ETYKA. Program nauczania w szkole podstawowej specjalnej (II etap edukacyjny) dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim

Transkrypt

1 ETYKA Program nauczania w szkole podstawowej specjalnej (II etap edukacyjny) dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim Realizowany w Szkole Podstawowej Specjalnej nr 40 w Zespole Szkół Specjalnych nr 6 w Bytomiu (90 godzin) Opracowanie: mgr Magdalena Saft 1

2 I. CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU Omówienie założeń dydaktycznych i wychowawczych, na jakich została oparta koncepcja programu, relacji do zakresu podstawy programowej kształcenia ogólnego, a także ewentualnych specjalnych warunków dotyczących realizacji programu; Program nauczania bazuje na podstawie programowej określonej w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. z późniejszymi zmianami. Jest on przeznaczony dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim. Program ma otwartą koncepcję. Nauczyciel znając sytuację dydaktyczną w grupie uczestników etyki, sam może decydować o podziale godzin dydaktycznych na realizację poszczególnych działów, doborze omawianej tematyki, a także o wyborze odpowiednich lektur. Jednocześnie program też ma charakter modułowy, co stwarza możliwość powrotu do tematu na coraz to wyższym poziomie, uzupełniania, rozwinięcia i utrwalenia treści, związanych z danym zagadnieniem. Program ten opiera się na dwóch źródłach literackich, jakimi są: - klasyczne wiersze znanych i lubianych przez dzieci poetów (J. Brzechwy, J. Tuwima, W. Chotomskiej, D. Wawiłow i wielu innych) -teksty (najczęściej opowiadania, bajki, baśnie autorstwa np.: H. Ch.Andersena, braci Grimm, A. Fredry, I. Kraszewskiego, J. Porazińskiej, G. Kasdepke) odwołujące się do przeżyć dzieci, do zaobserwowanych i opisanych przez autora sytuacji w grupach szkolnych. II. CELE KSZTAŁCENIA WYMAGANIA OGÓLNE 1. Kształtowanie refleksyjnej postawy wobec człowieka, jego natury, powinności moralnych oraz wobec różnych sytuacji życiowych. 2. Rozpoznawanie swoich obowiązków wobec najbliższego otoczenia, rodziny i szkoły. 3. Przygotowanie do rozpoznawania podstawowych wartości i dokonywania właściwej ich hierarchizacji. 4. Dostrzeganie różnorodności postaw i zachowań ludzi. 5. Wyrażanie opinii i wartościowanie zjawisk społecznych na poziomie społeczności szkolnej i społeczności lokalnej. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania: -rozbudzanie wrażliwości na los i cierpienie innych istot żywych; - ukształtowanie pozytywnego, opartego na szacunku i prawdomówności stosunku do rówieśników i dorosłych; 2

3 -wykształcenie pozytywnego, serdecznego stosunku do osób niepełnosprawnych (nauczenie, jak pomagać takim osobom); -ukazanie osób niepełnosprawnych jako pełnowartościowych partnerów i przyjaciół zarówno w pracy, jak i w czasie wolnym; -kształtowanie postawy tolerancji i zrozumienia dla odmienności związanej z niepełnosprawnością, inną narodowością, rasą i różnicami kulturowymi; -wyrobienie serdecznej, opartej na wzajemnym zrozumieniu, postawy wobec członków rodziny; -wypracowanie nawyku dbałości o estetykę najbliższego otoczenia ucznia (pokoju, klasy); -wykształcenie postawy rzetelnego podejścia do pracy oraz szacunku dla pracy własnej, jak i cudzej; -ukazanie wagi i potrzeby stosowania dobrych manier w codziennych relacjach międzyludzkich; -wdrożenie do aktywnego i rozumnego planowania oraz spędzania wolnego czasu; -ukształtowanie umiejętności dostrzegania piękna w najbliższym otoczeniu i szanowania go; -wyrobienie wrażliwości na problemy osób starszych i postawy szacunku wobec nich; -uświadomienie uczniom, że nie każdy dorosły zasługuje na miano autorytetu i nie każdego dorosłego należy we wszystkim słuchać; -nauczenie krytycznego, rozumnego korzystania z propozycji mediów, ze zwróceniem uwagi na niebezpieczeństwo uzależnienia od telewizji, gier komputerowych, Internetu; -ukształtowanie postawy odwagi cywilnej, przyznawania się do popełnionych błędów, umiejętności przepraszania, naprawiania wyrządzonych szkód; -wyrobienie postawy odpowiedzialności za własne słowa i czyny; III. TRE ŚCI NAUCZANIA 1. Poznawanie siebie, dostrzeganie cech indywidualnych własnych i najbliższych osób. 2. Wyjaśnianie prawdziwego znaczenia własnych zachowań oraz ich przyczyn i konsekwencji. 3. Człowiek jako osoba; godność człowieka. 4. Przyjmowanie odpowiedzialności za siebie. 5. Prawa i obowiązki, zasady i reguły postępowania, w tym także w ruchu drogowym. 6. Uczestnictwo w grupie, porozumiewanie się z innymi. 7. Wolność i jej różne rozumienie, autorytety i wzory osobowe. 8. Praca i jej wartość dla człowieka. 9. Uzasadnianie opinii, wydawanie, między innymi w odniesieniu do zjawisk społecznych na poziomie małej grupy, społeczności szkolnej i społeczności lokalnej. 3

4 Ja i moi koledzy ZAGADNIENIA / Treści nauczania -Poznawanie siebie, dostrzeganie cech indywidualnych własnych i najbliższych osób -Uczestnictwo w grupie, porozumiewanie się z innymi Ja i moja rodzina -Prawa i obowiązki, zasady i reguły postępowania -Autorytety i wzory osobowe Ja, mój pokój i moja klasa -Przyjmowanie odpowiedzialności za siebie Ja i moje obowiązki -Prawa i obowiązki, zasady i reguły postępowania -Praca i jej wartość dla człowieka UMIEJĘTNOŚCI UCZNIA -próbuje nawiązywać kontakty z rówieśnikami, uwzględniając te czynniki, które mogą te relacje zakłócać (np. widzi zależność między wyśmiewaniem się z kogoś, a poprawnością stosunków z tym kimś, złośliwością a powstawaniem konfliktów) -potrafi kontaktować się z rówieśnikami o rażąco innym wyglądzie, narodowości, stopniu sprawności -nie ocenia innych ludzi na podstawie ich zewnętrznych cech -nie chełpi się z żadnego powodu, nie przechwala, czy to z racji większych niż inni umiejętności w jakiejś dziedzinie, czy też z racji posiadania lepszych niż inni rzeczy -jest prawdomówny, rozumie, że kłamstwo nie jest dobrym sposobem na przezwyciężanie trudności i konfliktów w życiu codziennym -docenia wartość, jaką w jego życiu stanowi rodzina -rozumie, że nieodpowiednimi słowami i gestami może komuś sprawić przykrość -z szacunkiem traktuje członków rodziny -pamięta o świętach członków rodziny -dostrzega wagę sposobu wyrażania wdzięczności i przywiązania do rodziny -rozumie wagę estetycznego wyglądu swego najbliższego otoczenia -rozumie, że uporządkowane otoczenie służy jego zdrowiu i dobremu samopoczuciu -zdaje sobie sprawę, że jest oceniamy przez innych ludzi, że dbałość o porządek i estetykę swojego otoczenia jest jego wizytówką -potrafi odróżnić czynności wykonane byle jak od wykonanych rzetelnie -wie, że jest oceniamy ze względu na jakość swojej pracy -rozumie, że starannie wykonana praca może być źródłem radości i satysfakcji 4

5 -rozumie, że nie każdą pracę jest w stanie wykonać perfekcyjnie, bo ludzie są uzdolnieni w różny sposób Ja i moje ciało -Przyjmowanie odpowiedzialności za siebie Ja i dobre maniery -Wyjaśnianie prawdziwego znaczenia własnych zachowań oraz ich przyczyn i konsekwencji Ja w społeczności szkolnej -Poznawanie siebie, dostrzeganie cech indywidualnych własnych i najbliższych osób -Uczestnictwo w grupie, porozumiewanie się z innymi Ja i mój czas wolny -Przyjmowanie odpowiedzialności za siebie -Wolność i jej różne rozumienie Ja i piękno wokół mnie - Uczestnictwo w grupie -rozumie potrzebę dbałości o czysty i estetyczny wygląd -używa w życiu codziennym przyborów toaletowych -używa zwrotów grzecznościowych, zarówno stosunku do dorosłych, jak i do rówieśników -ustępuje miejsca innym, np. młodszym kolegom, starszym osobom -nie używa siły, stojąc w kolejce -potrafi zachować się przy stole oraz kulturalnie spożywać posiłki -potrafi zachować się wobec uczniów niepełnosprawnych, nawiązać z nimi kontakt i pomóc, kiedy trzeba -stosuje formy grzecznościowe w kontaktach z kolegami -odróżnia bezsensowne skarżenie od sytuacji, o których powinien zawiadomić nauczyciela -nie prowokuje bójek i nie stosuje wulgaryzmów wobec kolegów -jest prawdomówny wobec rówieśników i dorosłych -rozumie, że leniuchowanie jest marnotrawieniem czasu -potrafi wymienić różne formy czynnego wypoczynku (sport, czytanie, spacery, spotkania z kolegami, pomoc rodzicom) -z rozsądkiem potrafi korzystać z tego, co proponują media -potrafi tak zaplanować dzień, aby znaleźć czas na realizację własnych zainteresowań -potrafi dostrzegać piękno w przyrodzie i wśród wytworów człowieka -szanuje i nie niszczy szkolnych wystaw, gazetek, roślin -wie, że jeśli nie podobają mu się prace innych dzieci, nie powinien ich głośno komentować -czuje się odpowiedzialny za estetykę swojego 5

6 pokoju, klasy i szkoły -wie, jak należycie zachować się w kinie, muzeum, na spacerze Ja w świecie dorosłych -Poznawanie siebie, dostrzeganie cech indywidualnych własnych i najbliższych osób -Uczestnictwo w grupie, porozumiewanie się z innymi -Autorytety i wzory osobowe Jestem prawdomówny -Wyjaśnianie prawdziwego znaczenia własnych zachowań oraz ich przyczyn i konsekwencji Nie oceniam innych pochopnie ani na podstawie wyglądu -Poznawanie siebie, dostrzeganie cech indywidualnych własnych i najbliższych osób Dostrzegam własne błędy i potrafię się do nich przyznać -Wyjaśnianie prawdziwego znaczenia własnych zachowań oraz ich przyczyn i konsekwencji Porządnie wykonuję swoją pracę i szanuję pracę innych -Praca i jej wartość dla człowieka -rozumie potrzebę poprawnego układania stosunków z dorosłymi -wie, że nie każdy dorosły kieruje się dobrymi intencjami i nie każdy jest przykładem do naśladowania -z szacunkiem odnosi się do osób starszych, rozumie potrzebę udzielania im pomocy -stosuje formy grzecznościowe w stosunku do dorosłych -rozumie potrzebę mówienia prawdy zarówno dorosłym, jak i rówieśnikom -wie, że osoby mówiące prawdę zasługują na zaufanie -rozumie, że w dalszej perspektywie kłamstwo może krzywdzić zarówno jego samego, jak i innych -rozumie, że zbyt szybko i głośno wypowiadane negatywne oceny o innych mogą być niesprawiedliwe i krzywdzące -posiada umiejętność krytycznej oceny swoich zachowań, potrafi dostrzec winę nie tylko u innych, ale i w sobie -przyznaje się do własnych błędów i przeprasza za nie -ponosi konsekwencje swoich błędów, pragnie je naprawić -dostrzega korzyści dla siebie i dla innych z solidnego wykonywania pracy -potrafi uszanować i docenić wysiłek innych ludzi, nie niszczy wytworów ich pracy i stara się je chronić 6

7 Potrafię współdziałać z innymi -Uczestnictwo w grupie, porozumiewanie się z innymi Oglądam telewizję, czytam prasę, korzystam z komputera -Przyjmowanie odpowiedzialności za siebie -Wolność i jej różne rozumienie Aktywnie uczestniczę w życiu szkoły -Przyjmowanie odpowiedzialności za siebie -Uczestnictwo w grupie, porozumiewanie się z innymi Co to znaczy być wolnym? -Wolność i jej różne rozumienie -potrafi nie tylko prezentować swoje pomysły na forum grupy, ale także wysłuchiwać uważnie poglądów innych ludzi -nie wyśmiewa się z mniej udanych pomysłów, ale w sposób poważny traktuje swoich rozmówców -dostrzega zalety i zagrożenia związane z telewizją i komputerem -odróżnia programy wartościowe od bezwartościowych -zna pojęcie uzależniania się od telewizji czy komputera -dostrzega rolę dorosłych jako przewodników po świecie mediów -zwraca się do rodzica po poradę dot. tego, jakie programy TV lub gry czy programy edukacyjne są warte uwagi -z dystansem potrafi odnieść się do reklam -zdaje sobie sprawę z tego, że reklama może być narzędziem manipulacji oraz może wymuszać czy wzbudzać chęć posiadania różnych rzeczy, niekoniecznie wartościowych czy potrzebnych -dostrzega wagę aktywnego uczestnictwa w życiu szkoły -rozumie, że bierność prowadzi do zmniejszania ich wpływu na otaczającą rzeczywistość -próbuje wyjaśniać własnymi słowami jak pojmuje wolność -rozumie, że wolność to nie tylko zdolność czynienia tego, co się chce -wie, że wolność może zostać użyta zarówno do czynienia dobra, jak i zła IV. SPOSOBY OSIĄGANIA CELÓW KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA (z uwzględnieniem możliwości indywidualizacji pracy w zależności od potrzeb i możliwości uczniów oraz warunków, w jakich program będzie realizowany) Zajęcia z etyki mają charakter wychowawczy, zatem podczas ich realizacji musi być prowadzony dialog wychowawczy na temat moralnego wymiaru ludzkiego działania, odnoszący się do otaczającej uczniów rzeczywistości. Program ten kładzie ogromny nacisk na analizę konkretnych zdarzeń mających styczność z doświadczeniem dziecka. Nie sposób uczyć dzieci moralności, teoretyzując 7

8 i posługując się językiem rozpraw filozoficznych przeznaczonych dla dorosłych. Takie podejście na zawsze może zniechęcić dziecko do samodzielnych poszukiwań i uczestnictwa w zajęciach etyki. W trakcie realizacji programu należy pamiętać o tym, że każda lekcja musi zakończyć się wskazaniem pozytywnych wzorców zachowania. Biorąc pod uwagę uwarunkowania psychologiczne, najlepszą drogą do realizacji nakreślonych celów jest modyfikowanie i kształtowanie pożądanych postaw wobec rówieśników i ludzi dorosłych. Aby to osiągnąć, na lekcjach należy unikać abstrakcji, a omawiać i analizować konkretne sytuacje i wskazywać drogi wyjścia z życiowych problemów przez afirmację pozytywnych cech charakteru: prawdomówności, pracowitości, uczciwości, bezinteresowności itp. Aby osiągnąć założone cele, należy wybrać właściwe metody nauczania. Przede wszystkim takie, które odwołują się do emocji i wyobraźni dziecka, dopasowują do poziomu jego możliwości intelektualnych. Można stosować metody aktywizujące, takie jak na przykład: - wymyślanie zakończenia (decyzja należy do ciebie), - burza mózgów, - drzewko decyzyjne, - argumenty za i przeciw, Eksperesja uczniów na zajęciach etyki może być jednak różnoraka - jej przykładowe formy ujmuje poniższa tabela: Formy ekspresji słowna plastyczna gest, ruch, mimika Formy pracy ucznia rodzaje ćwiczeń i kształtowane umiejętności -próbuje określać cechy charakteru bohaterów wykorzystywanych utworów literackich -próbuje oceniać postępowanie bohaterów wg racjonalnych kryteriów -określa główny problem wysłuchanego opowiadania -wysłuchuje racji i poglądów innych osób -ocenia różne zjawiska zw. z rozwojem techniki, stara się dostrzec ich możliwe konsekwencje (telewizja, Internet) -ilustruje poznane czy przeżyte sytuacje -wykonuje kolaż dot. danego zagadnienia -bierze udział w organizowaniu wystaw -wyrabia w sobie wrażliwość na piękno -wyraża uczucia, emocje, stany za pomocą języka ciała -odczytuje stany emocjonalne innych osób na podstawie ruchów, mimiki -potrafi pokazać, jak zmienić, naprawić jakąś sytuację V. OPIS ZAŁOŻONYCH OSIĄGNIĘĆ UCZNIA 8

9 Program etyki realizuje cele ogólne z podstawy programowej, a także cele szczegółowe, wśród których zdecydowanie przeważają te o kierunku wychowawczym. W wyniku realizacji treści programowych etyki przewiduje się, że uczeń absolwent szkoły podstawowej specjalnej powinien: - wykazywać wrażliwość na los i cierpienie innych istot żywych; - okazywać szacunek w stosunku do rówieśników i dorosłych; -wykazywać tolerancję i zrozumienie dla odmienności związanej z niepełnosprawnością, inną narodowością, rasą i różnicami kulturowymi; -mieć nawyk dbałości o estetykę najbliższego otoczenia (pokoju, klasy); -przejawiać postawę rzetelnego podejścia do pracy oraz szacunku dla pracy własnej, jak i cudzej; -mieć potrzebę stosowania dobrych manier w codziennych relacjach międzyludzkich; -mieć świadomość aktywnego i rozumnego planowania oraz spędzania wolnego czasu; -dostrzegać piękno w najbliższym otoczeniu i szanowania go; -być wrażliwym na problemy osób starszych i przejawiać szacunek wobec nich; -posiadać umiejętność krytycznego, rozumnego korzystania z propozycji mediów, ze zwróceniem uwagi na niebezpieczeństwo uzależnienia od telewizji, gier komputerowych, Internetu; -posiadać odwagę cywilną przyznawania się do popełnionych błędów, umiejętności przepraszania, naprawiania wyrządzonych szkód; -poczuwać się do odpowiedzialności za własne słowa i czyny; VI. PROPOZYCJE KRYTERIÓW OCENY I METOD SPRAWDZANIA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA Bardzo istotną sprawą w nauczaniu dzieci upośledzonych umysłowo jest motywowanie ich do pracy i ocenianie efektów uczenia się. Ocena powinna stanowić element zachęty do dalszej pracy. Ocenianie powinno być prowadzone systematycznie najlepiej dokonywać oceny aktywności ucznia po każdych odbytych zajęciacj z etyki. Każdy uczeń powinien mieć szansę osiągnięcia sukcesu i zdobycia wiary we własne możliwości. Uczeń musi mieć przekonanie, że opanowana wiedza i umiejętności będą przydatne w jego dalszej nauce i życiu. Ocena z etyki powinna, w większym niż w wypadku innych przedmiotów, uwzględniać wysiłek, wkład pracy i zaangażowanie uczniów. Nie należy poddawać ocenie poglądów, należy je przedyskutować, i jeśli są one jawnie fałszywe, oczekiwać ich zmiany pod wpływem argumentacji i pouczających przykładów. Patrząc w sposób ogólny na proces nauczania tak specyficznego przedmiotu, jakim jest etyka, dochodzimy do wniosku, że ocenianie ucznia, aczkolwiek konieczne, ma w tym 9

10 przypadku nieco inny wymiar. Efektem pracy pedagoga ma być bowiem wychowanie człowieka dokonującego właściwych wyborów moralnych, jednostki wrażliwej na cierpienia ludzi i innych istot i otwartej na działania altruistyczne. Jest to więc rezultat o wymiarach moralnych, trudny do zmierzenia jakimikolwiek narzędziami. Możemy zatem oceniać następuj ące formy pracy ucznia: - umiejętne wyrażanie myśli, uczuć i przekonań poprzez prowadzenie rozmowy, dialogu, zabieranie głosu w dyskusji tematycznej, - stosowanie dobrych manier w codziennych relacjach na terenie szkoły; - aktywność podczas lekcji, -zaangażowanie podczas rozwiązywania zadań i kart pracy, - pracę z tekstem - czytanie/słuchanie ze zrozumieniem, udział w analizie tekstu, - prace twórcze np. prace plastyczne traktujące o jakimś problemie etycznym, - sposób prowadzenia zeszytu. W ocenie osiągnięć uczniów bierze się pod uwagę: indywidualne możliwości i właściwości psychofizyczne ucznia, wykorzystanie nabytej wiedzy w praktyce, które uczeń prezentuje podczas kontaktów z rówieśnikami oraz dorosłymi w sytuacjach szkolnych, zainteresowanie tematyką zajęć, aktywność na zajęciach lekcyjnych. Sposoby rozpoznawania przez nauczyciela poziomu i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności z etyki: Obserwacja pracy uczniów na lekcji, Obserwacja zachowania uczniów w stosunku do rówieśników, osób dorosłych w sytuacjach szkolnych, Odpowiedzi ustne (wypowiadanie się) - sprawność uczniów w opisywaniu i ocenie rzeczywistości: umiejętność analizy konkretnych zdarzeń mających styczność z doświadczeniem ucznia, umiejętność wskazywania właściwej drogi wyjścia z życiowych problemów przedstawionych postaci, 10