Możliwości finansowania innowacji w ramach europejskiego programu badawczego Horyzont 2020

Transkrypt

1 Innowacje dla Mazowsza Jak wdrażać innowacje w naszym regionie. Warszawa Możliwości finansowania innowacji w ramach europejskiego programu badawczego Horyzont 2020 Prelegent: Zbigniew Turek Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych UE w Instytucie Podstawowych Problemów Techniki Polskiej Akademii Nauk W niniejszej prezentacji wykorzystano materiały udostępnione m.in. przez KE i/lub Ministerstwa oraz Agendy RP 1 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

2 O KPK 2 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

3 16 lat KPK Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych UE przy Instytucie Podstawowych Problemów Techniki PAN istnieje od 16 lat. W grudniu 2014 r. Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego powierzył nam zadanie związane ze wspieraniem uczestnictwa polskich jednostek w kolejnym programie badawczym Unii Europejskiej HORYZONT 2020 KPK PB UE pełni rolę Koordynatora Sieci KPK, która skupia 11 RPK Będąc inicjatorem i twórcą Polskich Platform Technologicznych, na stałe współpracuje i koordynuje Sieć BPK zatrudnia ponad 30 doświadczonych ekspertów Do tej pory zrealizował ponad 100 projektów, był koordynatorem 18 z nich 3 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

4 Sieć KPK Mapka 4 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

5 Zadania KPK PB UE Głównym zadaniem KPK PB UE jest : wspieranie uczestnictwa naukowców, przedsiębiorców, instytucje naukowe, organizacje pozarządowe, administrację różnego szczebla w staraniach o finansowanie badań w : Kolejnym programie ramowym Unii Europejskiej Horyzont 2020 programie EURATOM Zwiększenie polskiego uczestnictwa we Wspólnym Przedsięwzięciu na rzecz Realizacji Drugiej Wspólnej Inicjatywy Technologicznej w zakresie Leków Innowacyjnych oraz reprezentowanie strony polskiej w przedmiotowym partnerstwie publiczno-prywatnym. Wspieranie międzynarodowej mobilność naukowców EURAXESS Współpraca z podmiotami zaangażowanymi w realizację programów współfinansowanych ze środków europejskich w celu zapewnienia skoordynowanego wsparcia dla polskich uczestników HORYZONT Copyright KPK PB UE IPPT PAN

6 Realizowane działania Szkolenia i konsultacje dni informacyjne, konferencje, szkolenia, warsztaty działania mentoringowe konsultacje przygotowywanych i realizowanych projektów poszukiwanie partnerów, doradztwo finansowo-prawne Działania eksperckie udział w Komitetach Programowych współpraca z KE analizy, wkłady do stanowisk rządu polityka europejska współpraca z MNiSW, MG, MRR polityka krajowa Informacja i promocja krajowy portal programu HORYZONT 2020: strona główna KPK: strona EURAXESS: wydawnictwa, media, udział w targach, konferencjach Nagroda Kryształowej Brukselki 6 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

7 Współpraca Współpraca krajowa nawiązanie bliższej współpracy i podpisanie umów z PAN, RGIB, NCBR, EEN w zakresie działań mających zwiększyć udział polskich uczestników w programie HORYZONT 2020 współpraca z przedstawicielstwem KE w Polsce współpraca z KRAB, PARP Współpraca międzynarodowa wspólne działania z NCPami innych krajów współpraca z KE, PE, agendami innych krajów wspólne działania z Biurem PolSCA w Brukseli 7 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

8 Krajowy portal programu HORYZONT Copyright KPK PB UE IPPT PAN

9 Trochę o historii finansowania badań i innowacji w Unii Europejskiej 9 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

10 Budżet Programów Ramowych (w mld euro) 10 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

11 Changing priorities of EU RTD 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% Dissemination & exploitation International cooperation Training & Mobility Socio-economic Food quality Life sciences IT and Communications SMEs Industrial & materials technology Aeronautics & space Transport Environment Energy 10% 0% 1982 FP1 FP2 FP3 FP4 FP5 FP6 FP7 11 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

12 Program Horyzont Copyright KPK PB UE IPPT PAN

13 Programy ramowe WE/UE Horizon 2020 Programy ramowe: narzędzie wzmacniania konkurencyjności UE na świecie instrument finansowy wspierania badań i innowacji na poziomie unijnym Horizon 2020 instrument wdrażania strategii rozwoju UE (H strategii Europa 2020, w tym inicjatywy flagowej Unia Innowacji) 13 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

14 Horyzont nowy program, nowe podejście ( no business as usual ) Podejście nakierowane na: kompleksowe rozwiązywanie problemów Silniejszy akcent na innowacje - od badań do rynku, wszelkie formy innowacji Nacisk na wyzwania społeczne Koncentracja na konkretnych wyzwaniach i rozwiązaniach, a nie na określonych technologiach 14 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

15 Struktura programu Horyzont 2020 I. Doskonała baza naukowa: ,1 1. Europejska Rada ds. Badań Naukowych ,8 2. Przyszłe i powstające technologie (FET) 2 696,3 3. Działania Maria Skłodowska-Curie w zakresie umiejętności, szkoleń i rozwoju kariery Europejska infrastruktura badawcza (w tym e-infrastruktura) II. Wiodąca pozycja w przemyśle: ,5 1. Wiodąca pozycja w zakresie technologii prorozwojowych i przemysłowych Dostęp do finansowania kapitałem wysokiego ryzyka 2 842,3 3. Innowacje w MŚP 616,2 III. Wyzwania społeczne: Zdrowie, zmiany demograficzne i dobrostan 7 471,8 2. Bezpieczeństwo żywnościowe, zrównoważone rolnictwo i leśnictwo, badania mórz i wód 3 851,4 śródlądowych i biogospodarka 3. Bezpieczna, czysta i efektywna energia 5 931,2 4. Inteligentny, zielony i zintegrowany transport 6 339,4 5. Działania w dziedzinie klimatu, środowisko, efektywna gospodarka zasobami i surowce 3 081,1 6. Europa w zmieniającym się świecie integracyjne, innowacyjne i refleksyjne społeczeństwa 1 309,5 7. Bezpieczne społeczeństwa ochrona wolności i bezpieczeństwa Europy i jej obywateli 1 694,6 IV. Upowszechnianie doskonałości i zapewnianie szerszego uczestnictwa 816,5 V. Nauka z udziałem społeczeństwa i dla społeczeństwa 462,2 VI. Europejski Instytut Innowacji i Technologii (EIT) 1 902,6 VII. Działania bezpośrednie Wspólnego Centrum Badawczego nienależące do obszaru badań jądrowych 2 711,4 ŁĄCZNIE ,3 15 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

16 7PR a Horyzont 2020 Różnice (przykłady) Podstawowe typy projektów współpracy (collaborative projects) Horizon 2020 Projekty badawcze Projekty badawczo-innowacyjne Projekty innowacyjne polegające głównie na działaniach mających bezpośrednio na celu opracowywanie planów i systemów lub projektów nowych, zmienionych lub ulepszonych produktów, procesów lub usług. Do tych celów działalność taka może obejmować przygotowywanie prototypów, testowanie, demonstrację, projekty pilotażowe, walidację produktów na dużą skalę i powielanie rynkowe 16 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

17 Schematy finansowania w H2020 Projekty badawczo-innowacyjne 100% dofinansowania min. 3 jednostki z 3 różnych krajów MS lub AC Projekty innowacyjne (close to market) 70% dofinansowania (non-profit 100%) min. 3 jednostki z 3 różnych krajów MS lub AC Instrument dla MŚP (close to market) 70% dofinansowania min. 1 MŚP z krajów MS lub AC Akcje wspierające i koordynujące 100% dofinansowania min. 1 jednostka z MC lub AC 17 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

18 Schematy finansowania w H2020 Koszty pośrednie 25% niezależnie od rodzaju projektu VAT Koszt kwalifikowany, jeżeli beneficjent nie może go odzyskać Katalog kosztów kwalifikowalanych Koszty osobowe, prace badawcze, subcontracting, inne 18 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

19 Inne (nowe) instrumenty finansowe Silniejszy akcent na innowacje - nowe formy finansowania nakierowane na innowacyjność: Przedkomercyjne Zamówienia Publiczne / Pre-Commercial Procurement (PCP); Zamówienia Publiczne na Innowacyjne Rozwiązania/Public Procurement of Innovative Solutions(PPI); Szybka Ścieżka do innowacji/fast Track to Innovation (FT2I); Dedykowane instrumenty finansowe 19 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

20 Pre-Commercial Procurement (PCP); Public Procurement of Innovative Solutions(PPI) [1] Sektor publiczny stoi dziś w obliczu przekształceń wymagających innowacyjnych rozwiązań oraz przyszłościowych strategii w sferze zamówień publicznych. Pre-Commercial Procurement (PCP) Cel: umożliwienie kilku nabywcom publicznym zamówienie, w drodze przetargu, wykonania ukierunkowanych prac B+R, mogących przynieść przełomowe rozwiązania w obszarach zaspakajających konkretne potrzeby sektora publicznego Połączenie wysiłków kilku nabywców Podział ryzyka i korzyści wynikających ze wspólnego projektowania, prototypowania i testowania Stworzenie optymalnych warunków dla szerokiej komercjalizacji wyników badań Pilotaż w FP7 /ICT/ Copyright KPK PB UE IPPT PAN

21 Pre-Commercial Procurement (PCP); Public Procurement of Innovative Solutions(PPI) [2] Public Procurement of Innovative Solutions (PPI) Cel: umożliwienie kilku nabywcom publicznym zakupu i szybkiego wdrożenia innowacyjnych rozwiązań, których albo nie było do tej pory na rynku, albo były rozpowszechnione jedynie na małą skalę w formie przed-komercyjnej. Pilotaż w CIP-ICT/ 2013 Skład konsorcjum: co najmniej 2 nabywców z sektora publicznego z 2 różnych państw członkowskich UE i/lub państw stowarzyszonych Ogłoszenie wspólnego przetargu, wspólna ewaluacja ofert, realizacja w formie wspólnego zamówienia publicznego Wkład UE: PCP-70%, PPI-20% 21 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

22 Szybka ścieżka do innowacji Cel: zwiększenie udziału przemysłu, MŚP i nowych beneficjentów w Horyzont 2020 Projekty innowacyjne Wnioski można składać w odniesieniu do każdej dziedziny technologii ujętej w celu szczegółowym LEIT lub do każdego Wyzwania społecznego (bottom up approach). Wnioski można składać w dowolnym momencie (continuous submission) 3 terminy oceny w roku Max: 5 uczestników Max: 3 mln euro dofinansowania EU Time to grant: nie więcej niż 6 miesięcy Pierwszy konkurs: Copyright KPK PB UE IPPT PAN

23 Rodzaje działań dla MŚP w Horyzoncie 2020 MŚP mogą uczestniczyć w projektach współpracy (collaborative projects) projekty badawcze i badawczo-innowacyjne (w 3 filarach) Instrument MŚP (budżet dedykowany w każdym z wyzwań społecznych, a także w LEIT) Fast Track to Innovation wsparcie konsorcjów z udziałem MŚP lub spin-outów zmierzających do komercjalizacji technologii; Działania wspierające MŚP: INNO-SUP: IPR Helpdesk, IPorta2, INNOVA, wsparcie clustrów, coaching, mentoring dla MŚP; akcje dedykowane dla sieci Enterprise Europe Network, działania na rzecz transferu technologii Instrumenty finansowe wysokiego ryzyka (Access to risk finance)- pożyczki/ gwarancje i finansowanie kapitałem wysokiego ryzyka Wymiana i mobilność naukowców z udziałem MŚP (Maria Skłodowska-Curie actions) Dostęp do infrastruktur badawczych Przedkomercyjne i przedinnowacyjne zamówienia publiczne (PCP, PPI) 23 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

24 Partnerstwa Publiczno - Prywatne w ramach programu Horyzont 2020 (czyli inne możliwości dla rozwoju i wdrażania innowacji) 24 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

25 Partnerstwa Publiczno-Prywatne (PPPs) : Potężne narzędzie do realizacji innowacji i wzrostu w Europie Komisja przewiduje finansowanie badań i innowacji w ramach całego łańcucha wartości poczynając od badań podstawowych a kończąc na wprowadzaniu na rynek. PPP są : Odpowiedzią na propozycję połączenia sił sektora prywatnego z państwami członkowskimi w celu osiągnięcia wyników wykraczających poza możliwości pojedynczej jednostki Potężnym źródłem finansowania (22 mld ) długoterminowych i ryzykownych inicjatyw zapewniających wiodącą pozycję UE w strategicznych, konkurencyjnych sektorach technologii na całym świecie: 8 mld z programu Horyzont mld z przemysłu 4 mld z państw członkowskich W 7PR, wkład unijny we Wspólne Inicjatywy Technologiczne (JTI) wyniósł 3,12 mld, a inwestycje przemysłu osiągnęły poziom 4,66 mld Oczekuje się, że 5 WIT zmobilizuje inwestycje o łącznej wartości ponad 17 mld, z czego wkład budżetu UE wyniesie do 6,4 mld 25 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

26 PPP w H2020 Wspólne Inicjatywy Technologiczne (Joint Technology Initiatives JTI): ECSEL Electronic Components and Systems for European Leadership IMI 2 Innovative Medicines Initiative 2 Clean Sky 2 Sesar 2 Bio-based industries FCH 2 Fuel Cells and Hydrogen Shift2Rail PPP kontraktowe (Contractual PPP): Factories of the Future Energy-efficient Buildings Green Vehicles Future Internet Sustainable Process Industry Robotics Photonics High Performance Computing 26 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

27 kolejne możliwości dla rozwoju i wdrażania innowacji i WSPÓŁPRACY MIĘDZYNORODOWEJ Partnerstwa Publiczno - Publiczne (w ramach programu Horyzont 2020) 27 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

28 Partnerstwa Publiczno-Publiczne podstawowe grupy BONUS Eurostars-2 Supporting researchperforming SME AAL Active and Assisted Living Research and Development Programme Programy realizowane przez zainteresowane państwa z udziałem UE na podstawie Art. 185 TFUE EMPIR European Metrology Programme for Innovation and Research Cele: Wzmacnianie współpracy międzynarodowej w określonych obszarach (np. wyzwania społeczne) Przeciwdziałanie duplikowaniu i fragmentaryzacji prac Koordynacja i/lub wspólne planowanie działań na poziomie unijnym EDCTP 2 European and Developing Countries Clinical Trials Partnership Inicjatywy w zakresie Wspólnego Programowania (Joint Programming Initiatives JPI) Programy ERA-NET Zróżnicowane zasady działania 28 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

29 Joint Programming Initiatives (1) EU Joint Programme - Neurodegenerative Disease Research FACCE JPI JPI. on Agriculture, Food Security and Climate Change Cultural Heritage & Global Change JPI HDHL - A healthy diet for a healthy life Joint Programming Initiative "Climate" 29 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

30 Joint Programming Initiatives (2) Healthy and Productive Seas and Oceans Joint Programming Initiative - Urban Europe JPI More years, better lives - - The Potential and Challenges of Demographic Change Water Challenges for a Changing World JPI Antimicrobial Resistance 30 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

31 Wybrane obszary z Horyzontu Copyright KPK PB UE IPPT PAN

32 Smart cities & communities 32 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

33 Inteligentne miasta i społeczności Główne cele Inteligentne miasta i społeczności (Smart cities and communities) 68% populacji EU żyje w miastach i wykorzystuje 70% energii. Zrównoważony rozwój obszarów miejskich jest kluczowym wyzwaniem wymagającym zintegrowanego podejścia Główne cele przyspieszenie upowszechniania innowacyjnych technologii i usług, rozwiązań organizacyjnych i ekonomicznych wymagających międzysektorowego podejścia w obszarze energii, transportu i ICT w miastach upowszechnianie wyników udanych rozwiązań, usuwanie barier dla innowacji przyspieszenie komercyjnego wdrażania rozwiązań i wsparcie działań rynkowych racjonalizacja i konsolidacja rozwiązań dla inteligentnych miast zapewnienie spójności uregulowań prawnych oraz standardów polityki i finansowania projektów 33 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

34 Inteligentne miasta i społeczności Inteligentne miasta i społeczności 1. SCC /2015: Smart Cities and Communities solutions integrating energy, transport, ICT sectors through lighthouse (large scale demonstration - first of the kind) projects Poprawa upowszechniania rozwiązań w zakresie inteligentnych miast i gmin przez stymulowanie popytu rynkowego 2. SCC : Development of system standards for smart cities and communities solutions 34 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

35 NMP Factories of the Future cppp FoF objectives Developing and deploying the necessary key enabling technologies to support EU manufacturing across a broad range of sectors Support to transition to a demand-driven industry with less waste and a better use of resources. 35 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

36 NMP Factories of the Future cppp Focus areas Hybrid approaches for additive and subtractive manufacturing Production systems with embedded cognitive functions Zero-defect manufacturing strategies adaptation of work environments in evolving production systems advanced surface manufacturing processes multi-material processing In-line measurement and control for micro-/nano-enabled manufacturing Technologies for increased operating life of production systems Technologies for customised products 36 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

37 NMP Podsumowanie Kluczowy udział przemysłu, w szczególności Małych i Średnich Przedsiębiorstw Wsparcie dla innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw Koncentracja na obszarach z potencjałem zastosowań przemysłowych Działania zgodne z mapami drogowymi dla sektorów przemysłowych (ETP roadmaps) Zaangażowanie przemysłu - w tym MŚP - dla maksymalizacji oddziaływania => uwzględniane na etapie oceny wniosków projektowych Finansowane projekty: zorientowane na wynik, przybliżające technologie do zastosowań rynkowych Copyright KPK PB UE IPPT PAN

38 Wsparcie w NMBP Wydarzenia: International Networking Day on Factories of the Future: 19 maja 2015, Warszawa EuroNanoForum 2015 (ENF 2015) czerwca 2015, Ryga Dni informacyjne : NMP - Jesień 2015, Warszawa, IPPT PAN EeB - Jesień 2015, Warszawa, IPPT PAN Wsparcie w ramach projektów NCP: Informacje o działaniach w projekcie Partner search: 38 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

39 Technologie informacyjne i komunikacyjne w LEIT (filar: Wiodąca pozycja w przemyśle) Grupy tematyczne: Advanced Computing Content technologies and information management Robotics Micro- and nano-electronic technologies Budżet: ~600 mln EURO ICT Cross-Cutting Activities (Internet of Things & Platforms for Connected Smart Objects) Horizontal ICT Innovation actions (w tym Open Disruptive Innovation- SME Instrument) International Cooperation action Call deadline: Program pracy: s/data/ref/h2020/wp/2014_2015/main/h20 20-wp1415-leit-ict_en.pdf 39 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

40 ICT wydarzenia/przydatne informacje/wsparcie Wydarzenia ICT 2015 Innovate, Connect, Transform (ICT Proposers Day) Lisbon Liczne tematyczne dni informacyjne i spotkania networkingowe (kalendarz): Przydatne informacje Prezentacje tematów ICT (przygotowane przez KE) Wsparcie Poszukiwanie partnerów: dedykowany ICT portal Ideal-ist 40 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

41 Transport 41 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

42 Transport wydarzenia/przydatne informacje/wsparcie Wydarzenia 6th European Transport Research Conference WARSZAWA Wsparcie Poszukiwanie partnerów Promocja instytucji Nawiązywanie nowych kontaktów Szkolenia dla koordynatorów 42 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

43 MŚP w Horyzoncie Copyright KPK PB UE IPPT PAN

44 Rodzaje działań dla przedsiębiorstw w Horyzoncie 2020 Przedsiębiorstwa mogą uczestniczyć w projektach współpracy (collaborative projects) projekty badawcze i innowacyjne (w 3 filarach) Wymiana i mobilność naukowców z udziałem przedsiębiorstw (Maria Skłodowska-Curie actions Dostęp do infrastruktur badawczych Instrument MŚP (budżet dedykowany w każdym z wyzwań społecznych, a także w LEIT) Fast Track to Innovation wsparcie konsorcjów z udziałem przedsiębiorstw lub spin-outów zmierzających do komercjalizacji technologii; Działania wspierające MŚP: INNO-SUP: IPR Helpdesk, IPorta2, INNOVA, wsparcie clustrów, coaching, mentoring dla MŚP; akcje dedykowane dla sieci Enterprise Europe Network, działania na rzecz transferu technologii Instrumenty finansowe wysokiego ryzyka (Access to risk finance)- pożyczki/ gwarancje i finansowanie kapitałem wysokiego ryzyka Przedkomercyjne i innowacyjne zamówienia publiczne (PCP, PPI) 44 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

45 INSTRUMENT MŚP FAZA I (10 stron) pojedyncze MŚP lub konsorcjum MŚP, działania: studium wykonalności, analiza rynkowa, ocena ryzyka, prawa własności intelektualnej, poszukiwanie partnerów, ryczałt , ~ do 6 miesięcy. FAZA II (30 stron) pojedyncze MSP lub konsorcjum MŚP, działania: prototyp, testowanie, akcje pilotażowe, miniaturyzacja, skalowanie, replikacja, dofin.1 3 mln,, miesiące. FAZA III wsparcie komercjalizacji, poszukiwanie dalszych zastosowań/wdrożeń, nowych klientów, brak bezpośredniego finansowania, ułatwienie dostępu do instrumentów finansowych. 45 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

46 Instrument MŚP dla dojrzałych technologii 46 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

47 Szybka Ścieżka do Innowacji Na lata 2015 i mln euro Rocznie wniosków otrzyma dofinansowanie W każdym cut-off date dofinansowanych zostanie około 20 projektów Budżet pojedynczego projektu: 1 3 mln euro (KE szacuje średnią wartość projektu na 1, 5 mln euro). Czas trwania do 36 m-cy (KE spodziewa się wniosków trwających m-ce) Dla podmiotów działających komercyjnie dofinansowanie wynosi 70% Dla podmiotów działających non-for profit finansowanie wynosi 100% 47 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

48 Fast Track to Innovation dla kogo? Dla niewielkich konsorcjów (3-5 partnerów) Dla podmiotów posiadających osobowość prawną pochodzących z państw członkowskich UE i/lub krajów stowarzyszonych (z 3 różnych krajów) Partnerzy z krajów trzecich mogą być włączeni w projekt, ale jedynie jako podwykonawcy po spełnieniu określonych warunków, nie ma także określonego górnego limitu dla podwykonawstwa. Dla rozwiązań plasujących się na poziomie 6 TRL Dla przemysłu i małych i średnich przedsiębiorstw : albo co najmniej 60% budżetu projektu musi trafić do partnerów przemysłowych albo minimalna liczba partnerów przemysłowych musi wynosić 2 w konsorcjum składającym się z 3-4 partnerów, i 3 w konsorcjum składającym się z 5 partnerów. 48 Copyright KPK PB UE IPPT PAN

49 Dziękuję za uwagę Pytania? Osoba do kontaktu: Zbigniew Turek Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych UE Instytut Podstawowych Problemów Techniki Polskiej Akademii Nauk ul. Krzywickiego Warszawa tel: fax: Copyright KPK PB UE IPPT PAN