MATERIAŁY DYDAKTYCZNE

Transkrypt

1 122 a ZAKŁAD SŁUŻBY KRYMINALNEJ MATERIAŁY DYDAKTYCZNE Mirosław Śrubka Barbara Waszkiewicz ŚWIADEK WYKROCZENIA CENTRUM SZKOLENIA POLICJI Legionowo

2 Zakład Służby Kryminalnej 2 Korekta, skład i druk: Wydział Wydawnictw i Poligrafii Centrum Szkolenia Policji w Legionowie Nakład 70 egz.

3 a Spis treści Wstęp Świadek i jego status prawny Pojęcie świadka Kryteria ustalania, typowania i wzywania świadków Wzywanie świadków Możliwości stosowania kar porządkowych wobec świadków Sytuacja prawna świadka, jego prawa i obowiązki Prawa świadka Obowiązki świadka Ograniczenia w zakresie przesłuchania świadka (zakazy bezwzględne, zakazy względne) Przesłuchanie świadka w czynnościach wyjaśniających Przesłuchanie świadka zasady ogólne Etapy przesłuchania świadka Ocena zeznań złożonych przez świadka Dokumentowanie zeznań Bibliografia

4 4 Zakład Służby Kryminalnej

5 a Wstęp Przesłuchanie świadka wykroczenia należy do podstawowych czynności wykonywanych przez policjantów w ramach czynności wyjaśniających. Znajomość przepisów regulujących zasady przesłuchania świadka wykroczenia jest niezbędna dla prawidłowego przeprowadzenia tych czynności i wpływa w zasadniczy sposób na efektywność działania Policji w zakresie ujawniania wykroczeń oraz ścigania ich sprawców. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, obok recypowanych z kodeksu postępowania karnego przepisów regulujących przesłuchanie świadka, zawiera także liczne własne uregulowania w tym zakresie. W związku z powyższym, zasadnym było opracowanie tej odrębnej publikacji obejmującej całość problematyki dotyczącej przesłuchania świadka wykroczenia. Praca ta jest skierowana przede wszystkim do słuchaczy szkolenia zawodowego podstawowego, ale może być także pomocna dla słuchaczy kursu specjalistycznego dla policjantów pełniących funkcję oskarżycieli publicznych. 5

6 6 Zakład Służby Kryminalnej

7 1. Świadek i jego status prawny 1.1. Pojęcie świadka Świadek jest osobowym źródłem dowodowym, a jego zeznania stanowią środek dowodowy. Można wyróżnić świadka w rozumieniu faktycznym i procesowym. W znaczeniu faktycznym świadkiem jest osoba fizyczna posiadająca informacje o okolicznościach i faktach istotnych w danej sprawie. Świadkiem w znaczeniu procesowym jest osoba fizyczna, która w postępowaniu przeciwko innej osobie została wezwana przez uprawniony organ procesowy do złożenia zeznań w charakterze świadka. Świadkiem może być każda osoba, bez względu na wiek, stan psychiczny czy stan fizyczny. Świadek może jednocześnie łączyć inne funkcje procesowe, np. dotyczy to sytuacji tożsamości świadka i pokrzywdzonego Kryteria ustalania, typowania i wzywania świadków Na etapie czynności wyjaśniających prowadzonych przez uprawniony organ w sprawach o wykroczenie kryteria ustalania i typowania świadków są tożsame z tymi, które mają zastosowanie w postępowaniu przygotowawczym. W sytuacji gdy z informacji o wykroczeniu nie wynika, kto był świadkiem danego zdarzenia, należy podjąć czynności zmierzające do ustalenia świadków. W tej sytuacji należy kierować się niżej wymienionymi kryteriami: 1. Kryterium zamieszkania i pobytu. Kryterium to jest często stosowane przez organ prowadzący czynności wyjaśniające w sprawach o wykroczenia i polega na tym, że mając informację o miejscu popełniania danego czynu, można przypuszczać, że osoby, które zamieszkują lub przebywają w pobliżu miejsca, gdzie dokonano wykroczenia, mogą posiadać wiedzę o istotnych okolicznościach dotyczących jego przebiegu i ewentualnych jego sprawcach. 2. Kryterium więzi towarzyskiej. Przy stosowaniu tego kryterium organ prowadzący czynności wyjaśniające w sprawach o wykroczenia ustala ewentualnych świadków danego czynu, biorąc pod uwagę więź, jaka łączy lub łączyła tę osobę z pokrzywdzonym lub obwinionym. Przez więź towarzyską należy rozumieć taki układ stosunków, z których charakteru można wnioskować, że jedna osoba zna wiele faktów z życia drugiej osoby. Odmianą tego kryterium jest kryterium więzi rodzinnej. 3. Kryterium zajmowanego stanowiska lub pełnionej funkcji. Przy wykorzystaniu tego kryterium należy brać pod uwagę, że osoby zajmujące dane stanowisko lub pełniące określoną funkcję w przedsiębiorstwach, instytucjach, urzędach i organizacjach mogą znać istotne fakty dla sprawy. 7

8 Zakład Służby Kryminalnej 4. Świadek z ogłoszenia. Policja niekiedy za pośrednictwem środków masowego przekazu zwraca się do świadków faktycznych zdarzenia o to, aby zgłosili się w siedzibie jednostki Policji i złożyli zeznania w danej sprawie. Kryterium to ma także zastosowanie do ustalenia pokrzywdzonych, których dane osobowe nie zostały dotychczas poznane przez uprawniony organ. Należy mieć na uwadze to, że stosowanie tego kryterium jest ostatecznym sposobem na ustalenie ww. osób Wzywanie świadków Na podstawie art. 38 kpw w kwestii doręczenia wezwań osobom w charakterze świadka w czynnościach procesowych prowadzonych w postępowaniu w sprawach o wykroczenia zastosowanie mają przepisy wskazane w kpk (art , art ). Pod pojęciem wezwania do stawiennictwa należy rozumieć nakaz stawienia się wydany przez uprawniony organ i skierowany do osoby obowiązanej do stawiennictwa w charakterze świadka, w określonym czasie i miejscu. Otrzymanie wezwania przez osobę, do której było ono adresowane, rodzi wobec niej obowiązek stawiennictwa, którego niewykonanie może skutkować nałożeniem na świadka kary porządkowej lub jego przymusowym doprowadzeniem przez Policję. Zgodnie z art kpk w wezwaniu należy oznaczyć organ wysyłający oraz podać, w jakiej sprawie, w jakim charakterze, miejscu i czasie ma się stawić adresat i czy jego stawiennictwo jest obowiązkowe, a także uprzedzić o skutkach niestawiennictwa. Wezwania doręcza się za pokwitowaniem odbioru, na którym odbierający potwierdza ten fakt swym czytelnym podpisem zawierającym imię i nazwisko. Na tym samym pokwitowaniu odbioru doręczający potwierdza swym podpisem sposób doręczenia. Najczęściej wezwania do stawiennictwa doręcza się za pośrednictwem poczty lub innego uprawnionego podmiotu zajmującego się doręczaniem korespondencji. W razie niezbędnej konieczności również policjant może doręczyć wezwanie. Wezwanie doręcza się adresatowi osobiście. W przypadku chwilowej nieobecności adresata w jego mieszkaniu, wezwanie doręcza się dorosłemu domownikowi, a w sytuacji gdyby go nie było administracji domu, dozorcy domu lub sołtysowi, jeżeli te osoby podejmą się oddać pismo adresatowi. Wezwania adresowane do żołnierzy oraz funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej i Służby Więziennej można doręczyć adresatom za pośrednictwem ich przełożonych. Wezwania przeznaczone dla żołnierzy pełniących zasadniczą służbę wojskową przesyła się do dowódcy jednostki wojskowej, w której żołnierz pełni służbę, w celu doręczenia i zarządzenia stawienia się stosownie do wezwania. W przypadku odmowy przyjęcia wezwania lub odmowy albo braku możności pokwitowania jego odbioru przez adresata, doręczający sporządza na zwrotnym pokwitowaniu odpowiednią wzmiankę co do zaistniałych okoliczności. Doręczenie wówczas uważa się za dokonane. Wezwanie nieprzyjęte przez adresata zwraca się organowi wysyłającemu. W wypadkach niecierpiących zwłoki można wzywać osoby telefonicznie albo w inny sposób, stosownie do okoliczności, pozostawiając w materiałach z czynności wyjaśniających odpis nadanego komunikatu z podpisem osoby nadającej. Formą udokumentowania takiego sposobu wezwania świadka może być także notatka urzędowa sporządzona przez funkcjonariusza. 8

9 Świadek i jego astatus prawny Przy zastosowaniu procedury postępowania przyspieszonego wobec sprawcy wykroczenia, policjant może ustnie wezwać świadka do jego stawiennictwa w sądzie we wskazanym czasie i miejscu, pouczając tę osobę o możliwości zastosowania wobec niej kar porządkowych w przypadku niestawiennictwa. Fakt ustnego wezwania świadka policjant dokumentuje w notatniku służbowym lub notatce urzędowej ( 86 ust. 5 zarządzenia nr 323 Komendanta Głównego Policji z dnia 26 marca 2008 r. w sprawie metodyki wykonywania przez Policję czynności administracyjno-porządkowych w zakresie wykrywania wykroczeń oraz ścigania ich sprawców (Dz. Urz. KGP Nr 9, poz. 48, z późn. zm.). W sytuacji gdy stawiennictwo świadka będzie niemożliwe z powodu jego choroby zgodnie z przepisami zawartymi w rozdziale 3 ustawy z dnia 15 czerwca 2007 r. o lekarzu sądowym (Dz. U. Nr 123, poz. 849, z późn. zm.), uprawnionym do wystawienia zaświadczenia usprawiedliwiającego nieobecność świadka jest lekarz sądowy objęty wykazem lekarzy sądowych dla obszaru danego sądu okręgowego, właściwego dla miejsca pobytu uczestnika postępowania. Zgodnie z 38 ust. 3 zarządzenia nr 323 KGP osoby posiadające immunitet dyplomatyczny nie są zobowiązane do składania zeznań w charakterze świadka. Można jednak zwrócić się do nich o wyrażenie zgody na złożenie zeznań. W razie wyrażenia zgody wezwania doręczone tym osobom nie mogą zawierać zagrożenia stosowaniem środków przymusu, a w razie niestawiennictwa na wezwanie lub odmowy złożenia zeznań nie można wobec nich stosować tych środków. Powyższe zasady stosuje się również wobec osób korzystających z immunitetu konsularnego, jeżeli okoliczności, których zeznania lub opinie mają dotyczyć, związane są z wykonywaniem przez te osoby funkcji urzędowych lub służbowych, a na zasadzie wzajemności także w zakresie innych okoliczności. Ograniczenia te nie mają zastosowania do ww. osób w zakresie czynności niepełnionych podczas i w związku z wykonywaniem ich funkcji urzędowych, jeżeli są obywatelami polskimi lub mają w Rzeczypospolitej Polskiej stałe miejsce zamieszkania Możliwości stosowania kar porządkowych wobec świadków Na gruncie kpw istnieje możliwość stosowania wobec świadków kar porządkowych. Zgodnie z art. 49 kpw na świadka, który bez usprawiedliwienia nie stawił się na wezwanie uprawnionego organu lub bez zezwolenia tego organu samowolnie oddalił się z miejsca czynności przed jej zakończeniem albo bezpodstawnie odmówił złożenia zeznań, można nałożyć karę porządkową do 250 złotych, a w razie ponownego niezastosowania się do wezwania do 500 złotych. Karę tę stosuje sąd właściwy do rozpoznania sprawy, a w toku czynności wyjaśniających także prokurator, jeżeli prowadzi te czynności. W toku czynności wyjaśniających, prowadzonych przez organ inny niż prokurator, karę tę stosuje organ dokonujący czynności. W przypadku zaistnienia przesłanek dających możliwość zastosowania wobec świadka kary porządkowej, policjant może wystąpić do organu Policji z wnioskiem o jej nałożenie. Decyzja organu o nałożeniu kary porządkowej powinna być poprzedzona ustaleniami: 1) czy osoba w sposób prawidłowy została wezwana do stawiennictwa w charakterze świadka; 2) czy osoba usprawiedliwiła swoje niestawiennictwo na wystosowane do niej wezwanie. Postanowienie o nałożeniu kary porządkowej powinno zawierać: 1) oznaczenie organu wydającego postanowienie i datę wydania postanowienia; 2) wskazanie sprawy oraz kwestii, której postanowienie dotyczy; 3) rozstrzygnięcie, z podaniem podstawy prawnej i uzasadnieniem; 9

10 Zakład Służby Kryminalnej 4) pouczenie o prawie do usprawiedliwienia w terminie 7 dni od doręczenia lub ogłoszenia jej postanowienia o nałożeniu kary porządkowej, niewykonania obowiązków ciążących na świadku, ze wskazaniem organu nadrzędnego nad organem, który nałożył karę. Postanowienie sporządza się w pojedynczym egzemplarzu, który dołącza się do materiałów czynności wyjaśniających. Uwierzytelniony odpis postanowienia doręcza się osobie ukaranej za pokwitowaniem odbioru ( 56 zarządzenia nr 323 KGP). W sytuacji kiedy świadek usprawiedliwi niewykonanie obowiązku, za które nałożono karę porządkową, organ nakładający niezwłocznie przekazuje usprawiedliwienie organowi nadrzędnemu. Wraz z tym usprawiedliwieniem przekazuje niezbędne dokumenty z czynności wyjaśniających, a w szczególności zwrotne poświadczenie odbioru wezwania do stawiennictwa ukaranego i postanowienie o nałożeniu kary porządkowej. Decyzję co do uchylenia lub odmowy uchylenia kary porządkowej podejmuje w formie postanowienia organ nadrzędny nad organem, który karę nałożył. Wydane na tę okoliczność postanowienie o odmowie uchylenia kary porządkowej powinno być uzasadnione z urzędu i przesyła się je osobie ukaranej wraz z pouczeniem o prawie złożenia zażalenia na rozstrzygnięcie do sądu właściwego do rozpatrzenia sprawy. W przypadku nieusprawiedliwionego niestawiennictwa lub nieuzasadnionej odmowy złożenia zeznań przez żołnierza w czynnej służbie wojskowej, powyższe rozwiązania nie mają zastosowania. O nieusprawiedliwionym niestawiennictwie kierownik jednostki informuje dowódcę jednostki wojskowej, w której żołnierz pełni służbę. Na wydane postanowienie o odmowie uchylenia kary porządkowej osobie ukaranej przysługuje prawo wniesienia zażalenia do sądu właściwego do rozpoznania sprawy, za pośrednictwem organu, który wydał zaskarżone postanowienie. Zażalenie to winno być wniesione w terminie 7 dni od daty doręczenia postanowienia o odmowie uchylenia kary porządkowej. Organ, który wydał zaskarżone postanowienie o odmowie uchylenia kary porządkowej może uwzględnić wniesione na nie zażalenie. W sytuacji gdy postanowienie o nałożeniu kary porządkowej uprawomocni się, ukaranemu niezwłocznie przesyła się wezwanie do wpłacenia kary porządkowej. W razie niestawienia się świadka na wezwanie bez usprawiedliwienia można, niezależnie od nałożenia kary porządkowej, zarządzić jego przymusowe doprowadzenie przez Policję (art. 50 kpw). Ten rodzaj środka przymusu stosuje sąd właściwy do rozpoznania sprawy, a w toku czynności wyjaśniających także prokurator, jeżeli je prowadzi. Wykonując zarządzenie o przymusowym doprowadzeniu świadka, Policja może, gdy jest to niezbędne, zatrzymać go na czas konieczny do wykonania zarządzenia. W tej sytuacji nie mają zastosowania przepisy art. 46 i 47 kpw. Z dniem 1 lipca 2015 r. zgodnie ze zmianami wprowadzanymi przez ustawę z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1247) wysokość nakładanej kary porządkowej będzie wynosiła od 50 do 1000 złotych, a w razie ponownego niezastosowania się do wezwania od 100 do 1500 złotych (zmiana w art kpw), zaś w razie niestawienia się świadka na wezwanie bez usprawiedliwienia będzie można, niezależnie od nałożenia kary porządkowej, zarządzić jego zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie przez Policję (zmiana w art kpw). 10

11 Świadek i jego status prawny 1.5. Sytuacja prawna świadka, jego prawa i obowiązki Prawa świadka Prawo do odmowy składania zeznań art. 182 kpk w zw. z art kpw Prawo to przysługuje osobie najbliższej dla obwinionego. Celem tego rozwiązania jest stworzenie świadkowi możliwości uniknięcia sytuacji ograniczającej swobodę jego wypowiedzi w razie potrzeby wyboru między złożeniem zeznań prawdziwych, lecz obciążających osobę najbliższą, a narażeniem siebie samego na odpowiedzialność karną z art. 233 kk. Definicja osoby najbliższej zawarta jest w art kk. Wynika z niej, że osobami najbliższymi są: 1) małżonek, 2) krewni w linii prostej: a) wstępni rodzice, dziadkowie, pradziadkowie itd., b) zstępni dzieci wnuki, prawnuki itd., 3) krewni w linii bocznej rodzeństwo (bracia, siostry), w tym rodzeństwo przyrodnie, tj. mające tylko wspólnego ojca lub matkę, 4) powinowaci w linii prostej: a) wstępni ojczym (mąż matki, babki, prababki itd.) oraz macocha (żona ojca, dziadka, pradziadka), b) zstępni małżonkowie dzieci (zięć, synowa), wnuków, prawnuków itd. własnych oraz dzieci (pasierb, pasierbica) wnuki, prawnuki itd. małżonka, 5) powinowaci w linii bocznej: a) rodzeństwo małżonka (szwagier, szwagierka), b) mąż siostry (szwagier), żona brata (bratowa), 6) przysposabiający i jego małżonek lub przysposobiony i jego małżonek, 7) osoba pozostająca we wspólnym pożyciu (konkubina, konkubent). Prawo do odmowy składania zeznań przysługuje mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia (art kpk). Prawo do odmowy zeznań nie dotyczy byłego konkubenta czy konkubiny. Gdy w sprawie występuje kilka osób, którym zarzuca się popełnienie danego wykroczenia, a świadek jest osobą najbliższą tylko dla jednego z nich, to prawo do odmowy zeznań ma zastosowanie wyłącznie w stosunku do tej osoby, która jest najbliższą dla świadka. W sytuacji gdy świadek nie skorzysta z przysługującego mu prawa do odmowy składania zeznań, należy go uprzedzić o treści art kk i pouczyć o treści art kpk. Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest obwiniony o współudział w wykroczeniu objętym postępowaniem (art kpk). Prawo uchylenia się od odpowiedzi na niektóre pytania art kpk w zw. z art kpw Prawo to przysługuje świadkowi wtedy, gdy udzielenie odpowiedzi na pytanie mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Na podstawie art kpk w zw. z art kpw o prawie tym należy pouczyć świadka, jeżeli ujawnią się okoliczności objęte tym przepisem. Brak takiego pouczenia i złożenie zeznań fałszywych wyłącza odpowiedzialność karną świadka z art. 233 kk. Prawo do przesłuchania z wyłączeniem jawności art kpk w zw. z art kpw Na podstawie tego artykułu, w sytuacji gdy treść zeznań mogłaby narazić na hańbę świadka lub osobę dla niego najbliższą, ma on prawo zażądać, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności. Uprawnienie to ma więc zastosowanie w postępowaniu przed sądem i odnosi się jedynie do jawnej rozprawy. Świadek może więc wnosić o utajnienie jego zezna- 11

12 12 Zakład Służby Kryminalnej nia wobec publiczności. Wskazane w treści artykułu pojęcie hańby należy rozumieć jako okoliczności dotyczące w szczególności spraw osobistych lub intymnych, które w odczuciu społecznym poniżają osobę zachowującą się w dany sposób. Prawo żądania zwolnienia od złożenia zeznań lub odpowiedzi na pytanie osoby pozostającej w szczególnie bliskim stosunku osobistym art. 185 kpk w zw. z art kpw W sytuacji gdy świadek pozostaje z obwinionym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, przysługuje mu prawo do tego, aby został zwolniony od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania. Uprawnienie to ma zastosowanie tylko wtedy, gdy świadek wnosi o takie zwolnienie. Szczególnie bliski stosunek osobisty należy rozumieć jako silną więź uczuciową istniejącą między świadkiem a obwinionym, która to więź może prowadzić do powstania konfliktu wewnętrznego u świadka składającego zeznania. Przykładem szczególnie bliskiego stosunku osobistego mogą być choćby więzy wynikające z opieki (np. nad osobą kaleką, dzieckiem), wspólnie przeżytych trudności, tragedii życiowych, a także narzeczeństwa lub współżycia, niemającego cech trwałości. Świadek, który występuje o zwolnienie go z obowiązku zeznawania, musi uprawdopodobnić istnienie bliskiego stosunku osobistego. Decyzję co do ewentualnego zwolnienia świadka z ciążącego na nim obowiązku zeznawania podejmuje prowadzący czynność. Prawo do swobody wypowiedzi art. 171 kpk w zw. z art kpw W oparciu o ten artykuł osobie przesłuchiwanej należy umożliwić swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych celem danej czynności, a dopiero następnie można zadawać pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi. Należy pamiętać, że świadkowi nie wolno zadawać pytań sugerujących treść odpowiedzi. Niedopuszczalne jest także wpływanie na jego wypowiedzi poprzez stosowanie przymusu, groźby bezprawnej, hipnozy, środków chemicznych lub technicznych wpływających na procesy psychiczne albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jego organizmu w związku z przesłuchaniem. W przypadku gdyby świadek złożył zeznania w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi lub wbrew opisanym wyżej zakazom, zeznania te nie mogą stanowić dowodu. Prawo do wzmożonej ochrony prawnej świadka art. 245 kk Przepis ten chroni świadka przed wpływaniem poprzez groźbę bezprawną lub użycie przemocy na treść jego zeznań lub wykonywanie przez niego obowiązków procesowych, a także przed zemstą za złożenie określonych zeznań. Z chwilą uzyskania informacji o działaniach skierowanych przeciwko świadkowi, organy ścigania powinny przedsięwziąć działania, których celem będzie niedopuszczenie, by świadek, który pomaga organom w wykryciu sprawcy przestępstwa, ponosił ujemne konsekwencje swojej obywatelskiej postawy. Art. 245 kk chroni świadków nie tylko w postępowaniu karnym, lecz także w sprawach o wykroczenie (orzeczenie z dnia r. SA w Łodzi sygn. II AKa 18/07). Prawo do żądania wciągnięcia do protokołu wszystkiego, co dotyczy praw i interesów świadka oraz innych osób biorących udział w czynnościach art kpk w zw. z art kpw oraz prawo żądania odczytania fragmentów ich wypowiedzi wyciągniętych z protokołu kpk w zw. z art kpw. Prawo do zwrotu poniesionych kosztów z tytułu wezwania i stawiennictwa art. 618a art. 618l kpk w zw. z art. 119 kpw Świadkowi wezwanemu przez sąd lub organ prowadzący czynności wyjaśniające w sprawach o wykroczenia przysługuje: zwrot kosztów podróży z miejsca jego zamieszkania do miejsca wykonywania czynności postępowania, zwrot kosztów noclegu oraz utrzymania w miejscu wykonywania czynności postępowania, zwrot zarobku lub dochodu utraconego z powodu stawiennictwa na wezwanie. Zwrot kosztów przysługuje świadkowi w wysokości rzeczywiście poniesionych racjonalnych i celowych kosztów przejazdu własnym samochodem lub innym odpowiednim środkiem transportu.

13 Świadek i jego astatus prawny Górną granicę należności przysługujących z tytułu zwrotu kosztów podróży oraz zwrotu kosztów noclegu i utrzymania w miejscu wykonywania czynności postępowania stanowi wysokość kosztów przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju. Wysokość poniesionych przez świadka kosztów oraz utraconego z tytułu stawiennictwa zarobku lub dochodu świadek powinien należycie wykazać. Prawo do żądania wyżej wskazanych należności przysługuje osobie wezwanej w charakterze świadka, jeżeli się stawiła, choćby nie została przesłuchana. W przypadku gdy osoba uprawniona do otrzymania tych należności zostanie wezwana w charakterze świadka w kilku sprawach na ten sam dzień, przyznaje się jej te należności tylko raz. Świadkowi, który zgłosił się bez wezwania sądu lub organu prowadzącego czynności wyjaśniające w sprawach o wykroczenia, należności mogą być przyznane tylko wtedy, gdy został przesłuchany. Wyżej wymienione przepisy stosuje się odpowiednio do osoby towarzyszącej świadkowi, jeżeli świadek nie mógł stawić się na wezwanie sądu lub organu prowadzącego czynności wyjaśniające w sprawach o wykroczenia bez opieki tej osoby. Przytoczone wyżej uprawnienia nie przysługują świadkowi, który jest zatrudniony w organie władzy publicznej, jeżeli powołany został do zeznawania w związku z tym zatrudnieniem. W takiej sytuacji świadek ma prawo do należności na zasadach określonych w przepisach regulujących wysokość i warunki ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju. Należności przewidziane dla świadka w związku z jego stawiennictwem na wezwanie przyznaje się na jego wniosek, który może być złożony ustnie do protokołu z czynności lub na piśmie w terminie zawitym 3 dni, licząc od dnia zakończenia czynności z udziałem świadka, a w przypadku osoby towarzyszącej, licząc od dnia zakończenia czynności z udziałem świadka, któremu osoba ta towarzyszyła. Roszczenie to przedawnia się z upływem 3 lat od dnia jego powstania. Świadek oraz osoba mu towarzysząca winni zostać pouczeni o przysługującym im prawie oraz sposobie zgłoszenia wniosku o zwrot należności, a także o skutkach niezachowania przewidzianego na to terminu Należności świadka, który nie jest funkcjonariuszem organów procesowych, a także osoby mu towarzyszącej, ustala i przyznaje sąd lub organ prowadzący czynności wyjaśniające w sprawach o wykroczenia. Przyznaną w ten sposób należność należy wypłacić niezwłocznie. W sytuacji kiedy zaistnieje brak możliwości niezwłocznej wypłaty, należność przekazuje się przekazem pocztowym lub przelewem bankowym bez obciążania osoby uprawnionej opłatą pocztową lub kosztami przelewu. Prawo do złożenia zażalenia na postanowienie sądu o zwolnieniu z obowiązku zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności zastrzeżone lub poufne lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji art kpw Obowiązki świadka Obowiązek stawienia się na wezwanie w wyznaczonym miejscu i czasie oraz obowiązek zeznawania art. 177 kpk w zw. z art kpw Każda osoba, która decyzją organu została wezwana w charakterze świadka, ma obowiązek stawiennictwa we wskazanym jej w wezwaniu miejscu i czasie oraz złożenia zeznań (art kpk). Obowiązek składania zeznań nie dotyczy osób, którym przysługuje prawo do odmowy zeznań lub gdy zostaną one z tego obowiązku zwolnione. 13

14 Zakład Służby Kryminalnej Obowiązek zeznawania prawdy art. 233 kk Policjant, przystępując do przesłuchania osoby w charakterze świadka, powinien poinformować tę osobę o celu przesłuchania, a następnie uprzedzić ją o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy. Należy pamiętać, że pouczenie to jest warunkiem odpowiedzialności świadka za przestępstwo z art kk. Obowiązek poddania się oględzinom i badaniom lekarskim art. 192 kpk w zw. z art kpw Zgodnie z art kpk pokrzywdzony nie może sprzeciwić się oględzinom i badaniom niepołączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie leczniczym. jeżeli karalność czynu zależy od stanu jego zdrowia. W przypadku gdy istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego spostrzeżeń, sąd lub prokurator mogą zarządzić przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa, a świadek nie może się temu sprzeciwić (art kpk). Ww. przepisy nie mają zastosowania do osób, które odmówiły zeznań lub zostały od nich zwolnione na podstawie art i 2 lub art. 185 kpk. Na podstawie art kpk, dla celów dowodowych, można poddać świadka, za jego zgodą, oględzinom ciała i badaniu lekarskiemu lub psychologicznemu. Obowiązek złożenia przyrzeczenia przed sądem art kpk w zw. z art kpw Przyrzeczenie świadka, że będzie on zeznawał szczerą prawdę, może odebrać tylko sąd lub wyznaczony sędzia. Świadek składa przyrzeczenie przed rozpoczęciem składania zeznań. Można odstąpić od odebrania przyrzeczenia od świadka, jeżeli obecne strony nie sprzeciwiają się temu. Przyrzeczenia nie odbiera się: 1) od osób, które nie ukończyły 17 lat, 2) gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że świadek z powodu zaburzeń psychicznych nie zdaje sobie należycie sprawy ze znaczenia przyrzeczenia, 3) gdy świadek jest osobą podejrzaną o popełnienie przestępstwa będącego przedmiotem postępowania lub pozostającego w ścisłym związku z czynem stanowiącym przedmiot postępowania albo gdy za to przestępstwo został skazany, 4) gdy świadek był prawomocnie skazany za fałszywe zeznanie lub oskarżenie Ograniczenia w zakresie przesłuchania świadka (zakazy bezwzględne, zakazy względne) Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia ze względu na możliwość zaistnienia specyficznych, prawnie uznanych sytuacji dotyczących niektórych osób wprowadza ograniczenia co do możliwości przesłuchiwania ich w charakterze świadka. Ograniczenia te noszą nazwę zakazów dowodowych i dzielą się na bezwzględne i względne. Zakazy bezwzględne uniemożliwiają przeprowadzenie czynności przesłuchania świadka na okoliczności objęte tym zakazem. W przypadku zakazów względnych przesłuchanie jest możliwe, ale dopiero po zwolnieniu świadka z obowiązku zachowania tajemnicy przez uprawniony organ. O zwolnienie danej osoby z obowiązku zachowania tajemnicy może wystąpić sąd z urzędu lub na wniosek organu Policji ( 31 ust. 1 zarządzenia nr 323 KGP). Zgodnie z treścią art kpw w przesłuchaniu świadka wykroczenia mają zastosowanie art. 178 i 186 recypowane z kpk, zaś na podstawie 14

15 Świadek i jego status prawny art. 42 kpw zastosowanie ma również art. 199 kpk. Z dniem 1 lipca 2015 r. zgodnie ze zmianami wprowadzanymi przez ustawę z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1247) na podstawie zmienionego art kpw oprócz zakazów określonych w art. 178 i 186 kpk zostanie recypowany także art. 178a kpk (zakaz przesłuchania w charakterze świadka mediatora co do faktów, o których dowiedział się od obwinionego lub pokrzywdzonego, prowadząc postępowanie mediacyjne). Zmianie ulegnie również treść art. 178 pkt 1 kpk. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia zawiera oprócz ww. także własne, odmienne od przepisów kpk, rozwiązania dotyczące zakazów dowodowych. Do zakazów bezwzględnych należą: 1. Zakaz przesłuchania obrońcy lub adwokata (od 1 lipca 2015 r. w treści art. 178 pkt 1 kpk będzie wymieniony również radca prawny) działającego na podstawie art kpw co do faktów, o których dowiedział się, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę art. 178 pkt 1 kpk w zw. z art kpw. 2. Zakaz przesłuchania duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi art. 178 pkt 2 kpk w zw. z art kpw. Zakaz ten dotyczy wyłącznie duchownych tych wyznań, które są uznawane przez państwo polskie. Wolno przesłuchiwać duchownego co do wszystkich innych okoliczności, o których dowiedział się poza spowiedzią, chociażby łączyło się to z innymi czynnościami religijnymi. 3. Zakaz przeprowadzania dowodów z zeznań świadka, który mimo przysługującego mu prawa do odmowy zeznań złożył zeznania, a nie później niż przed rozpoczęciem pierwszego przesłuchania na rozprawie przed sądem pierwszej instancji oświadczył, że chce z tego prawa skorzystać. W takiej sytuacji zeznania złożone przez niego wcześniej nie mogą być odczytywane ani brane pod uwagę jako dowód art kpk w zw. z art kpw. 4. Zakaz przesłuchania w charakterze świadka obwinionego. 5. Zakaz przesłuchiwania biegłego albo lekarza udzielającego pomocy medycznej na okoliczność oświadczeń obwinionego dotyczących zarzucanego mu czynu art. 199 kpk w zw. z art kpw. 6. Zakaz przesłuchania osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu adwokata, radcy prawnego, lekarza lub dziennikarza, a także tajemnicy statystycznej na okoliczności, które obejmują te tajemnice art kpw. 7. Zakaz przesłuchania w charakterze świadka mediatora co do faktów, o których dowiedział się od obwinionego lub pokrzywdzonego, prowadząc postępowanie mediacyjne, z wyłączeniem informacji o przestępstwach, o których mowa w art k.k. art. 178a kpk w zw. z art kpw (zakaz ten będzie obowiązywał od dnia 1 lipca 2015 r.). 8. Zakaz przesłuchiwania w charakterze świadka lekarza i innych osób wykonujących czynności wynikające z ustawy o ochronie zdrowia psychicznego na okoliczność przyznania się osoby z zaburzeniem psychicznym do popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary, jak też zakaz umieszczania w dokumentacji medycznej takich oświadczeń art. 51 i 52 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375). Zakazy dowodowe względne Odrębną od kpk regulację zakazów dowodowych względnych wprowadza art i 3 kpw. Zgodnie z art kpw osoby zobowiązane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności tajne lub ściśle tajne mogą być przesłuchane co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, tylko po zwolnieniu tych osób od obowiązku zachowania tajemnicy przez uprawniony organ przełożony. Uprawnionym do zwolnienia z obowiązku zachowania w tajemnicy ww. informacji organem przełożonym jest odpowiedni naczelny organ administracji rządowej. 15

16 Zakład Służby Kryminalnej Natomiast na podstawie art kpw osoby zobowiązane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności zastrzeżone lub poufne lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy, jeżeli ustawy szczególne nie stanowią inaczej. Na postanowienie sądu służy zażalenie. Zasady nadawania klauzuli tajności reguluje art. 5 ustawy z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 182, poz. 1228). Tajemnicę związaną z wykonywaniem zawodu lub funkcji stanowią wiadomości, które zostały uzyskane w związku z wykonywanym zawodem lub pełnioną funkcją. Zakres tajemnicy określają szczegółowo przepisy regulujące wykonywanie określonych zawodów lub funkcji, a także przyjęte przez daną osobę zobowiązania nieujawniania lub niewykorzystywania informacji, z którymi zapoznała się ona w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową. 16

17 2. Przesłuchanie świadka w czynnościach wyjaśniających 2.1. Przesłuchanie świadka zasady ogólne Celem czynności wyjaśniających w sprawach o wykroczenie jest ustalenie, czy istnieją podstawy do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie, zebranie danych niezbędnych do sporządzenia takiego wniosku oraz uzupełnienie lub sprawdzenie faktów podawanych we wniosku o ukaranie złożonym przez pokrzywdzonego. Zarządzenie nr 323 KGP w 12 i 13 wskazuje, że przed sporządzeniem wniosku o ukaranie należy między innymi ustalić świadków oraz ich przesłuchać. Po przyjęciu zawiadomienia o wykroczeniu, w zależności od potrzeb, można również w charakterze świadka przesłuchać zawiadamiającego ( 11 ust. 7 zarządzenia nr 323 KGP). Świadka, zgodnie z treścią 29 zarządzenia nr 323 KGP, należy przesłuchać zwłaszcza wtedy, gdy: 1) nie będzie możliwe jego przesłuchanie przed sądem (np. z powodu wyjazdu za granicę); 2) istnieje wątpliwość, czy wykroczenie zostało popełnione albo czy osoba podejrzewana o popełnienie wykroczenia dopuściła się zarzuconego jej czynu; 3) sprawca wykroczenia nie jest znany; 4) zachodzi potrzeba wyjaśnienia okoliczności istotnych dla danej sprawy. W innych wypadkach przesłuchanie świadków nie jest konieczne, a czynności wyjaśniające można ograniczyć do sporządzenia notatki urzędowej z rozpytania świadków oraz ustalenia ich danych osobowych wraz z adresami, w celu dołączenia ich do wniosku o ukaranie. Świadka należy przesłuchiwać, w miarę możliwości, niezwłocznie po uzyskaniu wiadomości o popełnieniu wykroczenia lub jego ujawnieniu. Jeżeli niezwłoczne przesłuchanie świadka jest niemożliwe lub niewskazane, należy go w tym celu wezwać do jednostki Policji właściwej z uwagi na miejsce popełnienia wykroczenia. Przesłuchanie świadka może nastąpić także przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku (art a kpk w zw. z art kpw). W przypadku gdy mamy do czynienia ze świadkiem, który nie może stawić się na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej niedającej się pokonać przeszkody, przesłuchanie można przeprowadzić w miejscu jego pobytu (art kpk w zw. z art kpw). Jeżeli świadek mieszka poza miejscowością, w której znajduje się siedziba jednostki Policji prowadzącej czynności wyjaśniające, należy o jego przesłuchanie zwrócić się do jednostki Policji, na której terenie działania świadek faktycznie przebywa. Przesłuchanie osoby zobowiązanej do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności tajne lub ściśle tajne odbywa się w trybie określonym w art kpw. O zwolnienie takiej osoby z obowiązku zachowania tajemnicy może wystąpić sąd z urzędu lub na wniosek organu Policji. Przesłuchanie osoby zobowiązanej do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności zastrzeżone lub poufne lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji odbywa się w trybie określonym w art kpw. 17

18 Zakład Służby Kryminalnej Należy wezwać tłumacza, jeżeli zachodzi potrzeba przesłuchania: 1) głuchego lub niemego, a nie wystarcza porozumienie się z nim za pomocą pisma; 2) osoby niewładającej językiem polskim. Pod pojęciem osoby niewładającej językiem polskim należy rozumieć nie tylko osobę, która nie zna tego języka, ale też taką, która nie rozumie w dostatecznym stopniu zadawanych jej w języku polskim pytań lub z uwagi na słabą jego znajomość nie może sformułować w tym języku myśli odtwarzających przebieg zdarzeń będących przedmiotem przesłuchania. Policjant może odstąpić od przesłuchania świadka, albo przerywa czynność, gdy w wyniku obserwacji zachowania świadka, a także sposobu wypowiedzi, poweźmie podejrzenie, że jest on w stanie po użyciu alkoholu, pod wpływem środka odurzającego lub substancji psychotropowej albo innego podobnie działającego środka. Przyczynę przerwania czynności dokumentuje się w protokole przesłuchania lub w notatce urzędowej, jeśli do przesłuchania nie doszło. Policjant, wykonując zaplanowane przesłuchanie świadka, powinien każdorazowo odpowiednio przygotować się, aby czynność ta nie wymagała powtórzenia. Przygotowanie się do przesłuchania w szczególności polega na zapoznaniu się z opisem zaistniałego wykroczenia, dotychczas posiadanym materiałem dowodowym i informacjami, a także sformułowaniu pytań, jakie przesłuchujący zamierza zadać świadkowi. Małoletniego do ukończenia 15 roku życia w charakterze świadka powinno się, w miarę możliwości, gdy dobro postępowania nie stoi temu na przeszkodzie, przesłuchiwać w obecności przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna (zgodnie z art kpk w zw. z art kpw). Świadka w wieku od 13 do 17 roku życia należy pouczyć o odpowiedzialności prawnej przed sądem rodzinnym za składanie fałszywych zeznań, a świadka do 13 roku życia o obowiązku mówienia prawdy i niezatajania prawdy. Każde przesłuchanie powinno odbyć się w miejscu i czasie wskazanym w wezwaniu, bez narażania wezwanego na zbędne oczekiwanie. Celem każdego przesłuchania jest uzyskanie informacji o osobach, miejscach, zjawiskach, faktach czy stosunkach, które mogą być przydatne dla ustalenia prawdy obiektywnej w konkretnej sprawie. Cel przesłuchania świadka należy określić w sposób elastyczny niezbędne jest wzięcie pod uwagę także celów ubocznych takich, jak: uzyskanie informacji o samym świadku na podstawie jego wypowiedzi (może to być istotne dla późniejszej oceny jego zeznań), uzyskanie takich informacji o zdarzeniu, które mogą się okazać dla przesłuchującego całkowicie nowe, dotyczące faktów zupełnie mu dotychczas nieznanych, uzyskanie ewentualnych informacji o dotychczas wykorzystanych źródłach informacyjnych, uzyskanie informacji o środowisku, w którym miało miejsce zdarzenie Etapy przesłuchania świadka Przesłuchanie świadka można podzielić na 4 etapy(fazy): 1. Etap czynności wstępnych (faza formalna). 2. Etap spontanicznych zeznań (faza swobodnej wypowiedzi). 3. Etap pytań i odpowiedzi (faza pytań szczegółowych). 4. Etap czynności uzupełniających i końcowych. 18

19 Przesłuchanie świadka w czynnościach a wyjaśniających 1. Czynności wstępne (faza formalna) Na tym etapie należy ustalić tożsamość świadka oraz przeprowadzić z nim luźną rozmowę na tematy niezwiązane ze sprawą. Celem tej rozmowy jest nawiązanie kontaktu, stworzenie odpowiedniej atmosfery, a także zorientowanie się w cechach osobowości świadka. Następnie należy pouczyć świadka o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań i wypełnić część formalną protokołu przesłuchania świadka. 2. Etap spontanicznych zeznań (faza swobodnej wypowiedzi) Rozpoczyna się on od ogólnego pytania Co świadkowi jest wiadome w danej sprawie?. Po zadaniu tego pytania przesłuchujący powinien umożliwić świadkowi swobodną wypowiedź, bez przerywania mu i stawiania pytań. Jeżeli świadek zaczyna mówić o okolicznościach niezwiązanych ze sprawą, należy taktownie przerywając jego wypowiedź, naprowadzić go na właściwy temat. Podczas swobodnej wypowiedzi świadka policjant może robić odręczne notatki, zawierające wskazania niespójności w relacji, stwierdzenia świadka wzajemnie się wykluczające, luki w relacji, zmiany w emocjach świadka. Podczas swobodnej wypowiedzi świadka niedopuszczalne jest: 1) przerywanie toku wypowiedzi świadka, chyba że wypowiedź ta w szerokim zakresie wykracza poza granice określone celem przesłuchania, 2) okazywanie zniecierpliwienia, ponaglanie w celu przyspieszenia relacji, 3) rozpraszanie świadka, prowadzenie rozmowy z innymi osobami, 4) pouczanie lub ocenianie świadka, 5) przedstawianie własnego punktu widzenia lub własnej oceny zdarzeń. 3. Etap szczegółowych pytań i odpowiedzi (faza pytań szczegółowych) Rozpoczyna się on z chwilą zakończenia spontanicznej wypowiedzi świadka. Stawiane pytania mogą mieć na celu: uzupełnienie zeznań, gdy świadek pominął jakieś okoliczności, sprecyzowanie wypowiedzi, które miały charakter ogólnikowy, kontrolę wypowiedzi. Zadając pytania, należy jednocześnie protokołować treść zeznań. 4. Etap czynności końcowych Należą do nich: zapoznanie świadka z protokołem, wprowadzenie poprawek i uzupełnień, podpisanie protokołu przez osoby uczestniczące w czynności, uregulowanie finansowych należności świadka, podziękowanie za stawiennictwo i złożenie zeznań. 19

20 Zakład Służby Kryminalnej 2.3. Ocena zeznań złożonych przez świadka Każde zeznanie powinno być odpowiednio sprawdzone i ocenione przed jego wykorzystaniem. Ocena dowodu z zeznań świadka jest niezbędna zarówno do podjęcia decyzji procesowych przez organ ścigania w czynnościach wyjaśniających, jak i do podjęcia decyzji przez sąd. Ocenę dowodu z zeznań świadka przeprowadza się w celu: stwierdzenia, czy dany dowód jest wiarygodny i w jakim stopniu, wyciągnięcia z zeznań odpowiednich wniosków dotyczących ustaleń faktycznych, ustalenie prawdy o badanym zdarzeniu, ustalenia, czy istnieją dostateczne podstawy do sporządzenia wniosku o ukaranie, podjęcia decyzji o odstąpieniu od wniesienia wniosku o ukaranie. Przy ocenie zeznań należy uwzględnić, że pamięć ludzka nie jest fotografią, że postrzeganie już w trakcie zapamiętywania ulega przetworzeniu oraz że zapamiętany zostaje jednocześnie stosunek oceniający i uczuciowy świadka do danego zjawiska. Dla oceny zeznań mają znaczenie: osobowość świadka, znajomość właściwości psychicznych świadka, czas, jaki upłynął od zdarzenia do zeznania, zainteresowania świadka, inteligencja świadka, wiedza, doświadczenie, nawyki, praca zawodowa świadka. Ocena zeznań powinna być wszechstronna Dokumentowanie zeznań Zgodnie z treścią art kpw z każdej czynności dowodowej, mającej znaczenie dla sprawy, należy spisać protokół, chyba że ustawa stanowi inaczej. Czynności, z których nie sporządza się protokołu, a także inne zdarzenia, które mają znaczenie dla postępowania, utrwala się w aktach w formie notatki urzędowej podpisanej przez osobę, która dokonała tych czynności. Art kpw wskazuje, że dowodu z zeznań nie wolno zastępować treścią pism, zapisków lub notatek urzędowych, chyba że ustawa stanowi inaczej. Przed przesłuchaniem policjant powinien sprawdzić tożsamość osoby przesłuchiwanej na podstawie dowodu osobistego lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość, czyniąc o tym wzmiankę w protokole przesłuchania. Brak dokumentu tożsamości należy odnotować. Policjant, przystępując do przesłuchania, powinien poinformować osobę przesłuchiwaną o celu przesłuchania, a następnie jest obowiązany uprzedzić świadka o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy. Osoba przesłuchiwana potwierdza w protokole własnoręcznym podpisem, że została pouczona o przysługujących jej prawach. W protokole nie wolno zastępować zapisu treści zeznań lub wyjaśnień odwoływaniem się do innych protokołów. Policjant, sporządzając protokół z przesłuchania, używa formy gramatycznej w pierwszej osobie liczby pojedynczej w czasie przeszłym. Wypowiedzi świadka rejestruje się w protokole możliwie dokładnie, bez zmiany ich treści, zamieszczając charakterystyczne określenia i zwroty używane przez osobę przesłuchiwaną. Dokładność nie oznacza jednak, że wszystko co mówi świadek, musi być zapisane. W protokole zamieszcza się tylko te okoliczności, które są istotne dla danej sprawy. Wulgaryzmy protokołuje się wówczas, gdy wyczerpują one znamiona wykro- 20

21 Przesłuchanie świadka w czynnościach wyjaśniających czenia. W razie potrzeby można w protokole odnotować szczególne reakcje świadka na zadawane pytania. Pytania zadawane przez przesłuchującego mogą być protokołowane, zwłaszcza gdy dotyczą kwestii kluczowych dla wyjaśnienia okoliczności sprawy. Policjant odnotowuje w protokole przesłuchania decyzję świadka co do składania lub odmowy składania zeznań na podstawie art. 182 kpk w zw. z art kpw. Policjant również odnotowuje w protokole przesłuchania uchylenie się świadka na podstawie art kpk w zw. z art kpw od odpowiedzi na pytania. Jeżeli świadek wnosi o zwolnienie od składania zeznań w całości lub od odpowiedzi na konkretne pytania na podstawie art. 185 kpk w zw. z art kpw, wniosek złożony ustnie należy zapisać w protokole przesłuchania wraz z decyzją dotyczącą zwolnienia. Wniosek złożony na piśmie dołącza się do protokołu, w którego treści należy umieścić adnotację o decyzji dotyczącej przedmiotowego zwolnienia. Na wniosek osoby przesłuchiwanej przyjmuje się od niej oświadczenie na piśmie. W tym przypadku należy umożliwić tej osobie sporządzenie takiego oświadczenia w warunkach uniemożliwiających porozumienie się z innymi osobami, a następnie przesłuchać ją w celu wyjaśnienia, uzupełnienia lub uściślenia okoliczności zawartych w oświadczeniu pisemnym. Oświadczenie pisemne stanowi załącznik do protokołu przesłuchania (art. 40 kpw). W protokole z czynności należy zakreślić wolne miejsca w sposób uniemożliwiający ich późniejsze wypełnienie. Niedopuszczalnym jest wymazywanie, zamazywanie lub w inny sposób czynienie nieczytelnym pierwotnego zapisu w protokole. Skreślenia oraz poprawki i uzupełnienia znajdujące się w protokole wymagają omówienia podpisanego przez osoby podpisujące protokół (art kpk w zw. z art kpw). Przebieg czynności protokołowanych może być utrwalony dodatkowo za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk, o czym należy uprzedzić osoby uczestniczące w czynności (art kpw). Jeżeli czynność procesową utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk, protokół można ograniczyć do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących w niej udział. Zapis obrazu lub dźwięku, a także przekład zapisu dźwięku staje się załącznikiem do protokołu art kpk w zw. z art kpw. Zasady utrwalania czynności procesowych za pomocą urządzenia rejestrującego określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 września 2012 r. w sprawie rodzaju urządzeń i środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku dla celów procesowych oraz sposobu przechowywania, odtwarzania i kopiowania zapisów (Dz. U. poz. 1090). Po zakończeniu czynności protokół podpisują osoby biorące w niej udział. Osoba uczestnicząca w czynności, podpisując protokół, może zgłosić zarzuty co do jego treści. Zarzuty te należy odnotować w protokole wraz z oświadczeniem osoby prowadzącej czynność (art i 2 kpk w zw. z art kpw). Jeżeli protokół nie został należycie podpisany bezpośrednio po zakończeniu czynności, brakujące podpisy mogą być złożone później, ze wskazaniem daty ich złożenia i przyczyn opóźnienia (art kpk w zw. z art kpw). Zasady postępowania z protokołami świadka zawierającymi informacje niejawne określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 lutego 2012 r. w sprawie sposobu postępowania z protokołami przesłuchań i innymi dokumentami lub przedmiotami, na które rozciąga się obowiązek zachowania w tajemnicy informacji niejawnych albo zachowania tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji (Dz. U. poz. 219). 21

22 Zakład Służby Kryminalnej Bibliografia Literatura Gałązka M., Sadło-Nowak A., Pisma procesowe w postępowaniu w sprawach o wykroczenia: wzory pism, Wydawnictwo WSPol, Szczytno Gałązka M., Kupiński R., Nowicka I., Tablice do procesowego prawa wykroczeń, Wyd. WSPol, Szczytno Krysiak M., Przesłuchanie świadka, Wydawnictwo WSPol, Szczytno Kudrelek J., Wojciechowska I., Postępowanie przygotowawcze. Wybrane zagadnienia, orzecznictwo, przykłady, Wydawnictwo WSPol, Szczytno Podręcznik dla słuchacza do programu szkolenia zawodowego podstawowego NPU (dokument elektroniczny), Wydział Programowo-Metodyczny Biura Kadr i Szkolenia Komendy Głównej Policji, Warszawa Śrubka M., Przesłuchanie świadka w procesie karnym, Wydawnictwo CSP, Legionowo Akty prawne Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z 2014 r. poz. 382). Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375, z późn. zm.). Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.). Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 1997 r. Nr 89, poz. 555, z późn. zm.). Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. z 2013 r. poz. 395, z późn. zm.). Ustawa z dnia 15 czerwca 2007 r. o lekarzu sądowym (Dz. U. Nr 123, poz. 849, z późn. zm.). Ustawa z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U poz. 1247) akt oczekujący, wejście w życie r. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 września 2012 r. w sprawie rodzaju urządzeń i środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku dla celów procesowych oraz sposobu przechowywania, odtwarzania i kopiowania zapisów (Dz. U. poz. 1090). Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 lutego 2012 r. w sprawie sposobu postępowania z protokołami przesłuchań i innymi dokumentami lub przedmiotami, na które rozciąga się obowiązek zachowania w tajemnicy informacji niejawnych albo zachowania tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji (Dz. U. poz. 219). Zarządzenie nr 323 Komendanta Głównego Policji z dnia 26 marca 2008 r. w sprawie metodyki wykonywania przez Policję czynności administracyjno-porządkowych w zakresie wykrywania wykroczeń oraz ścigania ich sprawców (Dz. Urz. KGP Nr 9, poz. 48, z późn. zm.). Orzeczenie SA w Łodzi z dnia r., sygn. II AKa 18/07, Prokuratura i Prawo 2007, nr 5. 22