CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH KWASÓW OWOCOWYCH STOSOWANYCH

Transkrypt

1 CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH KWASÓW OWOCOWYCH STOSOWANYCH W KOSMETOLOGII Aleksandra Flis, Katarzyna Pikul Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie Streszczenie Kwasy owocowe, czyli hydroksykwasy występują powszechnie w przyrodzie. Pozyskiwane są z produktów naturalnych takich jak owoce, warzywa, kora drzew, liście, płatki czy też mleko. Kwasy mogą być również syntezowane metodami chemicznymi. W porównaniu z kwasami organicznymi są słabsze i mniej toksyczne. Moc kwasu jest mierzona zdolnością dysocjacji danego kwasu w roztworze, a także zależy od jego rodzaju oraz ph. Bardzo ważne jest również dopasowanie odpowiedniego podłoża. Dostępne są różne rodzaje kwasów jednakże z powodu najmniejszych rozmiarów cząsteczek z poniżej wymienionych wszystkich kwasów AHA najczęściej stosowane są kwas mlekowy i glikolowy, ponieważ są najlepiej absorbowane przez skórę i najskuteczniej działają. Kwasy AHA są rozpuszczalne w wodzie, dlatego nie mogą przekroczyć bariery, jaką jest sebum natomiast kwasy BHA są rozpuszczalne w tłuszczach i pokonują barierę łojową. Scharakteryzowane zostały następujące kwasy: kwas glikolowy, kwas mlekowy, kwas jabłkowy, kwas winowy, kwas cytrynowy, kwas pirogronowy, kwas migdałowy oraz kwas salicylowy. Wiadomości wstępne Kwasy owocowe to w większości alfa-hydroksykwasy (AHA) ich nazwa wywodzi się z ich budowy chemicznej, z jednym atomem węgla połączone są dwie grupy: karboksylowa (COOH) oraz hydroksylowa (OH). Kwas salicylowy należy do beta-hydroksykwasów i również posiada w swej budowie grupę hydroksylową, jednakże jest ona bardziej oddalona od grupy karboksylowej. Jak sama nazwa wskazuję kwasy owocowe pozyskiwane są między innymi z owoców. Występują powszechnie w przyrodzie, ISSN , Nr 1 (13) 2013, s

2 można je więc otrzymywać z produktów naturalnych jak: owoce, trzcina cukrowa, warzywa, kora drzew, liście, płatki, mleko, lub mogą być one także syntetyzowane metodami chemicznymi. Są to kwasy organiczne, słabsze i mniej toksyczne w porównaniu z kwasami nieorganicznymi. [1,2,3] Moc kwasu, podłoże oraz głębokość peelingu Moc kwasu jest mierzona zdolnością dysocjacji danego kwasu w roztworze. Oznacza się ją, jako pka, czyli ujemny logarytm stałej dysocjacji danego kwasu w określonych warunkach. Dla przykładu: pka kwasu glikolowego wynosi 3,83. Jeśli ph kwasu glikolowego (kwasowość) jest równe jego pka i wynosi 3,8 to oznacza, że 50% kwasu pozostaje w postaci wolnej, czyli niezdysocjowanej. Obniżenie ph do 2,8 (ph<pka) sprawia, że ilość wolnego kwasu wzrasta dziesięciokrotnie, natomiast zwiększenie ph do 4,8 powoduje, że ilość wolnego kwasu zmniejsza się dziesięciokrotnie. Praktycznie, jeśli ph jest niższe od pka, znacznie wzrasta biodostępność AHA w preparacie. Moc kwasu zależy również od jego rodzaju oraz ph. Kwasy o jednakowym stężeniu mają różne ph. Czym niższe ph, tym kwas ma większą moc, przez co wzrasta jego działanie złuszczające i drażniące na skórę. W kosmetologii znajdują zastosowanie kwasy wolne (niezwiązane) oraz ich postacie zbuforowane (sole kwasów owocowych).[1] Podłoże, w którym rozpuszczony jest AHA, należy dostosować do rodzaju kwasu, charakteru zmian skórnych, rodzaju skóry (sucha, łojotokowa). Kwasy glikolowy, mlekowy są rozpuszczalne w wodzie. Właściwym podłożem będzie dla nich zawiesina typu olej w wodzie. Wówczas cząsteczki kwasu znajdujące się w zewnętrznej fazie emulsji będą miały lepszy kontakt z powierzchnią skóry. Natomiast kwas migdałowy rozpuszczalny w tłuszczach lepiej jest umieścić w zawiesinie typu woda w oleju.[1] Rodzaje kwasów Z powodu najmniejszych rozmiarów cząsteczek z poniżej wymienionych wszystkich kwasów AHA najczęściej stosowane są kwas mlekowy i glikolowy, ponieważ są najlepiej absorbowane przez skórę i najskuteczniej działają. Kwasy AHA są rozpuszczalne w wodzie, dlatego nie mogą przekroczyć bariery, jaką jest sebum natomiast kwasy BHA są rozpuszczalne w tłuszczach i pokonują barierę łojową. 1. Kwas glikolowy (hydroksyoctowy) Rysunek 1 źródło: 68

3 Znajdziemy go w agreście, winogronach, jabłkach i trzcinie cukrowej. Preparaty naturalne zawierające kwas glikolowy są nietrwałe oraz niestandaryzowane, co w konsekwencji prowadzi do tego, że ich działanie na skórę jest nieprzewidywalne. Kwas glikolowy jest kwasem średniej mocy. Posiada małą cząsteczkę dwuwęglową, co daje mu zdolność łatwej przenikalności przez warstwę rogową naskórka. Charakteryzuje się szerokim zakresem działania, hamuje aktywność enzymów, których zadaniem jest utrzymanie spójności między korneocytami (fosfotransferaz, sulfotransferaz i kinaz). Powoduje rozluźnienie i rozerwanie wiązań komórkowych, co w konsekwencji powoduje złuszczanie komórek naskórka. Ponadto kwas ten pobudza odnowę komórkową przez zwiększenie syntezy kolagenu i glikozaminoglikanów. Powoduje pogrubienie żywych warstw naskórka i ich lepsze nawilżenie. Peeling kwasem glikolowym należy do najskuteczniejszych zabiegów kontrolowanego usuwania martwych komórek z powierzchni skóry. Dzięki temu zabiegowi następuje wyraźne poprawienie wyglądu skóry, spłycają się blizny potrądzikowe i inne, zmniejsza się szerokość i głębokość porów, rozjaśniają się przebarwienia, poprawa kolorytu skóry, likwidacja drobnych zmarszczek, normalizuje zaburzenia rogowacenia oraz prawdopodobnie poprzez wzrost poziomu ceramidów w naskórku na skutek ich biosyntezy przez kwasy AHA następuje nawilżenie skóry. Kwas glikolowy może wywoływać działania niepożądane, takie jak: przejściowy rumień, ból, pieczenie, pęcherzyki, a w najwyższym stężeniu 70% może spowodować martwicę naskórka i jego spełzanie w ciągu 3-7 minut. Ponieważ peeling kwasem glikolowym działa powierzchownie należy powtarzać go z częstotliwością zależną od tempa odnowy naskórka. Głębokość działania preparatu zależy m.in. od stężenia, ph, czasu aplikacji, rodzaju nośnika itd. Zabiegi wymagają odpowiedniej pielęgnacji domowej przed kuracją, gdyż powinno rozpoczynać się od najniższych stężeń np. kremem z 5-15% kwasem glikolowym stosowanym w domu przez dwa tygodnie. Aby uzyskać odpowiednie efekty należy wykonać serię zabiegów od 4 do 8 w odstępie dni. Sugeruje się zachowanie szczególnej ostrożności w przypadku skóry suchej, atopowej i skłonnej do teleangiektazji. Zabiegi możemy stosować przez cały rok, ponieważ kwas ten nie wywołuje nadwrażliwości na promienie UV. [1,2,3,4] 2. Kwas mlekowy (alfa-hydroksypropionowy) Rysunek 2 źródło: Naturalnymi źródłami są kwaśne mleko, maślanka, jogurt, jabłka, pomidory, piwo. Na skalę przemysłową pozyskiwany jest poprzez fermentacje roztworu cukru przeprowadzaną przez bakterie kwasu mlekowego Lactobacillus. Jest jednym z metabolitów tkanki mięśniowej występuje w warstwie hydrolipidowej skóry. Występuje w trzech formach izomerycznych kwas L-mlekowy, D-mlekowy oraz DL-mlekowy. Kwas DL-mlekowy jest powszechnie dostępny w postaci 90% roztworu wodnego. Kwas 69

4 mlekowy często stosowany jest podczas oczyszczania twarzy, gdyż ma działanie złuszczające, dezynfekujące, a co najważniejsze hamuje rozmnażanie się bakterii. Nawilża skórę i stabilizuje NMF, obniża ph skóry, normalizuje procesy rogowacenia, poprawia struktury kolagenu, zwiększa ilość glikozaminoglikanów, poprawia uwodnienie, ujędrnia i nadaje elastyczność skórze. Ze względu na swoją średnia aktywność często stosowany jest w połączeniu z solami kwasu mlekowego, tzw. mleczanami. [1,2] 3. Kwas jabłkowy (hydroksyetanodikarboksylowy) Rysunek 3 źródło: Głównym źródłem występowania są owoce jabłka, agrestu oraz pigwy. W pozycji alfa znajduje się jedna grupa hydroksylowa. Ważną cechą jest to, iż nie jest toksyczny. Może występować w skórze w postaci metabolitu węglowodanów. Ma zróżnicowaną strukturę cząsteczki, występuje w 3 formach izomerycznych, jako kwas D-jabłkowy, L-jabłkowy i DL jabłkowy. Formy te dostępne są w postaci białych kryształków rozpuszczalnych w wodzie bądź alkoholu. Kwas jabłkowy ma niewielkie zastosowanie w przemyśle kosmetycznym w porównaniu z innymi kwasami AHA. Świeży, naturalny sok sprawdza się w pielęgnacji domowej.[1] 4. Kwas winowy Rysunek 4 źródło: Otrzymywany jest na drodze fermentacji winogron. Jest dwukarboksylowym kwasem z dwoma grupami hydroksylowymi w pozycji alfa podobnie jak związek zbudowany z dwóch cząsteczek kwasu glikolowego. Nie jest toksyczny, a w skórze występuje, jako metabolit węglowodanów. Posiada 4 formy izomeryczne: D, L, DL oraz mesowinowy kwas. Wszystkie formy dostępne są w sprzedaży komercyjnej w postaci białych kryształów rozpuszczalnych w wodzie i alkoholu. Korzystny, odmładzający wpływ kwasu winowego na skórę znany był już dwa tysiące lat temu. Egipcjanki stosowały kom- 70

5 presy z chleba moczonego w winie. Podobnie czyniły przez wieki damy dworów królewskich. Współcześnie z powodu swojej słabej mocy częściowo stracił na znaczeniu.[1] 5. Kwas cytrynowy Rysunek 5 źródło: Najbogatszym źródłem kwasu cytrynowego są cytryny (5-7%). Mniejsze jego ilości zawierają inne owoce cytrusowe oraz sok z buraków, wino i mleko. Posiada właściwości typowe dla AHA. Ceniony jest z powodu rozjaśniania przebarwień różnego pochodzenia. Zwykle stosowany jest jako składnik peelingów rozjaśniających.[1] 6. Kwas pirogronowy Rysunek 6 źródło: Kwas pirogronowy należy do alfa-keto kwasów. Jest chemicznie pokrewny z kwasem mlekowym, ponieważ grupa hydroksylowa może być zastąpiona przez grupę ketonową w pozycji alfa. Kwas pirogronowy w połączeniu z wodą przekształca się w kwas mlekowy i odwrotnie. W naturze występuje w jabłkach, sfermentowanych owocach, occie. Kwas ten jest obecny, jako metabolit węglowodanów w skórze. Tam przekształcany jest do kwasu mlekowego przez enzym mleczan dehydrogenazy. Łatwo rozpuszcza się w wodzie i alkoholu posiada właściwości sebostatyczne, przeciwbakteryjne, złuszczające, nawilżające i rozjaśniające. Zmniejsza spójność korneocytów warstwy rogowej. W skórze właściwej stymuluje syntezę kolagenu. Efekty powtarzanych peelingów kwasem pirogronowym porównywalne są do tych po peelingu TCA. Dostępny jest w różnych stężeniach(40-60%) w zależności od szczegółowych wskazań, np. 40% kwas pirogronowy stosowany jest w leczeniu łojotokowego zapalenia skóry, przebarwień pozapalnych, trądziku pospolitego, 60% w przypadku fotostarzenia, blizn potrądzikowych i zaburzeń rogowacenia.[1] 71

6 7. Kwas migdałowy Rysunek 7 źródło: Należy on do AHA. Posiada 8 atomów węgla. Cząsteczka jest większa od cząsteczki kwasu glikolowego, a jego pka wynosi 3,41. Wykazuje właściwości bardzo podobne do kwasu glikolowego. Ma większą moc, ale znacznie trudniej wnika do skóry, co powoduje, że działa łagodniej i wolniej niż kwas glikolowy i jest całkowicie pozbawiony działania drażniącego. Łatwo rozpuszcza się w alkoholach (etylowym, izopropylowym), tłuszczach i wodzie. Naturalnymi źródłami kwasu migdałowego są wiśnie, morele oraz migdały. Otrzymywany przez hydrolizę wyciągu z gorzkich migdałów. Pośród alfa hydroksykwasów wykazuje najsilniejsze właściwości przeciwbakteryjne, ponieważ budową jest zbliżony do wielu antybiotyków. Jest ceniony w dermatologii i kosmetologii, ponieważ łatwo przenika przez skórę i wykazuje korzystne wielokierunkowe działanie. Hamuje łojotok oraz łagodnie złuszcza naskórek. Może być stosowany praktycznie u każdego, zwłaszcza w przypadku cer problematycznych: mieszanej, wrażliwej, naczyniowej i łojotokowej. Wykorzystywany jest do peelingów w przypadkach trądziku pospolitego, skóry tłustej z licznymi zaskórnikami. Wchodzi w skład wielu preparatów pielęgnacyjnych i peelingów likwidujących objawy starzenia, fotostarzenia oraz zmiany barwnikowe. Najszersze zastosowanie ma 50% kwas migdałowy. Stężenia 2-10% tego kwasu zawierają preparaty przygotowujące do właściwego zabiegu w gabinecie lekarskim lub kosmetycznym. Zaletą kwasu jest stopniowe złuszczanie po zabiegu, niewyłączające pacjenta z codziennej aktywności. Bardziej zauważana po zabiegu jest wygładzona powierzchnia skóry, zmniejszony łojotok i zwężone pory. Przemijający rumień pojawia się tylko u około 20% pacjentów. Zabieg nie powoduje pieczenia, bólu czy swędzenia. W Argentynie peeling ten określany jest mianem peelingu letniego ze względu na to, że nie powoduje nadwrażliwości na promienie UV. Może być stosowany u osób z wysokim fototypem bez wystąpienia ryzyka przebarwień. Zaleca się stosowanie peelingu migdałowego z innymi, bardziej inwazyjnymi peelingami chemicznymi bądź mikrodermabrazją. Zabiegi można powtarzać w odstępach kilkutygodniowych (6-8 razy). [1,5] 72

7 8. Kwas salicylowy charakterystyka beta-hydroksykwasów Rysunek 8 źródło: Kwas salicylowy jest jedynym kwasem BHA stosowanym w gabinetach kosmetycznych. Pozyskuje się go z drzewa różanego, malin, liści senesu i brzozy, kwiatów rumianku, kory wierzby i topoli oraz z olejków eterycznych, a syntetycznie z fenolu. Występuje w postaci stałej substancji krystalicznej rozpuszczającej się w wodzie, alkoholu etylowym glicerynie, eterze oraz olejach mineralnych. Kwas salicylowy ma podobne właściwości do kwasów AHA, ale posiada kilka odróżniających go właściwości. Po pierwsze Kwas salicylowy działa łagodniej aniżeli kwasy AHA, podczas jego stosowania rzadziej pojawiają się efekty uboczne w postaci pieczenia, szczypania i nadmiernego złuszczania się skóry. Często stanowi alternatywę dla osób nietolerujących AHA. Po drugie wykazuje właściwości antybakteryjne i przeciwzapalne, gdyż spokrewniony jest z aspiryną, sprzyja to procesowi gojenia się wyprysków i podrażnień. Kwas salicylowy jest rozpuszczalny w tłuszczach, dzięki temu działa nie tylko na powierzchni naskórka, a także ma zdolność przenikania przez warstwę sebum i wnikania w głąb oraz oczyszczania porów skóry, a także wnikania w głąb mieszków włosowych, co ma duże znaczenie w leczeniu trądziku. Przyczynia sie do odblokowania porów, dzięki czemu zapobiega tworzeniu się wszelkich wyprysków oraz pomaga oczyszczać zaskórniki, które stają się dzięki temu mniej widoczne. Z tego też względu preparaty z kwasem BHA polecane są dla cer skłonnych do zanieczyszczonych porów i trądziku, jednakże można je również stosować do cer suchych, nie mają one, bowiem właściwości wysuszających. Wyjątkiem są preparaty z kwasem BHA, które dodatkowo zawierają typowe składniki dla cer trądzikowych o działaniu antybakteryjnym, regulującym nadmiar łoju, takie kremy mogą wysuszać suchą cerę. W stężeniach do 10% ma działanie keratoplastyczne, a powyżej 10% keratolityczne. Wskazaniem do stosowania peelingu kwasem salicylowym są różnorakie zmiany barwnikowe, piegi, przebarwienia pozapalne, plamy soczewicowate. Uszkodzenia spowodowane promieniowaniem słonecznym, czyli rogowacenie, fotostarzenie, zmarszczki. Pomagają w niwelowaniu blizn oraz w leczeniu trądziku pospolitego. Jak już wspomniane zostało wyżej, najlepsze efekty daje stosowanie kwasu salicylowego w przypadku skóry łojotokowej z zaskórnikami, rozszerzonymi porami skóry, niewystarczająco nawilżonej. [1,2] 73

8 Podsumowanie Kwasy owocowe to grupa niezwykle zróżnicowanych substancji posiadających różną moc oraz właściwości. Każdy rodzaj kwasu posiada szczególną cechę, która wyróżnia go na tle innych. Kwas glikolowy z łatwością przenika przez warstwę rogową, gdyż posiada małą cząsteczkę. Najczęstszym kwasem wybieranym do zabiegu oczyszczania twarzy jest kwas mlekowy, ponieważ doskonale złuszcza, dezynfekuje, a także hamuje rozwój bakterii. Kwas jabłkowy jest całkowicie pozbawiony właściwości toksycznych. Z kolei kwas winowy ma słabą moc i rzadko stosowany jest w kosmetologii. Przebarwienia najlepiej rozjaśni kwas cytrynowy. Zdolność do przekształcenia się w kwas mlekowy w połączeniu z wodą ma kwas pirogronowy, który ponadto po całej serii zabiegów daje efekty podobne do tych po peelingu TCA. Kwas migdałowy ma podobne, lecz łagodniejsze działanie od kwasu glikolowego. Nie wywołuje działania drażniącego. Można go z powodzeniem stosować prawie przez cały rok. Kwas salicylowy należy do kwasów BHA charakteryzujących się łagodniejszym działaniem od AHA. Posiada również właściwości antybakteryjne i przeciwzapalne. Wszystkie kwasy są stosowane w salonach kosmetycznych z powodzeniem przy zabiegu eksfoliacji. Zabieg ten korzystnie wpływa na skórę właściwą powodując zwiększenie jej grubości. Przy regularnym stosowaniu kwasów owocowych zapewniamy naszej skórze poprawę sprężystości i elastyczności, a także zwiększoną produkcję włókien kolagenowych i elastylowych. Zmarszczki ulegają spłyceniu, skóra jest jaśniejsza i nabiera świeżości. Woda zostaje zatrzymana w głębi naszej skóry, następuje poprawa jej właściwości biologicznych i estetycznych. Bibliografia 1. Adamski Z. Kaszuba A., Dermatologia dla kosmetologów, wyd. Elsevier Urban & Partner, Wrocław Dr. Peters I.B., Kosmetyka, wyd. Rea, Warszawa Dylewska- Grzelakowska J. Kosmetyka stosowana, wyd. WSiP, Warszawa Martini M.C., Kosmetologia i farmakologia skóry, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007, Noszczyk M. Kosmetologia pielęgnacyjna i lekarska, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa