Stacji Polarnej im. Stanisława Siedleckiego na Spitsbergenie Table 1. Localization and configuration of meteorological and glaciological data collecting system operated in Hornsund Polish Polar Station surroundings (SW Spitsbergen)

5 System gromadzenia danych meteorologicznych 39 Rys. 2. Urządzenia wykorzystywane do pomiarów opadu atmosferycznego w PSP im. S. Siedleckiego; lewa ramka OTT Parsivel, w środku Geonor T200B oraz deszczomierz Hellmanna (prawa ramka) Fig. 2. The precipitation gauges (Hellmann s standard gauge right frame, Geonor T200B electronic gauge middle frame) and laser optical disdrometer (OTT Parsivel; the left frame) installed at Hornsund Polish Polar Station PSP im. S. Siedleckiego lodowiec Hansa jest obecnie poddawany monitoringowi meteorologicznemu za pomocą 3 automatycznych stacji meteorologicznych, które są zlokalizowane w różnych strefach (rys. 3). Jednostkami rejestrującymi są loggery firmy Campbell Sci., a każda stacja ma czujniki do pomiaru podstawowych elementów meteorologicznych oraz ablatometry ultrasoniczne do określania tempa przyrostu pokrywy śniegu i ablacji powierzchniowej lodowca (tab. 1). Spośród szeregu stosowanych metod umiejscawiania stacji meteorologicznych na lodowcu, zastosowano metalowy maszt wtopiony w lód poniżej sezonowej warstwy śniegu. Zarówno logger, jak i czujniki pomiarowe są zamontowane na stelażu, który może być przesuwany w dół lub w górę zależnie od zmian ablacji/akumulacji śniegu (rys. 4). Kontrola wysokości czujników pomiarowych oraz jej ewentualna zmiana jest dokonywana co 14 dni. Rejestrator jest zasilany z akumulatorów żelowych doładowywanych latem przez ogniwa fotowoltaiczne. W okresie nocy polarnej akumulatory są wymieniane co dwa tygodnie w trakcie rutynowych prac wykonywanych przez obserwatorów z PSP.

6 40 S. Sikora i in. Rys. 3. Mapa z zaznaczonymi tyczkami ablacyjnymi oraz stacjami pomiarowymi wykorzystywanymi w monitoringu elementów abiotycznych środowiska (glacjologicznych i meteorologicznych) okolic Hornsundu Fig. 3. Ablation stakes and automatic weather stations installed on Hans Glacier, SW Spitsbergen Pomiary glacjologiczne Na położonym w pobliżu Polskiej Stacji Polarnej lodowcu Hansa jest prowadzony szczegółowy monitoring procesów akumulacji i ablacji. Zatopione w wybranych punktach metalowe tyczki ablacyjne (zaznaczone na rys. 3) są stanowiskami reperowymi, w których są wykonywane pomiary zarówno ich położenia (pomiar

7 System gromadzenia danych meteorologicznych 41 Rys. 4. Automatyczna stacja meteorologiczna zainstalowana na lodowcu Hansa w pobliżu tyczki ablacyjnej nr 9 (stacja Hans 9) Fig. 4. Automatic weather station installed on Hans Glacier accumulation zone (close to stake number 9) Rys. 5. Antena i odbiornik GPS rejestrujący położenie tyczki ablacyjnej nr 4 na lodowcu Hansa Fig. 5. GPS receiver and antennas for permament monitoring of ice motion ruchu lodowca), jak i odległości ich wierzchołka od powierzchni lodowca (pomiar akumulacji i ablacji powierzchniowej). W środkowej części strefy ablacyjnej, opodal tyczki nr 4 jest prowadzony stały monitoring ruchu powierzchniowego lodowca. Na tyczce jest zamontowana antena wraz z odbiornikiem różnicowym Leica GX 1230 (rys. 5). Zestaw wyznacza pozycje tyczki co 3 godz. w sesjach 30 min. przez cały rok. Następnie dane są przeliczane w postprocesingu względem stacji permanentnej pracującej w odległości 4,5 km przy PSP Hornsund. Tyczki ablacyjne znajdujące się na lodowcu Hansa są pozycjonowane za pomocą różnicowego odbiornika GPS (Leica GX 1230) raz na miesiąc. W przypadku 5 tyczek strefy ablacyjnej pomiary są wykonywane raz na 10 dni. W końcowej fazie akumulacji jest wykonywany profil lodowca za pomocą georadaru oraz kontrolne pomiary właściwości fizycznych i chemicznych pokrywy śnieżnej w wybranych punktach na lodowcu (szurfy, odwierty rdzeniowe).

8 42 S. Sikora i in. Rys. 6. Instalacja do pomiaru zmian odległości klifu lodowca Hansa Fig. 6. Laser Distans Meter Riegl FG21-LR installed in the front of Hans Glacier Rys. 7. Przykładowe zdjęcie czoła lodowca Hansa ze zbocza Fugleberget wykonywane automatycznie przez kamerę cyfrową Fig. 7. The sample photo of Hans Glacier s frontal zone automatically taken by digital camera

9 System gromadzenia danych meteorologicznych 43 Od września 2009 jest prowadzony monitoring ruchu klifu lodowca Hansa. Jest to realizowane za pomocą dalmierza laserowego Riegl FG21-LR, który co 10 minut mierzy odległość do czoła lodowca (rys. 6). Wyniki są rejestrowane za pomocą loggera Campbell Sci. CR1000. Monitoring zmian położenia frontalnej części lodowca Hansa jest prowadzony również za pomocą aparatów cyfrowych zamontowanych na zboczu Fugleberget (sąsiadujące wzniesienie), które wykonują zdjęcia w interwale jednogodzinnym (rys. 7). Baza danych glacjologicznych i meteorologicznych Urządzenia monitorujące warunki meteorologiczne i glacjologiczne w okolicy fiordu Hornsund dostarczają znacznych ilości danych, które muszą być w odpowiedni sposób weryfikowane i umieszczane w bazie danych. We wstępnej fazie przygotowywania danych do użycia są one archiwizowane na serwerze znajdującym się w Instytucie Geofizyki PAN w Warszawie. Stąd mogą być pobrane do weryfikacji przez osoby nadzorujące działanie poszczególnych urządzeń pomiarowych. Sprawdzone dane są następnie wprowadzane do ogólnodostępnej bazy danych, do której dostęp jest możliwy po wypełnieniu kwestionariusza na stronie internetowej Od roku 2009 są również upubliczniane raporty o warunkach meteorologicznych panujących w okolicy fiordu Hornsund. Odbywa się to przez publikowanie miesięcznych biuletynów meteorologicznych oraz podsumowań rocznych. Dostępne są one na stronie dla każdego użytkownika sieci Internet (brak konieczności logowania do bazy danych; rys. 8). Podsumowanie Udział w projektach badawczych dotyczących problematyki zmian zachodzących w środowisku polarnym przyczynił się do powstania unikalnego i trudnego do przecenienia systemu gromadzenia danych meteorologicznych i glacjologicznych. Opiera się on głównie na Polskiej Stacji Polarnej im. Stanisława Siedleckiego IGF PAN, lecz istotny wkład w jego funkcjonowanie i powstawanie miały inne ośrodki naukowe, takie jak Uniwersytet Śląski i Uniwersytet Wrocławski. Stopniowy rozwój tego systemu zaowocował powstaniem bazy danych, która jest dostępna dla wszystkich odbiorców w Polsce, jak i za granicą. Stało się to koniecznością, ponieważ ogromna ilość danych generowanych przez urządzenia pomiarowe wymusiła jej usystematyzowany sposób organizacji ułatwiający dostęp do nich.

10 44 S. Sikora i in. Rys. 8. Platforma do upubliczniania danych: strona startowa bazy danych glacjologiczno-meteorologicznych gromadzonych w okolicy fiordu Hornsund oraz tytułowa strona meteorologicznego biuletynu miesięcznego Fig. 8. The start website of glacio-meteorological data base with free access and Meteorological Bulletin published every month at Polish Polar Station (available at: index.php/reports ) Podziękowania System powstał w ramach następujących projektów: ice2sea (7. Program Ramowy UE, numer grantu: ), SVALGLAC (NCBiR/PolarCLIMATE-2009/2-2/2010). Autorzy wyrażają głęboką wdzięczność wszystkim uczestnikom Wypraw Polarnych IGF PAN na Spitsbergen za trud ponoszony w trakcie obsługi bieżącej systemu pomiarów meteorologicznych i glacjologicznych. Pragniemy również podziękować firmie NAVIGA za pomoc w działaniach logistycznych. Materiały wpłynęły do redakcji 27 I 2012.

11 System gromadzenia danych meteorologicznych 45 Literatura A r a ź n y A., Migała M., Sikora S., Budzik T., Dariusz Puczko D., 2009, Warunki meteorologiczne i biometeorologiczne w rejonie Hornsundu w ciepłej porze roku 2007 i Problemy Klimatologii Polarnej, 19, Araź n y A., Migała K., Sikora S., Budzik T., 2010, Meteorological and biometeorological conditions in the Hornsund area (Spitsbergen) during the warm season. Polish Polar Research, 31, 3, Budzik T., Grabiec M., Puczko D., Migała K., 2008, Relations between atmospheric circulation and glaciers mass balance elements on Southern Svalbard (Hansbreen as an example). The Dynamics and Mass Budget of Arctic Glaciers. Workshop and GLACIODYN (IPY) meeting, January 2008, Obergurgl (Austria),IASC Working group on Arctic Glaciology, Drzeniecka-Osiadacz A., Migała K., Sikora S., 2007, Cechy warstwy granicznej atmosfery w rejonie Hornsundu w lipcu i sierpniu 2005 roku. [w], Abiotyczne środowisko Spitsbergenu w latach w warunkach globalnego ocieplenia, Wyd. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Jania J., Piwowar B.A., Macheret Yu.Ya., Glazovsky A.F., Vasilenko, E.V., Navarro F.J., Lapazaran J., Glowacki P., Migala K., Balut A., 2006, Variation in hydrothermal structure of a polythermal glacier in Spitsbergen. Ice, 141, 2, 7. Jania J., Grabiec M., Kolendra L., Puczko D., Głowacki P., Migała K., Budzik T., 2007, Wyniki najnowszych studiów nad wspołczesną ewolucją lodowców Svalbardu. Mat. Sesji Sprawozdawczej Projektu Zamawianego Struktura, ewolucja i dynamika litosfery, kriosfery i biosfery w europejskim sektorze Arktyki oraz w Antarktyce, Warszawa , Kryza M., Szymanowski M., Migała K., Pietras M., 2010, Spatial information on total solar radiation, Application and evaluation of the r.sun model for the Wedel Jarlsberg Land, Svalbard. Polish Polar Research, 31, 1, Migał a K., Pereyma J., Buchert L., 2004, Termika powietrza w rejonie fiordu Hornsund (SW Spitsbergen) w warunkach nocy polarnej. Materiały XXX Sympozjum Polarnego, wrzesień, Gdynia, M i g a ł a K., Sikora S., Puczko D., 2005, Klimat odczuwalny południowo-zachodniego Svalbardu w świetle biotermiczno-meteorologicznej typologii pogód. [w,] Funkcjonowanie obszarów polarnych oraz jego współczesne i reliktowe cechy w krajobrazach, streszczenia XXXI Sympozjum Polarnego, Kielce Migał a K., Piwowar B.A., Puczko D., 2006, A meteorological study of the ablation process on Hans Glacier, SW Spitsbergen. Polish Polar Research, 27, 3, Migał a K., Puczko D., Jania J., Głowacki P., 2007a, Ablation of Hans Glacier (Svalbard) estimated using energy balance from the AWS data. The Dynamics Mass Budget of Arctic Glaciers. Extended abstracts. Workshop and GLACIODYN (IPY) Meeting, January 2007, Pontresina (Switzerland), Migał a K., Sikora S., Puczko D., Araźny A., Budzik T., 2007b, Warunki meteorologiczne procesów glacjalnych, biometeorologia i topoklimat Hornsundu. Mat. Sesji Sprawozdawczej Projektu Zamawianego Struktura, ewolucja i dynamika litosfery, kriosfery i biosfery w europejskim sektorze Arktyki oraz w Antarktyce, Warszawa , Migał a K., Luks B., Puczko D., Sikora S., Drzeniecka Osiadacz A. Grabiec M., Glowacki P., 2008, Ablation and vertical gradients of air temperature a study from Hans Glacier, SW Spitsbergen. The Dynamics and Mass Budget of Arctic Glaciers. Workshop and GLACIODYN (IPY) meeting, January 2008, Obergurgl (Austria),IASC Working group on Arctic Glaciology, Puczko D., Jania J., Głowacki P., Migała K., 2006, Considerations on short-term and seasonal fluctuations of Hansbreen a Svalbard tidewater glacier. [w,] The Mass Budget of Arctic Glaciers. Extended abstracts. Workshop and GLACIODYN Planning Meeting, 29 January 3 February 2006, Obergurgl (Austria), Przybylak R., Araźny A., Gluza A., Hojan M., Migała K., Sikora S., Siwek K., Zwoliński Z., 2006, Porównanie warunków meteorologicznych na zachodnim wybrzeżu Spitsbergenu w sezonie letnim 2005 r. Problemy Klimatologii Polarnej, 16, Wyd. Akademii Morskiej w Gdyni,

12 46 S. Sikora i in. Przybylak R., Kejna M., Araźny A., Maszewski R., Gluza A., Hojan M., Migała K., Sikora S., Siwek K., Zwoliński Z., 2007, Porównanie warunków meteorologicznych na zachodnim wybrzeżu Spitsbergenu w sezonie letnim 2006 r. [w:] Abiotyczne środowisko Spitsbergenu w latach w warunkach globalnego ocieplenia, Wyd. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Sikora S., Migała K., Drzeniecka-Osiadacz A., Puczko D., 2007, Zmienność klimatu odczuwalnego Arktyki na przykładzie SW Spitsbergenu. [w:] Abiotyczne środowisko Spitsbergenu w latach w warunkach globalnego ocieplenia, Wyd. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Sikora S., Głowacki P., Puczko D., Soroka J., 2010a, Nowa automatyczna stacja meteorologiczna w Polskiej Stacji Polarnej im. Stanisława Siedleckiego. Problemy Klimatologii Polarnej, 20, Wyd. Akad. Morskiej w Gdyni, 2010, Sikora S., Araźny A., Budzik T., Migała K., Puczko D., 2010b, Warunki meteorologiczne i biometeorologiczne okolic Hornsundu (Spitsbergen Zachodni) w roku Cechy biotermiczno-biometeorologiczne środowiska arktycznego na przykładzie SW Spitsbergenu. Problemy Klimatologii Polarnej, 20, Wyd. Akad. Morskiej w Gdyni, Szymanowski M., Kryza M., Migala K., Sobolewski P., Kolondra L., 2008, Modelling and validation of the potential solar radiation for the Hornsund region application of the r.sun model. Annals of Geomatics, 6, 2, Warsaw, Streszczenie W artykule zaprezentowano system gromadzenia informacji meteorologicznych i glacjologicznych, który obecnie funkcjonuje w Polskiej Stacji Polarnej im. Stanisława Siedleckiego IGF PAN w Hornsundzie (SW Spitsbergen). Pomiary warunków meteorologicznych prowadzone są we współpracy z Norweskim Instytutem Meteorologicznym, a informacje o pogodzie na bieżąco są raportowane do siedziby tej instytucji w Oslo. Obserwatorium meteorologiczne PSP funkcjonuje w systemie sieci pomiarowej WMO pod numerem System pomiarów meteorologicznych obejmuje również pobliski lodowiec Hansa, na którym zainstalowane są 3 automatyczne stacje meteorologiczne dostarczające informacji o warunkach topoklimatycznych panujących na obszarze zlodowaconym. System gromadzenia danych glacjologicznych składa się ze stacji referencyjnej wyposażonej w odbiornik GPS zainstalowanej w pobliżu zabudowań PSP, która umożliwia pozycjonowanie z dużą dokładnością za pomocą przenośnych odbiorników DGPS tyczek ablacyjnych zatopionych na lodowcu Hansa. Informacje o akumulacji śniegu na powierzchni lodowca są uzupełniane w trakcie wiosennych badań terenowych obejmujących określanie zapasu wody i miąższości pokrywy śnieżnej z użyciem GPR. Dane meteorologiczne i glacjologiczne są dostępne w postaci publikowanych raportach na stronie S ł owa kluczowe: automatyczne stacje pomiarowe, glacjologia, meteorologia, SW Spitsbergen Summary Stanislaw Siedlecki s Polish Polar Station (operated by Institute of Geophysics, Polish Academy of Sciences) is located in south-west part of Svalbard. Since the Summer 1978 meteorological and glaciological observation of Hornsund fjord s surroundings are done. Land meteorological station Hornsund operates on the network of WMO (number 01003) and is incorporated into the system

13 System gromadzenia danych meteorologicznych 47 measurements and observations conducted by the Norwegian Meteorological Institute (NMI). Every hour information about the basic meteorological elements are automatically sent to the NMI headquarters in Oslo, and every 3 hours this information is complemented with visual observations carried out by the observer. Besides the basic meteorological measurements, the measurements of solar irradiation and precipitation are conducted. At the nearby Hans glacier three Automatic Weather Stations allows continuously monitoring of selected meteorological parameters. Along with metal stakes embedded in the surface layer of the glacier which the position is measured once a month with a differential GPS receiver, AWS forms a meteorological and glaciological data collecting system in polar region. Since 2009, data from this system are available at website: free of charge. Key words: automatic weather stations, glaciology, polar meteorology, SW Spitsbergen Sebastian Sikora sebastian.sikora@uni.wroc.pl Zakład Klimatologii i Ochrony Atmosfery, Uniwersytet Wrocławski Tomasz Budzik tomasz.budzik@us.edu.pl Katedra Klimatologii, Uniwersytet Śląski Piotr Głowacki glowacki@igf.edu.pl Zakład Badań Polarnych, PAN Dariusz Ignatiuk Jacek Jania dignatiuk@gmail.com jacek.jania@us.edu.pl Zakład Teledetekcji Środowiska, Uniwersytet Śląski Krzysztof Migała krzysztof.migala@uni.wroc.pl Zakład Klimatologii i Ochrony Atmosfery, Uniwersytet Wrocławski Dariusz Puczko dp@igf.edu.pl Katedra Klimatologii, Uniwersytet Śląski