Nauka dla Biznesu, Biznes dla Nauki

Transkrypt

1 Założenia programowe konferencji Nauka dla Biznesu, Biznes dla Nauki Materiał wyjściowy do dyskusji Prezentowany materiał był przejrzany i zweryfikowany przez ponad dwadzieścia osób ze świata nauki i biznesu Opracowanie: Andrzej Rabczenko 10 grudnia 2013

2 Spis treści Założenia wstępne... 3 Uwagi:... 3 Uczelnia wyższa... 4 Centra Wiedzy (CW)... 4 Nadzór nad Uczelniami i Centrami Wiedzy... 5 Edukacja wyższa... 6 Licencjat... 6 Magisterium... 6 Doktorat... 7 Związek Centrów Wiedzy z Uczelnią... 7 Praktyki studenckie... 7 Kształcenie ustawiczne... 7 Centra Wiedzy Instytuty naukowe i badawcze... 8 Związek Centrów Wiedzy z Gospodarką... 8 Zadania społeczne Centrum Wiedzy... 8 Finansowanie... 9 Finansowanie edukacji... 9 Finansowanie badań... 9 Propozycja rozwiązań szczegółowych I. Struktura Uczelni II. Sposób studiowania III. Badania naukowe IV. Inne aktywności Centrów Wiedzy V. Związek z Gospodarką Edukacja Transfer wiedzy ANEKSY A1. Kontrola metod i poziomu nauczania A2. Centra Kompetencji A3. Związki Uczelni A4. Projekty kluczowe A5. Spółki A6. Bank finansujący studiujących (Bank Edukacji Narodowej) A7. Repozytorium Własności Intelektualnej (RWI) A8. Upowszechnianie zaawansowanej wiedzy A9. Współpraca Uczelni z absolwentami (IdeAGORA)

3 Gospodarka-Edukacja-Nauka Efektywne połączenie trzech, zasadniczych dla społeczeństwa, obszarów aktywności: Gospodarki, Edukacji i Nauki (GEN) jest racją stanu RP. Polacy, którzy aspirują do dobrobytu państw, których zasobność wynika z gospodarki opartej na nowoczesnych technologiach i innowacjach produktowych, muszą mieć system, w którym wszystkie te komponenty będą ze sobą współdziałały. Innowacyjność gospodarki jest kluczem do przyszłości, do konkurencji wyrobów i usług na globalnym rynku, do zwiększenia wydajności pracy, pełnego zatrudnienia, zwiększenia wynagrodzeń i większych wpływów do budżetu. Stan nauki w Polsce, wyższej edukacji i związku nauki z gospodarką jest precyzyjnie opisany w raportach publikowanych od paru lat, sygnowanych przez takie osoby jak: prof. Jacek Guliński, min. Michał Boni, prof. Ryszard Pregiel, prof. Krzysztof Rybiński, prof. Jerzy Hausner, prof. Witold Orłowski. Powstały dwa opracowania o nazwie strategia 2020: jedno sygnowane przez Ernst&Young i Instytut Badań Systemowych, drugie przez Fundację Rektorów Polskich. W obu zawarta jest również fotografia stanu obecnego. Nie ma zatem potrzeby wyjaśniać, ani powtarzać opinii o dość katastroficznym obrazie sytuacji. W tej sprawie zabiera również głos Komisja UE w szczególności w komunikatach i raportach do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Wszystkie te opracowania podkreślają rozbieżność między celami i wartościami akceptowanymi przez środowiska uczelniane (naukowe), a środowiskami gospodarczymi. Wszystkie głosy podkreślają konieczność integracji tych środowisk i konieczność regulacji prawnych oraz odpowiednich systemów wspierających współpracę na rzecz lepszej edukacji generalnie, a w szczególności w zakresie przedsiębiorczości, działania na rzecz podniesienia innowacyjności gospodarki itp. Wszystkie zwracają również uwagę na wagę współpracy z absolwentami i rolę uczelni jako instytucji kształcenia ustawicznego. W sprawie związku między nauką, edukacją i gospodarką wypowiedział się Parlament Europejski w formie rezolucji 1, w której stwierdza, że rozumie problem oraz przedstawia szereg wezwań i apeli do państw członkowskich, jak na przykład: Parlament Europejski wzywa państwa członkowskie do mobilizacji i przyjęcia konkretnych środków, jeżeli ramy prawne i finansowe nie zachęcają lub, co gorsza, zniechęcają uczelnie do podejmowania wysiłków zmierzających do zbliżenia ze środowiskami biznesowymi; podkreśla, że dialog między uczelniami a przedsiębiorstwami nie musi ograniczać się wyłącznie do sektorów matematyki, badań i technologii, lecz musi dotyczyć wszystkich dziedzin, na przykład nauk humanistycznych; W jednym z dokumentów 2 Komisja UE zajmuje się nauczaniem przedsiębiorczości i przekazuje szereg odkrywczych tez w rodzaju: Inwestowanie w kształcenie w zakresie przedsiębiorczości jest jedną z najbardziej opłacalnych inwestycji, jakie Europa może poczynić. 1 Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 20 maja 2010 r. w sprawie dialogu środowisk akademickich z przedsiębiorcami: nowego partnerstwa na rzecz modernizacji uczelni w Europie (2009/2099 (INI)) ; (2011/C 161 E/15) P7_TA(2010) Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów; Plan Działania na Rzecz Przedsiębiorczości do 2020 r. Pobudzanie ducha przedsiębiorczości w Europie. Bruksela, dnia COM(2012) 795 final

4 W innym dokumencie, wydanym w listopadzie , pt. Inwestowanie w umiejętności na rzecz lepszych efektów społeczno-gospodarczych, Komisja przedstawia plan koniecznych zmian w systemach edukacji państw członkowskich. Komisja wprowadza nowe hasła jak Unia Innowacji i Inteligentny Rozwój. Stan innowacyjności UE opisuje komunikat z marca 2013, a podsumowuje go prezentowana poniżej ilustracja 4 (dla Polski szczególnie wymowna). Źródło: Komunikat Komisji Do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego I Komitetu Regionów; Stan Unii innowacji na 2012 r. przyśpieszenie zmian; Bruksela, dnia , COM(2013) 149 final Nauka i edukacja jest potrzebna polskiej społeczności jak tlen. Jest to podstawowy element niezależności gospodarczej, a dalej bytu jako narodu. Każda gospodarka oparta jest na wiedzy. Różnicą między Szwajcarią, a Polską jest to, że gospodarka Szwajcarii jest oparta na wiedzy najnowszej. Chcąc włączyć nasze społeczeństwo do klubu społeczeństw o poziomie indeksu jakości życia powyżej 150 musimy rewolucyjnie zmienić relacje między gospodarką, a edukacją i nauką, w taki sposób, by mogły wzajemnie się napędzać. System GEN musi mieć taką konstrukcję, by zachowując ewidentne odrębności, inne normy i obyczaje ludzi pracujących na rzecz tych poszczególnych komponentów, spowodować powstawanie naturalnych relacji prowadzących do synergii w osiąganiu założonych celów. Kompleksowe przemodelowanie obecnego układu jest potrzebą chwili. Przedstawione propozycje zmian systemowych mają na celu wypracowanie rozwiązań, dzięki którym autonomiczna edukacja i autonomiczna nauka będą związane z gospodarką w naturalny, harmonijny sposób, dając w efekcie 3 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Nowe podejście do edukacji: Inwestowanie w umiejętności na rzecz lepszych efektów społeczno-gospodarczych; Strasburg, dnia r. COM(2012) 669 final 4 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: Stan Unii innowacji na 2012 r. przyśpieszenie zmian; Bruksela, dnia COM(2013) 149 final 2

5 możliwość dołączenia do czołówki państw technologicznych. Przykład Finlandii i Izraela wskazuje, że przy prawidłowym nakreśleniu narodowej strategii działania wraz z podporządkowanymi jej posunięciami taktycznymi jest to możliwe. W naszym zamierzeniu jest wywołanie dyskusji, ale nie na zasadzie to nie przejdzie, to nie ma sensu, czy już gdzieś to zastosowano?. Od adwersarzy i zwolenników oczekujemy krytyki konstruktywnej: proponuję by to rozwiązanie zastąpić takim, bowiem. Od tej dyskusji zależy przyszłość Polski; kraju czeladników czy kraju inżynierów? Założenia wstępne Polska potrzebuje ludzi o otwartych poglądach, przedsiębiorczych, posiadających wiedzę i umiejętności. Kierunek gospodarki to gospodarka nowych technologii, zatrudniająca wysoko kwalifikowanych pracowników; gospodarka globalna, ze zrównoważonym wkładem do globalnego rynku zarówno materialnym jak intelektualnym. Dla tak postawionego zagadnienia gospodarka musi zacząć eksploatować zasoby intelektualne i materialne obszaru nauki, a obszar edukacji winien sprostać tym wyzwaniom. Propozycja System GEN to postulaty zmian prowadzących do: Solidnej edukacji dostosowanej do potrzeb społecznych. Badań naukowych na światowym poziomie otwartych na związki z biznesem. Gospodarki wykorzystującej polskie zasoby obszaru nauki i edukacji. Niezbędnym jest określenie strategicznych celów, a jednocześnie prowadzących do nich zmian na poziomie taktycznym. Uwagi: 1. System jest propozycją, jednak dla prostoty napisany jest w czasie teraźniejszym i trybie oznajmującym. 2. W propozycjach umieszczone są również określenia i rozwiązania obecnie obowiązujące są one przywołane dla utrzymania spójności obrazu. 3. System tylko w kilku elementach wymaga zmian rewolucyjnych, do większości rozwiązań można dojść poprzez ewolucję, nie niszcząc struktur obecnych lecz je przekształcając lub tworząc struktury równoległe. 4. Obecna debata ma wskazać strategiczne cele działania, a jednocześnie cele taktyczne i priorytety realizacji. 3

6 Uczelnia wyższa Uczelnia wyższa jest instytucją, której przedmiotem działania jest edukacja na wyższym poziomie. Uczelnia wyższa (dalej Uczelnia) jest nazwą zastrzeżoną dla instytucji spełniającej pewne warunki statutowe i wpisanej do oficjalnego rejestru Uczelni. Wpis do rejestru oznacza pozytywną ocenę takiej instytucji przez Państwową Komisję Akredytacyjną. Poszczególne programy kształcenia podlegają monitorowaniu i kontroli, w szczególności kontrolowaniu efektów nauczania poprzez sprawdzanie wiedzy i umiejętności między założonymi, a uzyskanymi wynikami kształcenia, przez Komisje Środowiskowe oceniające poziom nauczania w konkretnych obszarach wiedzy. Uczelnia jako instytucja użyteczności publicznej, jest zwolniona z wszelkich danin na rzecz skarbu państwa (zerowy płatnik VAT, 0% CIT, PCC, itp.); donacje i darowizny na rzecz Uczelni są kosztem dla donatora (darczyńcy); może otrzymywać zadeklarowane 1% PIT; nie podlega trybowi zamówień publicznych. Uczelnia może być zorganizowana w formie federacji wydziałów nauczających w określonym obszarze wiedzy. Uczelnia w swoim obrębie może posiadać odrębnie finansowane Centra Wiedzy, a także inne wyodrębnione jednostki organizacyjne potrzebne dla jej funkcjonowania (np. biblioteka) lub przynoszące dochód przeznaczany na cele statutowe. Struktura Uczelni może być monolityczna; podzielona na jednostki organizacyjne mające ułomną osobowość prawną; lub mieć charakter holdingu zarządzając podmiotami o odrębnych osobowościach prawnych. Uzasadnienie: Uczelnia to instytucja zaufania publicznego. Wraz z proponowanymi przywilejami musi iść równolegle kontrola i monitoring działalności Uczelni w szczególności w odniesieniu do jej rezultatów: wiedzy i umiejętności absolwentów. Absolwenci oprócz wiedzy ogólnej i teoretycznej o przedmiocie winni posiadać wiedzę praktyczną i umiejętności, ważne z punktu widzenia ich samych jako przyszłych pracowników. Autonomia Uczelni niepodważalnym kanonem, ale studiujący muszą mieć pełne zaufanie do standardów nauczania. Pracodawcy powinni mieć wpływ zarówno na programy nauczania, jak też na ocenę rezultatów kształcenia między innymi poprzez system akredytacji dokonywanych przez Komisje Środowiskowe. Uczelnia jest swoistym przedsiębiorstwem usługowym kształtującym wiedzę, umiejętności i kulturę przyszłego pracownika. Profile nauczania powinny być dopasowane do wymogów rynku pracy przede wszystkim w dbałości o dobro absolwentów. Centra Wiedzy (CW) Centrum Wiedzy (CW) to samodzielna instytucja wpisana do Rejestru Centrów Wiedzy, która może funkcjonować jako: Instytut naukowy lub badawczy; Centrum Zaawansowanych Technologii; Centrum B+R; Centrum Monitoringu zjawisk politycznych, socjologicznych, ekonomicznych czy kulturowych; Klinika medyczna; Klinika prawna Instytucja, by uzyskać status CW musi spełniać określone wymogi statutowe oraz poddać się zewnętrznemu monitorowaniu i kontroli, w szczególności w odniesieniu do poziomu efektów prowadzonych prac. CW mają prawo prowadzić prace magisterskie w kooperacji z wybraną Uczelnią oraz prowadzić (lub współprowadzić) studium doktoranckie. 4

7 CW może mieć jedną siedzibę lub kilka oddziałów, może mieć także strukturę rozproszoną łącząc działania laboratoriów usytuowanych w różnych centrach wiedzy. Centrum Wiedzy jako instytucja zaufania publicznego i użyteczności publicznej, jest zwolniona z wszelkich danin na rzecz skarbu państwa (zerowy płatnik VAT, 0% CIT, PCC, itp.); donacje i darowizny na rzecz Uczelni są kosztem dla donatora (darczyńcy); może otrzymywać zadeklarowane 1% PIT; nie podlega trybowi zamówień publicznych. Status CW może uzyskać organizacja wewnątrz Uczelni (np. część naukowa wydziału), jak też organizacja niezależna: instytut PAN, instytut badawczy czy np. Think-Tank działający w formie spółki prawa handlowego pod warunkiem statutowego zapisu działania nie-dla-zysku. CW mają pełną lub ułomną osobowość prawną. Wprowadzenie nowej organizacji pod nazwą Centrum Wiedzy ma na celu zrównanie ośrodków naukowych, zorientowanych na poszerzanie istniejącej wiedzy, z ośrodkami, które wiedzę doskonalą i tymi, które wiedzę tylko kumulują i tymi które istniejącą wiedzę przetwarzają na użytek społeczny. Te rodzaje działań są równocenne z punktu widzenia przydatności społecznej i z punktu widzenia kształcenia. Obecny system często zmusza do tworzenia nauki przyczynkowej lub wręcz pseudonauki tylko z powodów biurokratycznych. Wiedza inżynierska zamieniająca się w unikalne konstrukcje nie musi być podlewana sosem naukowości, tak jak głęboka wiedza o kulturze pewnych narodów nie musi wynikać z badań naukowych nad specyficznymi problemami, ale z rzetelnej kompilacji. Nadzór nad Uczelniami i Centrami Wiedzy Nadzór nad Uczelniami i Centrami Wiedzy jest dwupłaszczyznowy pierwszy to nadzór wewnętrzny poprzez odpowiednio dobrane rady dydaktyczne czy naukowe; drugi to nadzór zewnętrzny prowadzony przez wyspecjalizowane instytucje. Nadzór wewnętrzny: Ten nadzór regulowany jest przez statut danej instytucji, jednak pewne, minimalne postanowienia co do liczebności i składu rad nadzorujących winny być zapisane w prawie jest to związane z nadaniem danej instytucji statusu, a co z tym związane przywilejów fiskalnych. Statut winien określić na przykład umocowanie senatu Uczelni jako reprezentacji pracowniczej czy też rad naukowych oraz konsultacyjnych instytutów. Powiązanie kierownictwa związane z działaniem rad nadzorczych, rad naukowych i dydaktycznych, czy senatu definiuje statut danej organizacji. W okresie przejściowym ustawa mogłaby narzucać np. procentowy udziały w radzie naukowych młodych pracowników czy zewnętrznych praktyków. Nadzór zewnętrzny prowadzony jest dwojako: Nadzorem pionowym, formalnym, zajmuje się Polska Komisja Akredytacyjna (PAK) i MNiSW, które po zweryfikowaniu opinii PAK dokonuje wpisu do rejestrów. Nadzorem poziomym, środowiskowym, zajmują się Komisje Środowiskowe afiliowane i zarejestrowane przez MNiSW, powoływane przez ogólnokrajowe stowarzyszenia zawodowe i twórcze, komitety PAN, a także przez związki gospodarcze i stowarzyszenia pracodawców. Komisje Środowiskowe formułują postulaty dotyczące programów i metodyki nauczania oraz sugerują podjęcie projektów badawczych i rozwojowych Akredytacje dokonywane przez Komisje Środowiskowe są dobrowolne, wynik ich oceny podawany jest do publicznej wiadomości tylko w formie pozytywnej (np. wydział X ma akredytację komisji Y i komisji Z). PAK bierze pod uwagę opinie Komisji Środowiskowych w swojej opinii. 5

8 Istotnym novum jest propozycja wprowadzenia Komisji Środowiskowych akredytujących określone obszary kształcenia czy uprawianej działalności poznawczej. Takie ogólnopolskie komisje pozwolą na prawdziwe i skuteczne porównanie wyników kształcenia w różnych uczelniach, jak też poziomu prowadzenia prac naukowych i innych wykonywanych w Centrach Wiedzy. Działalność tego typu komisji jest jednym z głównych powodów wysokiej rangi uniwersytetów w USA. Edukacja wyższa Edukacja wyższa realizowana jest na trzech poziomach: 1) Licencjat 2) Magisterium 3) Doktorat Licencjat Edukacja na poziomie licencjatu odbywa się w Uczelniach. Podstawowym celem licencjatu jest przygotowanie do zawodu wymagającego specjalistycznego kształcenia w szerszym wymiarze. Uczelnia przedstawia informację jaką wiedzę i umiejętności oraz kwalifikacje do zawodu otrzymuje absolwent na danym kierunku i jakie absolwent ma szanse zatrudnienia. Dopuszcza się studia licencjackie rozwojowe, nieprzygotowujące do zawodu pod warunkiem odpowiedniej o tym informacji. Podstawowa (wymagana formalnie) kadra dydaktyczna jest liczebnie niewielka, bowiem edukatorami są osoby angażowane na podstawie kontraktów. Nauczyciele kontraktowi to pracownicy naukowi Centrów Wiedzy oraz praktycy. Podstawowym kryterium kwalifikacji nauczyciela nie jest tytuł naukowy, ale umiejętność przekazywania wiedzy i tworzenia sytuacji edukacyjnej powodującej chęć rozwoju uczestników kursu. Decyzja o studiowaniu wyższym, to jest o poszerzaniu wiedzy i umiejętności w wybranym przez studenta kierunku winna być świadoma. Kandydat na studia powinien, oprócz przeżycia swoistych uroków studiowania, uzyskać konkretną wartość w postaci przygotowania do zawodu. Fakt nadprodukcji europeistów, politologów, czy biotechnologów jest marnowaniem czasu zainteresowanych, marnowaniem społecznych pieniędzy, a także przemilczeniem ze strony Uczelni odpowiedzialnej przecież również za losy absolwentów. Magisterium Specjalistyczne nauczanie na poziomie magisterium wymaga posiadania licencjatu i, ewentualnie, zdania specyficznych dla danej specjalności testów kompetencyjnych. Magistrant uzgadnia profil kształcenia z wybranym przez siebie promotorem w konkretnym Centrum Wiedzy afiliowanym do odpowiedniej Uczelni. Program studiów jest uzgadniany z odpowiednim wydziałem Uczelni i elastycznie kształtowany przez prowadzącego pracę i studenta. Praca magisterska to efekt już dojrzałego wyboru. Magister winien mieć dogłębną wiedzę w dziedzinie, a także nauczyć się funkcjonować w środowisku, które w przyszłości będzie go wspierać w ciągłym doskonaleniu wiedzy i umiejętności. Uczelnie nie muszą we wszystkich obszarach wykładanej na poziomie licencjatu wiedzy posiadać odpowiadające Centra Wiedzy. Przejście do innej Uczelni dla studiowania na poziomie magisterium powinno być promowane (w USA w niektórych uczelniach USA istnieje formalny zakaz studiów na I i II poziomie w tej samej uczelni). 6

9 Doktorat Doktorat to studia połączone z koniecznością wykonania zakończonej sukcesem pracy naukowej. Wykonywany jest w Instytucie, przy czym dobór kursów koniecznych do zaliczenia części edukacyjnej zależy w dużej mierze od promotora pracy doktorskiej i doktoranta. Studia prowadzone są formalnie przez Studium Doktoranckie usytuowane w obrębie Uczelni lub przy konkretnym Centrum Wiedzy lub ich konsorcjum. Doktorant może wykonywać swoją pracę w ramach projektu, którego jest uczestnikiem. Jedyną różnicą w odniesieniu do obecnego systemu jest poddanie pod dyskusję możliwości wykonywania pracy doktorskiej będącej dziełem inżynierskim lub kompilacyjnym. Związek Centrów Wiedzy z Uczelnią Centra Wiedzy nie podlegające Uczelni, prowadząc magisteria są afiliowane przy Uczelni. Absolwent otrzymuje dyplom ukończenia danej Uczelni z wymienieniem nazwy Centrum. Ta sama procedura może obowiązywać w przypadku doktoratów. Praktyki studenckie Uczelnie mogą prowadzić programu nauczania w systemie CO-OP, w którym studenci mogą odbywać nawet kilka 4-ro lub 6-cio miesięcznych praktyk w przedsiębiorstwach, będących elementem studiów. Uczelnia uzgadnia z przyjmującym przedsiębiorstwem program praktyk nakładającym konkretne obowiązki na przedsiębiorstwo jak też i na studenta. Praktykant zachowuje na czas praktyki status studenta. Przedsiębiorstwo przyjmujące praktykanta wypłaca mu stypendium wolne od podatków i innych narzutów. Model CO-OP jest popularny np. w Kanadzie i spełnia swoje zadanie. W efekcie przedłużonego okresu studiowania uzyskuje się świadomego co do swojej przyszłości absolwenta, bowiem często przyjmujące zakłady pracy przedstawiają mu ofertę zatrudnienia. Uzyskuje on również solidne referencje, które umieszczone w CV dają lepszą płaszczyznę startową poszukiwania pracy. Kształcenie ustawiczne Uczelnia jest instytucją nauczania ustawicznego. Uczelnie i Instytuty pozauczelniane przygotowują kursy o tematyce stosownej do ich zakresu kompetencji. MNiSW wyznacza agencję, która zestawia katalog kursów przedstawiając go do publicznej wiadomości. Zgodnie z założeniami opracowywanego obecnie przez Collegium Mazovia projektu IdeAGORA studia na poziomie licencjatu i magisterium są wstępem do kształcenia ustawicznego. Absolwenci mają prawo żądać od macierzystej Uczelni opieki nad ich kompetencjami poprzez przygotowywanie kursów rozszerzających i aktualizujących wiedzę przekazywaną w trakcie studiów podstawowych. Uczelnie, jako najbardziej fachowe instytucje kształcenia mogą w sposób naturalny przejąć dość nieuporządkowany rynek kursów dokształcających. Jednocześnie zobowiązanie do kształcenia podyplomowego jest szansą na dodatkowe dochody Uczelni, bowiem tego typu świadczenia są płatne. 7

10 Centra Wiedzy Instytuty naukowe i badawcze Tematyka badań naukowych i innych działalności prowadzonych w Centrach Wiedzy, w szczególności w instytutach naukowych i badawczych, jest ograniczona wyłącznie statutem i polityką określoną przez Radę Naukową i realizowaną przez dyrektora. Administracja państwowa ma wpływ na specyficzne kierunki badań i tematykę konkretnych projektów jedynie poprzez ustanowienie priorytetów w rządowych agencjach finansujących badania oraz poprzez zamawiane projekty. Dotyczy to w równej mierze nie prowadzących badań naukowych sensu stricto Centrów Wiedzy, których zakres działalności w przeważającej mierze zależeć będzie od zapotrzebowania na ich usługi. Związek Centrów Wiedzy z Gospodarką Każde Centrum Wiedzy, a w szczególności instytuty naukowe, winno mieć w swojej strukturze wyspecjalizowane Biuro Transferu Wiedzy (BTW) lub czynną umowę o współpracy z BTW innej jednostki. BTW stymuluje badania zmierzające do komercjalizacji wyników, kojarzy poszczególne laboratoria z przedsiębiorstwami, powołuje zadaniowe zespoły B+R służące sprawdzeniu koncepcji projektów mogących mieć charakter komercyjny, finansuje (lub współfinansuje) realizację modelowych i prototypowych technologii. W radach CW winni zasiadać praktycy w określonym statutem procencie. Centra B+R i biura projektowe mające statut CW, działające przede wszystkim dla zewnętrznych zleceniodawców, są naturalnym zapleczem wykonawczym w procesie sprawdzanie koncepcji na rzecz rozwiązań powstałych w instytutach oraz przedsiębiorstwach. Podstawowym problemem łączności nauki z gospodarką jest brak profesjonalnych, odpowiednio finansowanych o biur transferu wiedzy. Najbardziej istotny element zamiany pomysłu w produkt to proces sprawdzenia koncepcji stworzenia modelu rozwiązania, prototypów, kończący się sformułowaniem oferty biznesowej. W tym celu BTW organizuje celowy zespół (w którym twórca zwykle jest tylko konsultantem) finansuje jego działalność, a w razie sukcesu przedsięwzięcia doprowadza do kontraktu wprowadzającego rozwiązanie do praktyki. W Izraelu każda uczelnia posiada swoją commercial arm w postaci sprawnego biura zajmującego się fachowo kontaktami z przemysłem, ochroną i obroną praw uczelni i twórców. Zadania społeczne Centrum Wiedzy Każde Centrum Wiedzy, a w szczególności instytuty naukowe prowadzi działalność popularyzacyjną swojej dziedziny poprzez prezentacje w mediach. Prowadzi również żywą monografię zawierającą bieżący stan wiedzy danej dziedziny oraz powiązania z dziedzinami pokrewnymi. CW przygotowuje wykłady dla nauczycieli dla Telewizji Internetowej Nauka (TIN), w której oprócz uzupełniania ich wiedzy przedstawia się propozycje konkretnych modułów lekcyjnych oraz pomoce naukowe. Centrum Wiedzy może ubiegać się o status Centrum Kompetencji, w którego ramach przedstawia raporty dla administracji państwowej i samorządowej, stowarzyszeń gospodarczych, zawodowych i twórczych o szansach i zagrożeniach związanych z konkretną dziedziną; przedstawia niezależne opinie i ekspertyzy. 8

11 Finansowanie edukacji Finansowanie Edukacja wyższa finansowana jest z czesnego studentów. Student może otrzymać odpowiednie stypendium w formie kredytu od wyspecjalizowanego banku. Bank (BEN) udziela kredytu analizując dotychczasowe wyniki nauczania kandydata, wynik egzaminu wstępnego na Uczelnię oraz jego postępy nauki w czasie studiów. Czesne przekazywane jest bezpośrednio do odpowiedniej Uczelni. Kredyt spłacany jest z części podatku PIT płaconego przez kredytobiorcę. W przypadku wyjazdu za granicę kredytobiorca musi zwrócić kredyt w stosownym terminie. Uczelnie wyznaczają wysokość czesnego samodzielnie uwzględniając zróżnicowane koszty kształcenia na poszczególnych kierunkach. Kształcenie kosztuje, natomiast przyswojona wiedza staje się prywatną własnością. Proponowane rozwiązanie to praktycznie studia bezpłatne, ale tylko dla osób podejmujących pracę w Polsce. Nie ma powodu, by polscy obywatele finansowali wykształcenie fachowcom, powiększających dobrobyt innych krajów. Ważnym jest samodzielne ustalanie czesnego przez Uczelnie, bowiem dopasowywanie kosztów kształcenia do wydumanych wskaźników kosztochłonności narzucanych rozporządzeniem ustanawiającym skomplikowany algorytm (z ponad 60-cioma współczynnikami) obliczania dotacji na głowę studenta jest jedną z przyczyn obniżania poziomu edukacji wyższej. Finansowanie badań Badania finansowane są przez wyspecjalizowane agencje rządowe NCBiR, NCN i inne instytucje sponsorujące naukę, przez przedsiębiorstwa oraz w ramach budżetu odpowiednich ministerstw. Ministerstwa w konsultacji ze związkami przedsiębiorców tworzą strategiczny plan badań naukowych. W ramach tego planu ministerstwa realizują cele w kilku trybach: Zamówienia na prowadzenie badań w określonej dziedzinie. Zainteresowane ministerstwo przekazuje dotację podmiotową dla Centrum Wiedzy. Jest to niezbędne w przypadku, gdy w kraju nie ma bezpośrednich interesariuszy pewnej dziedziny wiedzy, ale koniecznym jest posiadanie dostępnych specjalistów w którejś dziedzinie (badania kosmosu, oceanologia, języki Środkowej Afryki ). Jest to również niezbędne w przypadku konieczności utrzymywania pewnych zasobów jak biblioteki, zbiory czy muzea. Finansowanie projektów istotnych dla państwa. Tworzenie zespołów zadaniowych dla rozwiązania konkretnego zadania. Finansowanie i organizacja na wzór projektów Manhattan, Apollo czy Human Genome. Przykładem takiego celu to zwalczanie potencjalnych epidemii (borelioza, grypa, mukowiscydoza ). Tego typu finansowanie nie podlega prawu o zamówieniach publicznych ani innym trybom konkursowym. Instytucja finansująca przydziela do projektu nadzór merytoryczny i finansowy. Współfinansowanie projektów istotnych z punktu widzenia lokalnej gospodarki. Finansowanie prowadzone poprzez specjalne agencje i nadzorowane przez odpowiednie BTW. Obejmuje ono pokrycie kosztów badań prowadzonych w Instytucie. W przypadku powodzenia projektu następuje rozłożony w czasie zwrot nakładów dla odtworzenia funduszu. Państwowe agencje finansujące naukę działają poprzez swoich merytorycznych pracowników współpracujących z Centrami Wiedzy, którzy pomagają we właściwym sformułowaniu wniosku. Nad wykonywanym projektem czuwa desygnowany przez agencję pracownik merytoryczny akceptujący istotne modyfikacje wykonywania, elastycznie dopasowując projekt do potrzeb wynikających z postępu prac. Uzyskanie zamówienia agencji oznacza uzyskanie dodatkowych funduszy dla Instytutu z przeznaczeniem na fundusz prac własnych o tematyce ustalanej przez dyrektora Instytutu i akceptowanej przez Radę Naukową Instytutu. Konkretny procent przekazywany jest również na działalność Biura Transferu Wiedzy z którym współpracuje Instytut. 9

12 Propozycja rozwiązań szczegółowych I. Struktura Uczelni 1. Organizacja Uczelni publicznej powinna być zbliżona do organizacji spółki akcyjnej. Wówczas władzę nad Uczelnią sprawuje Rada Nadzorcza składająca się z przedstawicieli stowarzyszeń zawodowych, organizacji przemysłowych, lokalnego samorządu i (ewentualnie) przedstawiciela MNiSW. W posiedzeniach uczestniczą przedstawiciele Senatu Uczelni. Rada Nadzorcza powołuje zarząd uczelni: Rektora, Prorektorów i Kanclerza. Senat pełni rolę reprezentacji pracowników i jest organem opiniującym zarządzenia rektora oraz działalność kanclerza. Rada Nadzorcza w swoich uchwałach bierze pod uwagę opinie Senatu. Podział obowiązków między Rektorem, a Kanclerzem określa statut, ale Kanclerz winien być profesjonalnym menedżerem z dużymi uprawnieniami związanymi z zarządzaniem Uczelnią, podczas gdy Rektor ma funkcje reprezentacyjne i zajmuje się jej zadaniami merytorycznymi. W wyborze członków Rady Nadzorczej istotną rolę odgrywa stowarzyszenie absolwentów danej Uczelni. Uczelnia (inaczej niż przedsiębiorstwo) nie może być efemerydą, jej marka i długowieczność jest bardzo ważnym walorem, jednak musi podlegać ciągłej zmianie dostosowując się do warunków i potrzeb odbiorców produktu. Podporządkowanie kierowania uczelnią rektorom z wyboru kadry naukowej i studentów powoduje, że uczelnia staje się uczelnią profesorów, a nie instytucją wbudowaną w społeczeństwo, którego jest częścią. Uczelnia publiczna jest publiczną własnością, a Rada Nadzorcza ma reprezentować publicznych interesariuszy. W szczególności wybór rektora z grona profesorskiego danej uczelni często powoduje petryfikację struktury Uczelni i doprowadza do swoistego chowu wsobnego ze wszystkimi tego konsekwencjami. Kierownik wybierany przez pracowników z natury rzeczy będzie bardziej dbał o swoich wyborców, a nie kierował się interesem organizacji Zasadniczym pionem Uczelni jest pion dydaktyczny składający się z podstawowych jednostek organizacyjnych: wydziałów i szkół. Kierowników tych jednostek dziekanów i prodziekanów oraz dyrektorów powołuje Rektor biorąc pod uwagę opinie rad wydziałowych. Uczelnia jako całość jest administrowana przez centralną administrację, a każdy wydział i szkoła ma własną komórkę administracyjną podległą macierzowo centralnej administracji i kierownikowi jednostki organizacyjnej. W przedstawionej koncepcji odrzuca się dogmat uniwersytetu humboldtowskiego, w którym wyższą edukacją mogą zajmować się tylko naukowcy. Dostęp do komplementarnej wiedzy w stosunku do 5 Stanford University (prawna nazwa to The Board of Trustees of the Leland Stanford Junior University) od roku założenia (1891) kierowało zaledwie 10-ciu prezydentów (obecny został mianowany w 2005) nominowanych przez 35-cio osobową radę nadzorczą tego uniwersytetu. W stanowych uniwersytetach USA prezydent uczelni powoływany jest zwykle przez radę zarządzającą nominowaną przez parlament stanu. 10

13 wykładu akademickiego jest obecnie otwarty, a system blokowy nauczania 6 może ułatwić import nauczycieli akademickich spoza Uczelni. Szczególnie na poziomie licencjackim bezpośredni styk z zaawansowanymi badaniami naukowymi nie jest konieczny. Dopiero nauczanie na drugim, magisterskim poziomie powinno być związane z aktualnie prowadzonymi badaniami naukowymi, a trzeci poziom, doktoratu, winien być usytuowany w konkretnym Centrum Wiedzy. 3. Wydział (szkoła) może mieć tzw. ułomną lub wręcz pełną osobowość prawną, niezależnie gospodarując swoim budżetem, podejmując własne decyzje personalne i w ramach zwykłego zarządu. Administracja centralna w takim przypadku ma funkcję monitorującą i kontrolną; zatwierdza plany rozwoju, koordynuje wspólne działania, ma głos rozstrzygający przy decyzjach trwale zmieniających strukturę majątkową. Takie rozwiązanie będzie skuteczne w dużych uczelniach pozwoli na różnicowanie kosztów dydaktyki w odniesieniu do specyfiki wydziału (szkoły). Jest to de facto struktura holdingowa pozwalająca na elastyczny sposób zarządzania uczelnią. 4. Każdy wydział może ustanowić inną wysokość czesnego dopasowując je do warunków popytu i podaży oraz prawdziwych kosztów kształcenia. Wraz z ustanowieniem pozawydziałowej kontroli jakości nauczania powoli będzie eliminować słabe elementy nauczania zastępując je większą specjalizacją. Wysokość czesnego musi mieć związek z kosztem nauczania. Odgórne wskaźniki powodują patologie ograniczanie kosztów rzeczowych na rzecz wynagrodzeń, ukrywanie niektórych kosztów w grantach badawczych itp. Chodzi o umożliwienie zdobycia przez absolwenta najlepszej wiedzy i umiejętności bez względu na cenę, a nie wydanie dyplomu możliwie najniższym kosztem. 5. Pracownikami dydaktycznymi uczelni są osoby zatrudnione na stałe w pionie dydaktycznym oraz, w większości, osoby zatrudnione na kontraktach. Kontraktowi pracownicy dydaktyczni rekrutują się z najbliższego środowiska naukowego, ale również są to osoby związane z praktyką gospodarczą (traktując jako praktyków pisarzy, prawników, nauczycieli, lingwistów, czy inżynierów). Proporcja stałej kadry dydaktycznej do kontraktowej może ulegać zmianie. Podstawową zasadą jest doskonałość edukacji, a nie konieczność zagospodarowania posiadanego zespołu do celów nauczania. W przeciwieństwie do obecnej regulacji ilość tytułów naukowych nie odgrywa zasadniczej roli ważna jest umiejętność i poziom przekazywanej wiedzy. Ważnym jest jakie student zdobędzie umiejętności po zakończeniu programu nauczania. Sytuacja w której akceptacja na wprowadzenie kierunku wiąże się z ilością odpowiednio utytułowanych pracowników daje złudne efekty tytuł naukowy otrzymuje się za dorobek naukowy, a nie za osiągnięcia dydaktyczne. Teza, że każdy naukowiec automatycznie staje się doskonałym edukatorem jest nieprawdziwa, w szczególności przy obecnej zaawansowanej specjalizacji badań naukowych. II. Sposób studiowania 1. Tok studiów wyznaczają ścieżki składające się z bloków nauczania (kursów). Blok taki to wykład wraz z pracownią, seminariami i ćwiczeniami (w ramach potrzeb). Rada dydaktyczna wydziału ustala tematykę i konstrukcję bloków nauczania, a także może ustalić dodatkową, oprócz systemu ECTS, punktację za zaliczenie poszczególnego bloku. Kursy mogą być odniesione do semestrów, mogą też być intensywne (np. dwu-, trzytygodniowe). Wydział określa również możliwość akceptacji bloków zaliczonych na innych uczelniach. 2. Podobnie jak obecnie, kandydat na studenta rejestruje się w dziekanacie wydziału, ale po zdaniu egzaminu wstępnego i przyjęciu na uczelnię, określa swoją ścieżkę" studiów na pierwszym semestrze. Żeby to praktycznie zrealizować, kandydat na studenta musi mieć kontakt z uczelnią przed rozpoczęciem studiów. 6 Blok nauczania obejmuje wykład, seminaria i ćwiczenia, może być prowadzony kilka godzin w tygodniu, albo metodą iniekcji w krótkim czasie (np. tydzień). Szerszy opis na str

14 Kierunek studiów winien być wybrany świadomie, a szkoła średnia winna namawiać i nakłaniać ucznia do penetrowania własnych możliwości i preferencji tak, by pierwszy rok studiów nie był szokiem. Wydział może oferować standardową ścieżkę nauczania na pierwszym semestrze. Jednak powszechność systemu wyboru na uczelniach anglosaskich wskazuje, iż jest to system wartościowy. 3. Wydziały przedstawiają do ogólnej wiadomości propozycje kursów. Wydział informuje, co będzie przedmiotem danego kursu, jakie pomoce dodatkowe będą potrzebne, a także kim są wykładowcy. Wydział informuje również jaką wiedzę i umiejętności wyniesie osoba studiująca po zaliczeniu danego kursu i do czego może się to przydać w praktyce i w dalszym ciągu studiowania. Niektóre kursy będą obowiązkowe, inne opcjonalne, uruchamiane warunkowo w zależności od chęci uczestniczenia w nich pewnej określonej, minimalnej liczby studentów. Ponieważ podstawową zasadą jest stymulacja niezależnego myślenia, student zmuszany jest do dokonywania ciągłych wyborów. Student musi orientować się co go czeka, musi zdawać sobie sprawę, że to on sam buduje swoją przyszłą karierę. Przedstawiana informacja o toku studiów jest również publicznym zobowiązaniem Uczelni, co do efektów nauczania. 4. Kursy o tej samej tematyce mogą być różnicowane co do poziomu. Przy docelowej organizacji edukacji wyższej poszczególne Uczelnie mogą specjalizować się w różnorakich dziedzinach. Będzie zatem możliwe dla osoby studiującej, by uczestniczyć w kursie o tej samej nazwie, ale innym poziomie w tej samej lub innej Uczelni. Mogłoby się wydawać, że spowoduje to obniżanie poziomu kursów lub zwabianie studentów do innych, łatwiejszych Uczelni. Zważywszy jednak, że takie wybory będą musiały być akceptowane przez tutora i przez wydział, w krótkim czasie powstanie tendencja odwrotna zwabianie studentów do Uczelni wyższym poziomem kursu, powodując w efekcie doskonalenie nauczania oraz specjalizację uczelni. 5. Kierujący blokiem nauczania przedstawia w Internecie dodatkową informację o: zakresie możliwej do zdobycia wiedzy przez uczestnika kursu, sposobie prowadzenia zajęć, warunków przyjęcia na ten szczególny kurs oraz jakie uczestnik musi spełnić warunki by uzyskać maksymalną i minimalną notę zaliczając kurs. Jest to rodzaj promocji danego kursu, a jednocześnie personalne zobowiązanie nauczyciela akademickiego dające studentom wiedzę, co ich czeka w trakcie kursu. Student wybierając dany kurs ma wszelkie dane, aby dokonać świadomego wyboru, a jednocześnie będzie miał możliwość oceny jakości i przydatności kursu zarówno w trakcie i po jego zakończeniu. W szczególności jest to ważne ze względu na różnicowanie poziomu danego kursu. 6. Nauczyciele akademiccy są oceniani odrębnie przez radę dydaktyczną, przez studentów, a także na podstawie zewnętrznych testów oceniających poziom kompetencji studentów. Samodzielność i wybieranie, jako sposób funkcjonowania, jest podstawą zachowań w świecie wolnego rynku. Student musi mieć wybór, student musi sobie zdawać sprawę, że studia są dla niego, a uczelnia jest swoistym serwisem. Wykładowcy również muszą ze sobą konkurować, a nie działać jedynie na zasadzie dobrej woli czy etyki. I etyka i dobra wola są czynnikami subiektywnymi, a w przypadku nauczania istotnym jest zrozumienie i zaakceptowanie, że wykładowca jest takim samym rzemieślnikiem jak szewc. W związku z tym dobry nauczyciel winien zarabiać więcej niż gorszy, natomiast osoby nieumiejące lub nielubiące nauczać nie powinny być zmuszane do takiej pracy. 7. MNiSW prowadzi spis nazw specjalności licencjatu i specjalizacji magistrów. Każda nazwa ma odzwierciedlenie w spisanym profilu wiedzy i umiejętności z nią związanej. Co do zasady absolwent uzyskuje na uczelni tylko dyplom ukończenia danej specjalności. Dla wykonywania zawodu potrzebne jest uzyskanie pozytywnego wyniku testu krajowego. W szczególnych przypadkach wykonywanie zawodu uzależnione jest od okresowego poddawania się krajowemu testowi, co wymusi ciągłe uzupełnianie wiadomości przez absolwenta. Jest sprawą bezsporną, że tytuł niewiele mówi o praktycznych możliwościach danej osoby, chociaż powinien. Mając czytelną nomenklaturę, można mieć w stosunku do osoby z danymi tytułami określone 12

15 wymagania, a zarazem taka osoba zna zakres swojej odpowiedzialności. Uprawianie zawodów zaufania publicznego jak lekarz, prawnik czy konstruktor mostów powinno być uwarunkowane posiadaniem ograniczonej w czasie licencji. Wiedza i umiejętności w takich zawodach muszą podlegać ciągłej weryfikacji (jak przeglądy techniczne samochodu). Egzaminy państwowe powinny prowadzić reprezentacje środowiskowe (NOT, Izba Lekarska, Izba Adwokacka, stowarzyszenia zawodowe). Zdanie egzaminu przedłuża licencję na wykonywanie zawodu. 8. Podstawowy język wykładowy na poziomach magisterskich i doktorskich to język angielski. Jest to wymóg chwili żaden absolwent na kursach językowych nie opanuje nomenklatury i swobodnego poruszania się w globalnym świecie bez płynnej komunikacji przynajmniej w języku angielskim. Nie jest to związane z zachętą do emigracji, ale z koniecznością uczestniczenia w globalnym świecie specjalistów, dla których językiem uniwersalnym jest obecnie angielski. Korzystanie z języka angielskiego jako podstawowego pozwoli na tańsze udostępnienie najlepszych materiałów pomocniczych dla procesu edukacji. 9. Studia w ramach danego bloku nauczania wiążą się z określonymi wymogami: zaliczenia przez studenta innych, konkretnych bloków nauczania i zdania wstępnego testu kompetencji. Nauczanie jest efektywne tylko wtedy, gdy jest dopasowane do poziomu studentów. Za wysoki poziom nauczania powoduje niezrozumienie treści, za niski to dla studentów strata czasu. Ustalenie poziomu uczestników szkolenia jest standardem w szkołach języków obcych. Nie można zgodzić się z poglądem, że poziom nauczania winien być dostosowany do najsłabszego studenta. Poziom ma być dostosowany do wyrównanej grupy uczących się. Najlepsi stają się jeszcze lepszymi, a mniej zdolni podciągają się do wyższego poziomu. 10. Kierownik kursu nauczania w taki sposób steruje procesem nauczania, by studenci zdobywali nową wiedzę i wzbogacali dotychczasową jednocześnie zamieniając ją w umiejętności. W obrębie bloku nauczania nauczyciel akademicki zmienia się w trenera stwarza sytuację edukacyjną w której studenci uzyskują napęd do samokształcenia. Prowadzenie zajęć tego typu jest zbliżone do wyczynowego treningu sportowego pod nadzorem trenera wyniki są dziełem indywidualnej pracy zawodników, ale również efektem współdziałania z grupą i sposobu prowadzenia treningu. 11. Efekty kształcenia monitorowane są na poziomie wydziału (szkoły), administracji centralnej uczelni, przez komisje akredytacyjne, a także przez MNiSW na podstawie końcowych krajowych testów kompetencyjnych i ocen studentów. Stworzenie systemu krajowych testów kompetencyjnych jest potrzebą chwili mimo zatwierdzania programów niewiadomym jest poziom wiedzy i umiejętności studentów kończących poszczególne etapy nauczania. Ocena jest sprawą subiektywną i powinna być, dla dobra wszystkich zainteresowanych, weryfikowana przez stale ulepszany obiektywny test zewnętrzny. 12. Poszczególne wydziały (szkoły) podlegają monitorowaniu i akredytacji przez środowiskowe komisje, weryfikujące metodologie nauczania oraz przekazywane treści. Akredytacja pozioma jest niezbędnym elementem sprzężeń zwrotnych wymuszającym wysoki poziom nauczania każdej uczelni. Uczelnia jest instytucją zaufania społecznego i student ma prawo wiedzieć, że oferowany towar podlega obiektywnej kontroli zewnętrznej. 13. W zestawie bloków nauczania niezbędnych do uzyskania dyplomu licencjata czy magistra koniecznym jest wprowadzenie obowiązkowych kursów związanych z inwentyką, przedsiębiorczością, umiejętnością pracy zespołowej. Brak nauczania inwentyki, przedsiębiorczości i pracy zespołowej jest w Polsce szczególnie jaskrawe i można to diagnozować jako rodzaj choroby społecznej. Te dziedziny wiedzy i umiejętności, mimo że wydają się związane przede wszystkim z wrodzonym talentem są obecnie w dużej mierze przedmiotem nauczania (podobnie jak każdemu artyście przydatna jest dobra szkoła). 14. Kierunki techniczne winny być wzbogacone zajęciami humanistycznymi, a kierunki humanistyczne technicznymi. Te dwie dziedziny życia są obecnie nierozerwalnie połączone i wzajemnie winny się uzupełniać. 13

16 Dehumanizacja studiów technicznych i nierozumienie świata techniki na studiach humanistycznych jest faktem. Próba zharmonizowania tych dziedzin (nawet wymuszona) na poziomie studiów wydaje się istotna i niezbędna w złożonej strukturze społecznej, a także potrzebie sprostania globalnym wyzwaniom rozwoju cywilizacyjnego. III. Badania naukowe W tym rozdziale przedstawione są propozycje odnoszące się do organizacji prowadzących badania naukowe, które mają status Centrów Wiedzy. Odpowiadają one instytutom uczelnianym (pod tą nazwą może się kryć działalność naukowa wydziału Uczelni lub wyodrębnionej organizacji międzywydziałowej); instytutom PAN, instytutom podległym ministerstwom i wszystkim organizacjom, które w swojej misji mają przede wszystkim badania podstawowe 7 i/lub aplikacyjne 8. Takie organizacje będą w dalszym ciągu nazywane Instytutem. 1. Misją Instytutów jest poszerzanie wiedzy oraz jej transmisja do społeczeństwa. Obszar uprawianej nauki winien odpowiadać obecnym i przyszłym potrzebom gospodarczym i poznawczym Polaków. Badania naukowe w Instytutach powinny się wpisywać w strategiczny plan związany ze specyfiką gospodarki Polski. Działalność Instytutu nie może być jednak ograniczona do tak zakreślonego obszaru. We wszystkich krajach zaawansowanych technologicznie siłą napędową gospodarki są badania podstawowe torujące drogę do nowych technologii. Koniecznym jest jednakże informowanie społeczności, która te badania finansuje, o tematyce prowadzonych prac i ich ewentualnej przydatności praktycznej. 2. Badania naukowe prowadzone są w Instytutach skupiających pracowników i wyposażenie stosowne dla wykonywania podstawowej tematyki prowadzonych w takiej jednostce prac. Zarząd Instytutu winien dbać o kumulację kapitału intelektualnego i materialnego w pewnym obszarze dla wytworzenia masy krytycznej intelektu i możliwości realizacyjnych. 3. Instytuty mogą stanowić samodzielne podmioty, mogą też być usytuowane jako jednostki organizacyjne Uczelni. W tym drugim przypadku mogą mieć ułomną lub odrębną osobowość prawną. Instytuty winny być niezależne realizując podstawową zasadę swobody badań naukowych. To dyrekcja i rada naukowa decydują o kierunkach badawczych ograniczonych jedynie koniecznością poszukiwania na owe finansowania. Samodzielność prawno-administracyjna nie oznacza braku podległości w przypadku Instytutów uczelnianych. Administracja Uczelni, zgodnie z odpowiednim statutem, może mieć wpływ na obsadzenie dyrektora oraz może kontrolować działalność Instytutu. Niezależność prawna zredukuje również uciążliwości związane z zamówieniami publicznymi. 4. Instytut uczelniany, podobnie jak Instytuty niezwiązane z uczelnią, prowadzi badania na najwyższym poziomie, jednak ma dodatkową funkcję zaplecza kadrowego i sprzętowego pionu dydaktycznego uczelni. Pracownicy każdego Instytutu muszą być dobierani wyłącznie pod kątem przydatności w zespołach badawczych. Mogą jednak prowadzić zajęcia dydaktyczne na Uczelni lub w obrębie Instytutu na zasadzie odrębnych kontraktów za zgodą swojego przełożonego. Mogą także (a w zasadzie powinni) uczestniczyć w procesie transferu i komercjalizacji wiedzy. 7 Prace teoretyczne i eksperymentalne, podejmowane przede wszystkim w celu zdobycia lub poszerzenia wiedzy na temat przyczyn zjawisk i faktów, nie ukierunkowane w zasadzie na uzyskanie konkretnych zastosowań praktycznych; GUS: 8 Prace badawcze podejmowane w celu zdobycia nowej wiedzy mającej konkretne zastosowania praktyczne: GUS: 14

17 5. Instytuty stanowią naturalne zaplecze naukowe dla przedsiębiorców mogących na tych badaniach korzystać. Zarówno badania podstawowe jak i aplikacyjne winny, co do zasady, pokrywać się z bieżącymi, prognozowanymi i planowanymi potrzebami polskiej gospodarki. Podstawowe założenie swoboda badań naukowych nie jest równoznaczne z obowiązkiem fundowania wszystkich badań przez powołane do tego instytucje. 6. Instytuty prowadzą badania własne akceptowane przez władze instytutu w ramach środków własnych pochodzących z narzutów na wynagrodzenia za realizowane projekty finansowane z zewnątrz. Środki własne dają możliwość prowadzenia badań egzotycznych dla instytucji finansujących, natomiast istotnych z punktu widzenia środowiska naukowego instytutu. O ile instytucje finansujące winny przestrzegać zasady dokumentacji przydatności projektu z punktu widzenia planów strategicznych tych instytucji, o dystrybucji środków własnych decydują sami zainteresowani. 7. Instytut prowadzący badania podstawowe ma obowiązek prowadzenia studium ciągłego kształcenia nauczycieli szkół średnich i akademickich. Studium winno zajmować się doskonaleniem zajęć lekcyjnych, współdziałaniem w tworzeniu podręczników i pomocy szkolnych. Zajęcia mogą odbywać się w formie webinarów, Telewizji Oświatowej i Internetowej Telewizji Nauka, a podręczniki mogą mieć postać plików.pdf. Instytut partycypuje również w prowadzeniu żywej książki w Internecie, prezentującej zagadnienia ze swojej dziedziny. Instytuty prowadzące w przeważającej części badania podstawowe mają szczególną rolę w transmisji wiedzy do społeczeństwa. Posiadając wiedzę o najnowszych osiągnięciach poznawczych powinny tę wiedzę przetwarzać na język popularny i przekazywać tym osobom, które kształtują społeczną świadomość. 8. Badania aplikacyjne prowadzone powinny być, w miarę możliwości, wespół z przedsiębiorstwami, potencjalnymi odbiorcami rozwiązań. Jest obecnie nagminnym, że badania aplikacyjne prowadzone są w oddaleniu od realiów. Swoistym nieporozumieniem jest patentowanie rozwiązań, które spełniają wymogi czystości i zdolności patentowej, jednak niemających żadnych szans na komercjalizację. 9. Szczególną rolę w Polsce winny spełniać Instytuty o charakterze humanistycznym. Odgrywają one ogromną, chociaż czasem niewidoczną rolę w gospodarce. Szczegółowa wiedza o kulturze narodów z którymi przedsiębiorcy nawiązują kontakty, bieżące informacje o sytuacji wewnętrznej innych krajów, a także rola w humanizacji społeczności technologicznej są ważnymi elementami potrzebnymi w świecie biznesu. Równie ważnym jest odbudowa zaufania Polaków do samych siebie, rekonstrukcja świadomości historycznej widzianej obecnie tylko jako pasmo niepowodzeń oraz propagowanie wiedzy o innych narodach. Obok prac badawczych instytuty winny spełniać rolę kulturotwórczą poprzez upowszechnianie kultury i myśli politycznej Rzeczpospolitej Obojga Narodów. 10. Instytuty o charakterze humanistycznym winny być również ośrodkami ciągłego kształcenia nauczycieli na zasadach wyżej opisanych. Nauczyciele szkolni powinni być objęci programem doskonalenia kształcenia merytorycznego. Instytuty są najlepszym miejscem, gdzie nauczyciel upowszechniający wiedzę stykać się może z osobami, którzy tę wiedzę tworzą. Niezbędnym jest utworzenie publicznej Telewizji Oświatowej oraz Telewizji Internetowej Nauka, w których prezentowane będą specjalistyczne szkolenia dla nauczycieli. 11. Instytuty winny nawiązywać współpracę z odpowiadającymi ich zakresami badań czołowymi placówkami naukowymi świata. Technicznie można to rozwiązać poprzez tworzenie mieszanych laboratoriów lub laboratoriów delegowanych do partnerskiego instytutu. Upowszechnienie takich strategicznych współprac daje możliwość bezpośredniego uczestniczenia w głównym nurcie światowych odkryć naukowych. 15

18 12. Szczególną rolę należy przypisać współpracy Instytutów z instytucjami naukowymi Stanów Zjednoczonych, jako bezsprzecznego lidera w badaniach podstawowych i aplikacyjnych. Reaktywacja funduszu finansującego nawiązywanie kontaktów z laboratoriami amerykańskimi jest racją stanu. Wszystkie kraje poważnie myślące o rozwoju swojej gospodarki w bardziej lub mniej intensywny sposób ułatwiają kontakty między swoimi naukowcami i amerykańskimi. Szwajcaria, która konsulat w Bostonie zmieniła na placówkę stymulującą współpracę, lub Izrael z fundacją BIRD, to tylko dwa przykłady precyzyjnie zorganizowanych działań. Wszystkie kraje stymulujące rozwój gospodarki (Francja, Wielka Brytania, kraje skandynawskie ) mają zorganizowany system współpracy z nauką USA. Polska do tych krajów nie należy. IV. Inne aktywności Centrów Wiedzy 1. Nie wszystkie organizacje mające status Centrum Wiedzy muszą prowadzić badania naukowe. Uczelniane lub samodzielne Centra B+R, Centra Wysokich Technologii czy nawet ośrodki unikalnych konstrukcji lub laboratoria aparatury unikalnej mogą się ubiegać o ten status. Status Centrum Wiedzy mogą uzyskać centra monitorowania zjawisk politycznych, ekonomicznych, czy kulturowych, a także think-tanki. Wprowadzenie kategorii prawnej Centrum Wiedzy pozwala na podniesienie rangi zespołów zajmujących się gromadzeniem aktualnej, światowej wiedzy i przetwarzaniem jej w formę dostępną dla niespecjalistów, w szczególności udostępniając ją podmiotom gospodarczym. Takie podejście pozwoli na odejście od wymuszania na konstruktorach czy też osobach specjalizujących się w unikalnych badaniach (np. kryminologach) czy kulturoznawcach konieczności prowadzenia badań naukowych (często prowadzących do tematów przyczynkowych lub nawet pseudonaukowych). Poprzez naturalną współpracę taki układ pozwoli na wkład do procesów edukacyjnych. Jednocześnie ustanawiając odpowiedni, związany ze statusem, nadzór pojawią się kompetentne ośrodki referencyjne świadczące wysoce specjalistyczne usługi dla gospodarki. V. Związek z Gospodarką Edukacja 1. Związki gospodarcze i stowarzyszenia zawodowe muszą mieć wpływ na formę i zawartość programów studiów. Studia wyższe mają na celu przygotowanie młodych ludzi do pracy, do uczestniczenia w normalnym życiu, w którym wiedza, umiejętności i przedsiębiorczość decyduje o przyszłej pozycji absolwenta. Należy odrzucić lęk, iż uczelnia zmieni się w szkołę zawodową. Uczelnia JEST szkołą zawodową czy tego chcemy, czy nie chcemy. Wszystko inne, patriotyzm, kultura winny być pochodną wychowania w szkole średniej, rodzinie i kulturze dominującej w społeczeństwie. Etyki nie przyswaja się na wykładach, na wykładach można poinformować tylko co dane środowisko uważa za etyczne, a co nie. Studiujący muszą wiedzieć jakie możliwości pracy mogą mieć po ukończeniu danego kierunku studiów. Świadomy wybór pod kątem przyszłego miejsca pracy winien być przewodnim motywem wyboru ścieżki nauki przez studenta. Obecna tendencja studiowania dla dyplomu, w oderwaniu od realiów sytuacji po studiach, jest fatalna dla studentów, a także dla przedsiębiorców i całości społeczeństwa. 2. Autonomia Uczelni musi być weryfikowana zewnętrzną oceną produktu, a więc testami kompetencyjnymi, dzięki którym każdy absolwent może sam ocenić w jakim stopniu studia przyczyniły się do jego przydatności zawodowej. Testy kompetencyjne winny być tworzone przez pracodawców i winny być ogólnodostępne. Uczelnia daje dyplom ukończenia uczelni, natomiast weryfikacja umiejętności następuje poza nią 9. 9 To rozwiązanie jest przyjęte np. w takich uniwersytetach jak Oxford i Cambridge. 16

19 Tego typu układ nie narusza swobód akademickich. Uczelnia może oferować dowolne programy nauczania, studenci mogą studiować to, czego zapragną, jednak odpowiedzialność społeczna Uczelni polega na tym, iż nie tylko daje pakiet wiedzy, ale klient będzie mógł ów pakiet zastosować praktycznie. Czy więc nie jest pewnego rodzaju nadużyciem nadprodukcja absolwentów stosunków międzynarodowych, europeistyki, politologii, czy biotechnologii? Czy nie należy przesunąć tego typu specjalności do studiów magisterskich, doktoranckich lub podyplomowych? 3. Pierwszy etap studiów ma mieć charakter przygotowania zawodowego, z naciskiem na praktyczne umiejętności. Okres czasu studiów licencjackich to 3 do 4 lat w zależności wybranej przez studenta ścieżki programowej. Winno to obowiązywać zarówno na studiach technicznych jak i humanistycznych. Opisywane w wielu publikacjach kształcenie bezrobotnych jest faktem. Należy również wziąć pod uwagę koszt społeczny nietrafionego kształcenia, które musi być kompensowane nauczaniem w miejscu pracy, lub przyuczaniem się do zawodu zupełnie odległego od teoretycznie wyuczonego. 4. Drugi etap studiów to świadome wybranie specjalizacji. Studia magisterskie w niektórych przypadkach mogły by być poprzedzone obowiązkową, przynajmniej 6-cio miesięczną praktyką zawodową. Magisterium to kształcenie kierowników i liderów zespołów. Obok wiedzy i umiejętności merytorycznych uczestnik tych studiów rozwija swoje zdolności jako lider zespołu. Na tym etapie student powinien mieć większą świadomość swojego wyboru. 5. Studenci mogą wybrać studia typu CO-OP 10, w których programie nauczania przewidziane są sześciomiesięczne praktyki w wytypowanych przedsiębiorstwach. Program praktyki jest uzgodniony z Uczelnią i jest elementem programu nauczania. Przyjmujące przedsiębiorstwo wypłaca praktykantowi stypendium, które dla przedsiębiorstwa jest kosztem nie obarczonym dodatkowymi obciążeniami. Praktyka ma mieć charakter rozwojowy, nie może być zmieniona w tanią siłę roboczą wykorzystywaną do prac rutynowych. Takie rozwiązanie stosuje się z powodzeniem w Kanadzie oraz na niektórych uniwersytetach w USA. Studia CO-OP mogą być prowadzone na kierunkach humanistycznych, a pod słowem przedsiębiorstwo kryłyby się również instytucje administracji państwowej, samorządy, czy fundacje. Transfer wiedzy 1. Uczelnia mająca w swoim obrębie Instytuty naukowe musi posiadać wyodrębniony zespół (biuro transferu wiedzy (BTW)) zajmujący się transferem do gospodarki wiedzy tworzonej na uczelni lub mieć do takiego zespołu akces. BTW działa dwutorowo z jednej strony obserwuje wyniki badań naukowych i zajmuje się ich upowszechnieniem, w tym wynajdowaniem konkretnych zastosowań, z drugiej strony, podtrzymuje kontakty z zainteresowanymi przedsiębiorstwami lokując na uczelni zamówienia na konkretne rozwiązania. BTW może funkcjonować jako wydzielone biuro, może być bytem niezależnym (ułomna lub pełna osobowość prawna), może być jednostką wspólną z innymi podmiotami. 2. Zespół BTW dysponuje funduszem powstałym z celowych dotacji budżetowych. Kwota dotacji powstaje jako procent każdego projektu badawczego z zakresu badań stosowanych. Z funduszu finansuje się etap sprawdzenia koncepcji (budowę modeli i prototypów, ochronę własności intelektualnej i przygotowanie oferty biznesowej). Brak finansowania etapu sprawdzenia koncepcji (proof of concept) jest podstawową przyczyną obecnego braku powiązania nauki z gospodarką. Proces sprawdzenia koncepcji jest najważniejszym etapem komercjalizacji wyników badań naukowych. Bez konstrukcji modelu i prototypu powstałego na bazie pomysłu nie ma mowy o przygotowaniu 10 Nazwa stosowana w Kanadzie i USA 17

20 sensownej oferty biznesowej. Według dobrych praktyk 11 wynikłych z doświadczeń USA BTW zaczyna przynosić dochody dopiero po upływie ok 10 lat od jego uruchomienia. 3. Uczelnie tworzą ogólnodostępne laboratoria w których studenci, doktoranci i pracownicy naukowi mogą, niezależnie od swoich podstawowych zajęć, konstruować modele i prototypy nowych produktów. Takie laboratoria są uzupełnieniem laboratoriów naukowych w Instytutach. W laboratorium mogą powstawać również produkty będące pracami dyplomowymi. Budowa modeli i prototypów w eksterytorialnych laboratoriach pozwala twórcom na oderwanie się od rutyny działania w podstawowym otoczeniu. Szczególnie ważnym jest to dla studentów i doktorantów, którzy mogą realizować swoje pomysły nie zaburzając toku prac naukowych w laboratoriach regularnych