Działania ratownictwa chemiczno-ekologicznego jednostek Państwowej StraŜy PoŜarnej w przypadku substancji Ŝrących w transporcie drogowym.

Transkrypt

1 Mł.. bryg. Jacek AmbroŜkiewicz Kraków Działania ratownictwa chemiczno-ekologicznego jednostek Państwowej StraŜy PoŜarnej w przypadku substancji Ŝrących w transporcie drogowym. I. Substancje Ŝrące wg ADR. 1. Klasyfikacja substancji wg ADR Wg ADR substancje / towary / niebezpieczne są sklasyfikowane na 13 klas na podstawie zagroŝenia dominującego. Klasa 1. Materiały wybuchowe i przedmioty z materiałami wybuchowymi. Klasa 2. Gazy spręŝone, skroplone lub rozpuszczone pod ciśnieniem Klasa 3. Materiały ciekłe zapalne. Klasa 4.1. Materiały stałe zapalne Klasa 4.2. Materiały stałe samozapalne Klasa 4.3. Materiały wytwarzające z wodą palne gazy Klasa 5.1. Materiały utleniające podtrzymujące palenie Klasa 5.2. Nadtlenki organiczne Klasa 6.1. Materiały trujące Klasa 6.2. Materiały budzące odrazę lub zakaźne Klasa 7. Materiały promieniotwórcze Klasa 8. Materiały Ŝrące Klasa 9. Materiały róŝne Klasa 8 materiały Ŝrące obejmuje materiały i przedmioty zawierające materiały niniejszej klasy, które wskutek działania chemicznego atakują tkankę nabłonkową skóry lub błony śluzowej, jeśli wejdą z nią w kontakt, oraz materiały, które w razie wycieku mogą uszkodzić lub zniszczyć inne towary lub środki transportu, a takŝe mogą powodować inne zagroŝenia. Tytuł niniejszej klasy obejmuje równieŝ materiały, które tworzą Ŝrącą ciecz tylko w obecności wody lub, które wydzielają Ŝrące pary lub mgły wobec naturalnej wilgoci powietrza. Substancje Ŝrące to takie substancje i preparaty, które w zetknięciu z Ŝywymi tkankami mogą powodować ich zniszczenie, klasyfikuje się jako substancje i preparaty Ŝrące, 2. Oznaczenia stosowane przy substancjach Ŝrących Oznaczenie wg Rozporządzenie MINISTRA ZDROWIA z dnia 2 września 2003 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych. (Dz. U. Nr 173, poz. 1679). Znak: Symbol:

2 C Substancje i preparaty klasyfikuje się jako Ŝrące i przypisuje się im symbol "C" zgodnie z następującymi kryteriami: - substancja lub preparat są rozwaŝane jako Ŝrące, jeŝeli po naniesieniu na zdrową, nieuszkodzoną skórę zwierzęcia spowodują w czasie badania działania draŝniącego na skórę, metodami zawartymi w przepisach wydanych na podstawie art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy albo metodami równowaŝnymi, zniszczenie tkanek skóry na całej jej grubości, u co najmniej jednego zwierzęcia, Zwroty wskazujące rodzaj zagroŝenia przypisuje się zgodnie z następującymi kryteriami: R35 Powoduje powaŝne oparzenia. JeŜeli substancja lub preparat aplikowane na zdrową, nieuszkodzoną skórę zwierzęcia spowodują zniszczenie tkanek skóry na całej grubości w wyniku naraŝenia trwającego do 3 minut lub, jeŝeli ten wynik moŝna przewidzieć. R34 Powoduje oparzenia Oznakowanie wg ADR Kody literowo-cyfrowe Litery występujące w kodach są pierwszymi literami angielskich nazw zagroŝeń i tak dla towarów Ŝrących będzie to: Litera: Określenie angielskie: Określenie polskie: C Corrosive Ŝrące Cyfry - o ile występują - wskazują na dalszy podział towarów niebezpiecznych w obrębie zagroŝeń wskazanych literami, np. dla towarów Ŝrących moŝe to być: C 1 - materiały Ŝrące kwaśne, ciekłe, nieorganiczne, bez zagroŝenia dodatkowego C 2 - materiały Ŝrące kwaśne, stałe, nieorganiczne, bez zagroŝenia dodatkowego Zestawienie kodów dla substancji Ŝrących przedstawia poniŝsza tabela. Kod C 1 C 2 C 3 C 4 C 5 C 6 C 7 C 8 C 9 Opis grupy materiały Ŝrące kwaśne, ciekłe, nieorganiczne, bez zagroŝenia dodatkowego materiały Ŝrące kwaśne, stałe, nieorganiczne, bez zagroŝenia dodatkowego materiały Ŝrące kwaśne, ciekłe, organiczne, bez zagroŝenia dodatkowego materiały Ŝrące kwaśne, stałe, organiczne, bez zagroŝenia dodatkowego materiały Ŝrące zasadowe, ciekłe, nieorganiczne, bez zagroŝenia dodatkowego materiały Ŝrące zasadowe, stałe, nieorganiczne, bez zagroŝenia dodatkowego materiały Ŝrące zasadowe, ciekłe, organiczne, bez zagroŝenia dodatkowego materiały Ŝrące zasadowe, stałe, organiczne, bez zagroŝenia dodatkowego inne materiały Ŝrące, ciekłe

3 C 10 C 11 CF 1 CF 2 CS 1 CS 2 CW 1 CW 2 CO 1 CO 2 CT 1 CT 2 CFT COT inne materiały Ŝrące, stałe przedmioty zawierające materiały Ŝrące materiały Ŝrące, ciekłe, zapalne materiały Ŝrące, stałe zapalne materiały Ŝrące, ciekłe, samonagrzewające się materiały Ŝrące, stałe, samonagrzewające się materiały Ŝrące, ciekłe, wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne materiały Ŝrące, stałe, wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne materiały Ŝrące, ciekłe, utleniające materiały Ŝrące, stałe, utleniające materiały Ŝrące, ciekłe, trujące materiały Ŝrące, stałe, trujące materiały Ŝrące, ciekłe, zapalne, trujące materiały, Ŝrące, utleniające, trujące Oznakowanie przy pomocy nalepek. Wzór nalepki Nalepki na przesyłkach: powinny mieć kształt kwadratu obróconego o kąt 45 (kształt rombu), o długości boku, co najmniej 100mm. Wewnątrz nalepki, w odległości 5 mm od krawędzi, powinna przebiegać, równolegle do niej, linia o takim samym kolorze jak kolor symbolu. Ze względu na wielkość sztuki przesyłki podane wymiary nalepek mogą być zmniejszone pod warunkiem, Ŝe nalepki pozostaną dobrze widoczne. Nalepki na pojazdach: minimalne wymiary: 250 x 250 mm, wewnątrz nalepki w odległości 12,5 mm od jej krawędzi, powinna przebiegać równoległa linia w tym samym kolorze, co kolor symbolu Oznakowanie przy pomocy cyfr.

4 Nr. zagroŝenia. Nr.substancji KaŜdemu z materiałów szczególnie niebezpiecznych nadane zostały dwa odpowiednie numery rozpoznawcze tj. numer rozpoznawczy niebezpieczeństwa składający się z dwóch lub trzech cyfr i numer rozpoznawczy materiału (zgodny z katalogiem) składający się z czterech cyfr. - Pierwsza cyfra numeru rozpoznawczego rodzaju niebezpieczeństwa określa zasadniczą właściwość niebezpieczną materiału, rodzaj niebezpiecznego materiału, przy czym: 2 - oznacza gaz, 3 - materiał ciekły zapalny, 4 - materiał stały zapalny 5 - materiał utleniający, podtrzymujący palenie lub nadtlenek organiczny, 6 - materiał trujący, 8 - materiał Ŝrący, - Druga i trzecia cyfra numeru precyzują: a) rodzaj niebezpieczeństwa, b) stopień zagroŝenia, c) dodatkowe cechy niebezpieczne. - Znaczenie oznaczeń cyfrowych drugiej i trzeciej cyfry numeru: 0 - brak dodatkowego zagroŝenia (zagroŝenie jest dostatecznie scharakteryzowane pierwszą cyfrą), 1 - wybuchowość, 2 - zdolność wytwarzania gazu, 3 - łatwozapalność, 5 - właściwości utleniające, 6 - toksyczność, 7 - promieniotwórczość, 8 - działanie Ŝrące, 9 - niebezpieczeństwo gwałtownej reakcji w wyniku samoczynnego rozpadu lub polimeryzacji. Powtórzenie cyfry w numerze oznaczającym niebezpieczeństwo (pierwsza i druga cyfra są takie same) oznacza nasilenie niebezpieczeństwa głównego. Do oznaczeń cyfrowych niebezpieczeństwa wprowadzono dodatkowo znak "X". Znak ten podstawiony przed numerem rozpoznawczym niebezpieczeństwa oznacza absolutny zakaz kontaktu tego materiału z wodą. Wg obowiązującego systemu oznaczeń substancji niebezpiecznych materiały w których właściwości Ŝrące jako wiodące są sklasyfikowane jako klasa 8, niemniej bardzo wiele substancji ma równieŝ ww. właściwości jako dodatkowe. Z poniŝszej tabeli wynika, Ŝe substancje Ŝrące to nie tylko ciecze jak to się sądzi zwyczajowo mając na myśli najpopularniejsze kwasy. Zresztą wykorzystywana do oznaczeń cyfra 8 określa tylko właściwości danej substancji a nie jej stan sku-

5 pienia. Jest to charakterystyczne i naleŝy na to zwrócić szczególną uwagę podczas działań ratowniczych. PoniŜsza tabela przedstawia róŝne przykłady oznakowania substancji Ŝrących ze wskazaniem na rodzaj stanu skupienia jak i róŝne właściwości inne np. toksyczność, zapalność, właściwości utleniające, promieniotwórcze, zakaz reakcji z wodą. 268 gaz, trujący, Ŝrący 338 materiał ciekły lekko zapalny, Ŝrący X338 materiał ciekły lekko zapalny, Ŝrący, który reaguje *) niebezpiecznie z wodą 368 zapalny ciekły materiał, trujący, Ŝrący 38 materiał ciekły zapalny (temperatura zapłonu od 23 C do 61 C włącznie), słabo Ŝrący lub podatny na samonagrzewanie, ciekły Ŝrący 382 materiał ciekły zapalny, Ŝrący, który reaguje z wodą i wydziela gazy zapalne X382 materiał ciekły zapalny, Ŝrący, który reaguje *) niebezpiecznie z wodą i wydziela gazy zapalne 48 materiał stały zapalny lub samonagrzewający się, stały, Ŝrący 482 materiał stały, Ŝrący, który reaguje z wodą, przy czym wydziela gazy zapalne X482 materiał stały, który reaguje *) niebezpiecznie z wodą, i wydziela Ŝrące gazy zapalne 558 materiał silnie utleniający (podtrzymujący palenie), Ŝrący 568 materiał utleniający (podtrzymujący palenie), trujący, Ŝrący 58 materiał utleniający (podtrzymujący palenie), Ŝrący 638 materiał trujący, zapalny (temperatura zapłonu od 23 C do 61 C włącznie), Ŝrący 668 materiał bardzo trujący, Ŝrący 68 materiał trujący, Ŝrący 78 materiał promieniotwórczy; Ŝrący 80 materiał Ŝrący lub słabo Ŝrący X80 materiał Ŝrący lub słabo Ŝrący; który niebezpiecznie reaguje z wodą *) 823 materiał ciekły Ŝrący; który reaguje z wodą, wydziela gazy palne 83 materiał Ŝrący lub słabo Ŝrący; zapalny (temperatura zapłonu od 23 C do 61 C włącznie) X83 materiał Ŝrący lub słabo Ŝrący; zapalny (temperatura zapłonu od 23 C do 61 C włącznie), który niebezpiecznie reaguje z wodą *) 839 materiał Ŝrący lub słabo Ŝrący; zapalny (temperatura zapłonu od 23 C do 61 C włącz-nie), który moŝe spontanicznie powodować gwałtowną reakcję X839 materiał Ŝrący lub słabo Ŝrący; zapalny (temperatura zapłonu od 23 C do 61 C włącz-nie), który moŝe spontanicznie powodować gwałtowną reakcję i niebezpiecznie reaguje z wodą *) 84 materiał Ŝrący, stały, zapalny lub podatny na samonagrzewanie 842 materiał Ŝrący, stały, który reaguje z wodą i wydziela gazy zapalne 85 materiał Ŝrący lub słabo Ŝrący, materiał utleniający (podtrzymujący palenie) 856 materiał Ŝrący lub słabo Ŝrący, materiał utleniający (podtrzymujący palenie) i trujący 86 materiał Ŝrący lub słabo Ŝrący, trujący 88 materiał silnie Ŝrący X88 materiał silnie Ŝrący; który niebezpiecznie reaguje z wodą *) 883 materiał silnie Ŝrący; zapalny (temperatura zapłonu od 23 C do 61 C włącznie) 884 materiał silnie Ŝrący; stały, zapalny lub podatny na samonagrzewanie 885 materiał silnie Ŝrący; utleniający (podtrzymujący palenie) 886 materiał silnie Ŝrący; trujący X886 materiał silnie Ŝrący; trujący, który niebezpiecznie reaguje z wodą *) 89 materiał Ŝrący lub słabo Ŝrący, który moŝe spontanicznie powodować gwałtowną reakcję * - zakaz kontaktu substancji z wodą Tabela: Zestawienie oznaczeń substancji niebezpiecznych róŝnych klas, w których występują właściwości Ŝrące. Przykład oznaczenia kwasu siarkowego 96 %.

6 Oznaczenie opakowań jednostkowych Określenia zagroŝenia: R35, R36/38, Określenia dotyczące prawidłowego postępowania: S: (1/2) , R35 powoduje powaŝne oparzenia (dla stęŝenia powyŝej 15%), R36/38- działa draŝniąco na oczy i skórę, S1/2 przechowywać pod zamknięciem i chronić przed dziećmi, S26 zanieczyszczone oczy przemyć natychmiast duŝą ilością wody i zasięgnąć porady lekarza, S30 nigdy nie dodawać wody do tej substancji, S45 w przypadku awarii lub, jeŝeli źle się poczujesz zasięgnij porady lekarza jeŝeli to moŝliwe, pokaŝ etykietę, S61 unikać zrzutów do środowiska, postępować zgodnie z instrukcją lub kartą charakterystyki, Oznaczenie w transporcie 2.4. Stosowane opakowania W zaleŝności od natęŝenia dominującego, materiały tej klasy zaliczane są do grup opakowania na podstawie kryteriów zdefiniowanych poniŝej: Grupa opakowania I (silnie Ŝrące) II Ŝrące III (słabo Ŝrące) Kryteria materiały powodujące martwicę tkanki występującą po czasie naraŝenia do 3 minut materiały powodujące martwicę tkanki występującą po czasie naraŝenia od 3 minut do 60 minut materiały powodujące martwicę tkanki występującą po czasie naraŝenia od 60 minut do 4 godzin; lub materiały wywołujące korozje metali w temperaturze 55 st.c z szybkością większą niŝ 6,25 mm/rok

7 2.5. Oznaczenie cystern do przewozu materiałów Ŝrących. Dla klasy 2 Opis Typy cystern Ciśnienie obliczeniowe Otwory Zawory bezpieczeństwa Dla klas 3-9 Opis Typy cystern Ciśnienie obliczeniowe Otwory Zawory bezpieczeństwa Kod cysterny C cysterna, pojazd-bateria lub MEGC dla gazów spręŝonych, P - cysterna, pojazd-bateria lub MEGC dla gazów skroplonych, lub gazów rozpuszczonych pod ciśnieniem, R cysterna dla gazów skroplonych, schłodzonych, X wartość minimalnego ciśnienia próbnego; lub 22 minimalne ciśnienie obliczeniowe w barach B cysterna z dolnymi otworami do napełniania i opróŝniania z trzema zamknięciami lub pojazd-bateria lub MEGC z otworami poniŝej fazy ciekłej lub do gazów skroplonych, C - cysterna z górnymi otworami do napełniania i opróŝniania z trzema zamknięciami, jedynie z otworami wyczystkowymi poniŝej poziomu fazy ciekłej, D - cysterna z górnymi otworami do napełniania i opróŝniania z trzema zamknięciami lub pojazd-bateria lub MEGC bez otworów poniŝej fazy ciekłej N cysterna, pojazd-bateria lub MEGC z zaworami bezpieczeństwa, która nie jest hermetycznie zamknięta, H - cysterna, pojazd-bateria lub MEGC zamknięte hermetycznie Kod cysterny L - cysterny do materiałów w postaci ciekłej ( ciekłe lub stałe dostarczone do przewozu w stanie stopionym) S - cysterny do materiałów w postaci stałej ( sypkie i granulowane) G minimalne ciśnienie obliczeniowe; lub 1,5; 2,65; 4; 10; lub 21 minimal-ne ciśnienie obliczeniowe w barach A cysterna z dolnymi otworami do napełnienia i opróŝniania, z dwoma zamknięciami, B - cysterna z dolnymi otworami do napełnienia i opróŝniania, z trzema zamknięciami, C cysterna z górnymi otworami do napełniania i opróŝniania, jedynie z otworami wyczystkowymi poniŝej poziomu cieczy, D - cysterna z górnymi otworami do napełniania i opróŝniania bez otworów poniŝej poziomu cieczy V cysterna z systemem wentylacyjnym, ale bez przerywacza płomienia lub cysterna niesprawdzona na ciśnienie wybuchu, F - cysterna z systemem wentylacyjnym wyposaŝonym w przerywacz płomienia lub dowodem sprawdzenia cysterny na ciśnienie wybuchu, N cysterna z zaworem bezpieczeństwa i bez zamknięcia hermetycznego; cysterny te mogą być wyposaŝone w zawory podciśnieniowe, H cysterny zamykane hermetycznie 2.6. Zgłoszenie przewozu do Państwowej StraŜy PoŜarnej. Z klasy 8 zgłoszenie przewozu do Państwowej StraŜy PoŜarnej zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 7 października 2005r. podlegają towary zaliczone do I grupy pakowania, przewoŝone w cysternie (cysternach ) w ilości większej niŝ litrów. II. StraŜ PoŜarna a substancje Ŝrące. 1. ZagroŜenia stwarzane przez substancje Ŝrące podczas działań ratowniczych Substancje Ŝrące to takie substancje, które jak wskazuje poniŝsza definicja substancje i preparaty, które w zetknięciu z Ŝywymi tkankami mogą powodować ich zniszczenie, klasyfikuje się jako substancje i preparaty Ŝrące. Substancje te poprzez takie działanie powodują oparzenia chemiczne w wyniku, których uszkodzeniu ulega skóra, błony śluzowe zwłaszcza jamy ustnej, gardła, przełyku i Ŝołądka. Substancje o charakterze zasadowym wnikają głęboko w tkanki powodując niebezpieczną martwicę rozpływną, substancje o charakterze kwaśnym powodują zazwyczaj powierzchowną martwicę

8 skrzepową. W zaleŝności od drogi zaŝycia substancji chemicznej, dodatkowym zagroŝeniem jest upośledzenie oddychania w następstwie uszkodzenia wejścia do krtani i górnego odcinka dróg oddechowych (wskutek działania wziewnych par) czy perforacja ściany Ŝołądka, do której dochodzi w wyniku spoŝycia substancji. Te czynniki zmuszają ratowników do stosowania odpowiednich środków ochron: - dróg oddechowych i twarzy, poniewaŝ pary substancji Ŝrącej będą uszkadzać drogi oddechowe, błony śluzowe, - skóry, poniewaŝ kontakt z substancją Ŝrącą lub jej parami spowoduje uszkodzenie skóry. Czynniki te powodują, Ŝe d-ca Specjalistycznej Grupy Ratownictwa Chemiczno- Ekologicznego musi dobrać na podstawie: - karty charakterystyki substancji niebezpiecznej, - tabeli odporności chemicznej rodzaj ubioru ochronnego dla ratowników, którzy będą pracowali przy usuwaniu skutków zdarzenia z substancją Ŝrącą. NaleŜy dodać, Ŝe stosowanie właściwych ochron będzie realizowane podczas działań przez cały czas trwania akcji, od momentu wejścia do strefy niebezpiecznej aŝ po czynności dekontaminacyjne sprzętu w koszarach. Dowódca musi zwrócić uwagę ratownikom, Ŝe jeśli była dokonana dekontaminacja tylko poprzez rozcieńczenie wodą to na sprzęcie moŝe pozostać np. kwas tylko jego stęŝenie nie będzie wynosiło 96% a np. 10 % i stęŝenie to tez moŝe spowodować zagroŝenie dla organizmu ratownika. 2. Ubrania stosowane w działaniach z substancjami Ŝrącymi Chemiczne ubrania gazoszczelne tzw. CUG. OdzieŜ chroniąca przed substancjami chemicznymi w formie gazów, par, cieczy i drobnych cząstek stałych. OdzieŜ taka po skompletowaniu z izolującym sprzętem ochrony układu oddechowego stanowi skuteczną barierę odgradzającą organizm człowieka od skaŝonego chemicznie środowiska pracy. Składa się ona z kombinezonu z butami, zapinanego gazoszczelnym zamkiem błyskawicznym oraz rękawic połączonych z rękawami kombinezonu przy pomocy specjalnych obejm. Zgodnie z klasyfikacją przedstawioną w projekcie normy pren odzieŝ chroniąca przed substancjami chemicznymi w formie gazów, par, cieczy i drobnych cząstek występuje w postaci dwóch typów: typ 1 - odzieŝ zabezpieczająca cały organizm, posiadająca cechy gazoszczelności - spełniająca wymagania testu szczelności wg PN-EN 464, typ 2 - odzieŝ zabezpieczająca cały organizm - niegazoszczelna, nie spełniająca wymagań testu szczelności wg PN-EN 464, w których zabezpieczenie przed wnikaniem szkodliwej substancji realizowane jest poprzez nadciśnienie wewnątrz kombinezonu. W ramach typu 1 wyróŝniamy trzy rodzaje odzieŝy gazoszczelnej: typ 1a - odzieŝ z aparatem powietrznym noszonym wewnątrz kombinezonu, aparat chroniony jest przed działaniem szkodliwych substancji przez kombinezon. typ 1b - odzieŝ z aparatem powietrznym noszonym na zewnątrz kombinezonu - aparat nie jest chroniony przed działaniem szkodliwych substancji typ 1c - odzieŝ z zasilaniem w powietrze do oddychania dostarczanym z zewnętrznej linii spręŝonego powietrza.

9 Zdjęcie Przykład ubrania gazoszczelnego. OdzieŜ tego typu jest wykorzystywana najczęściej w działaniach ze stęŝonymi kwasami i zasadami oraz substancjami Ŝrącymi, które mogą wnikać do organizmu człowieka poprzez skórę Chemiczne ubrania przeciwochlapaniowe tzw. CUP. Właściwości fizyko-mechaniczne i odporności chemiczne materiałów charakteryzowane są w postaci klas, podobnie jak w przypadku odzieŝy gazoszczelnej. Odporność na działanie substancji chemicznych charakteryzuje czas przebicia wyznaczony zgodnie z PN-EN 369. Producent w instrukcji uŝytkowania podaje tabele odporności chemicznych odzieŝy. Zarówno odzieŝ chroniąca przed działaniem strumienia cieczy jak i rozpylonej cieczy wykonana jest z materiałów powleczonych tworzywami sztucznymi. Do jednej i drugiej grupy odzieŝy (typ 3 i 4) moŝe naleŝeć odzieŝ chroniąca przed tymi samymi substancjami chemicznymi. Znaczenie ma jedynie natęŝenie działania substancji szkodliwych. Zdj. Przykład ubrania przeciwochlapaniowego Kaptur ściągany gumką. Zamek błyskawiczny klasyczny zabezpieczony listwą zapinaną taśmą na rzepy. Nadgarstki i dół spodni ściągnięte gumką. Szwy uszczelnione przez wulkanizację. OdzieŜ ta jest najczęściej wykorzystywana do działań pomocniczych - dekontaminacja, zabezpieczenie roty pomiarowej oraz w działaniach w strefie niebezpiecznej z rozcieńczonymi kwasami i zasadami. 3. Likwidacja skutków awarii z substancjami Ŝrącymi.

10 Podstawy prawne ratownictwa chemiczno-ekologicznego w Polsce - Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991r. o Państwowej StraŜy PoŜarnej / tekst jednolity Dz. U z 2006r. Nr 96 poz. 667 /, - Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 grudnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. Dz. U. z dnia 31 grudnia 1999 r./ Organizacja ratownictwa chemicznego obejmuje zespół działań planistyczno-organizacyjnych i stosowanie technik ratowniczych niezbędnych do ratowania środowiska oraz wszelkich innych czynności podejmowanych w celu ratowania Ŝycia i zdrowia ludzi w wyniku likwidacji bezpośrednich zagroŝeń stwarzanych przez toksyczne środki przemysłowe lub inne niebezpieczne materiały chemiczne. Organizacja ratownictwa ekologicznego obejmuje zespół działań planistycznoorganizacyjnych i stosowanie technicznych zabezpieczeń niezbędnych do ratowania środowiska oraz stosowania środków neutralizujących ograniczających lub eliminujących powstałe skaŝenie. Organizacja ratownictwa chemicznego i ekologicznego, o której mowa wyŝej obejmuje w szczególności: 1) rozpoznawanie zagroŝeń oraz ocenę i prognozowanie ich rozwoju oraz skutków dla ludzi i środowiska, 2) analizowanie powstałych awarii oraz katastrof chemicznych i ekologicznych, 3) ratowanie Ŝycia ludzi i zwierząt zagroŝonych skaŝeniem substancją niebezpieczną, 4) identyfikację substancji stwarzającej zagroŝenie w czasie powstałego zdarzenia, 5) prognozowanie rozwoju skaŝenia środowiska i ocenę rozmiarów zagroŝenia oraz zmian wielkości strefy zagroŝenia dla ludności, 6) dostosowanie sprzętu oraz technik ratowniczych do miejsca zdarzenia i rodzaju substancji stwarzającej zagroŝenie, 7) przepompowywanie i przemieszczanie substancji niebezpiecznej do nowych lub zastępczych zbiorników, 8) obwałowywanie lub uszczelnianie miejsc wycieku substancji niebezpiecznej, 9) ograniczanie parowania substancji niebezpiecznej, 10) zatrzymanie emisji toksycznych środków przemysłowych, 11) stawianie kurtyn wodnych, 12) neutralizację substancji niebezpiecznej substancjami chemicznymi, 13) związywanie substancji niebezpiecznej sorbentami, 14) stawianie zapór na ciekach lub obszarach wodnych zagroŝonych skutkami rozlania substancji toksycznych hydrofobowych, 15) zbieranie substancji niebezpiecznej z powierzchni wody lub gleby. Ratownictwo chemiczne i ekologiczne w ramach systemu prowadzą: 1) specjalistyczne grupy ratownictwa chemicznego i ekologicznego Państwowej StraŜy PoŜarnej, 2) specjalistyczne grupy wodno-nurkowe Państwowej StraŜy PoŜarnej stosujące techniki nurkowe i wykorzystujące do działań ratowniczych specjalistyczny sprzęt ratowniczy, 3) jednostki ochrony przeciwpoŝarowej włączone do systemu w zakresie wynikającym z ich moŝliwości sprzętowo-technicznych, ze szczególnym uwzględnieniem środków ochrony osobistej, 4) wydzielone siły i środki pozostałych podmiotów systemu w zakresie ustalonym w decyzji o włączeniu do systemu lub umowie cywilnoprawnej o współdziałaniu z systemem. StraŜacy biorący udział w akcji ratowniczej, w zakresie niezbędnym do prowadzenia akcji, mają prawo korzystania z:

11 1) dróg, gruntów i zbiorników wodnych państwowych, komunalnych i prywatnych; 2) komunalnych i prywatnych ujęć wodnych i środków gaśniczych. W okolicznościach uzasadnionych stanem wyŝszej konieczności straŝak kierujący akcją ratowniczą ma prawo zarządzenia: 1) ewakuacji ludzi i mienia z terenu objętego akcją ratowniczą; 2) koniecznych prac wyburzeniowych i rozbiórkowych; 3) wstrzymania komunikacji w ruchu lądowym; 4) udostępnienia pojazdów, środków i przedmiotów niezbędnych do akcji ratowniczej; 5) zakazu przebywania osobom postronnym w rejonie akcji ratowniczej. Działania na miejscu akcji moŝna podzielić na dwie fazy Faza I akcji ratowniczej zaliczyć naleŝy: 1.Identyfikację substancji, określenie stref skaŝenia i rozmiaru zagroŝeń; 2.Uruchomienie systemu alarmowania, ostrzegania i powiadamiania o skaŝeniach; 3.Ewakuację ludności z zagroŝonej strefy i udzielanie jej pierwszej pomocy medycznej II faza - ratownicza, trwająca od kilku do kilkunastu godzin, obejmuje zlikwidowanie pierwotnego i wtórnego źródła zagroŝenia wg wybranej techniki 4.Likwidację źródeł emisji, niszczenie i neutralizacja juŝ uwolnionej substancji toksycznej; 5.Dekontaminacja słuŝb ratowniczych; 6.Rekultywacja środowiska w rejonie awarii. W przypadku substancji Ŝrących charakterystyczne działania będą związane z neutralizacją i dekontaminacją. Neutralizację prowadzi się podczas działań związanych z likwidacją zagroŝeń stwarzanych przez substancje chemiczne w stosunku do środowiska, np. rozlanych kwasów i zasad, natomiast dekontaminację prowadzi się podczas działań związanych z likwidacją zagroŝeń stwarzanych przez substancje chemiczne w stosunku do osób poszkodowanych, sprzętu i ratowników. W ramach obu działań wykorzystuje się następujące techniki: - rozcieńczanie, które polega na zmniejszeniu stęŝenia substancji niebezpiecznej poprzez rozproszenie w rozcieńczalniku

12 Neutralizacja poprzez rozcieńczanie polega na zmniejszaniu stęŝenia substancji niebezpiecznej poprzez jej rozproszenie w rozcieńczalniku. Na terenie akcji najczęściej dostępnym rozcieńczalnikiem jest woda i głównie o niej będziemy myśleli przy omawianiu tej metody. Rozcieńczanie w praktyce wykonane jest przy uŝyciu rozproszonego strumienia wody podawanego z prądownicy wodnej. Zaletą tej metody jest szybkość i ekonomiczność wykonania. Woda jest powszechnie dostępna, nie wymaga stosowania specjalistycznego sprzętu. Praktycznie w warunkach polowych rozproszony prąd wody jest wystarczającym rozwiązaniem dla osiągnięcia właściwego celu. Wadą tej metody jest ograniczenie w stosowaniu, wynikające z moŝliwości wystąpienia reakcji chemicznej wody z określonym związkiem chemicznym. W większości przypadków powstałe związki będą szkodliwe dla środowiska, naleŝy wtedy zastosować na twardym podłoŝu rękawy sorpcyjne wypełnione granulatem lub włókniny, a na nieutwardzonym podłoŝu po prostu tej metody nie naleŝy stosować. Pamiętajmy, Ŝe zastosowanie wody obniŝa stęŝenie związku chemicznego, lecz nie zmienia go pod względem jego składu. - chemiczna neutralizowanie toksycznego oddziaływania substancji niebezpiecznych poprzez zmianę ich struktury chemicznej na nową nie stwarzającą zagroŝeń. Neutralizacja chemiczna to najogólniej rzecz biorąc proces zobojętniania. Najczęściej w układzie chemicznym spotykamy neutralizacje w postaci reakcji wzajemnego oddziaływania zasady i kwasu, w wyniku, której powstaje obojętna sól i woda. Roztwory neutralizujące są wodnymi roztworami związków chemicznych wchodzącymi w reakcję ze skaŝeniami, w wyniku, której następuje ich neutralizacja. Poziom neutralizacji moŝe być róŝny tzn., Ŝe agresywność związku chemicznego moŝe być sprowadzona do zera lub znacznie ograniczona. ZaleŜy to między innymi od ilości podanego neutralizatora w stosunku do ilości związku chemicznego, temperatury i czasu reakcji zachodzącej między obydwoma związkami: ROZTWORY DEKONTAMINACYJNE (RD) RD 1-5% Na2CO3 (węglan sodowy) i 5% Na3PO4 (fosforan sodu),

13 RD 2-10% Ca(ClO)2 (podchloryn wapnia) RD 3-5% Na3PO4 (fosforan sodu) (uniwersalny roztwór spłukujący przeznaczony do spłukiwania roztworów RD 1 i RD 2). RD 4-1 % roztwór HCL (kwas solny) RD 5 - Wodny roztwór detergentu najlepiej domowego uŝytku (płyny, mydła, proszki do prania). Po uŝyciu roztworu odkaŝane powierzchnie naleŝy dokładnie i obficie płukać wodą TABELA WYBORU RD W ZALEśNOŚCI OD RODZAJU ZWIĄZKU CHEMICZNEGO WYSTĘPUJĄCEGO W ZDARZENIU Klasa rozpoznanego związku chemicznego RD 1. Nieorganiczne kwasy, odpady procesu przeróbki metali 1 2. Metale cięŝkie rtęć, ołów, kadm, itp Pestycydy, chlorowane fenole, środki chwastobójcze 2 4. Cyjanki, amoniak i inne niekwaśne i nieorganiczne odpady 2 5. Rozpuszczalniki i związki organiczne takie jak: trójchloroetylen, 1 lub 3 chloroform, trójchloroetan i toluen 6. Dwufenyle polichlorowane i polibromowane 1 lub 3 7. Oleje natłuszczone i inne niewymienione odpady nie skaŝone pestycydami 3 8. Nieorganiczne zasady (wodorotlenki) alkaliczne i Ŝrące odpady 4 9. Materiały radioaktywne Materiały chorobotwórcze 1 i 2 3. Przykłady zdarzeń z substancjami Ŝrącymi w transporcie drogowym 3.1. Łysokanie droga krajowa K 4 - wypadek drogowy z udziałem samochodu przewoŝącego kwas octowy lodowy. W dniu 29 marca 2003r. zastępy z JRG Wieliczka oraz pluton ratownictwa chemicznoekologicznego z JRG Nr 1 w Krakowie został zadysponowany do miejscowości Łysokanie na drogę krajową K 4 gdzie doszło do wypadku samochodowego z udziałem samochodu przewoŝącego kwas octowy w beczkach 60 l. W wyniku wypadku część pojemników uległa rozszczelnieniu i kwas wylewał się do otoczenia. Działania StraŜy PoŜarnej polegały m.in. na: - uwalnianiu ludzi z samochodu osobowego, - ustalaniu substancji chemicznych, - określaniu stref niebezpiecznych, - przepompowaniu kwasu z uszkodzonych pojemników do zbiorników zastępczych, - neutralizacji rozlanego kwasu mlekiem wapiennym, - zebrania skaŝonej ziemi, rozładowaniu beczek.

14 Zdj. Przepompowywanie kwasu octowego W działaniach wykorzystano: ubrania przeciwochlapaniowe, aparaty powietrzne, podręczny sprzęt / łopaty /, pompę beczkową, zbiorniki przenośne. Zdj. Rozładunek beczek z kwasem octowym W działaniach brało udział: - 12 zastępów StraŜy PoŜarnej, z czego dwa zastępy ratownictwa chemicznego - 2 karetki Pogotowia Ratunkowego - 3 radiowozy Policji W wyniku wypadku 3 osoby poniosły śmierć, w tym jedno dziecko Podwilk droga krajowa nr 7 rozszczelnienie kryzy na zbiorniku, w którym był przewo- Ŝony trójchlorek fosforu.

15 W dniu 26 lipca 2003r. zastępy JRG Rabka i Nowy Targ oraz pluton ratownictwa chemicznego z JRG Nr 1 w Krakowie zostały zadysponowane do miejscowości Podwilk na drodze krajowej nr 7. W czasie jazdy do granicy w ChyŜnem kierowca samochodu cięŝarowego z Węgier zauwaŝył, Ŝe spod plandeki wydobywają opary substancji chemicznej przewoŝonej na naczepie. Zatrzymał samochód oraz poinformował słuŝby ratunkowe. Droga została zablokowana, ratownicy w ubraniach gazoszczelnych weszli na naczepę i stwierdzili, Ŝe znajduje się tam 5 zbiorników stalowych w stelaŝu. Na armaturze jednego ze zbiorników stwierdzono rozszczelnienia: - jedno na złączu kołnierzowym armatury, - drugie na spawie rury. Nieszczelność na złączu kołnierzowym armatury została usunięta poprzez wymianę uszczelki oraz dokręceniu śrub, natomiast nieszczelność na spawie została usunięta poprzez złoŝenie opaski stalowej oraz bandaŝa z Ŝywicy epoksydowej W działaniach brało udział: - 15 zastępów StraŜy PoŜarnej, z czego dwa zastępy ratownictwa chemicznego - 1 karetki Pogotowia Ratunkowego - 6 radiowozów Policji W trakcie działań uszkodzono 4 szt. ubrań gazoszczelnych Wyciek kwasu tioglikolowego z samochodu cięŝarowego w miejscowości Spytkowice (parking dla samochodów przy drodze nr 7) w dniu W samochodzie cięŝarowym ciągnik siodłowy z naczepą typu izoterma oznaczonym do przewozu towarów w komunikacji międzynarodowej i nie posiadających oznaczeń informujących o przewozie substancji chemicznych, na parkingu w miejscowości Spytkowice został stwierdzony wyciek jakiejś substancji z naczepy. Zdarzenie zostało zauwaŝone przez funkcjonariusza Inspekcji Transportu Drogowego podczas kontroli pojazdu około godz zdarzenie zostało rozpoznane jako niewielki wyciek płynnej substancji o nieprzyjemnym zapachu z tylnej części naczepy. Zgłoszono około godziny 14:00 po stwierdzeniu, Ŝe wyciekająca substancja to najprawdopodobniej niebezpieczne substancje chemiczne (informacja wynikała z etykiet przewoŝonych pojemników). Podczas zgłoszenia podano odczytane z opakowań nr substancji UN 1169, UN W momencie przybycia na miejsce zdarzenia pierwszej jednostki ochrony przeciwpoŝarowej stwierdzono, Ŝe wjazd na parking jest zabezpieczony, samochód cięŝarowy z naczepą stoi na parkingu w pobliŝu drogi krajowej nr 7, niewielkie ilości substancji o nieprzyjemnym zapachu (unoszącym się w powietrzu w pobliŝu drzwi naczepy) wyciekają z otwartej tylniej części naczepy, obok naczepy stoją dwa nie uszkodzone oznaczone plastikowe pojemniki (biały 5kg UN 1169, niebieski 40kg UN 1940) z substancjami chemicznymi, jak później ustalono pojemniki z naczepy wyciągnęli funkcjonariusze ITD. Kierowca samochodu, funkcjonariusze ITD, SłuŜby Celne oraz drugi kontrolowany tir znajdują się około 50m powyŝej miejsca wycieku substancji z naczepy. Drogą radiową z PSK w Nowym Targu przekazano informację, Ŝe jedna z substancji (1940) jest trująca skrajnie niebezpieczna, wdychanie połknięcie lub bezpośredni kontakt ze skórą moŝe prowadzić do śmierci. Odległość naczepy, z której nastąpił wyciek od najbliŝszych zabudowań to około m. W związku z powyŝszym I KDR zarządził zadysponowanie samochód SLRChem z JRG Nowy Targ. W związku z właściwościami fizyko-chemicznymi substancji istniało realne zagroŝenie dla Ŝycia i zdrowia. Jednocześnie z charakterystyki substancji (informacje - procedura 153) wynikało, Ŝe moŝe ona powodować zapalenie drewna, papieru, w kontakcie z metalami moŝe uwalniać się wodór, zachodziło niebezpieczeństwo powstania poŝaru. Zachodziła konieczność pracy ratowników w ubraniach gazoszczelnych.

16 Zdj. Dekontaminacja poprzez rozcieńczenie wodą Przed przybyciem jednostek ochrony przeciwpoŝarowej funkcjonariusze ITD wydostali z środkowej części naczepy dwa pojemniki z substancjami chemicznymi, przekazali informacje o oznaczeniu pojemników do PSK w Nowym Targu, częściowo zabezpieczyli teren działań oraz usunęli się ze strefy. Tir, w którym stwierdzono wyciek został zatrzymany do rutynowej kontroli przez ITD, w dokumentach przewozowych miał zadeklarowane urzadzenia elektroniczne. Funkcjonariuszy ITD zaniepokoił wyciek z naczepy, zadysponowali SłuŜbę Celną, która zdjęła plomby celne z naczepy. Naczepa nie posiadała Ŝadnych oznaczeń o przewozie materiałów niebezpiecznych. Działania StraŜy PoŜarnej polegały na: - zadysponowaniu dodatkowych siły do działań z zakresu ratownictwa chemicznego (zastęp SLRChem z ratownikami chemicznymi z JRG Nowy Targ oraz pluton ratwonictwa chemicznego w Krakowa -zabezpieczeniu wycieku, poprzez podłoŝenie wannę kwasoodporną pod naczepę, - rozpoznaniu sytuację w strefie, ustaleniu rodzaju i ilości przewoŝonych materiałów niebezpiecznych oraz ilości substancji, która wyciekła z uszkodzonego pojemnika - rozładunku palet z urządzeniami elektronicznymi w celu dotarcia do uszkodzonego pojemnika lub pojemników z substancjami chemicznymi, - wyznaczeniu dwóch punktów składowania materiałów, jeden dla sprzętu elektronicznego, drugi dla nieuszkodzonych pojemników z substancjami chemicznymi (miejsce składowania zabezpieczyć zaporami sorpcyjnymi, - ustawieniu punktu dekontaminacyjnego ratowników wychodzących ze strefy, - neutralizacji niebezpiecznej substancji wapnem

17 Do czasu odnalezienia uszkodzonego pojemnika przyjęto Ŝe wyciekła jedna z dwóch lub obie substancje (UN 1169, UN 1940). Ratownicy zauwaŝyli niewielki wyciek na pojemniku z oznaczeniem UN 1169 podano Ŝe wyciekła ta substancja, później informacja została poprawiona faktycznie rozszczelnił się pojemnik oznaczony UN1940, z którego wyciekła cała zawartość, około 40 kg. Po sprawdzeniu wszystkich pojemników i potwierdzeniu przez ratowników Ŝe rozszczelnieniu uległ tylko jeden pojemnik, podjęto decyzję o sorpcji substancji która rozlała się na podłodze naczepy przy uŝyciu środka UNISAFE, a następnie neutralizacji jego pozostałości przy uŝyciu wapna hydratyzowanego. Po dotarciu na miejsce dodatkowych sił i środków, przystąpiono do zebrania neutralizatora i sorbentu do hermetycznego pojemnika, który do zabezpieczenia przekazany został pracownikowi Inspekcji Transportu Drogowego. Następnie naczepa została spłukana wodą z szybkiego natarcia i ponownie załadowana. - Po zakończeniu działań przez jednostki straŝy poŝarnej, naczepa wraz z samochodem została zabezpieczona przez pracowników Inspekcji Transportu Drogowego oraz funkcjonariuszy Policji. Uszkodzeniu uległ jeden kombinezon z JRG nr 6 W działaniach brało udział: - 9 zastępów StraŜy PoŜarnej, z czego dwa zastępy ratownictwa chemicznego - 2 karetki Pogotowia Ratunkowego - 3 radiowozy Policji - 2 samochody ITD Zdj. Dekontaminacja poprzez rozcieńczenie wodą

18 Zdj. Wyjęte sztuki przesyłki Zdj. Wyjęte sztuki przesyłki

19 Zdj. Wnętrze naczepy po działaniach PSP. III. Wnioski i uwagi: 1.NaleŜy się zastanowić nad rozszerzeniem systemu SPOT o: - producentów cystern do przewozu towarów niebezpiecznych, - przewoźników towarów niebezpiecznych i stworzeniem bazy danych o rozwiązaniach i konstrukcjach wykorzystywanych do przewozu towarów niebezpiecznych. 2. W ramach wspólnych szkoleń przedstawiciele słuŝb ratunkowych powinni zostać zaznajomieni z konstrukcjami pojemników na towary niebezpieczne i materiałami wykorzystywanymi do ich budowy. 3. D-cy plutonów i grup ratownictwa chemicznego Państwowej StraŜy PoŜarnej powinni mieć ukończone kursy dla doradców ADR