Orońsko. reklama_exit_18.09.indd :58:25

Transkrypt

1

2

3

4

5 Orońsko reklama_exit_18.09.indd :58:25

6

7 klama_exit_18.09.indd :58:25 Orońsko 2014

8

9 spis treści contents O wystawie / About the exhibition Eulalia Domanowska, 7 Triennale Młodych Kunszt Eulalia Domanowska, The 7 th Young Triennial Artistry and Craftsmanship Michał Fopp, Kunst Michał Fopp, Kunst Iwo Zmyślony, 7 Triennale Młodych Iwo Zmyślony, The 7 th Young Triennial Artyści / Artists Sylwia Aniszewska Marta Antoniak Natalia Bażowska Michalina Bigaj Aleksandra Chciuk Marcin Fabiński Miłosz Flis 62 Natalia Janus-Malewska Janusz Jasiński Urszula Knuz-Knopek Mikołaj Kowalski Agata Kus Adam Laska Katarzyna Leszko Daria Malicka Justyna Mędrala Ewa Pawlata Urszula Pieregończuk Agnieszka Piotrowska Szymon Popielec Dominik Ritszel Artur Rozen Urszula Sępkowska Anna Siekierska Martyna Szwinta Noty biograficzne / Biographical notes

10

11 rysował / drawn by Andrzej Kasprzyk

12

13 o wystawie about the exhibition

14 Eulalia Domanowska Dyrektor artystyczny CRP 7 Triennale Młodych Kunszt W wywiadzie opublikowanym jesienią tego roku, pisarz Mario Vargas Llosa diagnozuje stan sztuki, kultury i cywilizacji. Pisze, że dzisiaj, kiedy w większości krajów panuje demokracja i wolność, obojętnieją nam sprawy publiczne. Odwracamy się od polityki, bo to rzekomo dziedzina brudna i niegodna, a zainteresowanie nią degraduje kulturę. (...) Kultura obojętna na sprawy społeczne, polityczne, publiczne ubożeje 1. W związku z tym, laureat Nagrody Nobla nawołuje do zainteresowania się polityką opartą na wartościach, która jednocześnie ocali kulturę od zbanalizowania i rozrywkowości. Tego typu poglądy są niewątpliwie bliskie uczestnikom tegorocznego Triennale Młodych zorganizowanego w Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku już po raz siódmy. 25 młodych artystów pokazuje swoje prace, których tematyka oscyluje zwłaszcza wokół dwóch kwestii: ekologii i pacyfizmu. Młodzi twórcy okazali się wrażliwi na tego typu problemy społeczne. Przyjmują rolę aktywistów, włączając się do debaty o ochronie zwierząt; odrzucają antropomorficzny punkt widzenia, stają się przyjaciółmi fauny, dostrzegając różne jej potrzeby i możliwość nawiązania ważnych relacji. Nie są to puste gesty czy prace tworzone koniunkturalnie. To nie moda, ale wybór stylu życia decyduje o podejmowanej tematyce. Wielu artystów jest weganami lub wegetarianami, kilku opiekuje się zwierzętami. Na wystawie pojawił się, na przykład, model kurnika wykonany tradycyjnymi metodami ciesielskimi dom spokojnej starości dla kur. Autorka, Anna Siekierska, wyprowadziła się z Warszawy, aby osiąść w przyrodzie i z nią obcować. To obcowanie przynosi empatię wobec innych, niż tylko człowiek, elementów natury. Michalina Bigaj stworzyła autoportret z sarną. Ten akt budzi skojarzenia z rajem, niewinnością, kruchością. Agata Kus swoim malarstwem buntuje się wobec ciągle jeszcze funkcjonujących na rynku naturalnych futer. Aby je uszyć trzeba zabić wiele norek, szynszyli, lisów czy innych pięknych, a Bogu ducha winnych, zwierząt. Czy dziś, kiedy mamy wspaniałe, termoizolacyjne i ładne materiały, naprawdę musimy zabijać? Czy muszą istnieć fermy, gdzie zwierzęta żyjące w przepełnionych klatkach są z góry skazane na marny los? Natalia Bażowska stworzyła film ukazujący niesamowitą relację pomiędzy nią a wilczycą. Obie zaprzyjaźniają się. Wilczyca liże dziewczynę, kładzie się ufnie obok jej ciepłego ciała. Pracę należy niewątpliwie powiązać ze słynnym wideoperformancem Josepha Beuysa I like America, America likes me, kiedy ten kultowy artysta XX wieku leci do Nowego Jorku, aby zamknąć się w przestrzeni galerii z kojotem, symbolizującym dla niego pierwotną amerykańską kulturę. Po kilku dniach zwierzę zostaje obłaskawione na tyle, aby jadać z nim surowe mięso z jednej miski. Kojot jest świętym, magicznym zwierzęciem w wierzeniach Indian. Beuys chciał zwrócić uwagę świata na polityczne 10

15 kwestie własności amerykańskiej ziemi. Artysta zaproponował nowe tendencje traktujące zwierzęta osobowo. Już wcześniej inicjował wiele ekologicznych idei. W latach 60., w jednej ze swoich akcji, próbował paradoksalnie wyjaśnić malarstwo martwemu zającowi; podziwiał dzięki lekturze pism antropologa Rudolfa Steinera organizację społeczeństwa pszczół. Ważną rolę w teorii jego sztuki odgrywał miód, który uważał za ekwiwalent ludzkiej myśli. Artysta aktywnie współtworzył w Niemczech Ruch Zielonych, a w 1982 roku zapoczątkował na Documenta w Kassel akcję sadzenia siedmiu tysięcy dębów. To właśnie w latach 60. w polityce i kulturze pojawiła się filozofia i polityka ekologiczna, która najsilniej rozwinęła się i przyjęła formy polityczne w Skandynawii. Minęło pół wieku. Ekologiczne idee próbuje zawłaszczyć polityka i globalna gospodarka. Ekologiczne hasła wykorzystują politycy i handlowcy; na przykład jak grzyby po deszczu rosną sklepiki ze zdrową żywnością, która nie zawsze ma wiele wspólnego ze zdrowiem, a raczej z ekonomią. Powstała m.in. ogrodowa partyzantka, ostro krytykowana za chaotyczne nasadzenia i brak późniejszej opieki nad roślinami. Nie każda akcja jest, więc, ekologicznie pożądana. Jednak młodzi ludzie są coraz bardziej świadomi, sami organizują się w społeczne grupy, inicjatywy, które oddolnie propagują i wprowadzają w życie idee harmonijnego współistnienia z naturą. Na orońskiej wystawie pojawia się szokująca praca Sub Rosa Ewy Pawlaty, która opowiada o rytualnym uboju zwierząt. Autorka zbudowała dekoracyjny parawan podobny islamskim konstrukcjom architektonicznym, za którym umieściła fotograficzny album wypełniony wizerunkami martwych zwierząt i krwi. Widzowie są poruszeni. W niektórych religiach i kręgach kulturowych zwierzęta zabija się według zasad sformułowanych przed wiekami, kiedy nauka niewiele wiedziała o istnieniu bakterii czy leków je zwalczających. Ubój rytualny powstał, bowiem, głównie z powodów zachowania higieny i bezpieczeństwa żywienia w gorącym klimacie Afryki i Azji Mniejszej. Tradycjonalizm każe wyznawcom islamu czy judaizmu nadal działać wedle starych zasad w nowych kręgach geograficznych. Religia ważniejsza od życia. Hm... Instalacja autorki jest zaanga- żowanym głosem artystki w politycznej dyskusji o problemie, który zaczął się przewijać przez polskie media kilka miesięcy temu i nie znalazł, jak na razie, pozytywnego rozwiązania, głównie z powodu silnego ekonomicznego lobby hodowców. Kilka prac porusza kwestię pacyfizmu. Katarzyna Leszko z podświetlonych niebieskim światłem plastikowych karabinów buduje piramidę bezładnie porzuconej broni. Obiekt przybiera formę zjawiskowego, pięknego pomnika traumatycznych w domyśle wydarzeń. Autorka nawiązuje dialog z pomnikową tradycją polskiej sztuki po II wojnie światowej. Urszula Pieregończuk tworzy trochę humorystyczny, a trochę ironizujący film o historii pistoletu Parabellum Luger, uzupełniony trzema obiektami prezentującymi tytułowy pistolet. Praca zrealizowana w technice found footage stanowi perfekcyjną wizualną opowieść o śmiercionośnym narzędziu. Wtapia się ono we współczesną pop kulturę do tego stopnia, że bywa dekoracyjnym gadżetem graficznym lub filmowym, który ma służyć rozrywce. Jego prawdziwa funkcja zabijanie została zawoalowana. Podobnie traktowane są w naszej kulturze obrazy wojny, śmierci, katastrofy. Medialne newsy, których przekazy i obrazy chłoniemy bez większego strachu czy wstrętu. Przeciwko takiej kulturze buntuje się Mario Vargas Llosa. Czy podejmowanie przez młodych artystów tego typu tematów oznacza obudzenie w społeczeństwie postaw proprzyrodniczych, ekologicznych czy pacyfistycznych? Te problemy pojawiły się w polskiej sztuce już wcześniej, szczególnie w kręgach sztuki krytycznej lat 90., która rozwijała się jednakże w innych warunkach ekonomicznych i kulturowych. Obecnie, w dobie kultury masowej i postglobalizacyjnej, społeczeństwo jest narażone na różne formy perswazji ze strony dominujących ideologii. Głównym zagrożeniem jest zinstrumentalizowany rozum w służbie systemu. Herbert Marcuse w Człowieku jednowymiarowym twierdził, że produkując zarówno potrzeby, jak i towary i usługi je zaspokajające, system indoktrynuje jednostkę. Reprodukuje się on w jej umyśle jako całość kształtująca postawy, nawyki myślenia i odczuwania 2. W tej sytuacji alternatywą może być sztuka socjologiczna, zaangażowana, sztuka zadająca pytania, kwestionująca, ujawniająca i pobudzająca do dyskusji. 11

16 Młodzi zazwyczaj dążą do zmiany; dystansują się wobec kultury zastanej, sprawdzając jej funkcjonalność i uczciwość. Pozwalają sobie na bezkompromisowość, jednocześnie poszukując własnych tematów, form i sposobów ich realizacji. Kilka lat temu, kiedy na polskiej scenie artystycznej odbywało się wiele przeglądów młodej sztuki, dwudziestokilkuletni artyści robili w zawrotnym tempie kariery i szybko stawali się gwiazdami, próbując dorównać swoim poprzednikom z minionej dekady. Obecnie sytuacja się zmieniła. Twórcy włączają się w otaczającą rzeczywistość i procesy nią kierujące czy też raczej ją charakteryzujące bardziej świadomie i bez kompleksów. Wybrali drogę artystyczną często po ukończeniu innych uczelni: technicznych, muzycznych czy humanistycznych. Posiadają sporą dozę wiedzy i doświadczeń, co pozwala im stworzyć odpowiedni kontekst myślowy dla własnych działań. Efektem takiego stanu rzeczy są prace dojrzałe, wchodzące w różne relacje z otaczającym nas światem. Ważnym elementem ich sztuki stała się biegłość wykonania, którą podkreśliliśmy nadając całemu Triennale nazwę Kunszt. Jednocześnie taki tytuł nosi praca rzeźbiarska Darii Malickiej. Napis Kunszt wykonany został z drewna brzozowego w czcionce stworzonej przez artystkę, nawiązującej do odręcznego pisma czy też sztuki kaligrafii. Dbałość o wykonanie, o formę, jest widoczną cechą tegorocznej edycji. Przekonuje o tym także wielki, niezwykły obraz Justyny Mędrali. Powierzchnię 16 metrów kwadratowych artystka pokryła drobinami węgla, które meandrują i skrzą się w światłach wystawy. Niezwykła sensualna praca, której autorka nadała kontekst filozoficzny odnoszący się do światła i widoku nieba. Zauważyła, że z powodu szybkości światła, jakie dociera do nas z kosmosu, widzimy obraz opóźniony o około 8 minut. Widzimy przeszłość. Znakomity poziom reprezentuje też cykl fotografii Urszuli Knuz-Knopek, zatytułowany Keep away from fire. Artystka czaruje pisała Katarzyna Lewandowska pojawia się, by za chwilę zniknąć, szepcze krzycząc, tańczy szaleńczo nie odrywając nagich stóp od ziemi, milczy naśladując przeraźliwe głosy natury. Artystka staje się Wielką Kobietą, Matką, Towarzyszką mężczyzny, Wariatką i Kreaturą. Na zdjęciach ukazuje siebie i syna jako postacie pozostające w niezwykle intensywnej relacji z naturą. Umiejętnością manualną i wykorzystaniem praw fizyki posłużył się Artur Rozen do wizualnego przedstawienia Symulakrum, pojęcia spopularyzowanego przez Jeana Baudrillarda, a oznaczającego obraz pozorujący rzeczywistość. Dwie szklanki do połowy wypełnione wodą, z których jedna jest odwrócona, są prestidigitatorską ilustracją tegoż pojęcia. Pomysłodawcą Triennale Młodych był poznański artysta i pedagog Jan Berdyszak (zmarł 18 września 2014), który chciał, aby funkcjonowało ono jako trampolina do kariery dla młodych artystów. Stworzenie takiej możliwości było szczególnie istotne w latach 90., gdy debiuty były bardzo trudne. Obecnie, w czasach znacznego wzrostu możliwości prezentacji sztuki nie tylko w polskich, ale też zagranicznych galeriach, funkcjonowania słabego, ale istniejącego rynku sztuki, systemie stypendiów, a zwłaszcza rezydencji dla młodych twórców w instytucjach całego świata, otworzyły się zupełnie nowe możliwości. Mam jednak nadzieję, że Triennale Młodych w Orońsku, którego formuła pozostaje otwarta na różne media, nadal będzie ważnym momentem startu dla młodego pokolenia artystów z całej Polski. Dziękuję kuratorom: Leszkowi Golcowi, Jarosławowi Pajkowi i Michałowi Grabowskiemu za solidną twórczą pracę. Jeździli po polskich uczelniach artystycznych oglądając wiele propozycji, z których wybrali ostatecznie 25 artystów. Dziękuję zespołowi za wkład w organizację wystawy, a grafikowi Dariuszowi Adamskiemu za ogromne zaangażowanie i piękne projekty. Przypisy: 1 Mario Vargas Llosa. Wolność i demokracja zabijają inteligentów. Z pisarzem rozmawia Maciej Stasiński, Gazeta Wyborcza 2014, października, nr 243, s Paweł Jankiewicz, Sztuka zaangażowana, [online] [dostęp: 18 października 2014]. 12

17 Eulalia Domanowska Artistic Director of CRP The 7 th Young Triennial Artistry and Craftsmanship In an interview published this autumn, writer Mario Vargas Llosa diagnoses the state of art, culture and civilization. He writes that today, when democracy and freedom prevail in most countries, public matters become indifferent to us. We turn away from politics because apparently it is a dirty and despicable domain, and interest in it degrades culture. ( ) Culture which is indifferent to social, political and public matters gets poorer 1. Because of this the Nobel prize laureate calls for an interest in politics based on values, which will simultaneously save culture from becoming banal and merely entertaining. Such views are undoubtedly close to the participants of this year s Young Triennial organized at the Centre of Polish Sculpture in Orońsko for the seventh time. 25 young artists present their works whose themes oscillate mainly around two issues: ecology and pacifism. Young artists proved to be particularly sensitive to such social problems. They assume the role of activists, joining the debate on animal protection; they reject anthropomorphic point of view and become friends of fauna, noticing its various needs and possibilities of establishing significant relations. These are not empty gestures or works created opportunistically. It is not a fashion but a choice of lifestyle that decides about the undertaken subject matter. Many artists are vegans or vegetarians, a few care for animals. At the exhibition there appears, for example, a model of henhouse produced according to traditional carpenter s methods an old hens house. The author, Anna Siekierska, has moved out from Warsaw to settle in the bosom of nature and commune with it. This commune brings empathy towards elements of nature different from man. Michalina Bigaj created a self-portrait with a roe deer. This act evoked associations with paradise, innocence, fragility. Agata Kus in her painting rebels against the still functioning market for natural fur coats. To sew one you need to kill many minks, chinchillas, foxes or other beautiful animals which are innocent as a lamb. Now, when we have wonderful, thermo-insulating and pretty fabrics, do we really have to kill? Must there be farms where animals living in overcrowded cages are doomed to such a miserable fate? Natalia Bażowska made a film depicting the remarkable relationship between herself and a shewolf. Both of them make friends. The wolf licks the girl and lies trustfully next to her warm body. Without a doubt this work needs to be associated with the famous Joseph Beuys video-performance I like America, America likes me, when this cult, 20 th century artist flies to New York to lock himself in the gallery space with a coyote, symbolizing for him the primeval American culture. After a few days the animal gets tamed so much that it eats with him raw meat from one bowl. The coyote is a sacred, magical animal in Indian beliefs. Beuys wanted to draw the world s attention to the politi- 13

18 cal questions of the ownership of American land. The artist suggested new tendencies treating animals in a personal way. He had initiated many ecological ideas before. In the 60s in one of his actions, he paradoxically tried to explain painting to a dead hare; he admired thanks to reading the anthropologist, Rudolf Steiner s works the organization of bee society. What played an important role in the theory of his art is honey, which he believed to be an equivalent of human thought. The artist actively co-created the Green movement in Germany, and in 1982 he started the action of planting trees at the Documenta in Kassel. It was in the 60s that in politics and culture there appeared ecological philosophy and politics, which most strongly developed in Scandinavia. Half a century has passed. Politics and global economy are trying to appropriate ecological ideas. Ecological slogans are being used by politicians and traders; for instance shops with healthy food are popping up like mushrooms, although the food has little in common with health, and more with economy. Another thing is the so-called garden guerilla, sharply criticized for chaotic planting and subsequent lack of care for the plants. Not each action is then ecologically desired. Yet, young people are more and more conscious, they organize themselves in social groups, initiatives which in a bottom-up way promote and implement the ideas of harmonious coexistence with nature. The Orońsko exhibition features a shocking work by Ewa Pawlata Sub Rosa, which tells about ritual slaughter of animals. The artist built a decorative screen, similar to Muslim architectural constructions, behind which she placed a photographic album filled with the images of dead animals and blood. The viewers are moved. In some religions and cultural circles, animals are killed according to rules formulated centuries ago, when science knew little about the existence of bacteria or medicines that eliminate them. Ritual slaughter appeared mainly due to the need to preserve hygiene and food safety in the hot climate of Africa and the Middle East. Traditionalism makes Muslims or Jews still act according to old rules in new geographical circumstances. Religion is more important than life. Hmm Pawlata s installation is the artist s engaged voice in the political discus- sion of the problem which began to run through Polish media several months ago and so far has not found a positive solution, mainly because of the strong economic lobby of breeders. Several works deal with the question of pacifism. Katarzyna Leszko uses plastic rifles, spotlit with blue light to build a pyramid of chaotically discarded weapons. The object assumes a form of an unearthly, beautiful monument of apparently traumatic events. The artist enters into a dialogue with the monument tradition of Polish art after WWII. Urszula Pieregończuk creates a humorous, a little ironic film about the history of the Parabellum Luger pistol, complemented with three objects presenting the title gun. The work, shot in the found footage technique, is a perfect visual tale about a lethal tool which blends in with the contemporary pop culture so much that it sometimes becomes a decorative graphic or film gadget, serving our entertainment. Its real function killing has become oblique. The images of war, death or disaster are treated in our culture in the same way. Media news whose messages and images we absorb without fear or revulsion. It is against such culture that Mario Vargas Llosa rebels. Does undertaking such subject matter by young artists mean an awakening of pro-natural, ecological or pacifistic attitudes in society? These issues appeared in Polish art even earlier, in the 90s, especially in the circles of critical art, which however was developing in different economic and cultural conditions. Currently, at the time of mass and post-globalization culture, society is exposed to various forms of persuasion from the side of dominating ideologies. What constitutes the main threat is instrumental reason serving the system. Herbert Marcuse in his One Dimensional Man claimed that by producing both needs as well as the goods and services satisfying them, the system indoctrinates an individual. It reproduces itself in their mind as an entity shaping attitudes, habits of thinking and feeling 2. In this situation, what might be an alternative is sociological and engaged art, art posing questions, questioning, revealing and stimulating a discussion. The young usually strive for a change; they distance themselves from the existing culture, checking its functionality and honesty. They allow 14

19 themselves to be uncompromising, at the same time looking for their own themes, forms and ways of their realization. Some years ago, when there were many reviews of young art on the Polish art scene, twenty-some year old artists made staggering careers and very soon became stars, trying to equal their predecessors from the previous decade. At present the situation has changed. Artists join in the surrounding reality and the processes controlling it or rather characteristic for it in a more conscious way and without any complexes. They have chosen an artistic career often after graduation from other universities technological, musical or humanistic ones. They possess a large dose of knowledge and experiences, which allows them to create an appropriate intellectual context for their actions. What is a significant element of their art is the artistry of production, which we have highlighted giving the whole Triennial the name Kunszt, i.e. artistry, craftsmanship. At the same time this is the title of Daria Malicka s sculptural work. The inscription Kunszt was made of birch-tree wood in a font created by the artist, referring to handwriting or the art of calligraphy. The attention to the workmanship and to the form is a noticeable feature of this year s edition. It is further confirmed by Justyna Mędrala s huge, remarkable painting. The artist covered the surface of 16 square metres by grains of coal, which meander and glitter in the exhibition lights. The unique, sensual work, to which the author gave a philosophical context referring to the light and the view of the sky. She notices that due to the speed of light which reaches us from cosmos, we see images that are 8 minutes late. We can see the past. Keep away from fire, Urszula Knuz-Knopek s series of photographs also represents a superb level. Krystyna Lewandowska wrote: The artist enchants, she appears for a while only to vanish again, she whispers by screaming and dances without taking her feet off the ground, she is silent while imitating the piercing cries of nature. The artist becomes a Great Woman, Mother, man s Companion, Madwoman and Louse. In her photographs she depicts herself and her son as figures remaining in a remerkably intense relation with nature. Artur Rozen used his manual skills and exploited laws of phys- ics in the visual presentation titled Simulacrum; it is a term popularized by Jean Baudrillard meaning a representation simulating reality. Two glasses half-filled with water, with one glass upside down, is a prestidigitatory illustration of this term. The originator of the Young Triennial, Jan Berdyszak (died on 18 September 2014), wanted it to function as a springboard for the young artists career. Creating such an opportunity was particularly relevant in the 90s, when debuts were very difficult. Now, at the time of significant growth in possibilities of presenting art not only in Polish but also in foreign galleries, time of functioning a weak, but existing, art market, a system of scholarships, and especially residential stays for young artists in institutions of the whole world, completely new avenues have opened. However, I think that the Young Triennial in Orońsko, whose formula remains open to various media, will still be an important starting moment for the young generation of artists from the whole Poland. I would like to thank the curators: Leszek Golec, Jarosław Pajek and Michał Grabowski for their solid creative work. They have been touring Polish art academies looking at many proposals from which they ultimately chose 25 artists. I would like to thank the whole team for their contribution in organizing the exhibition, and to Dariusz Adamski for his engagement and beautiful projects. Endnotes: 1 Mario Vargas Llosa. Wolność i demokracja zabijają inteligentów. Z pisarzem rozmawia Maciej Stasiński, Gazeta Wyborcza 2014, October, no 243, p Paweł Jankiewicz, Sztuka zaangażowana, [online] [retrieved: 18 October 2014]. 15

20 16

21 17

22 1. Michał Fopp KUNST Pierwszym co widzimy w półmroku przestrzeni ekspozycji jest majaczący na przeciwległej ścianie napis Kunszt. Wykonany z drewnianych profili przez Darię Malicką we współpracy z rzemieślnikiem wydaje się być godłem i znakiem firmowym jednocześnie. Przywołane pojęcie kunsztu wprowadza nas od razu w środek dyskusji, które ogniskują problemy środowiska sztuki i charakteryzują jego problematyczną relację do zewnętrznej publiczności. Bo czy w czasach, kiedy z większym lub mniejszym rozgoryczeniem przyznaliśmy (czasem półgębkiem), że to co tworzą artyści może już dawno nie jest sztuką, ale czymś innym można jeszcze powoływać się na wartości związane z rzemieślniczym wymiarem pracy artystycznej? To zagranie trochę prowokacyjne i trochę nie fair. Podkreśla jednak niezwykle wysoki poziom warsztatowy zaprezentowanych prac. Może być też czytane jako subtelny komentarz do odświeżania wyświechtanych estetyk, wydobywania nie tylko zapomnianych mistrzów awangardy w ramach działań artystyczno-kuratorskich, ale i peryferyjnych zjawisk jak ginąca mieszanka rzeźby i typografii pozwalająca wyprodukować profile liter z takim kunsztem. W perspektywie widzimy Ucieczkę Urszuli Sępkowskiej jak powidok tradycyjnej figuracji. Naturalistyczna figura mężczyzny w starszym wieku wykonana zgodnie ze wszystkimi wymogami tradycyjnego rzemiosła odlewniczego. Pozostawiono nawet surowe szwy, by przekonać nas o rzemieślniczym aspekcie tej pracy. Podobnie flirt z naturalizmem i naturalnością pociąga Martynę Szwintę, ale jest znacznie bliższy bezpośrednich rozważań nad pozycją artysty. Jako komentarz do starej dyskusji o tworzącym i stworzonym, o urodzonym i twórcy bez matki (genitum, non factum) proponuje nam luksusowy produkt designerski korek do pępka. Gest o tyle subtelny, że obraca problem przeciw samemu sobie. Artystyczny problem ambicji twórczych i mit geniusza równego Bogu zostają skontrastowane z projektowaniem przemysłowym, które ze swojej natury jest anonimowe. Przemysł jest zawsze niewidzialny z punktu widzenia konsumenta i dlatego przysługuje mu tytuł bezpępkowego. Pracę artystki można więc czytać jako pytanie na temat pozycji i roli artysty w społeczeństwie przesuwającym się coraz bardziej do sfery przemysłu kulturowego nieodróżnialnego od innych nisz wytwórstwa, w których kunszt jako osobista relacja do produkowanego przedmiotu znika jak sen złoty. Kunszt może być czytany jako przywołanie całej gamy zjawisk mających miejsce w cieniu sztuki, a które współtworzą jej wysoki status. W cieniu liderów pozostają ci, którzy zmienią nieświadomie model produkcji: z artystycznego opartego na wewnętrznej sprzeczności drobnego producenta, ale pozwalającego na zachowanie indywidualizmu i logiki dobra luksusowego, na korporacyjny wykorzystujący twórcze siły, ale nie dający ani przestrzeni na własną ekspresję, ani na zbijanie kapitału symbolicznego. Staną się częścią kombinatu twórczych biznesów: grafikami, webdesignerami, post-producentami... W tym kontekście tykanie tysiąckilogramowej metalowej konstrukcji przypominającej zegar, zajmującej central- 18

23 ną pozycję w sali ekspozycyjnej, ale nie wskazującej żadnej pory, brzmi jak zegar z Maski szkarłatnego moru (The Masque of the Red Death). Praca Marcina Fabińskiego może wieszczyć, że dla jednych czas już upłynął, a dla drugich, że czas szturmować niedostępny Salon i doprowadzić do całkowitego przemeblowania zastanych stosunków. Odsyła w końcu do centrum debaty o roli instytucji, galerii i do kilku zjawisk wyznaczających granice pojęciowe tej dyskusji. 2. Dyskusji ciekawej, że przenikającej cały świat sztuki, ale manifestującej się w naszym polskim segmencie w sposób bardzo szczególny. Od jakiegoś czasu panuje moda na kolejne, z konieczności nieobiektywne próby diagnozy tego pola. Podejmował się tego Jakub Banasiak w tekście komentującym Warsaw Gallery Weekend w 2013 roku na motywach Dystynkcji Bourdieu. Chwilę wcześniej Sebastian Cichocki w katalogu Biennale Sztuki Młodych Rybie Oko 7 1. Pokusa jest zbyt wielka, ale pozwolę sobie tylko dodać kilka uwag i wpisać w ten kontekst pozycję młodego artysty. Być młodym nigdy nie jest łatwo, a być młodym artystą niebezpiecznie. Cichocki we wspomnianym tekście wymiguje się od tłumaczenia ze swoich z kolei wyborów kuratorskich, kreśląc pośpieszną mapę pola sztuki w oparciu o metodę Oskara Hansena. W konkluzji dochodzi do pierwszej wzmianki o zwrocie konserwatywnym, o którym było znacznie głośniej od premiery wystawy Co widać w Muzeum Sztuki Nowoczesnej i który rymuje się z nową plastyką, również od tego czasu szeroko dyskutowaną. Zwrot ma się charakteryzować przyjmowaniem przez młodych artystów postaw wycofanych, konformistycznych, skupionych na lokalności, podtrzymujących społeczne status quo. Sednem jest powrót do kategorii salonowych kunsztu właśnie, polotu, ale i mrocznych popędów, estetyzacji, indywiduacji, braku zaangażowania w realne spory oraz zerwanie z regułami historycznej awangardy i narcyzm sui generis. W skali makro zauważa, bardzo słusznie, że reguły gry sztuki współczesnej określa dziedzictwo i wpływ wielkiej trójcy Marcela Duchampa, który jako pierwszy zaczął wciągać w pole sztuki przedmioty doń wcześniej nie należące, Johna Cage a odpowiedzialnego przede wszystkim za zainteresowanie dźwiękiem, owocujące obec- nym boomem na sound art, i Roberta Smithsona ojca krytycznej turystyki, research art, fundatora figury artysty-przewodnika i prekursora ruchów miejskich. W skali mezo wskazuje na szczególną sytuację Polski w międzynarodowym krajobrazie sztuki współczesnej. Znajdujemy się w momencie ponownej diagnozy albo problematyzacji pola sztuki po okrzepnięciu na rynku międzynarodowym. Wiążę z tym podnoszenie zupełnie nowych tematów dyskusje o ubezpieczeniach społecznych, problematyzację relacji do instytucji, recepcji sztuki w mediach, adekwatność edukacji artystycznej, zakwestionowanie sensowności podziału mediów, problemy z appropriation art, a w końcu z obiegiem sztuki w sieci i domenie publicznej. Wizja którą szkicuje Cichocki to przejście od Dzikiego Wschodu do Mekki Kolekcjonerów. Jako jeden z czynników tej przemiany wskazuje wydobycie genealogii neoawangardy. Zjawisko o tyle istotne, że wielka trójca determinująca reguły gry na polu międzynarodowym, jeśli idzie o wpływ na praktykę artystyczną, jest u nas względnie nieobecna. Zamiast nich mamy rodzime nazwiska organizujące pole jak Zofia Kulik, jeśli mowa na przykład o rzeźbie w poszerzonym polu. Pytanie czy zewnętrzne spojrzenie nie poddaje nas swoistemu neoorientalizmowi w recepcji tej sztuki już nie egzotycznej, ale wciąż świeżej i nowej. W skali mikro jest oczywiście najciekawiej w tej perspektywie aktualność, w rozumieniu znaków tego co dopiero ma nadejść, jawi się raczej jako niekoherentna mozaika nurtów i postaw. To co łączy praktykę artystyczną młodych twórców to zasadniczy akt zerwania. Odcięcie się od odniesień do historii sztuki XX wieku, modernizmu i jego utopii. Zerwanie, które można rozumieć jako programową ignorancję (jako taką docta ignorantia), ale i lęk przed wpływem, który w kontekście utowarowienia sztuki zdaje się obiecywać nowe, zaskakujące strategie. Rezonuje ciekawie z tymi wywodami recepta na problemy związane z pozycją społeczną i materialną artysty, wystawiona przez Zofię Płoskę i Łukasza Rondudę w tekście Ekwiwalent pieniężny 2. Głoszą oni postulat otwarcia polskiej awangardy na strategie kultury masowej na własnych warunkach. Należy zdekonstruować podejrzenia, jakie żywimy wobec powiązań na styku sztuki i ekonomii i otworzyć się na strategie, jakie oferuje kultura masowa. Jako model takiego działania wskazują amerykański pop-art. Podkreślają 19