CZĘŚĆ II JAKOŚĆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŚRODOWISKA

Transkrypt

1 CZĘŚĆ II JAKOŚĆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŚRODOWISKA 1. Zanieczyszczenie powietrza 2. Zanieczyszczenie wód 2.1. Stan zanieczyszczenia rzek 2.2. Monitoring geochemiczny osadów wodnych 2.3. Monitoring zbiorników zaporowych 2.4. Ocena hydrobiologiczna wybranych rzek Uzupełnieniem obrazu jakości wód rzek płynących przez teren województwa małopolskiego jest analiza hydrobiologiczna i wynikająca z niej ocena. W przeciwieństwie do analizy fizyko chemicznej, analiza hydrobiologiczna pozwala ustalić stan wód zarówno w chwili poboru prób, jak i w okresie poprzedzającym badania. Pozwala to wnioskować o zmianach składu wody, awaryjnych zanieczyszczeniach przemieszczających się wzdłuż biegu rzeki, zdolności samooczyszczania wód, a także o zagrożonych odcinkach rzek. Wskaźniki hydrobiologiczne określają stopień rozwoju wskaźnikowych organizmów roślinnych i zwierzęcych w wodzie, w zależności od panujących w niej warunków tlenowych, zawartości organicznych lub mineralnych związków pokarmowych i obecności zanieczyszczeń antropogenicznych. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 5 listopada 1991 r. w sprawie klasyfikacji wód (Dz.U. Nr 116 poz.503), klasyfikacja hydrobiologiczna opiera się na tzw. strefach saprobowości biosestonu, którym odpowiadają określone wartości liczbowe indeksu saprobowego, odzwierciedlającego stosunek częstotliwości występowania jednego gatunku do liczebności gatunków w próbce. Badania hydrobiologiczne rzek województwa małopolskiego prowadzone są przez Laboratoria WIOŚ w ramach monitoringu wód powierzchniowych płynących, w sieci podstawowej (krajowej) i regionalnej, zgodnie z założeniami określonymi przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (W wa 1992). Indeks saprobowości, tj.wskaźnik opracowany w oparciu o gatunki wskaźnikowe, określany metodą Pantle Buck a, wykorzystywany jest dla scharakteryzowania zmian w strukturze zbiorowisk różnych grup organizmów wodnych. Lista organizmów wskaźnikowych stosowana w monitoringu, zawierająca ponad 4100 organizmów roślinnych i zwierzęcych, oparta jest o listę opracowaną przez Sládečka i współautorów. Wychodząc od definicji saprobowości rozumianej jako zespół właściwości fizjologicznych i wymagań ekologicznych organizmu warunkujących jego zdolność do rozwijania się w środowisku wodnym o zróżnicowanej zawartości związków organicznych i stopniu zanieczyszczenia, analiza hydrobiologiczna ma wskazać do jakiej strefy saprobowej zalicza się badany ciek lub zbiornik. W zależności od stopnia zanieczyszczenia wody oraz zaawansowania procesu mineralizacji substancji organicznych, w stosowanej zgodnie z cytowanym rozporządzeniem klasyfikacji, rozróżnia się cztery strefy wód: oligosaprobową, β mezosaprobową, α mezosaprobową, polisaprobową. Charakterystykę stref wraz z listą organizmów wskaźnikowych dla każdej z nich (wg Kolkwitz, Marsson, Liebmann, Sládeček i in.) przedstawiono poniżej. Strefa oligosaprobowa, w której wszystkie związki pokarmowe znajdujące się w ekosystemie są zmineralizowane i włączone do obiegu materii, woda jest czysta, dobrze nasycona tlenem, (I klasa czystości; indeks saprobowy 0,00 1,50) 1

2 Organizmy wskaźnikowe: Okrzemki: Cyclotella bodanica, Tabellaria floculosa, Surirella spiralis, Meridion circulare, Cocconeis placentula Sprzężnice:Micrasterias truncata, Zielenice: Bulbochaete mirabilis, Ulothrix tenuissima, Cladophora glomerata, Krasnorosty: Batrachospermum vagum. Strefa β mezosaprobowa, w której związki odżywcze są tylko częściowo zmineralizowane i wchodzą do wewnętrznego obiegu materii, (II klasa czystości; indeks saprobowy 1,51 2,50). Strefa kończącej się mineralizacji, z wodami słabo zanieczyszczonymi rozkładającą się materią organiczną, o dobrych warunkach tlenowych. Organizmy występujące w tej strefie są czułe na zmniejszenie zawartości tlenu w wodzie, wahania odczynu ph oraz trucizny gnilne. Organizmy wskaźnikowe: Okrzemki: Asterionella formosa, Melosira varians, Achnantes minutissima, Tabellaria fenestrata, Diatoma vulgare, Gomphonema olivaceum, Synedra ulna, Cymbella sp., Sinice: Oscillatoria rubescens., Anabaena cylindrical, Zielenice: Scenedesmus quadricauda, Pediastrum boryanum, Cladophora crispate, Pandorina morum, Cladophora fracta, Wiciowce: Uroglena volvox, Synura uvella, Orzęski: Coleps hirtus, Vorticella campanula, Paramecium bursaria. Strefa α mezosaprobowa (III klasa czystości; indeks saprobowy 2,51 3,50) Strefa intensywnych procesów samooczyszczania, o dużych wahaniach zawartości tlenu oraz odczynu ph; charakterystyczne są procesy redukcyjno utleniające oraz intensywna mineralizacja substancji organicznych Organizmy wskaźnikowe: Okrzemki: Nitzschia palea, Nitzschia acicularis, Stephanodiscus hantzschii, Hantzschia amphioxys, Sinice: Oscillatoria formosa, Zielenice: Chlamydomonas reinhardtii, Chlorella minutissima, Wiciowce: Antophysa vegetans, Chilomonas paramecium, Flagellata, Orzęski: Chilodonella uncinata, Colpoda cucullus, Uronema marinum, Stentor coeruleus. Strefa polisaprobowa, w której, w warunkach najczęściej beztlenowych, zachodzą redukcyjne procesy rozkładu materii; woda nadmiernie zanieczyszczona organicznie o bardzo małej zawartości tlenu. Masowy rozwój bakterii i jednokomórkowców (wody poza klasyfikacją, indeks saprobowy powyżej 3,50). Organizmy wskaźnikowe: Bakterie: Zooglea ramigera, Sarcina paludosa, Streptococcus margartaceus, Beggiatoa alba, Sinice: Oscillatoria chlorina, Oscillatoria putrida, Oscillatoria minima, Anabaena constricta, Wiciowce: Euglena viridis, Euglena spathirhincha, Bodo putrinus. Zanieczyszczenie cieków wodnych podlega zmianom, zarówno wskutek zmienności dopływu substancji zanieczyszczających, ich transportu, jak i zachodzących w wodach procesów samooczyszczania. Samooczyszczanie się wody jest złożonym procesem rozkładu substancji organicznych na proste związki mineralne, zachodzącym przy udziale wielu organi- 2

3 zmów wodnych. Ze względu na udział w poszczególnych fazach procesu, wszystkie organizmy wodne można podzielić na trzy grupy: destruenci (reducenci) (głównie bakterie i grzyby) organizmy rozkładające materię organiczną, których rolą jest dostarczanie substancji odżywczych, z których producenci bezpośrednio a konsumenci pośrednio budują swoją materią organiczną, producenci (głównie glony) organizmy mające zdolność syntetyzowania materii organicznej ze związków nieorganicznych dostarczonych przez destruentów w procesach rozkładu i mineralizacji, które w procesach fotosyntezy i asymilacji dwutlenku węgla tworzą węglowodany, przyswajają sole rozpuszczone w wodzie i wydzielają tlen, konsumenci (m.in. pierwotniaki, wrotki), organizmy trawiące i przyswajające materię organiczną martwą i żywą, pełniące równocześnie rolę utrzymywania stanu równowagi między sobą oraz pomiędzy zapasami pokarmu w wodzie a liczebnością organizmów, a także biologiczną równowagę wśród destruentów i producentów. Analiza wzajemnego stosunku liczebnościowego producentów do destruentów i konsumentów jest jednym ze sposobów określania stopnia czystości wody, jej zdolności do samooczyszczania i oceny postępu tego procesu. Ocena hydrobiologiczna rzek W ocenie hydrobiologicznej wód rzek województwa małopolskiego dominują wody strefy mezosaprobowej. Ocenę wybranych rzek przedstawiono poniżej. Wisła W roku 2001 wody Wisły reprezentowały dwie strefy saprobowe: do ujścia Raby strefę α mezosaprobową, poniżej ujścia Raby strefę β mezosaprobową. Wzajemny stosunek w wodach rzeki trzech grup organizmów tj. destruentów (reducentów), producentów i konsumentów wskazuje, że do ujścia Raby wody są zanieczyszczone, o słabej mineralizacji zanieczyszczeń i małej zdolności samooczyszczania. Poniżej ujścia Raby wody cechuje znaczny stopień mineralizacji związków organicznych zanieczyszczających środowisko wodne i duża zdolność samooczyszczania. W górnym biegu rzeki (ppk. Oświęcim) przez niemal połowę okresu badawczego (zimą i wiosną) w wodach dominowali destruenci. W miesiącach letnich i jesiennych przewagę uzyskiwali producenci. Wzdłuż biegu rzeki okres przewagi w wodach producentów wydłużał się, aż do uzyskania absolutnej dominacji w całym okresie badawczym na odcinku poniżej ujścia Raby w strefie β mezosaprobowej. W strefie tej praktycznie nie występują destruenci, a udział producentów waha się od 68% do100% wszystkich organizmów. Wskaźnik zróżnicowania, informujący o strukturze zbiorowiska organizmów bytujących w wodzie tj. m.in. jego bogactwie gatunkowym i rozkładzie dominacji, zmieniał się wzdłuż biegu rzeki i wynosił: w strefie α mezosaprobowej od 3,46 w górnym biegu do 3,72 w ppk. Niepołomice w strefie β mezosaprobowej wskaźnik wyraźnie wzrastał i wynosił 4,06 poniżej ujścia Raby i 4,14 w ppk.słupiec na granicy województwa. Zaznaczyć należy, że im bogatsze jest badane zbiorowisko organizmów, tym wyższa jest wartość liczbowa wskaźnika. W wodach Wisły stwierdzono występowanie w całym okresie badawczym bakterii, sinic, okrzemek, zielenic, euglenin, pierwotniaków, sporadycznie zaś złotowiciowców, kryptomonad, grzybów. 3

4 Grupami dominującymi na odcinku do ujścia Raby w miesiącach zimowych i wiosennych były bakterie, pierwotniaki, okrzemki, sinice i zielenice, natomiast w miesiącach letnich i jesiennych dominującą pozycję zdobywały zielenice, okrzemki i sinice. W grupach tych, w całym okresie badawczym, najliczniej występowały: Bakterie nitkowate niezidentyfikowane, Flagellata zielona i apochromatica, Chlorococcales, Gomphosphaeria sp., Cyclotella, Nitzschia palea, Scenedessmus, Navicula viridula. Poniżej ujścia Raby zdecydowaną dominację uzyskiwały okrzemki i zielenice, trzecią co do liczebności grupą były pierwotniaki. Najliczniej występowały: Asterionella formosa, Nitzschia palea, Melosira varians, Scenedesmus, Pediastrum duplex, Dinobryon divergens, Coleps hirtus. Skawa Wody Skawy na całej długości reprezentowały strefę β mezosaprobową Stosunek liczebnościowy występujących w wodach rzeki destruentów, producentów i konsumentów wskazuje na: słabe zanieczyszczenie organiczne wód górnego biegu, rosnący stopień mineralizacji zanieczyszczeń oraz zwiększającą się zdolność samooczyszczania wód rzeki wzdłuż jej biegu. W górnym biegu rzeki (p.p.k. Jordanów) w okresie zimy zdecydowaną przewagę wśród organizmów zdobywali destruenci i konsumenci, a w okresie wiosny, lata i jesieni producenci. Na pozostałym odcinku rzeki w całym okresie badawczym dominowali producenci. Wskaźnik zróżnicowania wzdłuż biegu rzeki wynosił od 3,47 w górnym biegu do 3,89 w biegu dolnym, przy czym wskaźnik najniższy, wynoszący 3,056, stwierdzono w punkcie powyżej Suchej Beskidzkiej. W wodach Skawy stwierdzono występowanie w całym okresie badawczym: bakterii, sinic, okrzemek, zielenic, euglenin, pierwotniaków, sporadycznie zaś złotowiciowców i grzybów. Grupami dominującymi w górnym biegu rzeki były bakterie, okrzemki i pierwotniaki, zaś na pozostałym odcinku okrzemki, zielenice i sinice. W górnym biegu rzeki najliczniej występowały: Bakterie nitkowate niezidentyfikowane, Cladothrix dichotoma, Flagellata zielona i apochromatica, Amoeba sp., Chlorococcales, Hormogonales mn., Cyclotella, Navicula cryptocephala, Stephanodiscus sp., Navicula viridula. Na pozostałym odcinku rzeki: Cymbella ventricosa, Gomphonema olivaceum, Achnanthes minutissima., Chlorococcales mn., Scenedesmus sp., Navicula cryptocephala, Navicula viridula, Diatoma vulgare, Hormogonales mn., Volvocales mn., Nitzschia palea. Skawinka Skawinka na całej długości prowadziła wody strefy β mezosaprobowej. W wodach rzeki, w całym okresie badawczym zdecydowanie dominowali producenci, co wskazuje na wysoki stopień mineralizacji zanieczyszczeń i dużą zdolność samooczyszczania wód rzeki. Wskaźnik zróżnicowania wynosił 2,56 w górnym biegu i 3,52 w biegu dolnym, co znajduje odzwierciedlenie w identyfikacji grup organizmów bytujących w wodach Skawinki. I tak: w górnym biegu (ppk. Sułkowice) w całym okresie badawczym występowały trzy grupy organizmów: dominujące okrzemki, bakterie i pierwotniaki i tylko w okresie wiosennym (marzec, maj) odnotowano pojawienie się nielicznych zielenic i sinic, 4

5 w biegu dolnym, obok dominujących okrzemek, mniej licznych bakterii i pierwotniaków, w całym okresie badawczym występowały zielenice, eugleniny, złotowiciowce, kryptomonady. W całym okresie badawczym, wzdłuż całego biegu rzeki najliczniej występowały: Navicula cryptocephala, Navicula viridula, Nitzschia palea,bakterie nitkowate niezidentyfikowane,, Flagellata zielona, a w biegu dolnym dodatkowo Chlorococcales. Prądnik Hydrobiologiczna jakość wód Prądnika ulegała zmianie wzdłuż jego biegu, odzwierciedlając zmianę warunków panujących w zlewni. W biegu górnym (ppk. poniżej Ojcowa) wody odpowiadały strefie β mezosaprobowej. W biegu dolnym (ppk. Kraków), gdzie Prądnik płynie przez teren Krakowa stając się ciekiem miejskim, wody wykazywały cechy strefy przejściowej α β mezosaprobowej ze skłonnością do przechodzenia w strefę α mezo, czyli do pogorszenia jakości. W wodach górnego biegu rzeki, w całym okresie badawczym zdecydowanie dominowali producenci, natomiast w biegu dolnym okresowo zwłaszcza w okresie letnim przewagę zdobywali destruenci. Wskaźnik zróżnicowania wynosił 3,03 w górnym biegu i 3,20 w biegu dolnym. Na całej długości rzeki grupą dominującą były okrzemki, zaś drugą co do liczebności grupą były bakterie. Obok nich mniej licznie występowały zielenice, sinice, eugleniny, pierwotniaki i grzyby. Na całej badanej długości rzeki, w całym okresie badawczym dominowały: Navicula viridula, Navicula gracilis, Bakterie nitkowate niezidentyfikowane, Flagellata zielona, Chlorococcales. Dłubnia Dłubnia na całej długości prowadziła wody strefy β mezosaprobowej. W wodach rzeki, w całym okresie badawczym zdecydowanie dominowali producenci, co wskazuje na wysoki stopień mineralizacji zanieczyszczeń i dużą zdolność samooczyszczania się wód rzeki. Wskaźnik zróżnicowania zmieniał się z biegiem rzeki wraz ze zmianą warunków w zlewni, i wynosił 3,65 w górnym biegu (ppk. Kończyce powyżej ujęcia wody dla Krakowa) i 3,12 w biegu dolnym (ppk. Nowa Huta poniżej Kanału Południowego). Zmiana warunków panujących w zlewni, zwłaszcza zmiana rodzaju i ilości dopływających zanieczyszczeń, znajduje odzwierciedlenie w zróżnicowanej charakterystyce hydrobiologicznej Dłubni w poszczególnych punktach badawczych. I tak: w punkcie pomiarowo kontrolnym Kończcyce w całym okresie badawczym zdecydowanie dominowały okrzemki. Pozostałe grupy organizmów, takie jak: bakterie, sinice, zielenice, eugleniny, złotowiciowce, pierwotniaki i grzyby były równoliczne i tylko w dwóch przypadkach odnotowano wzrost ilości organizmów: w okresie wiosennym (marzec) zielenic i w okresie letnim (lipiec) bakterii, jednakże nie osiągały one dominacji, w punkcie Nowa Huta wśród zidentyfikowanych grup organizmów takich jak: bakterie, okrzemki, zielenice, eugleniny, złotowiciowce, kryptomonady, pierwotniaki i grzyby dominację zdobywały naprzemiennie zielenice i sinice, sporadycznie bakterie. Okrzemki stanowiły trzecią co do liczebności grupę organizmów. W całym okresie badawczym dominowały: w górnym biegu Navicula viridula, Navicula gracilis, Synedra ulna, a także Bakterie nitkowate niezidentyfikowane, Chlorococcales, 5

6 w dolnym biegu Chlorococcales mn., Volvocales mn., Oscillatoria sp., Hormogonales mn., Bakterie nitkowate niezidentyfikowane, Navicula viridula. Rudawa Jakość wód Rudawy na całej badanej długości odpowiada strefie β mezosaprobowej. W wodach rzeki, w całym okresie badawczym dominowali producenci. Tak jak w przypadku cieków o podobnym charakterze tj. Prądnika i Dłubni, wskaźnik zróżnicowania zmieniał się z biegiem rzeki i zmianą warunków w zlewni, i wynosił 3,88 w punkcie Podkamycze powyżej ujęcia wody dla Krakowa i 3,76 w biegu dolnym (ppk. Kraków). Podobnie również zmieniała się charakterystyka hydrobiologiczna Rudawy. I tak: w punkcie pomiarowo kontrolnym Podkamycze w całym okresie badawczym zdecydowanie dominowały okrzemki. Kolejnymi pod względem liczebności grupami były zielenice, bakterie, pierwotniaki i sinice. Pozostałe bytujące tam grupy organizmów to: złotowiciowce, eugleniny, kryptomonady i grzyby, w punkcie Kraków wśród zidentyfikowanych grup organizmów takich jak: bakterie, okrzemki, zielenice, sinice, eugleniny, kryptomonady, pierwotniaki i grzyby, w okresie zimy i wiosny dominowały okrzemki. Latem i jesienią dominację zdobywały zielenice, a okrzemki stanowiły drugą co do liczebności grupę organizmów. W całym okresie badawczym najliczniej występowały: w punkcie Podkamycze Navicula viridula, Meridion, circulare, Achnantes sp., Chlorococcales mn., Scenedesmus sp., Koliella longiseta a także Bakterie nitkowate niezidentyfikowane, Flagellata zielona, Hormogonales mn., w dolnym biegu Navicula viridula, Navicula cryptocephala, Nitzschia palea, Chlorococcales mn., Scenedesmus sp., Hormogonales mn.. Raba Charakterystyka hydrobiologiczna Raby jest warunkowana zarówno warunkami panującymi w zlewni, jak i zabudową hydrotechniczną rzeki tj. lokalizacją Zbiornika Dobczyckiego. Raba na całej długości prowadziła wody strefy β mezosaprobowej. W wodach rzeki, w całym okresie badawczym zdecydowanie dominowali producenci, co wskazuje na wysoki stopień mineralizacji zanieczyszczeń i dużą zdolność samooczyszczania się wód rzeki. Wskaźnik zróżnicowania wynosił w kolejnych punktach pomiarowo kontrolnych: Raba Niżna 3,04, Kasinka Mała 3,11, Stróża powyżej ujęcia wody dla Myślenic 3,13, Myślenice poniżej oczyszczalni ścieków 2,62, Gdów poniżej Zbiornika Dobczyckiego 3,17, Kłaj powyżej ujęcia wody dla Bochni 3,59, Proszówki poniżej oczyszczalni ścieków w Bochni 3,61, Uście Solne ujście do Wisły 3,84. W górnym i środkowym biegu Raby występowały w ciągu okresu badawczego: okrzemki, zielenice, sinice, eugleniny, złotowiciowce, kryptomonady, bakterie i pierwotniaki. W biegu dolnym, poniżej Zbiornika Dobczyckiego, bytowały głównie okrzemki, zielenice i pierwotniaki, okresowo pojawiały się wrotki i eugleniny, sporadycznie zaś złotowiciowce i sinice. 6

7 Uwzględniając charakterystykę zbiorowisk organizmów bytujących w rzece, Rabę wzdłuż jej biegu można podzielić na trzy odcinki: bieg górny od źródeł do Myślenic gdzie w całym okresie badawczym dominowały okrzemki, a kolejnymi co do liczebności grupami były pierwotniaki i bakterie, okresowo zielenice. Na odcinku tym najliczniej występowały organizmy: Navicula viridula, Navicula cryptocephala, Diatoma vulgare, Gomphonema olivaceum, Nitzschia palea, Chlorococcales mn., Volvocales mn., Scenedesmus, Bakterie nitkowate niezidentyfikowane, Flagellata zielona. W punkcie Stróża powyżej ujęcia wody dla Myślenic w grupie okrzemek dominowały: Cymbella ventricosa, Diatoma anceps, Achnanthes minutissima, bieg środkowy od Myślenic do zbiornika Dobczyckiego gdzie przez większą część okresu badawczego dominowały okrzemki. Okresowo w miesiącach jesiennych i zimowych przewagę liczebnościową uzyskiwały eugleniny rozwijające się w wodach o dużym stężeniu składników pokarmowych i dużej zawartości materii organicznej. Obok tych grup występowały zielenice, sinice, bakterie i pierwotniaki. Najliczniej występowały: Gomphonema olivaceum, Navicula cryptocephala, Nitzschia palea, Cymbella ventricosa, Diatoma anceps, Achnanthes minutissima, Euglenophyceae mn.. bieg dolny od zbiornika Dobczyckiego do ujścia Raby do Wisły, gdzie w całym okresie badawczym grupą absolutnie dominującą były okrzemki, a kolejnymi co do liczebności grupami były zielenice i pierwotniaki. Najliczniej występowały tu: Asterionella formosa, Didymosphenia geminata, Cymbella ventricosa, Melosira varians, Cocconeis plancetula, Diatoma vulgare, Stephanodiscus hantzschii, Cosmarium sp., Staurastrum gracile, Actinophrys sol. Stradomka Stradomka prawobrzeżny dopływ Raby na całej długości prowadziła wody strefy β mezosaprobowej. W całym okresie badawczym w wodach rzeki dominowali producenci. Wskaźnik zróżnicowania wzdłuż biegu rzeki wynosił: 3,68 w biegu górnym i 3,84 przy ujściu do Raby. Na całej długości rzeki głównymi grupami organizmów były okrzemki i pierwotniaki, a obok nich występowały zielenice, sinice, sporadycznie wrotki, eugleniny, złotowiciowce. Grupą zdecydowanie dominującą na całej długości rzeki były okrzemki. Spośród gatunków bytujących w wodach Stradomki, w całym okresie badawczym najliczniej występowały: Diatoma vulgare, Synedra ulna, Melosira varians, Cymbella ventricosa, Gomphonema olivaceum, Nitzschia palea, Navicula cryptocephala, Cocconeis placentula, Actinophrys sol. W dolnym biegu, przy ujściu do Raby licznie ponadto występowały: Navicula viridula, Asterionella formosa, Stephanodiscus hantzschii, Scenedesmus quadricauda, Vahlkampfia limax. Dunajec Dolina Dunajca to korytarz ekologiczny rangi międzynarodowej zaliczony do europejskiej sieci ekologicznej ECONET, który winien podlegać szczególnej ochronie. Dunajec prawobrzeżny dopływ Wisły powstaje z połączenia Białego i Czarnego Dunajca, cieków o bardzo zróżnicowanej charakterystyce hydrobiologicznej. Biały Dunajec Badania Białego Dunajca prowadzono w roku 2001 w 2 punktach pomiarowo kontrolnych: Poronin km: poniżej ujścia potoku Poroniec, a także poniżej Zakopanego i funkcjonującej tam oczyszczalni ścieków, Szaflary km: powyżej ujęcia wody dla Nowego Targu. 7

8 Zróżnicowanie zagospodarowania zlewni, a tym samym dopływających do cieku zanieczyszczeń znajduje odzwierciedlenie w hydrobiologicznej jakości wód stwierdzonej w punktach badawczych. Wody Białego Dunajca wzdłuż jego biegu odpowiadały: w Poroninie strefie α mezosaprobowej tj. III klasie czystości, w Szaflarach strefie β mezosaprobowej tj. II klasie czystości. Wskaźnik zróżnicowania dla poszczególnych punktów wynosił: w Poroninie 2,86, a w Szaflarach 2,76. W środkowym biegu rzeki (ppk.poronin) w okresie od stycznia do września dominowali destruenci i konsumenci, co wskazuje na zanieczyszczenie wód materią organiczną i zachodzące intensywne procesy rozkładu tej materii. Od września dominację w wodach rzeki uzyskali producenci, co świadczy o wzroście zdolności samooczyszczania się wód i poprawie jej jakości. W okresie badawczym 2001 w wodach Białego Dunajca bytowały: bakterie, sinice, okrzemki, zielenice, pierwotniaki, sporadycznie złotowiciowce i wrotki. Grupą dominującą w okresie od stycznia do września były bakterie, zaś od września do grudnia najpierw przewagę, a później absolutną dominację uzyskały okrzemki. Wśród bytujących organizmów najliczniej występowały: Bakterie nitkowate niezidentyfikowane, Spirillum sp, Zooglea ramigera, Streptococcus sp., Nitzschia palea, Cymbella ventricosa. W biegu dolnym (p.p.k.szaflary), od stycznia do maja naprzemiennie dominowali producenci i destruenci i konsumenci, natomiast w drugiej połowie okresu badawczego absolutną dominacje zdobyli producenci. W wodach dolnego biegu bytowały: bakterie, okrzemki, zielenice, sinice, pierwotniaki, kryptomonady, sporadycznie stwierdzano obecność złotowiciwców, euglenin i widłonogów. Wśród bytujących organizmów najliczniej występowały: Bakterie nitkowate niezidentyfikowane, Nitzschia palea, Cymbella ventricosa, Navicula cryptocephala. Czarny Dunajec Wody Czarnego Dunajca badane były w punkcie pomiarowo kontrolnym Ludźmierz km: Jakość badanych wód odpowiadała strefie β mezosaprobowej, a wskaźnik zróżnicowania wynosił 3,0. W całym okresie badawczym zdecydowanie dominowali producenci. W wodach badanego odcinka rzeki stwierdzono występowanie: bakterii, okrzemek, zielenic, sinic, pierwotniaków i kryptomonad, przy czym grupę absolutnie dominującą stanowiły okrzemki. Wśród zidentyfikowanych organizmów poszczególnych grup najliczniej występowały: Achnantes minutissima, Cymbella ventricosa, Diatoma vulgare, Synedra vaucheriae, Diatoma tenue. Dunajec Od połączenia Czarnego i Białego Dunajca rzeka na całej swej długości prowadziła wody strefy β mezosaprobowej. Sposób zagospodarowania zlewni, liczne przyjmowane dopływy, a także zabudowa hydrotechniczna górnego i środkowego biegu rzeki zespołami zbiorników Czorsztyn Sromowce Wyżne i Rożnów Czchów, znajdują wyraźne odzwierciedlenie w zróżnicowanej charakterystyce hydrobiologicznej rzeki. Wskaźnik zróżnicowania wzdłuż biegu Dunajca podlegał wahaniom i wynosił w kolejnych punktach pomiarowo kontrolnych: połączenie Czarnego i Białego Dunajca 2,82, Harklowa powyżej Zb. Czorsztyn Sromowce i Białki Tatrzańskiej 2,75, Sromowce Wyżne poniżej Zbiornika Czorsztyńskiego 2,90, Czerwony Klasztor punkt graniczny 3,22, powyżej ujścia Popradu (wodowskaz Gołkowice) 2,56, 8

9 Świniarsko poniżej Popradu i powyżej ujęcia wody dla Nowego Sącza 3,14 Zabełcze poniżej Nowego Sącza 2,64, Dąbrowa Kamieniołom poniżej oczyszczalni ścieków dla Nowego Sącza 3,04, Piaski Drużków poniżej Zbiornika Czchowskiego 3,91, Zakliczyn 3,65, Zgłobice 3,72, Biskupice Radłowskie poniżej ujścia Białej Tarnowskiej 3,58, Ujście Jezuickie ujście do Wisły 3,90. Za wyjątkiem początkowego odcinka rzeki, wzdłuż całego biegu, w całym okresie badawczym, w wodach Dunajca dominowali zdecydowanie producenci. Występowanie i dominacja grup organizmów i gatunków wzdłuż biegu rzeki rozkładały się następująco: połączenie Czarnego i Białego Dunajca km: bakterie, okrzemki, sinice, zielenice, eugleniny, pierwotniaki, złotowiciowce i sporadycznie kryptomonady. W okresie letnim (czerwiec sierpień) dominowały bakterie, zaś w pozostałym okresie okrzemki. Najliczniej występowały: Cymbella ventricosa, Achnantes minutissima, Nitzschia paleacea, Nitzschia palea, Diatoma vulgare, Navicula cryptocephala, Bakterie nitkowate niezidentyfikowane. Harklowa powyżej Zbiornika Czorsztyńskiego km: okrzemki, bakterie, sinice, złotowiciowce, zielenice, eugleniny, pierwotniaki sporadycznie kryptomonady i wrotki. W całym okresie badawczym zdecydowanie dominowały okrzemki, a kolejnymi co do liczebności grupami były bakterie i zielenice. Najliczniej występowały: Cymbella ventricosa, Nitzschia paleacea, Nitzschia palea, Cocconeis pediculus, Diatoma vulgare. Sromowce Wyżne poniżej Zbiornika Czorsztyńskiego km: okrzemki, kryptomonady, bakterie, sinice, zielenice, bruzdnice, eugleniny, pierwotniaki. Grupą dominującą przez większą część okresu badawczego były okrzemki, natomiast w okresie wiosennym dominację zdobywały kryptomonady, stanowiące drugą co do liczebności organizmów grupę. Najliczniej występowały: Asterionella formosa, Melosira varians, Cyclotella comta, Diatoma vulgare, Stephanodiscus astrea, Stephanodiscus hantzschii, Rhodomonas sp., Cryptomonas ovata. Czerwony Klasztor punkt graniczny km: okrzemki, bakterie, kryptomonady, zielenice, bruzdnice, sinice, eugleniny, sporadycznie pojawiały się pierwotniaki, złotowiciowce, grzyby. Dominantami w całym okresie badawczym były okrzemki, a kolejnymi co do liczebności grupami (wielokrotnie mniej licznymi) kryptomonady i bakterie. Organizmy dominujące: Achnantes minutissima, Cymbella ventricosa, Navicula cryptocephala, Diatoma tenue, Asterionella formosa, Melosira varians. powyżej ujścia Popradu km: okrzemki, bakterie, zielenice, sinice, kryptomonady, eugleniny, sporadycznie pierwotniaki, grzyby, wrotki. Grupą absolutnie dominujacą były okrzemki, grupami kolejnymi bakterie i zielenice. Organizmy najliczniej występujące: Cymbella ventricosa, Diatoma vulgare, Cocconeis pediculus, Nitzschia palea, Gomphonema olivaceum. Świniarsko poniżej ujścia Popradu i powyżej ujęcia wody dla Nowego Sącza km:

10 okrzemki, bakterie, zielenice, sinice, kryptomonady, sporadycznie pierwotniaki, złotowiciowce, bruzdnice. Absolutnymi dominantami były okrzemki, a kolejnymi co do liczebności grupami bakterie, kryptomonady i zielenice. Najliczniej występowały: Cymbella ventricosa, Achnantes minutissima, Navicula cryptocephala, Gomphonema olivaceum, Diatoma vulgare, Nitzschia palea, Bakterie nitkowate niezidentyfikowane Zabełcze poniżej Nowego Sącza km: okrzemki, bakterie, zielenice, sinice, zielenice, kryptomonady, pierwotniaki, sporadycznie bruzdnice, wrotki, grzyby. Grupą absolutnie dominującą były okrzemki, a najliczniej występowały: Cymbella ventricosa, Achnantes minutissima, Navicula cryptocephala, Cocconeis pediculus, Gomphonema olivaceum, Diatoma vulgare. Dąbrowa Kamieniołom poniżej oczyszczalni dla Nowego Sącza, powyżej Zbiorników Rożnów Czchów km: okrzemki, bakterie, zielenice, kryptomonady, eugleniny, sinice, pierwotniaki. Grupą dominującą były okrzemki, a druga co do liczebności organizmów bakterie. Najliczniej występowały: Cymbella ventricosa, Navicula cryptocephala, Cocconeis pediculus, Diatoma vulgare, Navicula gracilis, Nitzschia linearis, Nitzschia palea, Gomphonema olivaceum, Bakterie nitkowate niezidentyfikowane. Ponadto w wodach Czarnego Dunajca oraz w górnym i środkowym biegu Dunajca, w okresie od stycznia do kwietnia stwierdzano masowy rozwój okrzemki Didymosphenia geminata. Poniżej Zbiorników Rożnów Czchów, prawobrzeżny dopływ Dunajca Biała Tarnowska dzieli dolny bieg rzeki na dwie strefy: od Zbiornika Czchowskiego do ujścia Białej gdzie w okresie badawczym 2001 występowały: okrzemki, zielenice, sinice eugleniny, bruzdnice, złotowiciowce, wrotki i pierwotniaki, od ujścia Białej Tarnowskiej do ujścia Dunajca do Wisły gdzie stwierdzono występowanie: okrzemek, zielenic, sinic, euglenin, złotowiciowców, pierwotniaków i grzybów Na całej długości analizowanego odcinka, w całym okresie badawczym absolutną dominację zdobyły okrzemki, a drugą co do liczebności grupę stanowiły zielenice. W miesiącach letnich obserwowano wzrost liczebności pierwotniaków a ich udział w stosunku do liczby innych organizmów sięgał 20%. W całym okresie badawczym najliczniej występującymi organizmami były: na odcinku od Zbiornika Czchowskiego do ujścia Białej Tarnowskiej: Asterionella formosa, Cocconeis placentula, Didymosphenia geminata, Diatoma vulgare, Melosira varians, Gomphonema olivaceum, Rhoicosphenia curvata, Stephanodiscus hantzschii, Scenedesmus sp., Actinophrys sol, na odcinku poniżej ujścia Białej: Navicula cryptocephala, Navicula viridula, Nitzschia palea, Synedra ulna, Stephanodiscus hantzschii, Cymbella ventricosa, Scenedesmus sp, Pediastrum duplex, Arcella vulgaris, Vahlkamfia limax. Biała Tarnowska Biała Tarnowska prawobrzeżny dopływ Dunajca na całej swej długości prowadziła wody strefy β mezosaprobowej. Lokalizacja źródeł zanieczyszczeń i zagospodarowanie zlewni znajdują wyraźne odbicie we wskaźniku zróżnicowania, który wzdłuż biegu rzeki wynosił: Stróże poniżej oczyszczalni ścieków komunalnych dla m.grybowa 3,45, Ciężkowice powyżej ujęcia wody 3,89, 10

11 Lubaszowa powyżej ujęcia wody dla Tuchowa 3,85, Koszyce poniżej ujścia pot.wątok 3,75, Tarnów poniżej Zakładów Azotowych i Grupowej Oczyszczalni Ścieków 3,66. Struktura grupowa organizmów bytujących w wodach Białej Tarnowskiej dzieli rzekę na dwa odcinki: od Grybowa do Tarnowa gdzie zdecydowanie przeważali producenci, a w całym okresie badawczym grupą absolutnie dominującą były okrzemki. Kolejnymi co do liczebności grupami były zielenice i pierwotniaki, okresowo pojawiały się wrotki, sinice, złotowiciowce i eugleniny, odcinek ujściowy, poniżej Zakładów Azotowych i Tarnowskiej Grupowej Oczyszczalni Ścieków, gdzie przewaga producentów była mniej wyraźna, a udział konsumentów w strukturze organizmów sięgał okresowo 39%, przy bardzo znikomym i sporadycznym udziale destruentów. W strukturze organizmów występujących na tym odcinku w dalszym ciągu grupą dominującą były okrzemki, a drugą obok nich grupą były pierwotniaki. Zielenice występowały tu znacznie mniej licznie niż w górnym i środkowym biegu, Sporadycznie pojawiały się złotowiciowce, wrotki, sinice i eugleniny. Stwierdzono również występowanie bakterii (Zoogloea filipendula), nieobecnych na odcinku powyżej Tarnowa. Organizmami najliczniej występującymi w wodach poszczególnych odcinków były: w górnym i środkowym biegu rzeki Cocconeis placentula, Cymbella ventricosa, Didymosphenia geminata, Diatoma vulgare, Meridion circulare, Melosira varians, Gomphonema olivaceum, Rhoicosphenia curvata, Stephanodiscus hantzschii, Surirella ovata, Synedra ulna, Navicula cryptocephala, Navicula viridula, Nitzschia palea, na odcinku ujściowym Diatoma vulgare, Navicula gracilis, Navicula cryptocephala, Navicula viridula, Nitzschia palea, Nitzschia acicularis, Stephanodiscus hantzschii, Synedra ulna, Cocconeis placentula, Melosira varians, Arcella vulgaris, Coleps hirtus, Vahlkampfia limax. 11