SPORTOWO-REKREACYJNE KIERUNKI WYKORZYSTANIA WYROBISK POEKSPLOATACYJNYCH NA PRZYKŁADZIE REJONU GORZUCHÓW-BIERKOWICE

Transkrypt

1 SPORTOWO-REKREACYJNE KIERUNKI WYKORZYSTANIA WYROBISK POEKSPLOATACYJNYCH NA PRZYKŁADZIE REJONU GORZUCHÓW-BIERKOWICE Odkrywkowa eksploatacja rozmaitych surowców skalnych powoduje zmianę dotychczasowych form zagospodarowania przestrzennego terenu. Obszary leśne lub rolne o powierzchni kilku-kilkudziesięciu hektarów tracą swoje pierwotne funkcje, a krajobraz przybiera lokalnie charakter przemysłowy. Zmiany te mają charakter czasowy i obejmują zwykle okres od kilku do nawet kilkudziesięciu lat. Podstawowym obowiązkiem przedsiębiorców górniczych, znajdującym mocne oparcie w przepisach prawa, jest tzw. rekultywacja. Zazwyczaj polega ona na przywróceniu nieużytkom poprzemysłowym stanu wyjściowego sprzed wprowadzenia w nim zmian przez człowieka. W przypadku terenów po górnictwie odkrywkowym będzie to zatem zwykle kierunek leśny lub rolny. W niektórych przypadkach w wyrobiskach tworzą się zbiorniki wodne, co stwarza nową jakość, nieobecną na danym terenie w okresie sprzed eksploatacji. Może ona polegać na spontanicznym (lub zainicjowanym przez człowieka) rozwoju nowych ekosystemów, odmiennych i zwykle bogatszych od tych sprzed eksploatacji. Stanowi to formę kompensacji przyrodniczej, która może być realizowana na bieżąco, jeśli tylko rekultywacja wyeksploatowanych części złoża prowadzona jest równolegle z robotami górniczymi w kolejnym jego fragmencie. Innym możliwym sposobem rekultywacji jest nadanie przekształconym terenom szeroko rozumianych funkcji rekreacyjnych, które mogą być realizowane poprzez różne formy aktywności sportowej, turystycznej, czy też po prostu bierny wypoczynek. W tym przypadku powinno używać się raczej terminu rewitalizacja, który ma szersze znaczenie niż rekultywacja sensu stricto. Tak czy inaczej, ten właśnie kierunek zyskuje ostatnio na popularności i coraz częściej projektowany jest jeszcze przed rozpoczęciem działalności górniczej jako docelowy sposób jej sfinalizowania. W ten sposób podniesione zostają walory obszarów, które nie były dotąd postrzegane jako turystycznie atrakcyjne, jednocześnie pobudzona zostaje lokalna aktywność gospodarcza w tym zakresie. Z kolei mieszkańcy terenów cechujących się mniej lub bardziej rozwiniętą turystyką często obawiają się utraty walorów swojego regionu wskutek rozpoczynania nowej działalności górniczej w tym przypadku rekreacyjny kierunek rekultywacji jest tym bardziej pożądany i powinien być zaplanowany już we wstępnej fazie projektu górniczego. Oczywiście zadbać przy tym należy, aby działalność wydobywcza, a także towarzyszący jej transport, zostały zorganizowane w sposób możliwie nie kolidujący z ruchem turystycznym. Pogodzenie górnictwa i turystyki możliwe jest zarówno na poziomie regionalnym, jak i całkowicie lokalnym. W skali regionalnej przykładem mogą być Sudety z licznymi obszarami ochrony przyrody i miejscowościami turystyczno-wypoczynkowymi, w tym uzdrowiskami, będące jednocześnie swego rodzaju zagłębiem surowców skalnych. W skali lokalnej (dotyczącej poszczególnych gmin czy bezpośredniego sąsiedztwa kopalń) promować należy pozytywne przykłady w tym zakresie, w szczególności omawiane wcześniej, coraz liczniejsze przypadki zaplanowanej rewitalizacji terenów poeksploatacyjnych w kierunku rekreacyjnym. Inicjatywa w tym zakresie powinna pochodzić od przedsiębiorców górniczych, którzy w coraz większym stopniu kierują się zasadami zrównoważonego rozwoju i społecznej odpowiedzialności, w tym także na szczeblu lokalnym. 1

2 Dobry przykład tego typu rewitalizacji stanowi rejon sąsiadujących ze sobą miejscowości Bierkowice i Gorzuchów koło Kłodzka (woj. dolnośląskie), gdzie działalność prowadzi Bielinex-Beton Sp. z o.o. (grupa Szczecińskie Kopalnie Surowców Mineralnych S.A.). Złoża Bierkowice i Gorzuchów położone są na dawnych terenach rolniczych w dolinie rzeki Ścinawki (dopływ Nysy Kłodzkiej), przy drodze wojewódzkiej prowadzącej z Kłodzka w kierunku Parku Narodowego Gór Stołowych i przejścia granicznego z Czechami (nr 381, od Gorzuchowa nr 386). W dolinie Ścinawki i wzdłuż omawianej drogi znajdują się jeszcze inne czynne kopalnie, należące do innych podmiotów gospodarczych są to żwirownie Kłodzko- Ustronie i Ścinawka Dolna oraz duże kamieniołomy melafiru w rejonie Tłumaczowa (Mapa nr 1). Na złożu Bierkowice spółka Bielinex-Beton działa od 1993 r., aczkolwiek eksploatację prowadzono tu już znacznie wcześniej. Łączna powierzchnia terenów górniczych (wyrobisk czynnych, zrekultywowanych oraz gruntów rolnych czekających na udostępnienie) wynosi około 70 ha. W ostatnich latach kopalnia wydobywa rocznie tys. t piasku i żwiru, a do zagospodarowania pozostało jeszcze kilka mln t kopaliny. Eksploatacja prowadzona jest spod lustra wody gruntowej za pomocą nowoczesnej, kubełkowo-łańcuchowej koparki pływającej (Fot. 1). Na bazie wydobytego surowca produkowane jest kruszywo i beton towarowy. Fot. 1. Czynna żwirownia Bierkowice eksploatacja spod lustra wody, w tle Góry Bardzkie. Około 1 km na północny zachód od złoża Bierkowice zlokalizowane są granice złoża Gorzuchów. Działająca tu żwirownia zakupiona została przez Bielinex-Beton w 1995 r. Eksploatację prowadzono do 2009 r. na terenie o powierzchni około 25 ha, wydobywając (głównie spod lustra wody gruntowej, za pomocą koparki pływającej) do 180 tys. t surowca na rok. Po zakończeniu robót górniczych kontynuowano prace rekultywacyjne, które prowadzone były systematycznie już w trakcie eksploatacji. W 2012 r. rozpoczęto planową rewitalizację obszaru w kierunku rekreacyjnym, która objęła rekultywację techniczną i 2

3 agrotechniczną wyrobiska oraz wykonanie podstawowej infrastruktury (Fot. 2). Całość zrealizowanych do tej pory prac sfinansowana została ze środków własnych spółki Bielinex- Beton, która nadal pozostaje właścicielem większości przedmiotowego terenu. Aktualnie, na podstawie stosownej umowy, obiektem zarządza dzierżawca. Dalsze inwestycje finansowane będą przez niego ze środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, pozyskanych wiosną 2013 r. za pośrednictwem Lokalnej Grupy Działania Kłodzka Wstęga Sudetów, po zakwalifikowaniu wniosku w ramach działania pt. Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw. Fot. 2. Teren po żwirowni Gorzuchów w trakcie prac rewitalizacyjnych. Zgodnie z Koncepcją zagospodarowania terenów sportowo-rekreacyjnych we wsi Gorzuchów (M. Kowalski, 2013) obszar podzielony został umownie na 3 odrębne strefy, nawiązujące charakterem i lokalizacją do form dawnej aktywności przemysłowej (Mapa nr 2). Wschodni basen poeksploatacyjny wraz z terenami przyległymi to funkcjonująca już obecnie strefa sportowo-rekreacyjna (Fot. 3 i 4). Obejmuje ona zbiornik wodny o powierzchni ponad 5 ha (z wydzielonym pasem kąpieliska strzeżonego) oraz plażę z pomostami i przystanią dla sprzętu pływającego. Zbiornik eksploatacyjny został wypłycony (obecnie jego głębokość osiąga maksymalnie 5 m), a brzegi, zwłaszcza od strony plaży, zostały odpowiednio zniwelowane celem zapewnienia bezpieczeństwa osobom korzystającym z kąpieli i sprzętu wodnego. Ciekawostkę stanowi fakt, że do budowy istniejącego pomostu wykorzystano pływaki wspomnianej wcześnie koparki pływającej. Rejon starszego, wcześniej zrekultywowanego basenu zachodniego wchodzi w skład tzw. strefy ciszy (Fot. 5 i 6). Brzegi zbiornika o powierzchni około 2 ha porastają trzciny, krzewy i drzewa (nasadzenia i sukcesja spontaniczna). Jest to obszar przeznaczony głównie dla wędkarzy, w związku z czym zbiornik został sztucznie zarybiony (karp, amur, szczupak itp.), aczkolwiek niektóre gatunki ryb pojawiły się tu już wcześniej w sposób naturalny. 3

4 Fot. 3. Strefa sportowa-rekreacyjna widok ogólny. Na pierwszym planie boisko sportowe, dalej plaża strzeżona z pomostem pływającym. Fot. 4. Strefa sportowa-rekreacyjna. Kajaki i rowery wodne na jeziorze. 4

5 Fot. 5 i 6. Strefa ciszy dla wędkujących. 5

6 Pozostała, północna część obszaru obejmuje teren po eksploatacji złoża suchego oraz składowiskach nadkładu i skały płonnej. Wstępnie zaplanowana tu została strefa sportów motorowych. Urozmaicona konfiguracja terenu pozwala, przy stosunkowo niewielkich nakładach, na urządzenie w przyszłości toru przeznaczonego dla uprawiania sportów motorowych lub rowerowych. Oczywiście nie może to kolidować z pozostałymi funkcjami terenu (plaża, wędkarstwo, baza noclegowa), tak więc użytkowanie tej strefy odbywać się będzie w sposób ograniczony i na ściśle określonych zasadach. Centralnie względem opisanych stref, w przybliżeniu na terenie dawnego zakładu przeróbczego, zlokalizowane są (lub będą) zasadnicze obiekty infrastruktury rekreacyjnej. W skład kompleksu wchodzą: obiekt gastronomiczny, camping, boiska sportowe, plac zabaw dla dzieci, sanitariaty itp. Część z tych obiektów już istnieje, charakter i lokalizacja niektórych są tymczasowe. Całość dopełniają parkingi samochodowe zlokalizowane na obrzeżach kompleksu (przy drodze wojewódzkiej) oraz ścieżki gruntowe przecinające i okrążające cały teren, częściowo już utwardzone. Ciekawym pomysłem wydaje się przystosowanie części ścieżek dla potrzeb łyżworolkarstwa, ewentualnie (w sezonie zimowym) narciarstwa biegowego. W ramach zagospodarowania obszaru sugeruje się (M. Kowalski, 2013) wprowadzenie dodatkowych nasadzeń roślinnością niską i wysoką podkreślających odrębność wyznaczonych stref, a także nasadzeń ograniczających erozję w miejscach o większym nachyleniu terenu. Nasadzenia te powinny być dokonywane w oparciu o gatunki rodzime, występujące w lokalnym środowisku. Wartościowym elementem tego typu jest już w tej chwili szpaler dębowy przecinający centralną część obszaru. Pomimo trwających wciąż inwestycji kompleks sportowo-rekreacyjny zarabia już na siebie, służąc turystom i stałym mieszkańcom Kłodzka, Nowej Rudy oraz innych pobliskich miejscowości. Jego dużą popularność potwierdza rosnąca wciąż frekwencja, a także pozytywne reakcje lokalnych mediów oraz internautów na Facebooku. W letnie weekendy organizowane są imprezy taneczne. W czerwcu 2012 r., w okresie Mistrzostw Europy w piłce nożnej, na terenie kompleksu zorganizowano ponadto strefę kibica z telebimem i miejscami do siedzenia. Przykład żwirowni w Gorzuchowie i Bierkowicach pokazuje, że przy dobrej woli zainteresowanych stron (przedsiębiorcy, lokalnych władz i całej lokalnej społeczności) koegzystencja przemysłu wydobywczego i turystki jest możliwa, przyczyniając się wręcz do ożywienia ruchu turystycznego. Oczywiście, potrzebna jest nie tylko wizja, ale i środki na sfinansowanie niezbędnych inwestycji. Mogą one pochodzić zarówno od przedsiębiorstwa, jak i zewnętrznych dotacji (krajowych i unijnych), ale docelowo tego rodzaju obiekty powinny i niewątpliwie mogą zarabiać same na siebie, dając zatrudnienie i napędzając ogólną koniunkturę w najbliższym sąsiedztwie. 6

7 Mapa nr 1. Lokalizacja kompleksu sportowo-rekreacyjnego Gorzuchów oraz czynne kopalnie surowców skalnych w dorzeczu Ścinawki. czynne żwirownie (żw.), cegielnie (ceg.) oraz kamieniołomy (pc - piaskowca, sz - szarogłazu, mf - melafiru, gb - gabra) nieczynna żwirownia Gorzuchów 7

8 8