Podróże z klasą. Śladami szlaku Camino de Santiago przez Zachodniopomorskie

Transkrypt

1 Podróże z klasą Śladami szlaku Camino de Santiago przez Zachodniopomorskie Bożena Wołowczyk, Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego 44 W chwili obecnej w północnej Polsce, Meklemburgii i na Litwie trwa rewitalizacja niemal tysiąckilometrowego odcinka Europejskiego Szlaku Kulturowego, o którego odtworzenie, ze względu na niezwykłą wartość dla tożsamości Starego Kontynentu, zaapelowała w 1987 r. Rada Europy. Fakt, że trakt ten przebiega także przez nasz region, stanowi niewątpliwie ogromną wartość i jednocześnie niemałe wyzwanie dla środowiska nauczycielskiego. Dlaczego? Odpowiedź na to pytanie znajdą Państwo w poniższym artykule. Zachęcam do zapoznania się z tym tematem i podjęcia próby jego wykorzystania zarówno w pracy z uczniami, ale także jako inspiracji w planowaniu urlopu czy choćby weekendu. Europejskie Szlaki Kulturowe Europejskim szlakiem kulturowym może zostać trakt, który przebiega przez wiele europejskich państw i regionów oraz posiada szczególne znaczenie dla tożsamości, kultury i rozwoju naszego kontynentu. Celem tworzenia takich szklaków jest ukazanie wspólnego europejskiego dziedzictwa, współtworzonego przez poszczególne państwa, przy jednoczesnym zachowaniu różnorodności i odmienności, stanowiących o bogactwie europejskiej kultury, a także ochrona tego dziedzictwa. Szlak kulturowy stanowi trasę tematyczną może dotyczyć m.in. architektury, zabytków, specyficznego krajobrazu, wydarzeń historycznych czy znanej osoby, mających wyjątkowe znaczenie dla kontynentu europejskiego. Jest propozycją wędrówki, którą można określić podróżą edukacyjną. Koordynacją funkcjonowania i rozwoju istniejących, a także tworzeniem nowych szlaków kulturowych, zajmuje się powołany w 1997 r. Europejski Instytut Szlaków Kulturowych z siedzibą w Luksemburgu (The European Institute of Cultural Routes Camino de Santiago Pierwszym Europejskim Szlakiem Kulturowym ustanowionym przez Radę Europy dziesięć lat przed powołaniem Instytutu (1987 r.) został Camino de Santiago trakt znany i uczęszczany od ponad tysiąca lat, którego część przebiega przez nasz region. Tak naprawdę nie jest to jeden utarty szlak. Jest to sieć dróg oplatająca niemal całą Europę, od najdalszych jej zakątków na północy, południu i wschodzie, a stykających się w jednym miejscu hiszpańskim Santiago de Compostela w północno- -zachodniej części Półwyspu Iberyjskiego. Szlak jest

2 1%*0%$ M%:#7$H7,#:) 63)>HG):8 B70! E";:7$,5%$#% 1*7#3): 1*%8%$ &8#3%*5!8 )$5)$ 2:F8)"3G J3*%>G3 E)4%* (!%$ B%78# M!8;"*0 M!$$)4%* 1%*:7$ 1*".%::%# E"$H%*I"% 1)":)0$% "$5 KL:$ 1)$$ %79A70 E*%#5%$ ".%8;)"*0 2!*7# 2*!G! 63"330!*3 C!$3%# &$0%*# 63*!#;)"*0,*:D!$# -O$>G%$!"#!$$% -"./! &'()*"+! 6!$3 7!0)'5% ()89)#3 %:! 78)0%# "0) 7%>G3%$#3%7$ 1"5!9%#3 N%$D4% 6!$3!$5%* 2)$3%4%5*! 2)*3) F)$,47%5),"*%$#% 1*!0! %?$ B)$>%#4!::%# 1"*0)# 2"%$3%':!'B%7$! 6!:!8!$>! ()78;*! -7:!$) -)$39%::7%* 6)89)*3 &470$)$ -!*#%7::% NP$)4! Q%*)$! 1):)0$! 7#;)! -!5*75 1!*>%:)$! =):%5) &5*7!$)9%: B)8!!0)# <!*) 6%47::! S#3!$;": CR9):7 &3%$!# nieco inaczej nazywany w różnych krajach, na przykład w Hiszpanii El Camino de Santiago, we Francji Chemin de Saint Jacques, w krajach anglojęzycznych Way of the St. James, w Niemczech Jakobsweg, w Polsce Drogi Św. Jakuba. Często nazywany jest także tylko jednym słowem CAMINO, a każdy, kto chociaż raz się z nim zetknął, zapamiętuje je na zawsze. Ze względu na swoją niezwykłą wartość, hiszpańska i francuska część szlaku zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 1993 i w 1998 r. Szlak sam w sobie jest niezwykle silną, europejską marką jest fenomenem na skalę światową. Przemierzają go turyści z niemal całego świata, dlatego warto, aby i Polska włączyła się w jego reaktywację. pokonują drogę pieszo, rowerem, czasem konno, cały swój dobytek trzymając w plecaku lub sakwie. Na Camino, poza Europejczykami, najczęściej spotkać można Brazylijczyków, Kanadyjczyków, Japończyków, Koreańczyków. Podróżnicy, choć mówią niemal wszystkimi językami świata, nie mają problemu, aby się porozumieć. A może Droga? W zasadzie najbardziej prawidłowym terminem dla określenia fenomenu tego traktu co najmniej z dwóch powodów jest słowo droga, a nie szlak. Mówiąc o szlaku, najczęściej mamy na myśli wytyczony i oznakowany w przestrzeni geograficznej odcinek, prowadzący od miejscowości A do miejscowości B, liczący np. 100 km. W przypadku Camino, geograficznym miejscem docelowym jest Santiago de Compostela, ale nie ma jednego konkretnego początku tak naprawdę podróż można rozpocząć niemal wszędzie, dosłownie nawet przy progu własnego domu 50, 200, czy 4000 km od Santiago. Słowo droga w przypadku Camino ma jeszcze jeden bardzo ważny aspekt przemierzanie jej jest bowiem także drogą do swojego wnętrza, szczególnie w wypadku samotnej wędrówki. Niektórzy po powrocie z tej niezwykłej Drogi spisują swoje przeżycia i przemyślenia w formie książki, artykułu, czy choćby na licznych forach internetowych, prowadzonych w niemal wszystkich językach świata. Większość wspomnień stanowi rodzaj prze- XS[FTJFǩ QBȇE[JFSOJL t OS Na czym polega fenomen Szlaku? Każdy, kto raz wkroczy na drogę oznakowaną żółtymi muszlami, chce na nią wrócić. Za każdym razem może wybierać do pokonania inny odcinek szlaku, w różnych krajach. Podróż, w zależności od wybranego wariantu, może trwać zaledwie dwa dni, tydzień lub dwa ale są i tacy, którzy wędrują wytrwale nawet przez kilka miesięcy. Zazwyczaj drogę tę pokonują małe grupy przyjaciół lub rodziny, niektórzy wybierają się w nią samotnie. Prawdziwi Caminowicze Mapa szlaku przygotowana na podstawie folderów wykonanych przez hiszpańską organizację Xacobeo. 45

3 46 wodników turystycznych i poradników: można się z nich dowiedzieć, gdzie warto się zatrzymać, gdzie przenocować, co zobaczyć. Niekiedy jednak są to bardzo osobiste refleksje i to one robią na czytelnikach największe wrażenie i zachęcają do wyruszenia na Camino. Przykładami mogą być: Nie idź tam człowieku Andrzeja Kołaczkowskiego-Bochenka, Pielgrzym Paulo Coelho czy The Camino: A Journey of the Spirit znanej aktorki Shirley MacLaine. Od jak dawna? Początek wędrówek do Santiago de Compostela datuje się na wiek IX, gdy odnaleziono w hiszpańskiej Galicji grób św. Jakuba Apostoła, a apogeum osiągnęły w wieku XIV, kiedy to rejestrowano w Santiago miliony pielgrzymów, także z Polski, w tym z Pomorza. Podczas wędrówki wykorzystywali oni istniejące drogi handlowe i wojskowe. Właśnie ze względu na rzesze pielgrzymów, w pobliżu tych dróg powstawały miejsca odpoczynku, schroniska, szpitale i infrastruktura zdolna obsłużyć tak znaczną liczbę wędrowców. Zmieniająca się sytuacja polityczna w Europie, zwłaszcza rewolucja francuska, przyczyniły się mniejszego zainteresowania, a w konsekwencji w wieku XVI do upadku tych Dróg. Dopiero od końca lat 80. XX w. Drogi św. Jakuba przeżywają renesans. Pierwszy przewodnik turystyczny Ważnym dowodem na duże znaczenie Dróg Jakubowych w przeszłości jest pochodzący z XII w. Codex Calixtinus klejnot średniowiecznej literatury i pierwszy przewodnik turystyczny, będący jednym z najbogatszych źródeł wiedzy o Średniowieczu dla historyków, geografów, muzykologów, socjologów, etnologów, historyków sztuki i językoznawców, zwany też Księgą Św. Jakuba. Księga składa się z pięciu tomów zawierających m.in. kazania papieskie, informacje o św. Jakubie i uczynionych przez niego cudach. Tom V stanowi swoisty przewodnik turystyczny, zawierający wiele praktycznych porad dla pielgrzymów, mapy, informacje gdzie można się zatrzymać, co zobaczyć, opisy miast, dzieł sztuki, ale także ostrzeżenia o czyhających na podróżujących niebezpieczeństwach. Czy to znaczy, że tędy wędrował św. Jakub? z pewnością nie po wszystkich, choć można uznać, że niektóre hiszpańskie czy włoskie drogi były przez niego przemierzane, bo przecież tam nauczał. W zdecydowanej jednak większości są to drogi, którymi pielgrzymi od setek lat wędrują do grobu jednego z ulubionych uczniów Jezusa Chrystusa. Św. Jakub, który jako pierwszy z Apostołów zginął śmiercią męczeńską za swojego Nauczyciela, musiał być niezwykłym człowiekiem, obdarzonym specjalnymi przymiotami, skoro do jego grobu znalezionego niemal na średniowiecznym końcu świata, w północno-zachodniej części hiszpańskiej Galicji podążali ludzie z najdalszych zakątków Europy. Po co? Przyczyny pielgrzymowania tak w przeszłości, jak i dzisiaj są rozmaite. Santiago de Compostela po Rzymie i Jerozolimie to jedno z najważniejszych miejsc pielgrzymek chrześcijan. W przeszłości pielgrzymowano przede wszystkim w celach religijnych: dla wzmocnienia wiary, odbycia pokuty, z prośbą o uzdrowienie, w celach dziękczynnych, także w intencjach ważnych dla lokalnej społeczności, np. o koniec suszy czy epidemii. W niektórych państwach wyrokiem sądu nakazywano przestępcom pielgrzymkę do Santiago. Podczas wędrówki pielgrzymi poznawali nowych ludzi, podglądali i przejmowali ich obyczaje, ale także poznawali dzieła sztuki, architekturę i kulturę innych narodów, zapoznawali się z nowinkami technicznymi, trendami urbanistycznymi, poszerzali wiedzę, dzielili się swoimi doświadczeniami i opowiadali o kraju, z którego wyruszyli. Pielgrzymowanie pobudzało zatem ciekawość poznawczą, a przez to stawało się pierwszym impulsem do zmian i nowoczesności, było mechanizmem wymiany myśli ekonomicznych, służyło budowaniu Europy bez barier, uprzedzeń, konfliktów. Na przestrzeni wieków motywy wyruszania na Camino ulegały zmianom. Na szlaku spotkać można było także tych, których do wędrówki skłoniła ciekawość i poznawanie świata, czy nawet przygoda.

4 Dla kogo? Z uwagi na swoją różnorodność, Camino jest drogą dla wszystkich każdy może dobrać trasę według własnych potrzeb. Pomimo że mówi się, iż jest to szlak pielgrzymkowy, to nie spotyka się tu licznych grup, charakterystycznych dla pielgrzymowania maryjnego, jak np. do Częstochowy czy Kalwarii. Drogi św. Jakuba zazwyczaj pokonuje się indywidualnie. Każdy zatem, w oparciu o mapy i przewodniki, sam sobie wybiera drogę, którą chce pójść. Spotykane na szlaku charakterystyczne żółte muszle są swego rodzaju nawigatorami pomagają w orientacji i informują, że jest się na szlaku. Wędrowiec jednak sam decyduje, jakim idzie tempem, ile kilometrów dziennie pokona i jakie miejsca odwiedzi. Dlatego tak ważna jest baza noclegowa i gastronomiczna, gościnność mieszkańców mijanych miejscowości i dostępność spotykanych na szklaku kościołów, w których można się zatrzymać, chwilę odpocząć, pomodlić lub po prostu zwiedzić. Ostatnio przemierzanie szlaku Camino stało się bardzo popularne. Coraz częściej słyszy się o celebrytach, którzy zaszywają się w klasztorach, by samotnie spędzić czas w zadumie, nabrać dystansu do codziennych, często stresujących spraw i zyskać siły w pokonywaniu przeciwności losu. Wędrówka po Camino umożliwia oderwanie się od gonitwy życia i wyciszenie. Atrakcje na Szlaku Znakomita większość mijanych kościołów to niezwykle cenne zabytki z bogatą historią i pamiątkami przeszłości. Podkreślić należy bowiem, że ponad 90% najstarszych, najlepiej zachowanych i najcenniejszych zabytków w całej Europie z przepiękną lub po prostu ciekawą, ale zawsze charakterystyczną dla danego regionu architekturą i bogatym lub skromniejszym wnętrzem to właśnie kościoły. Są one także najbardziej dostępnymi zabytkami na szlaku. Zobaczyć w nich można obrazy, rzeźby, czy witraże wielu znakomitych artystów, można posłuchać muzyki znanych kompozytorów, wydobywanej z organów wykonanych przez najznamienitszych organmistrzów. Jest to zatem niezwykła lekcja historii sztuki, historii i kultury danego regionu, a co za tym idzie historii i kultury Europy. Ale nie tylko kościoły są atrakcją tego Szlaku wiedzie on bowiem przez miejsca niezwykle cenne przyrodniczo i piękne krajobrazy. Podczas wędrówki można skosztować różnych, charakterystycznych dla danego regionu potraw i przysmaków. Przy odrobinie szczęścia można także trafić na odbywające się w regionie uroczystości lub inne wydarzenia, które wzbogacą i uatrakcyjnią podróż do celu. Zainteresowani mogą także zboczyć na chwilę ze Szlaku i skorzystać z innych, bardziej współczesnych atrakcji, jak np. oceanaria czy parki rozrywki. Znaczenie dla mieszkańców regionu Pomimo że najważniejsze jest miejsce docelowe Szlaku Santiago de Compostela, to jednak dla turystów i pielgrzymów przemierzających Drogi Jakubowe bardzo istotną wartością jest sama Droga. Ci, którzy wybierają się na Szlak po raz kolejny, poszukują nowych przestrzeni, jeszcze nieznanych im miejsc, także tych położonych daleko od Hiszpanii. Chcą w ten sposób poznać specyfikę, tradycję i kulturę innego regionu oraz wzbogacić swoją wiedzę o różnorodności i bogactwie całego Starego Kontynentu. Warto zauważyć, że wartością Europejskiego Szlaku Kulturowego są nie tylko miasta i większe miejscowości, ale także wioski, w których znajduje się bardzo wiele niezwykłych, często zapomnianych i zaniedbanych, perełek. Jeżeli decydenci i mieszkańcy regionów, przez które przebiega europejski szlak kulturowy, mają świadomość znaczenia tej Drogi i starają się ją współtworzyć, wpływa to na rozwój danego terytorium w różnych obszarach: mieszkańcy stają się usługodawcami dla przemierzających ich teren wędrowców, przykładają większą wagę do dbałości o pamiątki przeszłości i zachowanie tradycji regionu (obyczaje, potrawy regionalne, kulturę). Ponadto mieszkańcy zaczynają się bardziej utożsamiać ze swoją małą ojczyzną, są dumni z zamieszkiwania na Europejskim Szlaku Kulturowym. Inaczej postrzegają folklor swojego regionu wcześniej odbierany jako mało ciekawy, teraz, stanowiąc europejską wartość, nabiera dla nich znaczenia. Mając świadomość miejsca, czują się współodpowiedzialni za zachowanie tradycji dla przyszłych pokoleń. Możliwość otwarcia się na pielgrzymów z innych regonów Polski i gości z zagranicy, mają również mieszkańcy miast i wsi, przez które przechodzi Szlak w województwie zachodniopomorskim. Wynosząc pozytywne wrażenia z pobytu w naszym regionie, mogą być najlepszymi ambasadorami naszego odcinka Camino w swoim rodzimym środowisku i wśród tych, których spotkają na kolejnych Jakubowych drogach. Nowe możliwości Włączenie się w reaktywację Europejskiego Szlaku Kulturowego daje także nowe możliwości pozyskiwania środków finansowych np. na odnowę zabytków (dotacje chętniej są udzielane zarówno przez instytucje krajowe, jak i programy europejskie, gdy mają ponadlokalne i ponadregionalne znaczenie), działania związane z zachowaniem tradycji regionu, naukę języków obcych, głównie dla mieszkańców wiosek i mniejszych miejscowości, którzy dzięki istnieniu Szlaku mogą liczyć na kontakt oraz nawiązanie lub wzmocnienie współpracy między miejscowościami i krajami łączącymi trasę traktu. Otwiera się także szansa na dofinan- 47

5 48 sowania związane z uruchomieniem rozmaitych inicjatyw, między innym: działalności agroturystycznej, informacyjnej czy przewodnickiej. Warto zauważyć, że w krajach, w których Szlak Św. Jakuba jest odtwarzany na przestrzeni lat, podjęto setki inicjatyw, dla których punktem wyjścia był Szlak Camino, co przełożyło się na rozwój społeczny i gospodarczy regionu. Turystyka kulturowa jest niewątpliwie bardzo istotnym elementem umożliwiającym promocję własnego regionu. Należy jednak rozwój ten kształtować i wykorzystywać w sposób świadomy i zrównoważony, aby komercjalizacja nie zniekształciła prawdziwej kultury regionu. Warto też, by mieszkańcy miejscowości znajdujących się na Szlaku, sami przemierzali trasę Camino, traktując wędrówkę jako ciekawą i niedrogą formę spędzenia czasu. Uniwersalność Pomimo że nazwa Drogi mogłaby sugerować, że jest to szlak religijny czy wręcz katolicki, to różnorodność narodowości i wyznań osób go przemierzających zdecydowanie wskazuje na jego uniwersalność. Fakt ten potwierdza nadanie mu statusu Europejskiego Szlaku Kulturowego. Osoby wybierające się na ten Szlak mają możliwość uczestniczenia w wydarzeniach charakterystycznych i typowych dla danego regionu, poznania nowych ludzi i innych kultur. Odwiedzając miejsca na Szlaku, obcuje się nie tylko z bogactwem krajobrazu, ale także z prawdziwymi dziełami i arcydziełami sztuki świeckiej i sakralnej czy architektury, które powstały na przestrzeni wielu stuleci. Wyzwanie dla nauczycieli i wychowawców W każdej szkole realizowana jest edukacja regionalna. Zajmują się nią najczęściej nauczyciele geografii, historii, przyrody, którzy często opracowują własne programy autorskie, aby w jak najciekawszy, niekiedy wręcz innowacyjny sposób zainteresować swoich uczniów małą ojczyzną. Może warto zatem przy planowaniu pracy uwzględnić i wykorzystać fakt położenia przy ponadtysiącletnim, najstarszym i największym Europejskim Szlaku Kulturowym. Warto wspólnie zastanowić się, jaką wartość dla tego szlaku wnosi nasz region. Pozwoli to na wzbudzenie poczucie dumy, że nasza mała ojczyzna stanowi ważne ogniwo kultury Europy, której bogactwem jest jej różnorodność, a także wzmocnienie poczucia odpowiedzialności za zachowanie tradycji regionu dla przyszłych pokoleń. Z pewnością doskonałą okazją ku temu są m.in. Europejskie Dni Dziedzictwa, które każdego roku we wrześniu odbywają się we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Dzięki nim mieszkańcy całego kontynentu mają dostęp do swojego dziedzictwa. Rada Europy uruchomiła tę inicjatywę w 1991 roku, a od roku 1999 jest ona dodatkowo wspierana przez Komisję Europejską. Co roku EDD odbywają się pod innym hasłem, jednak każde z nich umożliwiają mieszkańcom poznawanie przeszłości i odkrywanie tajemnic zakątka ziemi, w którym żyją. W najbliższym czasie, pod koniec 2012 lub na początku 2013 r. w wybranych miejscowościach na rewitalizowanej Pomorskiej Drodze Św. Jakuba odbędą się warsztaty dla interesariuszy Szlaku. Ich celem jest głównie podniesienie świadomości o fakcie położenia na Europejskim Szlaku Kulturowym, ale także zidentyfikowanie walorów regionu z ukierunkowaniem na turystę-pielgrzyma, zidentyfikowanie potrzeb użytkowników szlaku kulturowego, posiadanych zasobów i potrzeb w tym zakresie, a także zainspirowanie do włączenia się w kreowanie szlaku i wypracowanie planu współpracy. Istotnymi uczestnikami tych warsztatów powinni być także nauczyciele, którzy z uwagi na pełnioną misję mają możliwość przekazania wiedzy na ten temat lokalnym społecznościom. Którędy w Polsce Gdy w 1987 r. Rada Europy ustanowiła Drogi św. Jakuba pierwszym Europejskim Szlakiem Kulturowym, jednocześnie zwróciła się do decydentów państw, miast i organizacji pozarządowych o ich odtworzenie i utrzymywanie. Od tego czasu Drogi św. Jakuba odtworzone zostały m.in. w Hiszpanii, Portugalii, Francji, Niemczech, Austrii i Skandynawii, a także w Polsce, m.in. na Dolnym Śląsku, w Małopolsce, w Lubuskiem, Wielkopolsce i na Warmii. Obecnie, w ramach projektu unijnego Rewitalizacja Europejskiego Szlaku Kulturowego na obszarze Południowego Bałtyku Pomorska Droga Św. Jakuba (RECReate Revitalisation of the European Culture Route in the South Baltic Area Pomeranian Way of St. James), trwają prace mające na celu rewitalizację tego Szlaku w północnej części Polski. Projekt Rewitalizacja Europejskiego Szlaku Kulturowego w obszarze Południowego Bałtyku Pomorska Droga Św. Jakuba (RECReate), w 85% jest współfinansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego Programu Współpracy Transgranicznej Południowy Bałtyk , oś priorytetowa: Atrakcyjność i wspólna tożsamość, cel: Zrównoważone wykorzystywanie zasobów naturalnych oraz dziedzictwa kulturowego dla rozwoju regionalnego. Wkład własny partnerów stanowi 15%. Projekt jest realizowany przez partnerów z Niemiec, Polski i Litwy w latach Reaktywowany w ramach tego projektu Szlak biegnie od Kretingi na Litwie przez Gdańsk, Lębork, Koszalin, Świ-

6 Drogi św. Jakuba w Polsce. noujście i niemiecki Greifswald do Rostocku i Hamburga, gdzie łączy się z drogą ze Skandynawii i dalej przez Francję biegnie do hiszpańskiego Santiago de Compostela. W ramach projektu odtwarzany jest także odcinek w kierunku południowym z Wolina do Szczecina, gdzie znajduje się bazylika archikatedralna p.w. św. Jakuba. Efektem prowadzonych działań będzie wytyczenie i oznakowanie żółtymi muszlami Drogi w obszarze projektu, postawienie tablic informacyjnych, wydanie ulotek, map i przewodnika, a także promocja Szlaku na targach krajowych i zagranicznych. Przewidziane są także działania informacyjne i szkoleniowe dla mieszkańców regionu. Warty podkreślenia jest także fakt, że ważną grupą docelową projektowych działań są osoby niepełnosprawne i wolontariusze. W województwie zachodniopomorskim koordynacją działań zajmuje się Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego Biuro Turystyki ( oraz Fundacja Szczecińska ( Więcej informacji znajduje się na stronie projektu oraz na stronach partnerów. Przy opracowaniu tekstu wykorzystano informacje ze stron: