Modyfikacja kleju na bazie żywicy poliestrowej rozdrobnionymi odpadami kompozytowymi

Transkrypt

1 monika rutecka, józef śleziona Modyfikacja kleju na bazie żywicy poliestrowej rozdrobnionymi odpadami kompozytowymi Wstęp Metoda łączenia, jaką jest klejenie, odgrywa kluczową rolę w tworzeniu obiektów, które muszą być wykonane z kompozytów, zwłaszcza w przypadku uzyskania lekkich konstrukcji. Kleje dostarczają rozwiązań montażu elementów w przemyśle lotniczym, motoryzacyjnym, morskim i wielu innych [ ]. Ze względu na coraz lepsze właściwości tworzyw klejących oraz wiele zalet połączeń klejowych, przewiduje się wzrost ich udziału w stosunku do innych rodzajów połączeń stosowanych w technice []. Połączenia klejowe nie wykazują tak dużej koncentracji naprężeń, co połączenia mechaniczne oraz charakteryzują się dłuższym czasem eksploatacji, jednak ograniczeniem jest tu wytrzymałość na ścinanie kleju []. Klejenie elementów kompozytowych może stanowić problem dla producentów wytwarzających konstrukcje laminatowe, dla których jedynie ten sposób łączenia jest możliwy. Zły dobór kleju oraz dodatków lub źle przeprowadzony proces klejenia może powodować przedwczesne zniszczenie konstrukcji. Bardzo istotny jest wybór właściwego kleju. Stosując nawet najlepszy klej nie uzyska się dobrego połączenia klejowego, gdy niewłaściwie zaprojektowany jest kształt złącza klejowego. I odwrotnie, dobrze zaprojektowane złącze nie gwarantuje uzyskania dobrego połączenia, z uwagi na niedostosowanie kleju do warunków obciążenia konstrukcji. Właściwe projektowanie połączeń klejowych wymaga znajomości rozkładu naprężeń w spoinach klejowych. Jako kleje konstrukcyjne w przemyśle kompozytowym stosuje się zazwyczaj żywice chemoutwardzalne, w tym żywice epoksydowe, metakrylowe, poliuretany. Gdy wytrzymałość złącza nie spełnia założeń, można ją zwiększyć poprzez zastosowanie: nowych klejów (np. modyfikacja już istniejących napełniaczami), nowej bardziej efektywnej technologii klejenia (np. poprzez odpowiednie przygotowanie powierzchni podłoża) lub dobór właściwej konstrukcji połączenia (geometria połączenia). Jednym z możliwych rozwiązań podwyższających kohezję kleju oraz właściwości mechaniczne połączenia klejowego jest dodawanie napełniaczy [], w tym m.in. krótkich włókien szklanych. Alternatywą takiego napełniacza mogą być rozdrobnione odpady kompozytowe. Bardzo często jednak dodanie rozdrobnionych odpadów kompozytowych powoduje obniżenie właściwości wytrzymałościowych nowego produktu. Zgodnie z literaturą [, ] spadek właściwości związany jest ze słabym połączeniem pomiędzy nową osnową a rozdrobnionymi odpadami. Znalezienie sposobu poprawy połączenia między komponentami umożliwiłoby uzyskanie lepszej jakości wyrobów zawierających recyklaty, jak i dodawanie większej ilości odpadów bez ryzyka obniżenia jego wartości użytkowych. Jedną z metod poprawy połączenia między recyklatem a nową osnową jest usunięcie z rozdrobnionych odpadów cząstek żywicy za pomocą złoża fluidalnego [, ] lub przez obróbkę chemiczną chlorkiem metylenu []. Można również wykorzystać metody powierzchniowej modyfikacji recyklatu. W pracy przeprowadzono badania dotyczące modyfikacji powierzchni laminatów, recyklatu, a także badania wpływu temperatury oraz rodzaju napełniacza na wytrzymałość złącza, w celu poprawy jakości połączenia. Wpływ obróbki powierzchniowej na właściwości złącza klejowego weryfikowano na podstawie badań wytrzymałości Mgr inż. Monika Rutecka (monika.rutecka@polsl.pl), prof. dr hab. inż. Józef Śleziona Katedra Technologii Stopów Metali i Kompozytów, Wydział Inżynierii Materiałowej i Metalurgii, Politechnika Śląska na ścinanie oraz wytrzymałości na zginanie połączeń. Badanie wytrzymałości na ścinanie jest podstawowym badaniem określającym jakość złącza. Natomiast zginanie połączeń jest często stosowane jako badanie porównawcze, które może również stanowić odmianę badania wytrzymałości na oddzieranie złącz klejowych. Materiał do badań Jako podstawowy składnik kleju wykorzystano żywicę poliestrową Estromal LM -. Jako materiał modyfikujący charakterystyki wytrzymałościowe masy klejowej wykorzystano recyklat poliestrowo-szklany. Użyty recyklat to rozdrobnione materiały odpadowe powstałe w trakcie produkcji konstrukcji kompozytowych. Osnową w tych kompozytach była żywica poliestrowa Estromal.LM-, a zbrojeniem mata lub tkanina z włókna szklanego. Udział objętościowy zbrojenia wynosił ok. %. Urządzeniem użytym do rozdrabniania był młynek krzyżowo-bijakowy SK firmy Retsch. Uzyskano dwa recyklaty poliestrowo-szklane różniące się wielkością cząstek. Do rozdrabniania odpadów użyto do separacji sita o wielkości oczek, mm (REC I) lub mm (REC II). Oba recyklaty były materiałem niejednorodnym, składającym się z cząstek żywicy, włókien szklanych oraz aglomeratów cząstek kompozytu. Masa klejowa wykonana została metodą ręcznego mieszania wszystkich składników: żywicy poliestrowej Estromal, utwardzacza oraz recyklatu (REC I lub REC II) rysunek. Na podstawie analizy wpływu udziału recyklatu na właściwości masy oraz połączenia klejowego, przeprowadzonej we wcześniejszych badaniach [, ] stwierdzono, że najkorzystniejszymi właściwościami charakteryzują się masy klejowe o zawartości recyklatu % mas. (REC I lub REC II). Zatem do dalszych badań wybrano masy klejowe o zawartości % mas. recyklatu REC I i REC II. Elementami łączonymi były -warstwowe laminaty o osnowie żywicy poliestrowej i zbrojeniu z tkaniny szklanej o gramaturze g/m. Laminaty wykonano za pomocą laminowania kontaktowego i po utwardzeniu pocięto na próbki. Wpływ modyfikacji powierzchni podłoża (laminatu) na wytrzymałość złącza Na podstawie badań wstępnych jako obróbkę chemiczną podłoża wykorzystano aktywację powierzchni za pomocą octanu winylu. Przeprowadzono ją na dwa sposoby: przetarcie octanem winylu powierzchni laminatu lub schropowacenie powierzchni laminatu, a następnie przetarcie octanem winylu. Do modyfikacji powierzchni laminatu wykorzystano również polecaną przez producentów kompozytów polimerowych tkaninę poliestrową peel ply. Podczas wytwarzania laminatów metodą kontaktową jako ostatnią warstwę wykorzystano tkaninę typu peel ply. Po utwardzeniu laminatu tkanina została zerwana z jego powierzchni, na której pozostała odbita faktura tkaniny. Kolejną metodą przygotowania powierzchni jest usunięcie za pomocą papieru ściernego żywicy z powierzchni laminatu, aż do całkowitego odsłonięcia włókien wzmacniających. Opis sposobu przygotowania powierzchni podłoża przedstawia tabela. Na tak przygotowane powierzchnie szpachelką nakładano klej z dodatkiem recyklatu, a następnie zastosowano docisk do momentu utwardzenia kleju. NR / INŻYNIERIA MATERIAŁOWA

2 Mieszanie składników ( klej w stanie ciekłym) Masa klejowa (po utwardzeniu) REC I REC I cz w lub Żywica poliestrowa Estromal.LM- % Inicjator Metox, % REC II Recyklat poliestrowo-szklany %wag. na %wag. żywicy REC II cz w Masa klejowa zawierająca recyklat kompozytowy Rys.. Schemat wykonania masy klejowej z dodatkiem recyklatu Fig.. Scheme of adhesive with addition of recyclate manufacturing W celu określenia wpływu przygotowania powierzchni laminatu na właściwości złącza klejowego przeprowadzono badania wytrzymałości na ścinanie (PN-EN ) oraz zginanie połączeń klejowych (PN-ISO ) z zastosowaniem klejów zawierających % mas. REC I lub REC II. Do badań wytrzymałości na ścinanie i zginanie połączeń klejowych zastosowano próbki o wymiarach ( mm), długość zakładki wynosiła mm i, mm odpowiednio dla próby ścinania i zginania. Wyniki badań przedstawia rysunek. Przygotowanie powierzchni poprzez schropowacenie i aktywowanie octanem winylu oraz obróbka powierzchniowa za pomocą tkaniny peel ply spowodowało podwyższenie wytrzymałości na ścinanie Tabela. Opis przygotowania powierzchni laminatu Table. Description of laminate surface treatment Oznaczenie P T W OW P/OW.. Opis przygotowania powierzchni podłoża Schropowacenie papierem ściernym (papier ). Odtłuszczenie acetonem.. Wykorzystanie tkaniny poliestrowej peel ply.. Odtłuszczenie acetonem.. Usunięcie żywicy z powierzchni laminatu do całkowitego odsłonięcia włókien wzmacniających kompozytu za pomocą papieru ściernego.. Odtłuszczenie acetonem.. Odtłuszczenie acetonem.. Przetarcie podłoża octanem winylu (czas odparowania ok. min).. Schropowacenie powierzchni (papier ).. Odtłuszczenie acetonem.. Przetarcie podłoża octanem winylu (czas odparowania ok. min). o ok. % oraz %, odpowiednio dla REC I i RECII. Stosowanie tkaniny typu peel ply powoduje zwiększenie powierzchni biorącej udział w tworzeniu połączenia. Natomiast stosowanie środka polarnego, powierzchniowo czynnego, jakim jest octan winylu, powoduje wzrost sił wzajemnego przyciągania działających pomiędzy poszczególnymi komponentami. Badania wykazały, że zastosowanie samego octanu nie prowadzi do zwiększenia wytrzymałości. Dopiero połączenie metody mechanicznej obróbki powierzchni (schropowacenie) oraz chemicznej (octan winylu) spowodowało wzrost wartości wytrzymałości złącza o % i %, odpowiednio dla REC I i REC II. Dzięki schropowaceniu siły wzajemnego przyciągania na granicy klej/laminat działały na znacznie większej powierzchni. Wytrzymałość na ścinanie, MPa, I,,,,,,,,, P OW W P/OW T Sposób przygtowania powierzchni Rys.. Wpływ sposobu przygotowania powierzchni laminatu na wytrzymałość na ścinanie złącza klejowego. Oznaczenia próbek zgodnie z tabelą Fig.. Influence of laminate surface treatment on shear strength of adhesive bonding. Designation of specimens in accordance with Table INŻYNIERIA MATERIAŁOWA ROK XXIX

3 Odpowiednio przygotowana powierzchnia prowadzi również do podwyższenia wytrzymałości na zginanie złącza (rys. ). Wzrost wytrzymałości na zginanie połączenia klejowego po modyfikacji powierzchni w porównaniu do wytrzymałości na zginanie połączenia nie podlegającego obróbce jest znacznie większy dla kleju zawierającego REC II. W przypadku zastosowania jako obróbki powierzchniowej tkaniny peel ply wynosi on ok. %, a po modyfikacji mechanicznej i chemicznej %. Usunięcie żywicy z powierzchni laminatu do odsłonięcia włókien zbrojących w miejscu klejenia nie wpływa korzystnie na wytrzymałość złącza klejowego, osłabiając laminat. Zniszczenie połączeń klejowych, zarówno w przypadku ścinania, jak i zginania, było takie samo, jak połączeń uzyskanych za pomocą epoksydowych klejów stosowanych do łączenia kompozytów firmy M. Można było zaobserwować odrywanie żywicy (osnowa laminatu) z powierzchni laminatu, o czym świadczą odsłonięte włókna szklane tkaniny, z której wykonano elementy łączone. Według normy ASTM D dotyczącej sposobów zniszczenia złącz klejowych kompozytów polimerowych, taki mechanizm jest precyzyjnie zdefiniowany jako LFTF (Light Fiber Tear Failure). Oznacza on zniszczenie tuż przy granicy laminat-klej, powodując zniszczenie laminatu poprzez oderwanie osnowy laminatu od włókien zbrojących. W przypadku dodania REC I występowało również pękanie masy klejowej (rys. ). Wytrzymałość na zginanie połączenia, MP,,,,,,,,,,, I,,,,,,,, P OW W P/OW T Sposób przygotowania powierzchni Rys.. Wpływ sposobu przygotowania powierzchni laminatu na wytrzymałość na zginanie złącza klejowego. Oznaczenia próbek zgodnie z tabelą Fig.. Influence of laminate surface treatment on bending strength of adhesive bonding. Designation of specimens in accordance with Table %REC I %REC I %REC I %REC II %REC II %REC II Rys.. Próbki po próbie ścinania połączenia klejowego w zależności od sposobu przygotowania powierzchni: a, b) W; c, d) T; e, f) P/OW. Oznaczenia zgodne z tabelą Fig.. Specimens after shear test of adhesive bonding according to surface treatment: a, b) W; c, d) T; e, f) P/OW Analizując otrzymane wyniki, jako sposób przygotowania powierzchni laminatu wybrano metodę polegającą na schropowaceniu podłoża, a następnie aktywowaniu go octanem winylu. Jest to metoda niedroga i łatwa do wykonania, pozwalająca na znaczne zwiększenie wytrzymałości złącza klejowego. Wpływ modyfikacji powierzchni recyklatu na wytrzymałość złącza Przeprowadzono również modyfikację recyklatu poliestrowo- -szklanego celem podwyższenia wytrzymałości złącza. Powierzchnię laminatu przygotowano, stosując schropowacenie papierem ściernym oraz aktywację octanem winylu (oznaczenie P/OW). Na podstawie badań wstępnych, dotyczących obróbki powierzchniowej recyklatu, wybrano sposoby modyfikacji powierzchni recyklatu przedstawione w tabeli. Tabela. Sposób modyfikacji powierzchni recyklatu z oznaczeniami Table. Method of recyclate surface modification with designations Oznaczenie BO OW-M OW-S Opis przygotowania powierzchni recyklatu Recyklat bez obróbki powierzchni Zwilżenie recyklatu octanem winylu bez odparowania Zwilżenie recyklatu octanem winylu z odparowaniem W/ Wygrzewanie recyklatu w temperaturze C przez h Wpływ modyfikacji powierzchniowej recyklatu poliestrowoszklanego na wytrzymałość złącza weryfikowano na podstawie badań wytrzymałości na ścinanie oraz na zginanie złącza klejowego. Warunki próby były takie same, jak w poprzednich badaniach. NR / INŻYNIERIA MATERIAŁOWA

4 Wyniki pomiarów wytrzymałości na ścinanie złącz klejowych uzyskanych przy zastosowaniu modyfikacji powierzchni recyklatu przedstawiono na rysunku. Zastosowanie obróbki powierzchniowej recyklatu spowodowało podwyższenie wytrzymałości na ścinanie złącza klejowego. Najlepsze wyniki uzyskano dla modyfikacji chemicznej. Aktywacja powierzchni cząstek recyklatu octanem winylu poprawiła połączenie między składnikami kleju, co przyczyniło się do wzrostu wytrzymałości na ścinanie o ok. % (REC I) i % (REC II) dla octanu winylu zastosowanego na mokro oraz % (REC I) i % (REC II) dla octanu winylu po odparowaniu. Wzrost ten jest widoczny zwłaszcza dla recyklatu o dużych cząstkach. Oznacza to, że stosunkowo niskie wartości wytrzymałości na ścinanie złącza klejowego z dodatkiem REC II bez obróbki powierzchniowej, są wynikiem słabego połączenia pomiędzy składnikami. Wyższe wartości uzyskano dla recyklatu modyfikowanego octanem winylu zastosowanego na mokro, który dodatkowo oddziaływał z ciekłą żywicą poliestrową. Ponadto złącza te charakteryzowały się wyższym odkształceniem. Rysunek przedstawia wpływ obróbki recyklatu na wytrzymałość na zginanie złącza. Modyfikacja recyklatu przyczyniła się do poprawy wytrzymałości na zginanie złącz klejowych, zwłaszcza w przypadku zastosowania jako środka do modyfikacji octanu winylu po odparowaniu (% dla REC I i % dla REC II). Jedynie zastosowanie octanu winylu na mokro jako środka do modyfikacji powierzchni spowodowało obniżenie wytrzymałości na zginanie złącz (% dla REC I i % dla REC II). W tym przypadku zniszczenie złącz klejowych następowało w taki sam sposób, jak podczas ścinania połączeń z zastosowaną modyfikacją powierzchni P/OW. W tabeli przedstawiono zmianę wytrzymałości na ścinanie oraz zginanie złącza klejowego uzyskanego przy równoczesnej modyfikacji powierzchni podłoża i recyklatu w porównaniu do wytrzymałości złącza uzyskanego przy standardowym przygotowaniu powierzchni laminatu bez obróbki recyklatu Analizując uzyskane wyniki można stwierdzić, że stosując odpowiednią metodę przygotowania powierzchni elementu łączonego, jak również obróbki samego napełniacza, jakim jest recyklat poliestrowo-szklany, można znacznie podwyższyć wytrzymałość złącza. Wzrost wytrzymałości jest widoczny zwłaszcza w przypadku zastosowania jako modyfikatora kleju REC II. Wpływ temperatury na wytrzymałość złącza W celu określenia wpływu temperatury na wytrzymałość złącza klejowego przeprowadzono badania wytrzymałości na ścinanie złącz klejowych poddanych działaniu różnym wartościom temperatury. Złącza wykonano za pomocą klejów zawierających % mas. REC I lub % mas. REC II. Powierzchnie laminatu w miejscu łączenia przygotowano za pomocą obróbki mechanicznej oraz chemicznej. Natomiast modyfikacji powierzchni recyklatu dokonano przez zwilżenie octanem winylu i odparowanie go (OW-S). Po wykonaniu złącz klejowych poddano je działaniu podwyższonej temperatury przez okres h. Zastosowano następujące wartości temperatury: C, C, C, C i C. Próbką porównawczą było złącze wykonane w temperaturze ok. C. Po upływie h od wygrzewania złącz klejowych przeprowadzono badania ich wytrzymałości na ścinanie. Wpływ temperatury wygrzewania na wytrzymałość złączy przedstawia rysunek. Działanie podwyższonej temperatury powoduje obniżanie wytrzymałości na ścinanie złącza. Spadek ten sięga % lub %, odpowiednio dla REC I i REC II, dla próbek wygrzewanych w temperaturze C. Dzieje się tak na skutek zachodzących procesów starzenia żywicy poliestrowej, będącej podstawowym składnikiem kleju. Na uwagę zasługuje fakt, że dla zakresu temperatury C nie odnotowano większych zmian wytrzymałości złącza w porównaniu do złącza nie wygrzewanego. Z kolei poddanie złącza działaniu temperatury równej Wytrzymałość na ścinanie, MP I,,,,,, C powoduje podwyższenie wartości wytrzymałości na ścinanie. W temperaturze tej nastąpiło dotwardzanie żywicy poliestrowej. Wpływ rodzaju napełniacza na wytrzymałość złącza Stosowanie recyklatu poliestrowo-szklanego jako napełniacza jest jedną z możliwości utylizacji odpadów kompozytowych. Rozdrobnione odpady kompozytowe dodaje się do nowych kompozycji duro- lub termoplastycznych, zastępując całkowicie lub częściowo, BO OW-M OW-S W/ Sposób modyfikacji recyklatu Rys.. Wpływ modyfikacji powierzchni recyklatu poliestrowoszklanego na wytrzymałość na ścinanie złącza klejowego. Oznaczenia zgodne z tabelą Fig.. Influence of recyclate surface modification on shear strength of adhesive bonding. Designation of specimens in accordance with table Wytrzymałość na zginanie, MPa,,,,,,,,,,, I,,,,,,,,, BO OW-M OW-S W/ Sposób modyfikacji powierzhcni recyklatu Rys.. Wpływ modyfikacji powierzchni recyklatu poliestrowo- -szklanego na wytrzymałość na zginanie złącza klejowego. Oznaczenia zgodne z tabelą Fig.. Influence of recyclate surface modification on bending strength of adhesive bonding. Designation of specimens in accordance with Table Tabela. Procentowa zmiana wytrzymałości połączenia klejowego po modyfikacji w porównaniu do wytrzymałości złącza bez modyfikacji Table. Change of bonding strength after modification in comparison to bonding strength without modification Wytrzymałość na ścinanie Wytrzymałość na zginanie Przygotowanie powierzchni recyklatu OW-M OW-S W/ REC I,,, REC II,,, REC I -,,, REC II,,, INŻYNIERIA MATERIAŁOWA ROK XXIX

5 Wytrzymaość na ścinanie, MPa % REC I % REC II,,,,,,,,,,,, Temperatura, o C Wytrzymałość na ścinanie, MP,,, % REC I % REC II % krótkich wł. szklanych Rodzaj zastosowanego napełniacza kleju, % krótkich wł. szklanych Rys.. Wpływ temperatury na wytrzymałość na ścinanie złącza klejowego Fig.. Influence of temperature on shear strength of adhesive bonding napełniacze włókniste lub proszkowe. Zastąpienie typowych napełniaczy klejów, w tym m.in. krótkich włókien szklanych recyklatami REC I oraz REC II pozwala na uzyskanie dobrego pod kątem właściwości wytrzymałościowych złącza klejowego, zwłaszcza po zmodyfikowaniu powierzchni podłoża oraz samego recyklatu. Aby ocenić możliwość zastąpienia krótkich włókien szklanych recyklatem poliestrowo-szklanym, przeprowadzono badania wytrzymałości na ścinanie połączeń klejowych uzyskanych za pomocą kompozycji żywicy poliestrowej oraz krótkich włókien szklanych (długość włókien, mm). Na % mas. żywicy poliestrowej Estromal dodano % mas. lub % mas. krótkich włókien szklanych. Dla wszystkich próbek powierzchnia laminatu została przygotowana poprzez schropowacenie papierem ściernym, odtłuszczenie acetonem, a następnie aktywację octanem winylu (P/OW). Na rysunku przedstawiono wartości wytrzymałości na ścinanie klejów zawierających recyklaty lub krótkie włókna szklane jako napełniacz. Kleje zawierają % mas. recyklatów poddanych uprzednio obróbce powierzchniowej octanem winylu (OW-S). Warunki próby ścinania połączeń klejowych były takie same, jak w poprzednich badaniach. Dodanie krótkich włókien szklanych do żywicy poliestrowej spowodowało wzrost wytrzymałości na ścinanie złącza, w porównaniu do wytrzymałości załącza otrzymanego za pomocą żywicy bez modyfikatorów. W przypadku stosowania jako napełniacza krótkich włókien szklanych występują trudności w całkowitym wypełnieniu przestrzeni między włóknami w miarę wzrostu ich zawartości. Z tego powodu dla zawartości % mas. włókien wytrzymałość na ścinanie złącza jest niższa w porównaniu do kleju zawierającego tylko % mas. tego napełniacza. Porównując wytrzymałość na ścinanie złącza otrzymanego za pomocą klejów z dodatkiem recyklatów z wytrzymałością złącza przy zastosowaniu kleju zawierającego krótkie włókna szklane można wnioskować, że wytrzymałość złącza jest na podobnym poziomie. Podsumowanie Przeprowadzone badania dowiodły, że istotnym czynnikiem podwyższającym jakość kompozytów zawierających odpady kompozytowe jest ich obróbka powierzchniowa, zapewniająca dobre połączenie między cząstkami recyklatu a żywicą. Badania potwierdziły korzystny wpływ zarówno obróbki termicznej, jak i chemicznej recyklatu na właściwości mechaniczne kompozytów. Obiecujące wyniki osiągnięto, stosując aktywację podłoża octanem winylu. Ponadto badania potwierdziły, że istotnym czynnikiem decydującym o wytrzymałości złącza klejowego jest przygotowanie powierzchni elementów klejonych. W badaniach wykorzystano typowe metody obróbki powierzchni stosowane w przemyśle, w tym tkaninę peel ply, jak również zaproponowano aktywację chemiczną za pomocą wcześniej sprawdzonego jako środka modyfikującego recyklat, octanu winylu. Taki sposób przygotowania powierzchni Rys.. Wpływ rodzaju napełniacza na wytrzymałość na ścinanie złącza klejowego Fig.. Influence of filler type on shear strength of adhesive bonding prowadzi do zwiększenia wytrzymałości na ścinanie połączenia o ok. % dla drobnego recyklatu (REC I) i aż o % dla recyklatu o dużych cząstkach (REC II), w porównaniu do wytrzymałości uzyskanych dla połączeń bez modyfikacji powierzchni. Jednocześnie zastosowanie przedstawionych w pracy metod przygotowania powierzchni laminatu wpływa na sposób zniszczenia połączeń. Można zauważyć zniszczenie typu LFTF, a w niektórych przypadkach dochodziło również do zniszczenia kohezyjnego laminatu. Ten typ zniszczenia jest najbardziej pożądany, oznacza bowiem, że złącze klejowe ma wyższą wytrzymałość aniżeli klejone elementy. Zastosowanie recyklatu poliestrowo-szklanego jest alternatywą stosowania typowych napełniaczy w klejach, takich jak krótkie włókna szklane. Badania dotyczące wpływu rodzaju napełniacza na wytrzymałość na ścinanie dowiodły, że recyklat poliestrowo- -szklany po modyfikacji zarówno jego cząstek, jak i podłoża laminatu, zapewnia wytrzymałość złącza na podobnym poziomie, jak klej zawierający krótkie włókna szklane. Zatem wykorzystując rozdrobnione odpady kompozytowe jako napełniacze można zmniejszyć koszty związane z kupnem krótkich włókien szklanych i równocześnie możliwa jest utylizacja. Na przykład przy klejeniu elementów łopat turbin wiatrowych o długości m i konieczności wypełnienia szczeliny do mm, zużywa się ok. kg kleju. Gdy jako napełniacz zastosuje się recyklat poliestrowo-szklany w ilości % mas., to w ten sposób można zutylizować ok. kg odpadów. Przedstawione metody aktywacji powierzchni recyklatu nie są skomplikowane, nie wymagają również stosowania specjalistycznej aparatury oraz zmian w procesie przygotowania, co czyni je jeszcze bardziej atrakcyjnymi. LITERATURA [] REINFORCEDplastics June () -. [] REINFORCEDplastics February () -. [] REINFORCEDplastics, Buyers Guide () -. [] Balkova R., Holcnerova S., Cech V.: International Journal of Adhesion and Adhesives () -. [] REINFORCEDplastics, Buyers Guide () -. [] Fenwick N. J, Pickering S. J., Rudd C. D., Kennerley J. R.: The characterization and reuse of glass fibers recycled from scrap composites by the action of a fluidized bed process Composites A () -. [] Pickering S. J., Kelly R. M., Kennerley J. R., Rudd C. D., Fenwick N. J.: A fluidized-bed process for the recovery of glass fibers from scrap thermoset composites, Composites Science and Technology () -. [] Kowalska E., Wielgosz Z., Bartczak T.: Utylizacja odpadów laminatów poliestrowo-szklanych, Polimery () -. [] Rutecka M., Myalski J., Kozioł M.: Wpływ stopnia rozdrobnienia recyklatu poliestrowo-szklanego na właściwości połączenia klejowego, Kompozyty () -. [] Rutecka M., Myalski J., Dyzia M., Kozioł M.: Ocena możliwości wykorzystania odpadów kompozytowych jako napełniaczy klejów, Kompozyty () -. NR / INŻYNIERIA MATERIAŁOWA