Dyrekcja Zespołu Szkół Budowlanych i Ogólnokształcących. Dyrektorzy w latach mgr Marek Zawisza dyrektor mgr Andrzej Wilusz wicedyrektor

Transkrypt

1

2 Dyrekcja Zespołu Szkół Budowlanych i Ogólnokształcących mgr Jolanta Moskwa wicedyrektor mgr Marek Zawisza dyrektor mgr Andrzej Wilusz wicedyrektor Dyrektorzy w latach Lucjan Baecker Franciszek Hornung Jan Kunert Tadeusz Broniewski Stanisław Kopystyński Józef Barański Antoni Łagowski Mieczysław Dobrzański Jan Gierczak Jan Lalak Jan Komor

3 Jarosławska Szkoła Rzemiosł Budowlanych należała do najstarszych szkół zawodowych w Polsce powstałych jeszcze w okresie zaborów. Działalność swoją jak głosi tablica fundacyjna rozpoczęła w 1911 roku. Przetrwała dwie wojny światowe oraz odegrała ważną rolę w życiu gospodarczym i oświatowym regionu. Jarosławska budowlanka po II wojnie światowej dała początek większości średnich szkół w Jarosławiu: (w roku 1947: Liceum Plastyczne i Zespół Szkół Mechanicznych; w roku 1950: Liceum Miernicze i Technikum Spożywcze; w roku 1951: Zasadnicza Szkoła Odzieżowa i Technikum Drogowe, a w roku 1996 Centrum Kształcenia Praktycznego). Nauczyciele, uczniowie oraz absolwenci budowlanki wyróżniali się swoją postawą w okresie okupacji i odbudowy kraju ze zniszczeń wojennych. Szkoła przygotowała do zawodu wiele tysięcy wykwalifikowanych oraz cenionych robotników i techników budowlanych. Powodem dumy szkoły jubilatki są nie tylko sukcesy wychowawcze i dydaktyczne, ale także trwałe osiągnięcia w postaci wzniesionych i wyremontowanych budynków. Na przestrzeni upływających dziesięcioleci najstarszej szkoły budowlanej w Polsce zmieniały się organizacyjne formy jej funkcjonowania od CK Szkoły Rzemiosł Budowlanych przez Państwową Szkołę Budownictwa po obecny Zespół Szkół Budowlanych i Ogólnokształcących. Ten zaszczytny jubileusz jest okazją do spojrzenia wstecz, do przedstawienia zarysu bogatej karty historii jarosławskiej szkoły budowlanej, do przypomnienia ludzi, którzy tę historię tworzyli. Jest to również okazja do podziękowania wszystkim, którzy w tym pierwszym stuleciu naszej szkoły przyczynili się do sprawnego jej funkcjonowania Szanowni Państwo Rok 2011 jest dla jarosławskiej oświaty rokiem jubileuszu 100-lecia szkoły budowlanej. Władze miasta już ponad 100 lat temu podjęły decyzję i przekazały fundusze na zakup ziemi i budowę szkoły, dostrzegając potrzebę profesjonalnego przygotowania przyszłych budowniczych. Do końca XIX wieku, szkolnictwo zawodowe nie miało na ziemiach polskich żadnych tradycji, zmienił to początek XX w. i rozwoju: władzom powiatowym, miejskim, byłym dyrektorom oraz nauczycielom i wy- -chowankom. Niech ta publikacja będzie skromnym podziękowaniem, wyrazem szacunku i uznania dla wszystkich związanych z procesem kształcenia w budowlance oraz tych, którzy wspierali i wspierają naszą działalność. Tablica pamiątkowa w holu. fot. archiwum Szczególne podziękowania składamy również Władzom Miasta Jarosławia na czele z Panem Burmistrzem Andrzejem Wyczawskim oraz Starostwu Powiatowemu w Jarosławiu z Panem Starostą Jerzym Batyckim, za pomoc w wydaniu monografii i niniejszego folderu oraz przygotowaniu uroczystości jubileuszowych. 3 Dyrekcja ZSBiO w Jarosławiu

4 Miasto Jarosław Jarosław leży nad rzeką San, przy drodze międzynarodowej E4 i linii kolejowej Kraków- -Przemyśl. Zajmuje powierzchnię 35 km 2, a liczy obecnie ok. 40 tysięcy mieszkańców. Miasto pełni rolę powiatu, na terenie którego są największe zakłady przemysłowe. Pierwsze wzmianki z 1152 roku zawarte w Kronice Ruskiej określają miasto jako gród warowny należący do księcia halicko-włodzimierskiego. Odgrywająca coraz większą rolę pierwotna osada miejska, położona na wzgórzu św. Mikołaja z kościołem pod tym samym wez- -waniem, otrzymała ok roku przywilej lokacyjny na tzw. prawie polskim. Po nadaniu przez księcia Władysława Opolczyka nowych praw miejskich i lokacji na prawie magdeburskim w 1375 roku Jarosław został wieku Jarosław był także ważnym portem nad rzeką San, skąd spławiano towary aż do Gdańska. Pamiątką po tych świetnych dla rozwoju miasta czasach są dawne kamienice mieszczańskie z charakterystyczną wiatą wewnętrzną i trzykondygnacyjnymi, rozległymi piwnicami, które służyły do przechowywania towarów kupieckich, a w czasie najazdów i pożóg do ukrywania się ludzi i ratowania dobytku. Niektóre z tych kamienic można podziwiać do dziś jak np. kamienicę Orsettich w której mieści się muzeum. 4 Widok miasta na początku XVIII wieku. fot. archiwum przeniesiony na teren obecnej starówki. Rozwijające się szybko miasto ok roku przeszło na własność możnego rodu Tarnowskich, następnie jego dzieje wiązały się z losami dziedziczących je rodów: Odrowążów, Kostków, Ostrogskich, Sieniawskich, Zamojskich, Koniecpolskich, Sobieskich i Czartoryskich. Z rąk tych ostatnich miasto wykupiło się w II poł. XIXw. Status miasta prywatnego był dla jego rozwoju korzystny, a bogactwo Jarosławia stało się z czasem legendarne. Przyczyniały się do tego m.in. słynne jarmarki jarosławskie, z których największy zwany wielkim trwał cztery tygodnie. Zjeżdżali się na niego kupcy z całej Europy i Bliskiego Wschodu. Dzięki położeniu nad spławną rzeką w XVI i XVII Widok miasta z lotu ptaka. fot. Wacław Szczepański,

5 Rozwój szkolnictwa w Jarosławiu XV - XXI wiek Szkoły podstawowe Najstarszą szkołą w Jarosławiu była szkoła parafialna. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z przywileju Spytka z Jarosławia z 1479 roku, ale musiała istnieć znacznie wcześniej, bo już w 1411 roku na Akademii Krakowskiej pojawili się pierwsi Jarosławianie, w XV wieku było ich 24, a wiek później 29. Do I połowy XVII wieku brak jest informacji o budynku szkoły, a nauka odbywała się w wynajętych pomieszczeniach. Dopiero w 1636 roku na potrzeby szkoły ofiarowano plac i domek drewniany przy cmentarzu w rynku miasta, ale budowa nie została zrealizowana, aż wreszcie Magistrat przekazał budynek dawnej wagi w pobliżu cmentarza. Z jego opisu z 1743 roku wynika, że był murowany, dwukondygnacyjny. Obsada szkoły parafialnej - (bakałarz, kantor i lokatus pomocnik) uczyła: polskiego, gramatyki, katechizmu (modlitw, pisma św., liturgii), śpiewu i niemieckiego. Z chwilą pojawienia się kolegium jezuickiego, szkoła po 1575 roku straciła na znaczeniu. W XVI i XVII wieku obok szkoły parafialnej pojawiły się: szkoła na Przygródku w 1573 (okolice obecnych ulic Przemyskiej i 3-go Maja), po roku 1611 benedyktynki prowadziły szkołę dla dziewcząt (czytanie, pisanie, rachunki, śpiew, szycie, haftowanie), na początku XVII wieku działała też szkoła ruska i żydowska. W latach decyzją władz austriackich zlikwidowano większość wspomnianych szkół, pozostawiając tylko parafialną i wyznaniową. Austria w 1774 roku wprowadziła dwa typy szkół elementarnych (podstawowych): trywialne na wsiach, w miastach główne z nauką w języku niemieckim. W 1778 roku otwarto 3-klasową szkołę żeńską. Zlikwidowano szkoły wyznaniowe, kierując W naszym mieście początki szkolnictwa średniego związane są z kolegium jezuickim, które rozpoczęło swoją działalność w 1575 roku. Na początku nauka odbywała się w drewnianym budynku przy kolegiacie. W roku 1583 jezuici przenieśli naukę do połączonego z kościołem św. Jana nowego piętrowszystkich do głównej, a status taki uzyskała ona w Jarosławiu w 1821 roku. W roku 1866 wprowadzono język polski jako wykładowy. W 1869 roku wprowadzono dwa szczeble organizacyjne: szkoła ludowa pospolita (ogólnokształcąca) i szkoła wydziałowa. Działające w Jarosławiu dwie szkoły ludowe nie mogły przyjąć wszystkich dzieci w wieku od 6 do 12 lat, stąd decyzja o tworzeniu nowych szkół: 1870 na Przedmieściu Leżajskim, 1886 Piotra Skargi, szkoła żeńska przekształcona w ludową 1897 Królowej Jadwigi, 1895 szkoła męska im. Adama Mickiewicza (obecnie Liceum Ekonomiczne), 1896 szkoła żeńska bł. Kingi i męska St. Konarskiego (obie w kamienicy Rynek 5 przeniesione na Kraszewskiego). Na początku XX wieku powstały następne: 1901 szkoła A. Ostrogskiej, a w 1906 męska T. Czackiego. Dwie wojny światowe powstrzymały rozwój sieci szkół podstawowych w mieście, ale w II połowie XX wieku szkolnictwo to szybko zwiększało liczbę szkół, wzbogacając się o tzw. tysiąclatki. W końcu wieku było w Jarosławiu już 12 szkół podstawowych, do których wkrótce dołączyła szkoła prowadzona przez siostry niepokalanki. W wyniku reformy edukacji w 1999 roku z ośmioklasowych szkół podstawowych wyodrębniono dwa typy szkół 6 letnią szkołę podstawową oraz 3-letnie gimnazja, wpłynęło to na reorganizację szkolnictwa. Część dawnych podstawówek stała się gimnazjami. Tak więc w mieście w chwili obecnej funkcjonuje dziewięć szkół podstawowych o sześcioletnim cyklu nauczania, po którym kontynuuje się naukę w trzyletnich gimnazjach, obecnie jest ich w Jarosławiu sześć. Szkoły średnie ogólnokształcące wego budynku z dużymi, przestronnymi salami. Szkoła jezuicka składała się z pięciu klas, z których trzy pierwsze nazywano gramatycznymi, a dwie wyższe humanistycznymi. W krótkim czasie kolegium jarosławskie objęło swym zasięgiem całą Ruś. W 1590 roku w związku z napływem do miasta uczą- 5

6 6 cej się młodzieży postanowiono wybudować bursę na placu obok bramy sandomierskiej. W 1629 roku jezuici otrzymali w Jarosławiu drugi kościół i prowadzili tam 4-letni kurs teologiczny i 3-letni kurs filozoficzny. Jezuici prowadzili ponadto dla swoich kleryków (przeniesione z Pułtuska) seminarium, w którym mogli pogłębiać swoją wiedzę w na- -ukach humanistycznych i retoryce. Przy kolegiacie św. Jana w 1608 roku powstała szkoła muzyczna Bursa musicorum. Po krótkim czasie przeniesiona została do kolegium w polu. Nauka obejmowała: śpiew, grę na organach, skrzypcach, wioli i trąbie. Bartłomiej Wąsowski rektor kolegium w 1671 roku podjął próbę utworzenia w Jarosławiu szkoły rycerskiej pod patronatem jezuitów. Placówkę otwarto w 1674 roku, jezuici uzyskali poparcie Jana Sobieskiego, ale dopiero w końcu lat 70-tych z powodu braku zrozumienia władz zakonnych i świeckich. Sgrafitto na ścianie kamienicy czynszowej nr 14 przy ul. Kraszewskiego, przedstawiające Jarosław u progu XVII wieku. fot. archiwum Przed rokiem 1742 powstał konwikt dla młodzieży szlacheckiej. Przez kolegium św. Jana w czasie jego działalności ( ) przewinęło się ok. 20 tysięcy młodzieży. Po pierwszym rozbiorze Polski, w 1773 roku nastąpiła kasata zakonu jezuitów. W miejsce zlikwidowanego kolegium św. Jana utworzono w Jarosławiu gimnazjum świeckie. Nauka odbywała się bez zmian z dodaniem jedynie nauki języka niemieckiego. Zajęcia prowadziło w tej szkole pięciu eksjezuitów, nie uwzględniając zmian wprowadzonych na innych ziemiach polskich przez Komisję Edukacji Narodowej. Szkoła ta funkcjonowała 10 lat i oszacowano, że wyszkoliła jeszcze około 1200 młodzieży. Decyzją władz austriackich gimnazjum świeckie zostało zamknięte w 1783 roku, a w mieście działały tylko szkoła parafialna i wyznaniowe. Władze austriackie nie widziały potrzeby utrzymywania w mieście szkoły średniej. Z chwilą uzyskania autonomii Rada Miasta podjęła starania o reaktywowanie szkoły średniej. W 1868 roku przekształcono niesamodzielną dwuletnią szkołę w odrębną 3-letnią. Stopniowo zwiększano liczbę kolejnych klas i od 1872 roku funkcjonowała ona jako 7-letnia wyższa szkoła realna, która w 1876 roku wprowadziła się do nowego budynku (obecny budynek LO). Od roku 1884 szkoła ta stała się pełnym 8-klasowym gimnazjum. Było to gimnazjum klasyczne, ale nie zaspakajało ono rosnących potrzeb miasta w zakresie szkolnictwa średniego. Staraniem Rady Miasta w 1898 roku otworzono nową wyższą szkołę realną, która w 1903 roku wprowadziła się do swojej nowo wybudowanej siedziby (obecny budynek technikum drogowego). Na bazie tej szkoły utworzono II Gimnazjum Męskie w 1919 roku, które ukierunkowane było na przedmioty matematyczno-przyrodnicze. W 1909 roku powstało prywatne Gimnazjum Żeńskie im. J. Słowackiego. W 1919 roku, byłe c.k. wyższe gimnazjum uzyskało nazwę Państwowe Gimnazjum. W 1925 roku po- -wstało prywatne Gimnazjum Humanisty- -czne Sióstr Niepokalanek. Tak więc w okresie ok. 40 lat powstały w mieście cztery szkoły gimnazjalne, które na początku XX w. w pełni zaspokajały zapotrzebowanie blisko 20 tysię- -cznego miasta. Od 1933 roku Państwowe Gimnazjum nosiło nazwę Państwowe Liceum i Gimnazjum im. J. Piłsudskiego. Po zakończeniu II. wojny, szkoła wznowiła działalność w 1948 i do roku 1960 funkcjonowała jako Państwowa Szkoła Ogólnokształcąca stopnia licealnego. W roku 1961 otrzymała ona nazwę Liceum Ogólnokształcące, a w 1972 roku imię Mikołaja Kopernika. W końcu XX wieku wzrastała liczba liceów. W 1995 roku utworzono Liceum przy Szkole Podstawowej im. Książąt Czartoryskich, a w 1998 przy Zespole Szkół Odzieżowych. Klasy licealne powstawały kolejno po 2000 roku w średnich szkołach zawodowych takich jak: budowlanka, mechanik, spożywcze i drogowe. U progu XXI wieku liczba liceów państwowych w Jarosławiu wzrosła do sześciu.

7 Szkoły średnie zawodowe Zorganizowane szkolnictwo zawodowe pojawiło się w Jarosławiu w końcu XIX wieku jako odpowiedź na zapotrzebowanie powstającego przemysłu. Pierwszą szkołą tego typu była szkoła koszykarska działająca w latach (przeniesiona później do Czerwonej Woli). Drugą placówką tego typu była utworzona w 1880 roku niższa szkoła przemysłowa, przekształcona w 1886 roku w uzupełniającą szkołę przemysłową. Zadaniem tej szkoły było kształcenie młodzieży w zawodach rzemieślniczych. Nauka odbywała się w budynku gimnazjalnym, w 1902 roku uzupełniająca szkoła przemysłowa miała 109 uczniów, a do zawodu przygotowywało ich ośmiu nauczycieli i katecheta. W 1910 roku Rada Miasta podjęła decyzję o utworzeniu c.k. Szkoły Rzemiosł Budowlanych, która rozpoczęła działalność w roku 1911 w budynku dla niej wzniesionym przy ulicy J. Poniatowskiego. Kolejna średnia szkoła zawodowa powstała 13 lat później, czyli w 1924 roku i była to Prywatna Koedukacyjna Szkoła Handlowa przy ul. 3-go Maja 1. Obie te szkoły, zmieniały nazwy jeszcze przed wybuchem II wojny światowej. W 1925 roku Szkołę Rzemiosł przekształcono w Państwową Szkołę Budownictwa, w tym samym roku powstało w niej gimnazjum budowlane, a w roku 1936 liceum budowlane. Szkoła Handlowa również ulegała przemianom: w 1930 roku z szkoły 3-letniej przekształcono ją na 4-letnią, a w 1936 roku na Gimnazjum Kupieckie, które miało takie same uprawnienia jak liceum. W czasie II wojny obie szkoły zawodowe działały z przerwami: budowlanka nosiła nazwę Państwowej Zawodowej Szkoły Budownictwa, a ekonomik Publicznej Szkoły Handlowej. Po zakończeniu działań wojennych w 1944 roku szkoły średnie zawodowe wznowiły swoją działalność : szkoła handlowa jako Gimnazjum Kupieckie tworząc dodatkowo Liceum Handlowe, zaś w szkole budowlanej powstało liceum w budowlane. O ile przed 1939 rokiem średnie szkolnictwo zawodowe rozwijało się powoli - bo powstały tylko dwie takie szkoły to w drugiej połowie XX nastąpił gwałtowny skok, i liczba szkół średnich w Jarosławiu wzrosła o siedem. Po 1944 roku prężnie rozwijała się szkoła budowlana, która stała się matką dla większości średnich szkół zawodowych w Jarosła- wiu. Na terenie szkoły budowlanej powstawały: kursy, klasy i wydziały, które stopniowo wyodrębniły się tworząc kolejno samodzielne szkoły: w roku 1947 liceum plastyczne i szkoła mechaniczna; w roku 1950 liceum miernicze i technikum chemiczne (spożywcze); w roku 1951 zawodowa szkoła odzieżowa i szkoła drogowa, a w 1996 roku Centrum Kształcenia Król Kazimierz III Wielki. fot. wikipedia Praktycznego. Każda z tych szkół przechodziła kilkakrotnie zmiany nazwy, w 1972 roku nastąpiło połączenie Technikum Geodezyjnego (wcześniej Miernicze) i Drogowego. W roku 2002 powstało Centrum Kształcenia Ustawicznego, kształcące dorosłych po zasadniczej szkole zawodowej. Współcześnie wszystkie średnie szkoły w mieście są zespołami szkół, a ich przeobrażenia ilustruje schemat: Rozwój jarosławskich szkół średnich w II poł. XX i na pocz. XXI w. W 1998 roku miasto wzbogaciło się o nową szkołę zawodową, była to pierwsza szkoła wyższa nosząca nazwę: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, w której młodzież kończąca szkoły średnie może podejmować studia na różnych kierunkach. 7

8 8 Rozwój jarosławskich szkół średnich w II poł. XX i na pocz. XXI w

9 Powstanie szkoły W 1909 roku jarosławska Rada Miasta podjęła starania, by stworzyć także placówkę kształcącą fachowców dla przemysłu budowlanego majstrów, murarzy, cieśli, kamieniarzy. Była to pierwsza w kraju tak urządzona szkoła, która drogą nauki teoretycznej podnosiła sprawność zawodową chłopców, mających ukończone 17 lat życia i świadectwo praktyki w rzemiośle. Gmina miasta Jarosławia miała bezpłatnie dostarczyć budynek i utrzymać go. Projekt budynku opracował prof. R. Greiffenhaben z Insbrucka (jednopiętrowy o powierzchni 580 m. kw.; plac o powierzchni 3910 m. kw., przy ul. Poniatowskiego za 110 tysięcy koron). Placówka zaczęła działać dnia 1 października 1911 roku jako C.K. (cesarsko - królewska) Szkoła Rzemiosł Budowlanych w wynajętym lokalu na Głębockim Przedmieściu, by w 1912 roku przenieść się do nowego budynku. Jej dyrektorem został radca budowniczy Lucjan Baecker. W pierwszym roku prowadzono tylko kurs przygotowawczy dla 13 murarzy o bardzo zróżnicowanym wieku (18 40 lat). W roku szkolnym 1912/1913 prócz klasy przygotowawczej działała klasa pierwsza (45 uczniów), a w następnym zorganizowano wydziały ślusarstwa budowlanego i artystycznego, kursy stałych technik stolarskich oraz publiczną szkołę rysunku i modelowania. Program zajęć co roku wzbogacano, stworzono bibliotekę, przybywało pomocy naukowych. Budynek szkoły w roku fot. archiwum W roku szkolnym 1913/1914 kształciło się 85 uczniów. Pobierali oni stypendia miesięczne z funduszów rządowych w kwocie koron, niektórzy otrzymywali zasiłki (do 80 koron), a nawet stypendia im. Cesarza Franciszka Józefa (300 koron rocznie). Niestety wybuch pierwszej wojny światowej przerwał rozwój szkoły od 1915 roku Nauczyciele i uczniowie w I. roku nauki. fot. archiwum mieścił się w niej szpital wojskowy. Zakończenie I. wojny światowej i odzyskanie niepodległości przez Polskę, stworzyło możliwość kontynuowania działalności jarosławskiej budowlanki. Zajęcia szkolne wznowiono we wrześniu 1921 roku Państwowej Szkole Rzemiosł Budowlanych (taką nazwę otrzymała placówka) Rada Miasta oddała w bezpłatne użytkowanie budynek przy ul. Poniatowskiego 17. Dyrektorem szkoły został inż. arch. Franciszek Hornung. W skład szkoły weszła także Dokształcająca Szkoła Zawodowa im. Księcia Józefa Poniatowskiego (z odziałem stolarskim, ślusarskim). W 1925 roku Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego powołało Państwową Szkołę Budowlaną z dwoma wydziałami: Budowlanym (w formie 4-letniego gimnazjum budowlanego) oraz 3-letnią Szkołą Majstrów Budowlanych. Po ukończeniu gimnazjum budowlanego absolwent otrzymywał tytuł technika budowlanego, uprawniający go do samodzielnego prowadzenia przemysłu budowlanego. W związku z rozwojem szkoły i zapotrzebowaniem na absolwentów budowlanki 9

10 zarząd Miasta przyznał szkole fundusze na nadbudowę drugiego piętra na budynku oraz potrzebnych warsztatów i magazynów. W 1930 roku zmarł dyr. Franciszek Hornung, a kierownictwo szkoły na jeden rok objął inż. arch. Jan Kunert. W 1931 roku dyrektorem szkoły został dr inż. arch. Tadeusz Broniewski, kierujący nią także przez lata II wojny światowej. Szkoła pod jego kierownictwem szybko się rozwijała. Dwupiętrowy budynek posiadał 10 sal lekcyjnych, 5 gabinetów i bibliotekę. Liczba uczniów stale wzrastała (270 w 1922 roku, 548 w 1935). Podniosłą uroczystość przeżyła szkoła w 1934 roku 14 X poświęcony został sztandar szkoły, który zaginął w czasie wojny (ocalało tylko drzewce). W 1937 roku Kuratorium Szkolne we Lwowie zezwoliło na założenie 3-letniego liceum budowlanego dla uczniów, którzy ukończyli szóstą klasę gimnazjalną (tzw. mała matura). PSB była jedną z nielicznych placówek wytypowanych do przeprowadzania egzaminów mistrzowskich w kraju. Budynek szkolny Rada Miasta sprzedała skarbowi państwa w 1937 roku za złotych. Pomocą materialną i naukową dla uczniów zajmowała się Bratnia Pomoc. Bratniak prowadził szeroką działalność gospodarczą i społeczną w szkole (sklepik, kasa pożyczkowa, dożywianie). Wśród wielu nauczycieli szkoły znane jest nazwisko artysty Stanisława Kopystyńskiego ( ), prowadzącego u nas kursy rysunku i malarstwa, zaś po wojnie działającego we Wrocławiu. Budynek szkoły w roku fot. archiwum 10 Lata wojny i okupacji Wojciech Bielecki numer obozowy fot. archiwum Po napadzie hitlerowskich Niemiec na Polskę rok szkolny 1939/1940 rozpoczął się z opóźnieniem, ponieważ okupant (który dotarł do Jarosławia 11 września) dopiero pod koniec października, wydał pozwolenie otwarcia szkoły. W okresie okupacji nosiła ona nazwę Staatliche Fachschule fűr Bauwesen mit polnischer Unterrichtssprache (Państwowa Zawodowa Szkola Budownictwa z polskim językiem wykładowym). Była to placówka o zubożonym programie nauczania, kształcąca techników w ciągu dwóch lat, z dużą ilością przedmiotów zawodowych, z wykładowym językiem polskim, ale bez nauczania języka polskiego jako samodzielnego przedmiotu. Ponieważ inne szkoły średnie zostały zamknięte, trafili do niej także młodzi ludzie z innych szkół. Z rozkazu władz niemieckich 11 listopada (w rocznicę odzyskania niepodległości) szkoła została zamknięta. Ponowne otwarcie nastąpiło w pierwszych miesiącach 1940 roku. Patriotycznie wychowani uczniowie szkoły należeli do podziemnej organizacji Służba Zwycięstwu Polsce, brali udział w tajnych zebraniach. Udział w konspiracji wielu z nich przepłaciło życiem. O ósmej godzinie rano 6 maja 1940 roku do szkoły wkroczyło gestapo i aresztowało grupę uczniów, którym nie udało się uciec i skryć w sąsiednich ogrodach i domach. Przewieziono ich ciężarowymi sa- -mochodami do budynku Sądu Grodzkiego i brutalnie przesłuchiwano.

11 Bezskuteczna była interwencja dyr. Tadeusza Broniewskiego. Odbywały się dalsze aresztowania młodzieży jarosławskiej, którymi kierował Franz Schmidt (mieszkaniec Jarosławia, który po zajęciu Jarosławia pracował w gestapo). W dniu 8 maja 1940 roku uczniów naszej szkoły i innych młodych ludzi, wywieziono najpierw do Tarnowa, a dnia 14 czerwca znaleźli się oni w pierwszym transporcie, który zapoczątkował tragiczną historię obozu koncentracyjnego Auschwitz Birkenau. Nasi uczniowie mieli jedne z pierwszych numerów obozowych: Stanisław Ryniak nr 31, Mieczysław Ciepły nr 35, Bogdan Wnętrzewski nr 40, Tadeusz Motowidełko nr 532, Wojciech Bielecki nr 3397, Stanisław Fudali nr 9151, Stanisław Żurawski - nr W okresie okupacji wzrastała liczba uczniów szkoły (młodzież szukała w niej schronienia przed wyjazdem na przymusowe roboty do Rzeszy): w 1941 roku 244 uczniów, w , w Nauka nie była łatwa, brakowało podręczników do wielu przedmiotów, na wydziale wodno komunikacyjnym obowiązywały przedmioty: religia, język niemiecki, matematyka, fizyka, geometria wykreślna, statystyka, miernictwo, rysunek odręczny, liternictwo, modelowanie, materiałoznawstwo, żelazobeton, budownictwo wodne, kanalizacja i wodociągi, konstrukcje budowlane, roboty ziemne, fundamentowanie, budowa dróg i mostów, formy architektoniczne, kosztorysowanie, korespondencja polska. Jesienią 1943 roku, gdy front niemiecki był w odwrocie, szkołę zamieniono (jak w czasie I wojny światowej) na szpital. Zajęcia jednak odbywały się w różnych punktach miasta. Wycofujący się okupant spalił budynek szkolny, ale po wyzwoleniu Jarosławia 28 lipca 1944 roku placówka rozpoczęła nowy etap działalności. Powojenne sukcesy i rozwój Po okresie wojny i okupacji szkoła wznowiła działalność pod nazwą Państwowe Szkoły Budownictwa w Jarosławiu. Sytuacja placówki po spaleniu budynku przy ulicy Poniatowskiego była bardzo trudna. Działalność dydaktyczno wychowawczą prowadzono w obiektach zastępczych. Brak sal, sprzętu, pomocy dydaktycznych, programów i podręczników nie zniechęcił jednak ani nauczycieli, ani uczniów. W roku szkolnym 1944/1945 dyrektorem szkoły był Stanisław Kopystyński, który wystąpił o kredyty na odbudowę budynku szkoły oraz byłego opactwa benedyktynek (na internat dla młodzieży). Kierownikiem odbudowy, a od września 1945 roku dyrektorem PSB, został inż. arch. Józef Barański. Szkoła stała się nie tylko ośrodkiem kształcenia, ale również przedsiębiorstwem budowlanym odbudowującym zniszczone obiekty szkolne. Odbudowę głównego budynku szkoły prowadzono w latach (nad drugim piętrem nadbudowano świetlicę), na podwórzu wybudowano stolarnię i kuźnię. Równocześnie odbudowywano klasztor benedyktynek (do 1950 roku powstał internat męski) i zbudowano parterowy budynek, który został przeznaczony na warsztaty szkolne (lecz stał się on internatem żeńskim). Warsztaty przy szkole oddano do użytku w 1953 roku (część obiektu Szkolny Zespół Muzyczny. fot. archiwum przeznaczona została na sale lekcyjne dzisiejszy II budynek). Nasza szkoła stała się matką innych szkół technicznych w Jarosławiu. Tu rozpoczynały swoją działalność Liceum Miernicze (szkoła geodezyjna), Liceum Technologiczno Chemiczne (szkoła chemiczna, później spożywcza) oraz Technikum Drogowe, które usamodzielniły się w 1950 i 1951 roku. W 1947 roku powstała słynna przez wiele lat w regionie orkiestra dęta, znak firmowy szkoły, która w 1987 roku obchodziła swoje 40 lecie, ale brak środków na zajęcia pozale- 11

12 12 kcyjne spowodował jej upadek w latach 90. Na podstawie decyzji Ministerstwa Odbudowy w naszej szkole został utworzony w 1949 roku jeden z największych w Polsce V Państwowy Ośrodek Szkolenia Zawodowego, którego dyrektorem został inż. arch. Józef Barański, zaś obowiązki dyrektora Państwowych Szkół Budownictwa pełnił inż. Emil Pretorius. Po rozwiązaniu V POSZ w 1951 roku szkoła pod nazwą Technikum Budowlanego podlegała Ministerstwu Budownictwa Miast i Osiedli (dyrektorem Józef Barański). W tych latach funkcjonowało gimnazjum budowlane, liceum budowlane (3-letnie i 4-letnie), technikum budowlane, liceum drogowo wodne oraz szkoła rzemiosł, mistrzów i techników budowlanych. Utworzona w 1951 roku zasadnicza szkoła budowlana, kształciła robotników kwalifikowanych w wielu zawodach (do 1954 roku jej kierownikiem był Józef Szołomiak, który na 75-lecie Sztandar dla szkoły, 1966 r. fot. archiwum stworzył portret patrona naszej szkoły Kazimierza Wielkiego). Od 1952 roku szkołą kierował Antoni Łagowski, a od roku szkolnego 1953/1954 Mieczysław Dobrzański (zastępcami byli Aleksander Kozłowski, a później mgr Stanisław Kostka). Następuje rozwój technikum budowlanego kształcenie w cyklu 4-5-letnim (na podbudowie 7 klasy szkoły podstawowej) w tzw. wydziałach: budownictwa miejskiego, projektów architektonicznych, wodno - kanalizacyjnym, ogrzewania i wentylacji oraz instalacji elektrycznych. Od 1957 roku placówka podlegała Ministerstwu Oświaty i otrzymała nazwę Szkoła Rzemiosł Budowlanych i Technikum Budowlane. System kształcenia zawodowego był dwustopniowy (po 3-letniej szkole rzemiosł budowlanych 3-letnie technikum budowlane). W ramach zajęć praktycznych uczniowie wykonali wiele obiektów w powiatach: jarosławskim, leżajskim, a nawet w Bieszczadach (szkoły podstawowe, domy kultury, ośrodki zdrowia, remizy strażackie, budynki administracyjne oraz liczne remonty). Praktyki zawodowe uczniowie odbywali także w przedsiębiorstwach budowlanych województwa rzeszowskiego. Rok 1966 był rokiem obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego. Szkoła otrzymała w czasie uroczystości na stadionie szkolnym dnia 23 października 1966 roku nowy sztandar, który później uzyskał nowe elementy (np. orzeł z koroną). W tym samym roku 27 listopada została odsłonięta tablica pamiątkowa, poświęcona pamięci uczniów szkoły, którzy zginęli w czasie okupacji. W 1967 roku przyszli do szkoły absolwenci 8-letniej podstawówki. W szkole zasadniczej cykl kształcenia został skrócony do dwóch lat (po niej było 3-letnie technikum). Od stycznia 1970 roku dyrektorem został mianowany mgr Jan Gierczak, a obowiązki wicedyrektorów pełnili: mgr inż. Stanisław Helowicz ( ) oraz mgr Jan Domka ( ). Następuje dalszy rozwój bazy szkolnej. Uruchomiono technikum dla pracujących (wieczorowe i zaoczne i 1976 rok), powołano średnie studium zawodowe w 1979 roku, szkołę policealną (1972 rok). Zmianę warunków szkolenia zawodowego przyniosło oddanie nowych warsztatów szkolnych 1 września 1973 roku. W części obiektu znalazły się sale dydaktyczne i biblioteka szkolna. Kierownikami warsztatów byli: Stanisław Sierankiewicz, Edmund Symula, mgr inż. Marek Machnik, mgr inż. Małgorzata Lis, Janusz Manasterski. Trudno wymienić wszystkie obiekty wykonane przez uczniów w czasie zajęć praktycznych w Jarosławiu i regionie; wartość produkcji warsztatowej stale wzrastała. Do podniesienia poziomu szkolenia zawodowego przyczyniał się Ogólnopolski Turniej Młodzieżowy Złota Kielnia, w którym uczniowie budowlanki odnieśli wiele sukcesów. Szkoła współpracowała z wieloma przedsiębiorstwami budowlanymi. Patronat nad szkołą miało Jarosławskie Przedsiębiorstwo Budowlane, wspomagały nas: Przedsiębiorstwo Budownictwa Rolniczego w Szówsku, Elektrobudowa w Katowicach, przedsiębiorstwa budowlane w Bytomiu i Tychach. Jedną z form współpracy z zakładami było organizowanie hufców pracy w okresie wakacji (od 1970 roku). Młodzież budowlanki znana była z różnorodnych zainteresowań, które mogła

13 rozwijać w różnych kołach w ramach szeroko rozwiniętych zajęć pozalekcyjnych (zespoły muzyczne, teatralne, recytatorskie, taneczne, fotograficzne, przedmiotowe, sekcje sportowe). W odbudowanym opactwie benedyktynek mieścił się koedukacyjny internat (a właściwie bursa dla młodzieży nie tylko z budowlanki) dla 260 mieszkańców. Jego kierownikami od 1952 roku byli: Tadeusz Dziurkiewicz, Stefan Warchoł, Jan Tobiasiewicz, Tadeusz Krzysaj, Piotr Czekajło, Józef Czyż, Bolesław Strzelec i Florian Masłyka. W jednej z baszt próby przeprowadzała znana w regionie orkiestra dęta. Na podstawie decyzji kuratorium w Rzeszowie w 1975 roku placówka otrzymała nazwę: Zespół Szkół Budowlanych w Jarosławiu, a od dnia 1 września - w związku ze zmianą podziału administracyjnego kraju - podlegała Kuratorium Oświaty i Wychowania w Przemyślu. Chlubne tradycje szkoły zostały utrwalone w pięknej izbie pamięci i tradycji, która została otwarta w dniu 14 kwietnia 1980 roku w obecności więźniów obozów koncentracyjnych i kombatantów. Znalazły się w niej unikalne dokumenty i zdjęcia dotyczące naszej historii od czasów II Rzeczypospolitej. Rok 1980 to poważne zmiany polityczne związane z ruchem Solidarności i powstaniem nowego niezależnego związku zawodowego (Zygmunt Wołoszyn przewodniczącym koła). W następnym roku stan wojenny spowodował zawieszenie działalności związkowej i ograniczenia w działalności wychowawczej szkoły. Od 1 września 1982 roku funkcję dyrektora szkoły przejął mgr Jan Lalak, zaś wicedyrektorami byli: mgr Jan Domka i mgr inż. Zdzisław Kwiatkowski (od 1983 roku). Zbliżał się jubileusz 75-lecia szkoły. Prace przygotowawcze podjęto już w 1984 roku mimo trudności finansowych przeprowadzono poważne remonty w suterenach szkoły powstała stołówka, świetlica, pracownie zajęć pozalekcyjnych, wymieniono kanalizację zewnętrzną, zbudowano nowe boisko szkolne i parking dla pojazdów, odnowiono elewacje budynków szkolnych. W 1985 roku powstał komitet organizacyjny obchodów rocznicy, którego przewodniczącym został były nauczyciel szkoły płk Stanisław Ochab. Dzięki absolwentom szkoły zdobyto spore środki na remonty od zakładów budowlanych. W ciągu pół roku udało się pokonać olbrzymie trudności związane z uzyskaniem zgody Ministerstwa Kultury i Sztuki (oraz cenzury) na druk monografii szkoły, zdobyciem deficytowego papieru i drukiem pracy: Z dziejów jarosławskiej szkoły budowlanej Otwarcie Izby Pamięci, 1980 r. fot. archiwum (praca zbiorowa pod redakcją Jana Domki) w nakładzie tysiąca egzemplarzy. Podjęto dyskusję nad wyborem patrona szkoły. Nauczyciele i młodzież zdecydowali, że będzie nim król Kazimierz Wielki. Jubileusz diamentowych godów zgromadził ponad tysiąc absolwentów szkoły. Szkoła, jej sztandar i zasłużeni pedagodzy zostali uhonorowani wieloma odznaczeniami. W szkole lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych funkcjonował model 3-letniej szkoły zawodowej oraz 5-letniego i 3-letniego technikum. Od 1987 roku szkoła zaczęła prowadzić oddziały wielozawodowe, których uczniowie uczą się zawodu w prywatnych zakładach rzemieślniczych i ośrodkach szkoleniowych w kraju. W 1988 roku szkoła utraciła historyczny obiekt opactwa benedyktynek z XVII wieku. Internat został przekazany Igloopolowi z Dębicy na ośrodek wypoczynkowy, ale w 1990 roku opactwo i kościół św. Mikołaja wróciły do pierwotnych właścicieli. Na potrzeby internatu szkoła otrzymała jednopiętrowy obiekt przy ul. Poniatowskiego 63 (dla 75 wychowanków). Po kilku latach wskutek tego, że uczniowie ze względu na koszty wybierali dojazdy do szkoły, internat przestał funkcjonować. Uczniowie mogą korzystać z bursy międzyszkolnej przy ul. Reymonta. Do budowlanki uczęszcza około uczniów. Pogarszająca się sytuacja gospodarcza kraju odbiła się na warunkach nauczania, klasy były bardzo liczne powyżej 30 wychowanków, oszczędności w oświacie spowodowały zmniejszenie stanu pracowników technicznych oraz znaczne zubożenie sprzętu, narzędzi oraz środków transportu w warsztatach szkolnych, których plan produkcyjny w 1990 roku wynosił ok. 400 milionów (starych) złotych. 13