Pozycja procesowa sprawcy wykroczenia na etapie czynności wyjaśniających i postępowania sądowego

Transkrypt

1 SZKOŁA POLICJI W KATOWICACH Pozycja procesowa sprawcy wykroczenia na etapie czynności wyjaśniających i postępowania sądowego Opracowanie: podkom. Jacek Copik podkom. Arkadiusz Kaczyński ZAKŁAD SŁUŻBY KRYMINALNEJ Wydawnictwo Szkoły Policji w Katowicach 2012

2 Wszelkie prawa zastrzeżone Szkoła Policji w Katowicach 2012 Druk i oprawa: Szkoła Policji w Katowicach

3 Spis treści WSTĘP... 5 NAZEWNICTWO SPRAWCY PRZESTĘPSTWA I WYKROCZENIA... 6 PORÓWNANIE NAZEWNICTWA SPRAWCYW SPRAWACH O PRZESTĘPSTWA I WYKROCZENIA... 8 GRAFICZNE PRZEDSTAWIENIE PRAW I OBOWIĄZKÓW SPRAWCY WYKROCZENIA Spis tablic: ZAŁĄCZNIKI WYKAZ SKRÓTÓW LITERATURA... 22

4

5 WSTĘP Kwestie, które dla teoretyków prawa ze względu na posiadaną wiedzę, dostępność do aktów normatywnych i periodyków nie stanowią problemu, często przysparzają kłopotów funkcjonariuszom policji realizującym swoje zadania służbowe. Prowadząc zajęcia w ramach kursów specjalistycznych zauważyliśmy, że zarówno dzielnicowi, jak i oskarżyciele publiczni, określając sprawcę wykroczenia w toku całych czynności wyjaśniających, używają pojęcia osoba podejrzana o popełnienie wykroczenia, pomijając całkowicie osobę, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie. Dla części funkcjonariuszy, zarówno w toku czynności wyjaśniających, jak i postępowania sądowego, sprawcą jest obwiniony. Mając na uwadze ten fakt postanowiliśmy sporządzić niniejsze opracowanie, które jest kompendium wiedzy na temat pozycji procesowej i nazewnictwa sprawcy wykroczenia na etapie czynności wyjaśniających i postępowania sądowego. Ujęliśmy w nim również w formie graficznej prawa i obowiązki: osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia; osoby, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie; oraz obwinionego, a także podjęliśmy próbę porównania tych podmiotów z nazewnictwem sprawcy w procesie karnym. Skrypt nasz przeznaczony jest dla słuchaczy kursu podstawowego, którzy w ramach programu nauczania zapoznają się ze wskazaną problematyką, a także dla pozostałych funkcjonariuszy policji i innych osób, które chcą zgłębić przedmiotowe zagadnienia. 5

6 NAZEWNICTWO SPRAWCY PRZESTĘPSTWA I WYKROCZENIA Na gruncie procesowego prawa karnego status sprawcy przestępstwa nie budzi wątpliwości. Ustawodawca wyraźnie rozróżnił status osoby popełniającej przestępstwo jako: osobę podejrzaną, podejrzanego i oskarżonego. Z treści art k.p.k. wynika, że osoba podejrzana to osoba, w stosunku do której istnieją dowody uzasadniające podejrzenie, że popełniła przestępstwo, tyle że z różnych powodów nie ogłoszono jej jeszcze zarzutu w związku z przesłuchaniem w toku postępowania przygotowawczego lub w trybie art k.p.k., jak również nie sporządzono postanowienia o przedstawieniu zarzutów jako formy właściwej śledztwa lub dochodzenia. Pojęcie podejrzanego ustawodawca wprowadził w treści art k.p.k. Za podejrzanego uważa się osobę, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której, bez wydania takiego postanowienia, postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego. Z kolei w art k.p.k. znajduje się definicja oskarżonego, za którego uważa się osobę, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osobę, co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. W zakresie wyżej przytoczonych pojęć ustawodawca nie pozostawił żadnych wątpliwości. Na gruncie procesowego prawa wykroczeń ustawodawca również różnie nazywa osobę, która popełniła wykroczenie w zależności od jej statutu i stadium czynności wyjaśniających. W Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia, w art. 91, 97 1 możemy odnaleźć nazewnictwo sprawca wykroczenia, w art osoba podejrzana o popełnienie wykroczenia, w art osoba, co do której istnieją uzasadnione podstawy do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie oraz w art obwiniony. Jednakże ustawodawca spośród czterech wyróżnionych terminów w sposób jednoznaczny definiuje jedynie obwinionego, jako osobę fizyczną, przeciwko której wniesiono wniosek o ukaranie w sprawach o wykroczenie. 6

7 Osoba podejrzana o popełnienie wykroczenia to osoba, wobec której mają zastosowanie odpowiednie przepisy art k.p.k. i art k.p.k jak do tzw. osoby podejrzanej w ujęciu k.p.k. Chodzi tu o osobę, którą podejrzewa się tylko o popełnienie wykroczenia. Osoba podejrzana nie jest stroną postępowania o wykroczenie, gdyż takiego postępowania jeszcze nie ma występuje ona przecież na etapie czynności wyjaśniających. Gdyby jednak została ona np. zatrzymana lub przeszukana, to posiada takie uprawnienia, jakie kodeks przyznaje każdej osobie, u której dokonano przeszukania lub którą zatrzymano. Natomiast podmiot określany mianem osoby, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie [art k.p.w.] można by ewentualnie, operując pojęciem procedury karnej, określać mianem podejrzanego. Osoba taka powinna być przesłuchana przez organ prowadzący czynności wyjaśniające i wówczas należy jej wyjaśnić, o jaki czyn może być obwiniona, wpisując zarzut do protokołu przesłuchania ma ona wówczas prawo do odmowy złożenia wyjaśnień i zgłoszenia organowi własnych wniosków dowodowych, o czym powinna być pouczona 1. Posiada również inne prawa chociażby te wynikające z art k.p.w. Podmiot ten również występuje na etapie czynności wyjaśniających. Na etapie postępowania sądowego sprawca wykroczenia występuje jako obwiniony i jego status nie budzi wątpliwości. Poprzez porównanie do procedury karnej nasuwa się stwierdzenie, że status obwinionego jest równoznaczny ze statusem oskarżonego w postępowaniu karnym. Jednak dalsze porównanie statusu sprawcy wykroczenia do statusu sprawcy przestępstwa jest zdecydowanie trudniejsze. Naszym zdaniem jest to spowodowane przede wszystkim brakiem zdefiniowania używanego przez ustawodawcę nazewnictwa określającego sprawcę wykroczenia oraz innym charakterem postępowania w sprawach o wykroczenia. W praktyce, w slangu policyjnym wyodrębnił się także status określany mianem osoby podejrzewanej. Jednak jest to określenie pozakodeksowe. Nazewnictwo to jest używane zarówno w stosunku do potencjalnego sprawcy przestępstwa, jak i wykroczenia. Oznacza osobę, która może znajdować się w kręgu osób 1. T. Grzegorczyk, Komentarz do art. 54 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, dostępny na dzień r. 7

8 pozostających w zainteresowaniu policji jako ewentualny sprawca. Dopiero gdy zgromadzimy materiał dowodowy przeciwko tej osobie, zmienia się jej status w postępowaniu karnym na osobę podejrzaną czy podejrzanego, a w toku czynności wyjaśniających w sprawach o wykroczenia na osobę, co do której istnieją uzasadnione podstawy do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie. W zależności od tego jaki status organ procesowy nada osobie sprawcy wykroczenia, osoba ta będzie korzystała z odpowiednio przysługujących jej uprawnień, co jest przecież kwestią bardzo istotną. PORÓWNANIE NAZEWNICTWA SPRAWCY W SPRAWACH O PRZESTĘPSTWA I WYKROCZENIA Dla lepszego zobrazowania ogólnego porównania postępowania karnego z procedurą postępowania w sprawach o wykroczenia podjęliśmy próbę usytuowania w tym porównaniu osoby sprawcy wykroczenia i przestępstwa. Tablica 1. Porównanie nazewnictwa sprawcy w sprawach o przestępstwa i wykroczenia kodeks: k.k. i k.p.k. k.w. i k.p.w. termin: osoba podejrzewana osoba podejrzewana lokalizacja definicji: termin: lokalizacja definicji: termin: lokalizacja definicji: brak osoba podejrzana (o popełnienie przestępstwa) art. 244 k.p.k. podejrzany art k.p.k. brak osoba podejrzana (o popełnienie wykroczenia) art k.p.w. osoba, co do której istnieją uzasadnione podstawy do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie art k.p.w. termin: oskarżony obwiniony lokalizacja definicji: art k.p.k. art k.p.w. Źródło: Opracowanie własne. 8

9 Porównując procedurę postępowania w sprawach o przestępstwa i wykroczenia, można zauważyć, że w tym pierwszym przypadku postępowanie może być prowadzone nawet w razie braku jakichkolwiek informacji co do tożsamości sprawcy, czyli także wtedy, gdy nie mamy sprecyzowanych informacji co do osób podejrzewanych. Natomiast postępowanie w sprawach o wykroczenia zaczyna się dopiero z chwilą wniesienia wniosku o ukaranie do sądu i w tym momencie zmienia się status sprawcy wykroczenia z osoby, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie na obwinionego. W toku czynności wyjaśniających może występować osoba sprawcy, wówczas będziemy ją nazywali w zależności od etapu osobą podejrzewaną, osobą podejrzaną o popełnienie wykroczenia lub osobą, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie. Na etapie postępowania jurysdykcyjnego, jak wskazaliśmy powyżej, w sprawach o wykroczenia, mamy do czynienia z obwinionym, którego odpowiednikiem w sprawach o przestępstwa jest oskarżony. O problemach z interpretacją nazewnictwa osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia oraz osoby, co do której istnieją uzasadnione podstawy do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie świadczy także nazwa nadana protokołowi stosowanemu przez funkcjonariuszy policji w sytuacji przystąpienia do przesłuchania sprawcy wykroczenia. Stosuje się wtedy druk o nazwie Protokół przesłuchania osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia. Natomiast stosując prawidłowe nazewnictwo wynikające z art k.p.w., powinno się stosować druk o nazwie Protokół przesłuchania osoby, co do której istnieją uzasadnione podstawy do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie. Co więcej, analizując druki pouczenia, przeznaczone dla osoby, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie, można zauważyć, że często zdarzają się w nich nagłówki Pouczenie o prawach i obowiązkach osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia lub Pouczenie o prawach i obowiązkach obwinionego. Z mocy Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia uprawnienia do prowadzenia czynności wyjaśniających w sprawach o wykroczenia oprócz innych organów posiada także Państwowa Inspekcja Pracy. Analizując przepisy związane 9

10 z funkcjonowaniem tej instytucji, napotkaliśmy na zarządzenie nr 16 / 07 Głównego Inspektora Pracy z dnia 22 listopada 2007 r. w sprawie określenia wzorów druków stosowanych w działalności kontrolnej Państwowej Inspekcji Pracy 2. W załączniku tego zarządzenia zamieszczone są wzory druków, wśród których znajduje się wzór Protokołu przesłuchania osoby, co do której istnieją uzasadnione podstawy do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie oraz wzór załącznika do protokołu pn.: Pouczenie osoby, co do której istnieją uzasadnione podstawy do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie o prawach i obowiązkach. Wzory obu tych dokumentów stanowią załączniki nr 1 i 2 niniejszej publikacji. GRAFICZNE PRZEDSTAWIENIE PRAW I OBOWIĄZKÓW SPRAWCY WYKROCZENIA Spis tablic: Tablica 1. Porównanie nazewnictwa sprawcy w sprawach o przestępstwa i wykroczenia str. 8 Tablica 2. Prawa i obowiązki osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia str. 11 Tablica 3. Prawa i osoby co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukarania str. 12 Tablica 4. Prawa obwinionego str. 13 Tablica 5. Obowiązki obwinionego str Zarządzenie nr 16 / 07 Głównego Inspektora Pracy z dnia 22 listopada 2007 r. w sprawie określenia wzorów druków stosowanych w działalności kontrolnej Państwowej Inspekcji Pracy. Na podstawie art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy [Dz. U. nr 89 poz. 589]. 10

11 OBOWIĄZKI OSOBY PODEJRZANEJ O POPEŁNIENIE WYKROCZENIA PRAWA OSOBY PODEJRZANEJ O POPEŁNIENIE WYKROCZENIA Tablica 2. Prawa i obowiązki osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia poddać się oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała; w szczególności poddać się pobraniu odcisków, fotografowaniu oraz okazaniu w celach rozpoznawczych innym osobom poddać się badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na ciele, z wyjątkiem chirurgicznych pod warunkiem że dokonywane są przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażają zdrowiu jeżeli przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne; w szczególności zachodzi obowiązek (przy zachowaniu tych warunków) poddać się pobraniu krwi, włosów lub wydzielin organizmu, pobraniu przez funkcjonariusza policji wymazu ze śluzówki policzków lub innych wydzielin organizmu nie ma żadnych praw chyba, że zostanie zatrzymana lub przeszukana wtedy nabywa prawa osoby zatrzymanej lub osoby, u której dokonano przeszukania 11

12 PRAWA OSOBY, CO DO KTÓREJ ISTNIEJE UZASADNIONA PODSTAWA DO SPORZĄDZENIA PRZECIWKO NIEJ WNIOSKU O UKARANIE OBOWIĄZKI OSOBY, CO DO KTÓREJ ISTNIEJE UZASADNIONA PODSTAWA DO SPORZĄDZENIA PRZECIWKO NIEJ WNIOSKU O UKARANIE Tablica 3. Prawa i obowiązki osoby, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie do znajomości treści zarzutu [art k.p.w.] do składania bądź odmowy składania wyjaśnień [art k.p.w.] do składania wniosków dowodowych [art k.p.w.] do nadesłania wyjaśnień do właściwego organu w terminie 7 dni od daty odstąpienia od przesłuchania, o jakim mowa w art k.p.w. do złożenia wniosku o przyjęcie od niej oświadczenia na piśmie [art. 40 k.p.w.] do wyrażenia zgody na skazanie w określony sposób bez przeprowadzenia rozprawy [art k.p.w.] wskazania adresu dla doręczeń w kraju przy pierwszym przesłuchaniu; w razie nieuczynienia tego, pismo zostaje wysłane pod ostatnio znany adres w kraju albo, jeśli tego adresu nie ma, załączone do akt sprawy, po czym uważa się je za doręczone [art k.p.w.] 12

13 PRAWA OBWINIONEGO Tablica 4. Prawa obwinionego do złożenia (nadesłania) wyjaśnień [art k.p.k. w zw. z art k.p.w. i art k.p.w.] do odmowy odpowiedzi na pytania [art k.p.k. w zw. z art k.p.w.] do zgłaszania wniosków dowodowych [art k.p.w.] do odmowy złożenia wyjaśnień [art k.p.k. w zw. z art k.p.w.] do wystąpienia z wnioskiem o skazanie w określony sposób bez przeprowadzenia rozprawy [art k.p.w.] do obrony materialnej i formalnej [art. 4 k.p.w.] do przeglądania akt [art k.p.k. w zw. z art k.p.w.] do uczestniczenia w rozprawie i posiedzeniu sądu [art. 70 1, 71 k.p.w.] do wypowiadania się w każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu [art k.p.k. w zw. z art k.p.w.] do zadawania pytań osobom przesłuchiwanym [art. 77 k.p.w.] do ustosunkowania się do przedmiotu postępowania, szczególnie w głosach stron [art k.p.k. w zw. z art k.p.w.] do wnoszenia środków zaskarżenia [art i 3, art. 94 k.p.w.] do odszkodowania za niesłuszne skazanie [art k.p.w.] 13

14 OBOWIĄZKI OBWINIONEGO Tablica 5. Obowiązki obwinionego poddania się oględzinom zewnętrznym oraz innym badaniom nie połączonym z naruszeniem integralności ciała [art pkt 1 k.p.k. w zw. z art k.p.k.] poddania się pobraniu odcisków, fotografowaniu, okazaniu w celach rozpoznawczych innym osobom [art pkt 1 k.p.k. w zw. z art k.p.k.] poddania się pobraniu krwi, włosów i wydzielin organizmu [art pkt 2 k.p.k. w zw. z art k.p.k.] poddania się badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonywaniem zabiegów na ciele z wyjątkiem chirurgicznych [art pkt 2 k.p.k. w zw. z art k.p.k.] stawiania się na każde wezwanie sądu pod rygorem przymusowego doprowadzenia lub rozpoznania sprawy zaocznie [art k.p.k. w zw. z art k.p.k.] zawiadomienia sądu o każdej zmianie miejsca zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni, o czym należy go pouczyć przy pierwszym przesłuchaniu [art k.p.k. w zw. z art k.p.k.] 14

15 ZAŁĄCZNIKI ZAŁ. 1. Wzór Protokołu przesłuchania osoby, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie, stosowanego przez PIP 15

16 16

17 ZAŁ. 2. Wzór Pouczenia osoby, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie o prawach i obowiązkach, stosowanego przez PIP 17

18 ZAŁ. 3. Przykładowy Protokół przesłuchania osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia 18

19 19

20 20

21 21

22 WYKAZ SKRÓTÓW k.w. Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń [tekst jednolity: Dz. U nr 46 poz. 275] k.p.w. Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia [tekst jednolity: Dz. U nr 133 poz. 848] k.k. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny [Dz. U nr 88, poz. 553, z późn. zm.] k.p.k. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego [Dz. U nr 89 poz. 555, z późn. zm.] PIP Państwowa Inspekcja Pracy LITERATURA 1. Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich [Dz. U. nr 35, poz. 228, z późn. zm.], t.j. z dnia 13 lutego 2002 r. [Dz. U. nr 11, poz. 109, z późn. zm.]. 2. Zarządzenie nr 16/07 Głównego Inspektora Pracy z dnia 22 listopada 2007 r. w sprawie określenia wzorów druków stosowanych w działalności kontrolnej Państwowej Inspekcji Pracy. 3. Grzegorczyk T., Komentarz do art. 54 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, [online] System informacji Prawnej LEX OMEGA [dostęp na dzień: r.]. 4. Skowron A., Komentarz do art. 54 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, [online], System informacji Prawnej LEX OMEGA, [dostęp na dzień: r.]. 22