Substancje szczególnie niebezpieczne dla środowiska wodnego w prawodawstwie polskim w świetle wymogów europejskich

Transkrypt

1 Substancje szczególnie niebezpieczne dla środowiska wodnego w prawodawstwie polskim w świetle wymogów europejskich Barbara Osmulska-Mróz* ) 1. Wstęp W Ramowej Dyrektywie Wodnej uchwalonej w 2000 r. przez Parlament Europejski i Radę ogólnie zdefiniowano jako szczególnie niebezpieczne dla środowiska takie substancje lub grupy substancji, które są toksyczne, trwałe i podatne na biokomulację, a również inne substancje, które powodują równoważny poziom zaniepokojenia [1]. Znacznie wcześniej, bowiem już w połowie lat siedemdziesiątych, została uchwalona dyrektywa Rady w całości dotycząca sprawy kontroli zanieczyszczenia powodowanego przez niektóre niebezpieczne substancje odprowadzane do wód [2]. Ta pierwsza dyrektywa oraz wydane w latach osiemdziesiątych na jej podstawie uzupełniające szczegółowe przepisy stanowią podstawę legislacji w Państwach Członkowskich UE w zakresie ochrony wód przed zanieczyszczeniami zawartymi głównie w ściekach przemysłowych. W kolejnych etapach legislacji Unia Europejska uściśliła zasady kontroli emisji zanieczyszczeń przemysłowych przede wszystkim wprowadzając pojęcie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniu środowiska przez zastosowanie najlepszych dostępnych i ekonomicznie uzasadnionych technologii oraz rozszerzyła i uszczegółowiła listę niebezpiecznych substancji priorytetowych. Poniżej przedstawiono podstawowe wymogi Unii Europejskiej dotyczące niebezpiecznych substancji w kolejnych fazach legislacji oraz stan ich wprowadzenia do prawodawstwa polskiego na tle regulacji odnoszących się do zanieczyszczeń w ściekach przemysłowych w Austrii i Niemczech. 2. Wymagania w dyrektywach Unii Europejskiej Podstawowym aktem prawnym zawierającym zestawiony w tab. 1 wykaz grup i rodzajów substancji, które uznano za szczególnie niebezpieczne dla środowiska wodnego Wspólnoty jest Dyrektywa Rady 76/464/EWG z dnia 4 maja 1976 r. tzw. dyrektywa matka [2]. Według tej dyrektywy dla rodzin i grup substancji zestawionych w wykazie I wymagane jest pozwolenie na ich odprowadzanie do wód i jeśli jest to niezbędne dla ochrony wód również takie pozwolenie określać powinno normy emisji przy odprowadzaniu tych substancji do systemu kanalizacyjnego. Dopuszczalne normy emisji do wód substancji należących do rodzin i grup z wykazu I ustala Rada. Dotychczas ustalono wymogi tylko dla 17 substancji z I wykazu, wprowadzając je w dyrektywach córkach, uchwalonych w latach [3-7]. Dotyczą one rtęci i kadmu oraz 12 substancji należących do grup pestycydów i rozpuszczalników organicznych, odprowadzanych w ściekach z określonych rodzajów produkcji oraz w wodach w miejscu zrzutu tych zanieczyszczeń. Dopuszczalne wartości emisji podane są jako średnie dobowe i średnie miesięczne stężenia tych substancji w ściekach oraz w jednostkach masy substancji na jednostkę surowca lub produktu w zależności od rodzaju i metody produkcji. Ponieważ stężenia substancji w ściekach zależą od ilości zużywanej wody, więc drugi rodzaj wartości emisji jest zastrzeżony jako nieprzekraczalny. Wartości dopuszczalne stosuje się do punktu, w którym ścieki opuszczają zakład przemysłowy. W dyrektywach określone są metody referencyjne pomiaru tych substancji oraz zasady ich monitoringu w zakładach przemysłowych. Dla rodzin i grup substancji zestawionych w wykazie II państwa członkowskie ustalają programy w celu zmniejszenia zanieczyszczenia * ) Barbara Osmulska-Mróz emeryt, profesor Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie wód tymi substancjami. Dyrektywa zaleca, by te programy zawierały metody podobne do metod dotyczących ograniczenia zanieczyszczeń z wykazu I, a więc wprowadzenie pozwoleń na zrzuty do wód i kanalizacji, zawierające określone przez dane państwo normy emisji, ustalone na podstawie ekonomicznie uzasadnionych najnowszych osiągnięć techniki. Powinny być również określone terminy wprowadzenia tych programów w życie. Istotne wymogi postawiła przed państwami Unii Europejskiej dyrektywa Rady 96/61/EWG z dn. 24 września 1996 dotycząca zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczenia środowiska [8], skrótowo nazywana dyrektywą IPPC. Bardzo wyraźnie wprowadza ona zasadę ustalania dopuszczalnych emisji zanieczyszczeń w zależności od procesów i rodzaju produkcji oraz kontroli emisji w źródle jej powstawania. W dyrektywie tej określone są kategorie przemysłów i rodzaje produkcji, dla których państwa członkowskie zobowiązane są podjąć zintegrowane działania w celu zapobiegania lub zmniejszenia zanieczyszczenia wody, powietrza i ziemi, aby osiągnąć wysoki poziom ochrony całego środowiska naturalnego. Zakłady przemysłowe, których rodzaj i wielkość produkcji odpowiadają załącznikowi I do dyrektywy IPPC muszą posiadać pozwolenia na emisję zanieczyszczeń, odnoszące się do wszystkich elementów środowiska. W pozwoleniach tych określone powinny być dopuszczalne wartości tej emisji, ustalone na podstawie najlepszych dostępnych technologii (BAT), ograniczających niekorzystny wpływ zakładu na środowisko. Dla rodzajów przemysłu i produkcji wymienionych w załączniku I zostaną ustalone w ramach Unii Europejskiej dopuszczalne wartości emisji zanieczyszczeń wymienionych w załączniku III do dyrektywy. W stosunku do ochrony środowiska wodnego wymieniono w tym załączniku następujące substancje: związki organohalogenowe, związki fosforoorganiczne, substancje i preparaty posiadające właściwości kancero- i mutagenne, trwałe węglowodory oraz inne trwałe i biokumulowalne substancje toksyczne, cyjanki, metale i ich związki, arsen i jego związki, biocydy i preparaty ochrony roślin, materiały w zawiesinie, substancje powodujące eutrofizację (głównie azotany i fosforany), substancje negatywnie wpływające na warunki tlenowe wód (BZT, ChZT). Dyrektywy Unii z lat osiemdziesiątych, w których już uprzednio określono dopuszczalne emisje niektórych substancji są wymienione w załączniku II jako obowiązujące w ramach dyrektywy IPPC. W roku 2000 Parlament Europejski i Rada uchwaliły tzw. Dyrektywę Ramową Wodną, która odzwierciedla wysiłki Wspólnoty do poprawy jakości wód w trzeciej fazie legislacji [1]. Celem tej dyrektywy jest stworzenie zintegrowanego systemu zarządzania wodami obejmującymi problemy poprawy jakości i zmniejszenia niedoborów wody na obszarze Wspólnoty. Dyrektywa Ramowa uchyla w terminach 7 i 13 lat część dyrektyw pierwszej fazy legislacji, które były elementami niespójnej i mało efektywnej dotychczasowej polityki wodnej Wspólnoty. Między innymi od dn. 12 grudnia 2013 r. przestają obowiązywać poprzednie dyrektywy [3-7] z wyjątkiem dyrektywy IPPC. Mając jednak na uwadze istotny problem ochrony wód przed substancjami szczególnie niebezpiecznymi, już w 2001 r. Dyrektywa Ramowa Wodna została uzupełniona decyzją NR 2455/2001/WE Rady i Parlamentu Europejskiego z dn. 20. XI r., ustanawiającą pierwszy wykaz 33 priorytetowych substancji w dziedzinie polityki wodnej [9]. Ten pierwszy podany w tab. 2 wykaz obejmuje głównie syntetyczne substancje stosowane jako pestycydy, środki dezynfekcji, deratyzacji, rozpuszczalniki, środki do produkcji barwników i tworzyw sztucznych oraz jako czynniki chłodnicze. GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA NR SPECJALNY 13

2 Wykaz ten nie jest ostateczny, gdyż może być weryfikowany i uzupełniany dodatkowymi substancjami w miarę rozwoju badań. Identyfikacja takich substancji jest wykonywana za pomocą odpowiedniej procedury COMMPS, obejmującej łącznie monitorowanie i modelowanie. Substancje priorytetowe do 2020 r. powinny być wyeliminowane w zrzutach do wód w takim stopniu, by koncentracja w wodach (imisja) nie przekroczyła wartości tłowych dla substancji występujących w naturze i była bliska zeru dla syntetycznych substancji wytwarzanych przez człowieka. Obecnie trwają prace nad dyrektywą określającą standardy imisji substancji priorytetowych. 3. Ochrona wód przed substancjami niebezpiecznymi w prawodawstwie Niemiec i Austrii Państwa UE miały okres 2-3 lat na dostosowanie przepisów do wymogów zawartych w dyrektywach wydanych w latach i dosłownie przeniosły do swojego prawodawstwa standardy dopuszczalnej emisji substancji niebezpiecznych, które regulują dyrektywy odnoszące się do substancji wymienionych w wykazie I dyrektywy 76/464/EWG. Wprowadzane są nawet ewentualne zaostrzenia w stosunku do wymogów Unii Europejskiej i tak np. w odpowiednim rozporządzeniu niemieckim występuje całkowity zakaz emisji DDT i PCP do wód. Wymagania Unii odnoszące się do substancji lub ich grup wymienionych w wykazie II dyrektywy 76/464/EWG wdrażane są w rozporządzeniach określających warunki odprowadzania ścieków przemysłowych do kanalizacji i wód, w zależności od rodzaju przemysłu, a nawet i rodzaju produkcji oraz jej wielkości. W Niemczech w r weszła w życie nowelizacja ustawy o gospodarce wodnej, która zobowiązała rząd federalny, by dla niebezpiecznych substancji (lub ich grup) określił, przy uwzględnieniu nowoczesnego stanu techniki, wymagania dotyczące ich odprowadzania do środowiska wodnego. Według informacji zawartych w dostępnych materiałach ustalono takie wymagania dla 55 rodzajów przemysłu i tak np. w obrębie chemii nieorganicznej 11 odrębnych przepisów, w obrębie chemii organicznej 12 odrębnych przepisów, w obrębie metali 4 przepisy [10]. Podstawą tych przepisów były wyniki prac grupy ekspertów, składających się z przedstawicieli rządów federalnego i landów, naukowców i przedstawicieli poszczególnych gałęzi przemysłu. Zawierały one wymagania w zależności od uznanych zasad techniki oraz jej stanu. W wyniku doświadczeń we wdrażaniu tych przepisów oraz rozwoju technologii produkcji i unieszkodliwiania ścieków wprowadzane były kolejne nowelizacje przepisów dla niektórych rodzajów produkcji przemysłowej. Sprawę odprowadzania ścieków przemysłowych do kanalizacji miejskich pozostawiono wtedy w gestii władz poszczególnych krajów wchodzących w skład federacji, które zgodnie z ustawą muszą podejmować działania zabezpieczające środowisko przed zrzutem substancji szkodliwych. Podstawę rozporządzeń wydawanych przez władze landów stanowiły, oprócz rozporządzeń federalnych odnoszących się do ochrony środowiska wodnego, również wytyczne opracowywane przez ATV (stowarzyszenie techniczne zajmujące się problematyką oczyszczania ścieków) przy współudziale VKS (zrzeszenie przedsiębiorstw oczyszczania miast), dotyczące odprowadzania ścieków do kanalizacji publicznych. Ustalane w przepisach poszczególnych niemieckich landów wymogi odnośnie dopuszczalnych stężeń substancji niebezpiecznych w ściekach przemysłowych wprowadzanych do kanalizacji, praktycznie były analogiczne do wymagań rozporządzeń federalnych, odnoszących się do ścieków odprowadzanych bezpośrednio do środowiska. Istotne zmiany w porównaniu z powyższymi przepisami zostały wprowadzone w nowym rozporządzeniu, które obowiązuje w Niemczech od połowy 2004 r. [11]. Jest to nowa, bardzo szczegółowa regulacja warunków zrzutu ścieków do wód, która również obejmuje warunki zrzutu do kanalizacji zbiorczych dla tych ścieków z przemysłu i innych, które zawierają substancje niebezpieczne. W przepisach tych regulowana jest też dopuszczalna ilość tych substancji w miejscu powstawania niektórych rodzajów ścieków. W skład rozporządzenia wchodzi sześć wstępnych, krótkich artykułów omawiających generalne wymagania oraz szczegółowe wyjaśnienia do kilkudziesięciu załączników stanowiących integralną część rozporządzenia. Ponadto w rozporządzeniu zamieszczony jest obszerny aneks, zawierający szczegółowy spis norm analiz chemicznych i procedur pomiarów. W załącznikach podane są zróżnicowane wymagania dla poszczególnych branż przemysłu, a w większości załączników również uzależnione są one od określonego rodzaju produkcji w danej branży, wielkości tej produkcji, a nawet jej technologii. Dopuszczalne wartości zanieczyszczeń podane są w jednostkach stężenia substancji w ściekach i/ lub w masie substancji na jednostkę masy produkcji lub surowca. Odnoszą się one do tzw. kwalifikowanej losowej próbki ścieków (zmieszanych pięć próbek pobranych w okresie dwóch godzin w odstępach minimum dwuminutowych) lub złożonej próbki ścieków pobranej w sposób ciągły w określonym czasie. Wprowadzony jest generalny wymóg, by w pozwoleniach na zrzut ścieków ustalony był przede wszystkim dopuszczalny ładunek zanieczyszczeń na podstawie analizy, w każdym indywidualnym przypadku, możliwości zminimalizowania zużycia wody w takich procesach jak płukanie, mycie i chłodzenie, a również użycia w produkcji mniej niebezpiecznych materiałów. Odstępstwo od tej zasady może wynikać jedynie z odpowiedniej informacji w załączniku dla określonej produkcji przemysłowej. Ustalone są również wymagania dla innych niż typowe przemysłowe ogniska substancji niebezpiecznych, jak np. pralnie i usługi dentystyczne, oczyszczalnie stałych odpadów przemysłowych, wycieków z naziemnych zbiorników z odpadami płynnymi, oczyszczalni wody dla różnych celów itp. Wymagania należy spełnić przy odprowadzaniu ścieków do wód, a dla tych rodzajów przemysłu, z których ścieki zawierają substancje niebezpieczne, określone są wymagania przed ich zmieszaniem z innymi ściekami w kanalizacji zbiorczej zakładowej lub komunalnej. W licznych przypadkach (np. dla produkcji żelaza i stali, metali nieżelaznych, obróbki powierzchni metali, produkcji węglowodorów, wyrobów tekstylnych, wykańczalni i innych) wprowadzono wymagania odnoszące się do ścieków również w miejscu ich powstawania. W tab. 3 zestawiono treść załącznika określającego wymagania dla ścieków z produkcji żelaza i stali. Jest to relatywnie krótki załącznik w porównaniu z innymi znacznie obszerniejszymi, które obejmują zróżnicowane ilościowe wymogi w zależności od rodzaju procesów produkcyjnych, wielkości produkcji i zawierają ponadto wskazania dotyczące zmniejszenia ilości substancji niebezpiecznych w miejscu powstawania ścieków (np. z przemysłu chemicznego przy produkcji z użyciem technik chemicznych, biochemicznych i fizycznych). Przykładowo w tab. 4 zestawiono fragment wymagań dla produkcji elementów półprzewodników i baterii słonecznych. Dla istniejących zrzutów ścieków z kilku rodzajów produkcji wprowadzone są nieco łagodniejsze wymagania (np. produkcja pulpy celulozowej, włókien sztucznych, przemysł tekstylny). Dyrektywy Unii Europejskiej, określające standardy emisji dla niektórych szczególnie niebezpiecznych substancji z wykazu I, są dokładnie przeniesione do załącznika 48 rozporządzenia, w którym dodatkowo występują wymagania dla ścieków z produkcji pigmentów z dwutlenku tytanu. Jest to realizacja zapisów w art. 2 dyrektywy 92/112/EEC, dotyczących harmonizacji programów redukcji zanieczyszczenia powodowanego przez przemysł tlenków tytanu. W Austrii warunki dla ścieków przemysłowych analogicznie, jak w Niemczech, określone są dla poszczególnych rodzajów produkcji na podstawie najlepszych dostępnych technik (BAT), lecz w odrębnych rozporządzeniach [12]. Dotychczas wydano ponad 60 bardzo szczegółowych rozporządzeń dla różnego rodzaju ścieków nie tylko z przemysłu, lecz również z laboratoriów, z technik genetycznych, myjni i stacji benzynowych, z wysypisk i innych ognisk niebezpiecznych substancji. Rozporządzenia te obejmują warunki odprowadzania ścieków do wód i kanalizacji zbiorczych, przy czym dopuszczalne wartości dla substancji jak np. metale ciężkie, czy toksyczne substancje organiczne, są z reguły takie same dla obu rodzajów odbiorników. Dopuszczalne wartości zanieczyszczeń wyrażone są w jednostkach koncentracji w ściekach i także ilość substancji na masę produktu lub surowca, a więc podobnie jak w Niemczech i dyrektywach Unii dotyczących substancji z wykazu I. Ten sposób określenia wymagań w obu krajach w szczególności dotyczy takich rodzajów przemysłu, jak np.: metalurgiczny, sodowy, celulozowy i papierniczy, wytwórnie płyt, pigmentów nieorganicznych, systemy chłodnicze i ciepłownicze, przeróbki minerałów. Przykładem szczegółowości przepisów austriackich są np. rozporządzenia dotyczące przemysłu produkcji i przetwórstwa żelaza i stali. Są to 14 GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA NR SPECJALNY

3 dwa akty prawne. Pierwszy z nich, 34-stronicowy, obejmuje szczegółowy opis BAT (najlepsze dostępne techniki) dla poszczególnych jednostkowych procesów w produkcji oraz omówienie warunków emisji zanieczyszczeń w ściekach z tych procesów z delegacją do drugiego aktu prawnego, 24-stronicowego rozporządzenia, w którym jest 8 załączników z dopuszczalnymi wartościami wskaźników zanieczyszczenia w ściekach odprowadzanych do wód i do ogólnej kanalizacji z poszczególnych procesów. Do załączników tych są liczne komentarze uzależniające te parametry od wielkości produkcji i wpływu na kanalizację i biologiczne oczyszczalnie oraz omówione są metody poboru prób i analiz. W pierwszym akcie znajduje się też rozdział wskazujący dostosowanie wymogów austriackich do dyrektyw Unii 76/464/EWG oraz IPPC. 4. Substancje niebezpieczne w rozporządzeniach polskich Substancje niebezpieczne po raz pierwszy zostały wyodrębnione w rozporządzeniu MOŚZNiL z 1991 r. w wyniku weryfikacji projektu tego rozporządzenia, wykonanej przez IOŚ [13,14]. Lista niebezpiecznych substancji nieorganicznych i organicznych w załączniku 2 do tego rozporządzenia obejmowała znaczny zakres z listy substancji wymienionych w dyrektywie Rady 76/464/EWG. Jednakowe standardy emisji tych substancji dotyczyły wszystkich rodzajów ścieków odprowadzanych do wód, jednak wyodrębnienie substancji niebezpiecznych, które mogą występować przede wszystkim w ściekach przemysłowych, pośrednio wskazywało, że zanieczyszczenia te powinny być uwzględniane w pozwoleniach wodno-prawnych dla przemysłu i odpowiednich działaniach kontrolnych. Przepisy te obowiązywały ponad 10 lat, gdyż dopiero w 2001 r. na podstawie nowej ustawy Prawo Wodne wydane zostało rozporządzenie Ministerstwa Środowiska w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód i do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego [15]. W rozporządzeniu tym między innymi zawarto wymagania dyrektyw dotyczących ochrony wód przed substancjami niebezpiecznymi, przy czym wprowadzono niespodziewanie określenie substancje szczególnie szkodliwe zamiast niebezpieczne, występujące w dostępnych od kilku lat polskich tłumaczeniach dyrektyw. W część rozporządzenia, która dotyczy substancji szczególnie szkodliwych, przeniesiono analogicznie jak w krajach UE z dyrektyw córek dokładne wartości dopuszczalnych emisji dla kilkunastu substancji z wykazu I w ściekach odprowadzanych z określonych rodzajów produkcji. Dla pozostałych kilkudziesięciu substancji z wykazu I oraz II określono dopuszczalne koncentracje w ściekach, lecz tylko w niewielkim stopniu różnicując je w zależności od rodzaju przemysłu. Nowelizacja tego rozporządzenia w 2004 r. wprowadziła wynegocjowane przez stronę polską przejściowe okresy dla uzyskania wymaganego w dyrektywach standardu emisji dla substancji z wykazu I [16]. Zakres regulacji (rodzaj substancji i standardy emisji z wykazów I i II zamieszczone w załączniku nr 3 do rozporządzenia) jest analogiczny jak w poprzednim rozporządzeniu. W lipcu 2006 r. nastąpiła kolejna nowelizacja rozporządzenia, która określiła pojęcie ścieków komunalnych jako mieszaniny ścieków bytowych i przemysłowych oraz wskazała, że w sytuacji oczyszczania ścieków przemysłowych w oczyszczalniach komunalnych obowiązują takie same warunki ich wprowadzania do wód jak dla oczyszczalni. Uzupełniona i rozszerzona została też część dotycząca metodyk referencyjnych oznaczania zanieczyszczeń w próbkach ścieków [16a]. Nowelizacja ta praktycznie nie zmienia jednak poprzedniego podejścia do ochrony wód przed substancjami szkodliwymi w ściekach przemysłowych. Uzupełnieniem powyższego aktu jest rozporządzenie transponujące wymogi dyrektyw córek, określające dopuszczalne masy normowanych substancji z wykazu I [17]. Rozporządzenia Ministra Środowiska nie dotyczą warunków odprowadzania ścieków do kanalizacji. Prawidłowe ustalenie takich warunków i kontrola ich przestrzegania jest sprawą niezwykle ważną z punktu widzenia ochrony wód szczególnie przed substancjami niebezpiecznymi, które nie ulegają biodegradacji w biologicznych oczyszczalniach ścieków, negatywnie wpływają na ich działanie oraz na możliwość wykorzystania osadów ściekowych. Nowelizacja Prawa Wodnego w r wprowadziła w art. 102 zasadę regulowania spraw przyjmowania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych stanowiących własność Państwa na podstawie umów zawartych z zakładem zarządzającym tymi urządzeniami. Przestały więc obowiązywać ówczesne akty wykonawcze określające warunki i dopuszczalne wskaźniki zanieczyszczenia w ściekach odprowadzanych do urządzeń kanalizacyjnych. W tej sytuacji sprawa ustalania warunków przyjmowania ścieków przemysłowych do urządzeń kanalizacyjnych została pozostawiona do decyzji poszczególnych zarządzających tymi urządzeniami, które obecnie już nie należą do Państwa, gdyż stały się one mieniem komunalnym wskutek przekształceń własnościowych przeprowadzonych w latach Taka decentralizacja sposobu ustalania warunków odprowadzania ścieków do komunalnych kanalizacji od początku budziła wśród specjalistów wiele wątpliwości zarówno ze względu na zagrożenie dla środowiska wodnego, jak i z powodów ekonomicznych. Powyższe wątpliwości bardzo szybko zostały potwierdzone w praktyce, o czym świadczy opinia ówczesnej Dyrektor Departamentu Gospodarki Wodnej MOŚZNiL, wyrażona w roku 1992, że chociaż nowe przepisy regulacji wprowadzania ścieków do zbiorczych urządzeń kanalizacyjnych funkcjonują stosunkowo krótko, już dziś można stwierdzić, że pozostawiają one przedsiębiorstwom wodociągów i kanalizacji zbyt wiele swobody w decydowaniu o jakości ścieków wprowadzanych do tych urządzeń, zwłaszcza, że brak dotychczas w Polsce korporacji przedsiębiorstw, które mogłyby być partnerami w negocjowaniu warunków umów... Przedsiębiorstwa wod-kan, zwłaszcza te, które nie dysponują oczyszczalniami ścieków i płacą kary za zanieczyszczenie wód, stawiają najczęściej nadmierne wymagania co do jakości ścieków... Inne zaś przedsiębiorstwa mając na względzie doraźny zysk albo wskutek braku odpowiednich kwalifikacji personelu, godzą się na przyjęcie ścieków na warunkach zbyt liberalnych [18]. Jednak dopiero w roku 1997 przy kolejnej nowelizacji Prawa Wodnego wprowadzono delegację zobowiązującą Radę Ministrów do określenia w drodze rozporządzenia warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych stanowiących mienie komunalne. Rozporządzenie to wydane w 1999 r. normowało w ściekach wprowadzanych do kanalizacji prawie wszystkie metale (z wyjątkiem uranu i talu) wymienione w wykazie II dyrektywy 76/464/EWG oraz substancje organiczne z wykazu I tej dyrektywy, dla których w odrębnych dyrektywach określone zostały standardy emisji [19]. W roku 2002 na podstawie ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków ówczesny Minister Infrastruktury wydał rozporządzenie w sprawie realizacji obowiązków dostawców ścieków przemysłowych oraz warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych [20]. W porównaniu z poprzednim rozporządzeniem rozszerzono o trzy wskaźniki zakres normowanych substancji lub grup substancji, które są szczególnie szkodliwe dla wód, zaostrzone zostały wartości emisji dla niektórych wskaźników zanieczyszczenia, a przede wszystkim określono zalecane metody kontrolnych badań próbek ścieków oraz sposób poboru miarodajnej próbki ścieków. Wymogi rozporządzenia są jednakowe dla wszystkich rodzajów ścieków wprowadzanych do kanalizacji. Porównanie rozporządzenia MŚ z r z rozporządzeniem byłego MI z r wskazuje, że zakres wskaźników zanieczyszczenia dotyczących substancji szczególnie szkodliwych w obu rozporządzeniach polskich jest w większości jednakowy. Jedynie w rozporządzeniu dla ścieków wprowadzanych do urządzeń kanalizacyjnych nie występują cztery substancje (aldehyd mrówkowy, akrylonitryl, kaprolaktam, insektycydy z grupy węglowodorów chlorowanych), natomiast w rozporządzeniu dotyczącym ścieków wprowadzanych do wód nie występują lotne związki chloroorganiczne. Dopuszczalne wartości wskaźników zanieczyszczenia dla 9 substancji szczególnie szkodliwych w obu rozporządzeniach są jednakowe (beryl, cyna, kadm, kobalt, selen, tal, wanad, cyjanki związane, substancje ropopochodne) dla 7 substancji są ostrzejsze przy wprowadzaniu do kanalizacji niż przy odprowadzaniu do wód (fluorki, AOX-y, sześcichlorobenzen, sześciochlorobutadien, tetrachlorometan, trichlorometan, pięciochlorfenol), dla pozostałych 30 substancji dopuszczalne wartości wskaźników zanieczyszczenia w ściekach wprowadzanych do kanalizacji są znacznie wyższe od wartości dla ścieków odprowadzanych do wód. W lipcu 2006 obecny Minister Budownictwa wprowadził kolejną nowelizację rozporządzenia dotyczącego warunków wprowadzania ścieków przemysłowych do urządzeń kanalizacyjnych [20a]. GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA NR SPECJALNY 15

4 Warunki odnoszące się do 16 substancji niebezpiecznych z listy I podstawowej dyrektywy Rady 76/464/EWG i normowanych w wyżej omówionych dyrektywach córkach w zależności od określonych rodzajów produkcji są wyodrębnione w oddzielnym załączniku nr 1 i są analogiczne jak dla ścieków wprowadzanych do wód. Zakres pozostałych substancji normowanych w ściekach przemysłowych oraz ich dopuszczalne wartości nie uległy zmianie w porównaniu z poprzednim rozporządzeniem z r. 2002, jedynie wprowadzono normę na WWA. Rozporządzenie to jest w znaczniejszym stopniu kompatybilne z ostatnim rozporządzeniem Ministra Środowiska, gdyż w kilku paragrafach powołuje się na jego zapisy np. dotyczące metod referencyjnych oraz sytuacji, gdy brak jest oczyszczalni w systemie kanalizacji to przedsiębiorstwo wod-kan ustala warunki dla substancji szczególnie szkodliwych zgodnie z przepisami MŚ. Jednakże różnice w zakresie normowanych zanieczyszczeń oraz ich dopuszczalnych wartości pozostały w zasadzie podobne w aktualnych rozporządzeniach dotyczących warunków wprowadzania substancji niebezpiecznych do wód i do kanalizacji jak omówione wyżej porównanie rozporządzeń wydanych w roku Powyższe akty powinny stanowić podstawę merytoryczną do realizacji wymagań wydanego pod koniec 2005 r. przez Ministra Środowiska rozporządzenia, wynikającego z przepisów Unii, w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, których wprowadzenie w ściekach przemysłowych wymaga pozwolenia wodnoprawnego [21]. W rozporządzeniu jedynie podane są lista z wykazu I tych substancji, które normują dyrektywy Unii oraz lista substancji z wykazu II bez wskazań dotyczących merytorycznej i prawnej podstawy prawidłowego wykonania pozwolenia wodnoprawnego. Tabela 1 Wykaz substancji niebezpiecznych dla środowiska wodnego Wykaz I grup i rodzin substancji 1. Związki fluorowcoorganiczne lub substancje, które mogą tworzyć takie związki w środowisku wodnym 2. Związki fosforoorganiczne 3. Związki cynoorganiczne 4. Substancje, co do których udowodniono, że posiadają własności rakotwórcze 5. Rtęć i jej związki 6. Kadm i jego związki 7. Trwałe oleje mineralne i węglowodory ropopochodne 8. Trwałe syntetyczne substancje, które mogą pływać, pozostawać w zawieszeniu lub tonąć powodując kolizje z wykorzystaniem wód Wykaz II grup i rodzin substancji 1. Metale i ich związki (1) cynk (6) selen (11) cyna (16) wanad (2) miedź (7) arsen (12) bar (17) kobalt (3) nikiel (8) antymon (13) beryl (18) tal (4) chrom (9) molibden (14) bor (19) tellur (5) ołów (10) tytan (15) uran (20) srebro 2. Biocydy i ich pochodne nie występujące w wykazie I. 3. Substancje, które wpływają szkodliwie na smak i zapach produktów pochodzących ze środowiska wodnego. 4. Toksyczne lub trwałe związki organiczne krzemu oraz substancje, które mogą powodować powstawanie takich związków w wodzie 5. Fosfor i jego związki nieorganiczne 6. Nietrwałe oleje mineralne i węglowodory ropopochodne 7. Cyjanki, fluorki 8. Substancje mające wpływ na warunki tlenowe w wodzie szczególnie amoniak i azotyny 5. Podsumowanie Do prawodawstwa polskiego zostały dokładnie przeniesione w dwóch rozporządzeniach Ministra Środowiska wymagania dotyczące substancji niebezpiecznych, obejmujące wykaz I oraz II z dyrektywy Rady 76/464/EWG oraz dopuszczalne emisje do wód kilkunastu substancji z wykazu I, podane w dyrektywach córkach dla określonych rodzajów produkcji. Identyczne przepisy obowiązują w pozostałych krajach Unii, lecz np. w Niemczech i Austrii wymagania odnoszące się do koncentracji substancji i ich mas zawarte są w jednym rozporządzeniu. Rozporządzenia polskie dotyczące pozostałych substancji, dla których standardy emisji w ściekach przemysłowych mogą ustalać samodzielnie państwa członkowskie Unii, istotnie różnią się od omówionych w artykule przepisów zagranicznych. W regulacjach polskich wydawanych i często nowelizowanych przez resorty odpowiedzialne za środowisko oraz gospodarkę komunalną określone są jednakowe standardy emisji substancji niebezpiecznych dla wszystkich ścieków przemysłowych odprowadzanych do kanalizacji oraz występuje niewielkie zróżnicowanie tych standardów w ściekach wprowadzanych do wód. Na merytoryczną nieprawidłowość takiego podejścia wskazywano w specjalistycznych ekspertyzach [22,23]. Rozporządzenia np. Niemiec i Austrii, a przypuszczalnie i innych krajów Europy Zachodniej oraz dyrektywy Unii Europejskiej wskazują, że regulacje prawne odnoszące się do warunków wprowadzania ścieków przemysłowych do wód oraz do urządzeń kanalizacyjnych powinny być określane w jednym rozporządzeniu dla poszczególnych sektorów przemysłowych z bardzo szczegółowym rozróżnieniem rodzajów wyrobów i technologii ich produkcji i z uwzględnieniem najlepszych dostępnych technologii (BAT). Dotyczy to zarówno zakresu wskaźników, dopuszczalnych ich wartości określonych w formie stężeń i mas substancji oraz metod kontroli. Substancje te pochodzące z określonych Tabela 3 Warunki odprowadzania ścieków z produkcji i przetwórstwa żelaza i stali wg załącznika 24 do rozporządzenia niemieckiego z 17. VI regulującego wymagania dotyczące odprowadzania ścieków z poszczególnych rodzajów przemysłu Zakres stosowania Załącznik 24 dotyczy następujących działów produkcji żelaza i stali: instalacje wytapiania, hale odlewni chłodzenia i spuszczania surówki, instalacje obróbki odlewów, produkcja form i regeneracji piasku, formowanie w rdzeniach, systemy oczyszczania. Wymagania podstawowe 1. Ścieki nie mogą zawierać żadnych organicznie związanych halogenów pochodzących z rozpuszczalników i środków czyszczących. Wymóg ten może być spełniony przez zestawienie nazw wszystkich używanych w zakładzie rozpuszczalników i środków czyszczących wraz z informacją ich producenta, że nie zawierają one żadnych organicznie związanych halogenów. 2. Ścieki z regeneracji piasku nie mogą być zrzucane. 3. Ścieki z urządzeń formowania w rdzeniach mogą być odprowadzane do wód jeśli spełniają następujące dodatkowe wymagania: ChZT = 90 mg/l, azot amonowy = 10mgN/l, azot całkowity = 18 mgn/l, fosfor całkowity = 2 mgp/l Wartości wskaźników zanieczyszczenia w ściekach w g/t Przed Wskaźnik zanieczyszczenia wprowadzeniem do wód ChZT 100 Żelazo 5 Suma węglowodorów 5 Idex fenolowy po destylacji i ekstrakcji 2,5 Cyjanki wolne 0,5 Toksyczność dla ikry rybnej (T egg ) 2 Przed zmieszaniem z innymi rodzajami ścieków Arsen 0,05 Kadm 0,05 Ołów 0,25 Chrom całkowity 0,25 Miedź 0,25 Nikiel 0,25 Cynk 1,0 Adsorbowane organiczne 0,5 halogeny (AOX) Wyjaśnienia Dopuszczalny ładunek zanieczyszczeń w g/t określa się na podstawie pomiaru stężenia w próbce kwalifikowanej losowej lub 2-godzinnej próbce zmieszanej oraz na podstawie wielkości produkcji prowadzonej wg dobrych dostępnych technologii, z których wynikają ilości ścieków określone w licencji na ich odprowadzanie. Ładunek AOX określa się na podstawie próbki losowej i pomiaru korespondującej z poborem ilości ścieków. 16 GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA NR SPECJALNY

5 Tabela 2 Wykaz substancji priorytetowych w dziedzinie polityki wodnej Wspólnoty Europejskiej L.p. Nr CAS Nr UE Nazwa substancji Uwagi Alachlor Antracen Atrazyna Benzen 5 Difenyloetery bromowane Kadm i jego związki C chloroalkany Chlorofenwinfos Chlorpyrifos ,2-dichloroean Tylko eter pentabromobifenylowy (CAS ) Brak innych odpowiednich parametrów wskaźnikowych z tej grupy związków. Brak odpowiednich parametrów wskaźnikowych z tej grupy związków Dichlorometan Di(2-etyloheksyl)ftalan (DEHP) Diuran Endosulfan Alfa-endosulfan (CAS )* Fluoranten Heksachlorobenzen Heksachlorobutadien Heksachlorocyclohexan gamma-izomer,lindan (CAS )* Izoproturon Ołów i jego związki Rtęć i jej związki Naftalen Nikiel i jego związki Nonylofenole 4-(para)-nonylofenol (CAS )* Oktylofenole Para-tert-oktylofenol (CAS )* Pentachlorobenzen Pentachlorofenol 28 Węglowodory poliaromatyczne Benzo(a)piren Benzo-b-fluorantan Benzo-g,h,i-perylen Benzo-k-fluorantan Indeno-1,2,3-cd-piren Symazyna Związki tributylofinu Kation tributylofinu (CAS )* Trichlorobenzyny 1,2,4-trichlorobenzen (CAS )* Trichlorometan (chloroform) Trifluralin * ) Typowy parametr wskaźnikowy z danej grupy związków, który powinien podlegać kontroli rodzajów produkcji przemysłowej są równie szkodliwe dla urządzeń kanalizacyjnych (eksploatacja kanałów i działanie biologicznych oczyszczalni ścieków, skład osadów ściekowych), jak dla środowiska wodnego i powinny być maksymalnie eliminowane ze ścieków przemysłowych w zakładach produkcyjnych, a więc u źródeł ich powstawania (oczyszczanie strumieni szkodliwych ścieków, zmiany technologii procesów produkcyjnych itp.). Ministerstwo Środowiska kilka lat temu powołało Techniczne Grupy Robocze, w celu opracowania wytycznych branżowych o dostępnych i ekonomicznie uzasadnionych technikach, umożliwiających ograniczenie niekorzystnego wpływu przemysłu na środowisko zgodnie z wymogami dyrektywy IPPC. Określenie standardów emisji do wód substancji niebezpiecznych z uwzględnieniem BAT powinno więc być uwzględnione w pracach Technicznych Grup Roboczych w Departamencie Instrumentów Ochrony Środowiska, oczywiście przy udziale ekspertów z zakresu ochrony wód. Bardzo pomocne mogą być rozporządzenia niemieckie i austriackie ze względu na ich pragmatyzm i szczegółowość merytoryczną, a również formę umożliwiającą wprowadzenie zmian w odrębnych załącznikach, co ułatwia i skraca proces legislacji. Kolejne nowelizacje polskich rozporządzeń bez zasadniczych zmian w dotychczasowym podejściu do regulacji standardów emisji zanieczyszczeń w ściekach przemysłowych, nadal będą znacznie odbiegały od merytorycznych walorów rozporządzeń innych krajów członkowskich leżących w zlewni Bałtyku, nie wpłyną na wprowadzanie BAT w przemyśle oraz ciągle będą stwarzać dowolność i trudności interpretacyjne przepisów w działaniu organów ochrony wód w tym orzecznictwa. Akty prawne i piśmiennictwo [1] Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 października 2000 r. w sprawie ustanowienia ram dla działalności Wspólnoty w dziedzinie polityki wodnej. [2] Dyrektywa Rady 76/464/EWG z dnia 4 maja 1976 r. w sprawie zanieczyszczenia powodowanego przez niektóre niebezpieczne substancje odprowadzane do środowiska wodnego. [3] Dyrektywa Rady 82/176/EWG z dnia 22 marca 1982 r. w sprawie wartości dopuszczalnych dla ścieków i wskaźników jakości wód w odniesieniu do zrzutów rtęci z przemysłu elektrolizy chlorków metali alkalicznych. [4] Dyrektywa 84/156/EWG z dnia 8 marca 1984 r. w sprawie wartości dopuszczalnych dla ścieków i wskaźników jakości wód w odniesieniu do zrzutów rtęci z sektorów innych niż przemysł elektrolizy chlorków metali alkalicznych. [5] Dyrektywa 83/513/EWG z dnia 26 września 1983 r. w sprawie wartości dopuszczalnych dla ścieków i wskaźników jakości wód w odniesieniu do zrzutów kadmu. [6] Dyrektywa 84/491/EWG z dnia 9 października 1984 r. w sprawie wartości dopuszczalnych dla ścieków i wskaźników jakości wód w odniesieniu do zrzutów sześciochlorocykloheksanu. [7] Dyrektywa 86/280/EWG z dnia 12 czerwca 1986 r. w sprawie wartości dopuszczalnych dla ścieków i wskaźników jakości wód w odniesieniu do zrzutów niektórych niebezpiecznych substancji objętych wykazem I załącznika do dyrektywy 76/464/EWG. [8] Dyrektywa Rady 96/61/EWG z dnia 24 września 1996 r. dotycząca zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczenia środowiska (IPPC). [9] Decyzja Nr 2455/2001/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 listopada 2001 r. ustanawiająca wykaz priorytetowych substancji w dziedzinie polityki wodnej oraz zmieniająca dyrektywę 2000/60/WE. [10] Abwasser-Analysenverfahren. Normen. Wasserhaushaltsgesetz. Abwasser-Verwaltungsvorschriften. DIN-Taschenbuch [11] Promulgation of the New Version of the Ordinance on Requirements for the Discharge of Waste Water into Waters (Waste Water Ordinance AbwV) of 17 June Federal Ministry for the Environmental, Nature Conservation and Nuclear Safety, Germany. [12] Algemaine Abwasseremissionsverordnungs. Bundesministerium für Land und Forstwirtschaft, Umwelt und Wasserwirtschaft. Austria. [13] Osmulska-Mróz B.: Weryfikacja projektu rozporządzenia MOŚZNiL w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód i do ziemi. Niepublikowane opracowanie Instytutu Ochrony Środowiska. Warszawa 1991 r. [14] Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia r. w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków, jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi. Dziennik Ustaw z 1991 r. Nr 116, poz [15] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA NR SPECJALNY 17

6 oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. Dz. U. Nr 212, poz [16] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawie warunków, jakie należy spełniać przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. Dz. U. Nr 168, poz [16a] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzeniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. Dz. U. Nr [17] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 stycznia 2004 r. w sprawie dopuszczalnych mas substancji, które mogą być odprowadzane w ściekach przemysłowych. Dz. U. Nr 180, poz [18] Kalińska-Koblak E. i in.: Podstawy prawne wprowadzania ścieków do wód i do ziemi oraz do kanalizacji miejskiej stan obecny i zamierzenia na przyszłość. Materiały niemiecko-polskiego sympozjum nt. Gospodarka ściekowa w miastach. Warszawa, wrzesień [19] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 maja 1999 r. w sprawie warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych stanowiących mienie komunalne. Dz. U. Nr 50 poz [20] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 20 lipca 2002 r. w sprawie sposobu realizacji obowiązków dostawcy ścieków przemysłowych oraz warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych. Dz. U. Nr 129, poz [20a] Rozporządzenie Ministra Budownictwa w sprawie z dnia 14 lipca 2006 r. w sprawie sposobu realizacji obowiązków dostawcy ścieków przemysłowych oraz warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych. Dz. U. Nr 136, poz.964. [21] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2005 r. w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, których wprowadzanie w ściekach przemysłowych do urządzeń kanalizacyjnych wymaga pozwolenia wodno-prawnego. Dz. U. 233, poz [22] Osmulska-Mróz B.: Ekspertyza w sprawie dostosowania warunków wprowadzania ścieków do wód i do ziemi do wymagań wynikających z Dyrektyw Unii Europejskiej na tle wykonanych dotychczas opracowań. Opracowanie na zlecenie MOŚZNiL. Warszawa, grudzień 1998 r. [23] Osmulska-Mróz B., Iwaneńko-Słomczewska M.: Określenie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu do urządzeń kanalizacyjnych ścieków zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego. Ekspertyza na zlecenie Ministerstwa Infrastruktury. Warszawa, wrzesień lat Oddziału Kieleckiego PZITS Kielecczyzna, położona w centrum kraju, przodowała techniką od najdawniejszych czasów. Badania archeologów wykazały, że instalacje wodociągowe, a nawet kanalizacyjne istniały w wielu ośrodkach Krainy Świętokrzyskiej. Stwierdzono, że miejscowi technicy zwani rurmistrzowie skutecznie rozwiązywali sprawy ogrzewnictwa i łaziennictwa. Wybudowana w Kielcach w 1928 roku oczyszczalnia ścieków zaliczana była do najnowocześniejszych w Europie. Pierwszą kompostownię w Polsce też wybudowano w Kielcach. Rok 1956 przyjęto jako rok powołania Kieleckiego Oddziału PZITS. Jednak już w okresie dwudziestolecia międzywojennego istniało w Kielcach koło Zrzeszenia Gazowników i Wodociągowców Polskich. Działało ono przy wodociągach kieleckich. Pierwszym przewodniczącym Oddziału był Gustaw Szeller. W Grupie inicjatywnej byli: Zofia Baj, Wacław Hebda, Tadeusz Massalski. Niewątpliwie znaczącą kartę działalności Oddziału wypełnił INFORMATOR. Pierwszy numer ukazał się w 1962 roku z inicjatywy Włodzimierza Urbańskiego, który przez ponad 20 lat był jego redaktorem. Był to kwartalnik zawierający przeciętnie po 4-5 artykułów o tematyce związanej przede wszystkim z regionem. Umożliwił debiut w dziedzinie literatury technicznej przeszło 30 autorom. Wiele miejsca poświęcano w Informatorze inżynierii sanitarnej powiązanej z innymi specjalnościami jak: melioracja, hydrogeologia lub budownictwo wodne. Zamieszczano recenzje publikacji technicznych, przegląd prasy zagranicznej, omawiano nowe ustawy i zarządzenia. Informator zawierał materiały o charakterze technicznym do wykorzystania w projektowaniu, wykonawstwie czy eksploatacji. Był tam też kącik stowarzyszeniowy, informujący o ważniejszych wydarzeniach i imprezach organizowanych przez Zrzeszenie. Informator miał w swojej 35-letniej tradycji trzech redaktorów byli to: Włodzimierz Urbański, Janusz Rożniakowski i Kazimierz Stępień. Ostatni zeszyt miał numer 70 i ukazał się w październiku 2001 roku. Oddział Kielecki PZITS grupujący w swoich szeregach wysokiej klasy specjalistów w dziedzinie inżynierii sanitarnej, budownictwa komunalnego oraz ochrony środowiska ma znaczący wkład w rozwój infrastruktury technicznej Regiony Świętokrzyskiego. Projektowanie, wykonawstwo i eksploatacja ujęć wody i stacji jej uzdatniania, oczyszczalni ścieków, ciepłowni, wysypisk odpadów, sieci wodociągowych, kanalizacyjnych, ciepłowni gazowych, są dziełem członków PZITS. Na podkreślenie zasługuje cykl konferencji i seminariów na temat jakości wód deszczowych i technologii ich oczyszczania. W latach odbyło się 10 takich imprez, przy współpracy z Wydziałem Budownictwa i Inżynierii Środowiska Politechniki Świętokrzyskiej. Członkowie Oddziału Kieleckiego zajmują się problematyką technologii bezwykopowych. Technologie te stały się kielecką specjalnością. Prof. Andrzej Kuliczkowski stoi na czele Polskiej Fundacji Technik Bezwykopowych. Działalność gospodarcza Oddziału prowadzona była w ramach Grupy Biura Studiów i Rzeczoznawstwa PZITS oraz Spółki INSACO. W latach 90. powstała inicjatywa PROEKO, w ramach której Oddział Kielecki skierował do samorządów lokalnych ofertę współpracy, pomocy technicznej oraz doradztwa technicznego w zakresie zagadnień objętych naszą działalnością. W ramach tej inicjatywy, członkowie nasi zasiadali w komisjach doradczych przy prezydencie miasta Kielce oraz w komisjach technicznych na szczeblu województwa. W ramach Oddziału prowadzi działalność Komisja Kwalifikacyjna na uprawnienia energetyczne. Rocznie wydaje się ok. 100 uprawnień w zakresie dozoru i eksploatacji urządzeń. Na podkreślenie zasługuje ścisła współpraca ze Świętokrzyską Izbą Inżynierów Budownictwa. Wielu naszych kolegów pełni odpowiedzialne funkcje we władzach Izby. Prezesi Zarządu Oddziału Kieleckiego PZITS w latach : + Gustaw Szeller Włodzimierz Urbański Kazimierz Stępień Zbigniew Fiedler Eugeniusz Krzywiecki Janusz Rożniakowski Włodzimierz Urbański Alfred Zgoda Andrzej Pieniążek Jerzy Adamski Alfred Zgoda 2003 nadal. Uroczyste obchody Jubileuszowe 50-lecia Oddziału Kieleckiego PZITS odbyły się w dniach września 2006 roku w Kielcach. Złotymi i Srebrnymi Odznakami NOT i PZITS udekorowano 25 osób. W uroczystościach Jubileuszowych uczestniczył cały Zarząd Główny PZITS oraz Główna Komisja Rewizyjna. Podkreślić należy doskonałą organizację imprezy oraz wspaniałą koleżeńską atmosferę. Ryszard Paruszewski W uznaniu wielkich zasług i dokonań naukowo-technicznych w rozwoju inżynierii sanitarnej, infrastruktury technicznej i ochrony środowiska oraz popularyzowaniu postępu technicznego w Regionie Świętokrzyskim została przyznana Uchwałą Prezydium Zarządu Głównego PZITS w dniu 4 września 2006 roku ZŁOTA HONOROWA ODZNAKA PZITS dla Oddziału Kieleckiego Polskiego Zrzeszenia Inżynierów i Techników Sanitarnych 18 GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA NR SPECJALNY