Dopuszczalność powołania sędziego na stanowisko. notariusza.

Transkrypt

1 Agata Demuth Krystian M. Ziemski Rejent". rok 7 * nr 9(77) wrzesień 1997 r. Dopuszczalność powołania sędziego na stanowisko notariusza 1. Przedmiot opracowania Przedmiotem niniejszego opracowania jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy sędzia, przed jego odwołaniem z tego stanowiska przez Prezydenta RP, może zostać powołany przez Ministra Sprawiedliwości na stanowisko notariusza. Udzielenie odpowiedzi na powyższe pytanie wymaga rozważenia następujących kwestii: a) zasad powoływania na stanowisko notariusza i wymogów, które musi spełniać kandydat ubiegający się o uzyskanie tego stanowiska; b) możliwości i warunków podejmowania przez notariuszy dodatkowego zatrudnienia lub innego zajęcia; c) możliwości i warunków podejmowania przez sędziów dodatkowego zatrudnienia lub innego zajęcia; d) zasad odwoływania ze stanowiska sędziego; e) możliwości powołania na stanowisko notariusza pod warunkiem późniejszego odwołania ze stanowiska sędziego; f) możliwości odwołania ze stanowiska sędziego pod warunkiem późniejszego powołania na stanowisko notariusza. 2. Zasady powoływania na stanowisko notariusza Zgodnie z art. 10 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (Dz.U. Nr 22, poz. 91), notariusze powoływani są na własny wniosek przez 67

2 Agata Demuth, Krystian M. Ziemski Ministra Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii rady właściwej iz-by notarialnej. Warunki, które musi spełniać kandydat na notariusza zostały enumeratywnie wyliczone w art. 11 powyższej ustawy i należą do nich: a) posiadanie obywatelstwa polskiego; b) korzystanie z pełni praw cywilnych i obywatelskich; c) nieskazitelny charakter; d) ukończenie wyższych studiów prawniczych; e) odbycie aplikacji notarialnej; f) złożenie egzaminu notarialnego; g) praca w charakterze asesora notarialnego co najmniej przez 2 lata; h) ukończenie 26 roku życia. Na podstawie art. 12 ustawy wymogi wymienione powyżej w pkt a-g nie dotyczą osób legitymujących się szczególnie dużą wiedzą prawniczą (tj. profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych) oraz osób wykonujących przez okres co najmniej trzyletni pozostałe - poza zawodem notariusza - zawody prawnicze (tzn. sędziów, prokuratorów, adwokatów i radców prawnych). Jednakże, podobnie jak ma to miejsce w innych przypadkach, wnioski tych kandydatów muszą zostać zaopiniowane przez radę właściwej izby notarialnej. Mając powyższe na uwadze, należy stwierdzić, że na stanowisko notariusza może także zostać powołana, po zasięgnięciu opinii rady właściwej izby notarialnej, osoba, która: 1) wykonywała zawód sędziego co najmniej 3 lata; 2) ukończyła 26 rok życia. Powyższe wymogi, które musi spełniać sędzia, aby zostać powołanym na stanowisko notariusza, wymagają dokładnej i kompleksowej analizy uwzględniającej całokształt polskiego systemu prawnego, której przedmiotem powinno być udzielenie odpowiedzi na następujące pytania: 1) jaki jest charakter prawny i znaczenie opinii o kandydacie na notariusza wystawianej przez radę właściwej izby notarialnej; 2) jaki jest charakter prawny rozstrzygnięcia Ministra Sprawiedliwości o powołaniu na stanowisko notariusza; 3) jak należy rozumieć zwrot wykonywała zawód sędziego" użyty w treści art. 12 pkt 1 ustawy - Prawo o notariacie. 68

3 Opinia prawna w przedmiocie dopuszczalności... Ad 1) Zgodnie z art. 10 ustawy - Prawo o notariacie, Minister Sprawiedliwości powołuje notariuszy po zasięgnięciu opinii rady właściwej izby notarialnej. Poprzez zwrot właściwa izba notarialna", użyty w treści powyższego przepisu, należy rozumieć izbę, w okręgu działania której kandydat na notariusza zamierza prowadzić swoją kancelarię. W świetle powyższego przepisu oraz art. 35 pkt 1 ustawy - Prawo o notariacie, stanowiącego m.in., iż do zakresu działania rady izby notarialnej należy opiniowanie wniosków dotyczących powoływania notariuszy, wydanie przedmiotowej opinii przez radę izby notarialnej ma charakter obligatoryjny 1, a rada nie może zostać z tego obowiązku w żaden sposób zwolniona. Charakter prawny opinii rady izby notarialnej został w świetle art. 106 k.p.a. jednoznacznie ustalony zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie. Powszechnie przyjmuje się, że opinia nie ma charakteru wiążącego i organ wydający ostateczną decyzję nie jest zobligowany w żaden sposób do wydania rozstrzygnięcia zgodnego z treścią wyrażonej opinii. Z uwagi na charakter stanowiska rady izby notarialnej, w rozumieniu art. 106 k.p.a., wyrażanego w formie opinii, stwierdzić należy, że pomimo otrzymania pozytywnej opinii rady Minister Sprawiedliwości może odmówić powołania danej osoby na stanowisko notariusza i odwrotnie - może ją powołać także w wypadku otrzymania opinii negatywnej. Powyższa interpretacja art. 10 ustawy - Prawo o notariacie wymaga jednak pewnych uzupełnień uwarunkowanych ratio legis dla przyjęcia takiej konstrukcji prawnej w odniesieniu do grupy zawodowej, jaką stanowią notariusze. W tym celu za niezbędne uznać należy odwołanie się także do innych przepisów ustawy. Zwrócić należy w szczególności uwagę na fakt, iż zgodnie z treścią art. 3 5 ustawy - Prawo o notariacie do kompetencj i rady izby notarialnej należy m.in.: a) opiniowanie wniosków w przedmiocie powoływania notariuszy; b) nadzór nad wykonywaniem obowiązków przez notariuszy; 1 J. Florkowski, B. Tymecki, Prawo o notariacie z komentarzem, Warszawa 1993, s. 18; wyrok SN z dnia r. I PO 7/94, OSNAP 1994/6/106; wyrok SN z dnia r. I PO 4/94, OSNAP 1994/3/52. 69

4 Agata Demuth, Krystian M. Ziemski c) nadzór nad przestrzeganiem przez notariuszy powagi i godności zawodu notariusza. Mając na uwadze już choćby powyższe obowiązki rady izby notarialnej, stwierdzić jednoznacznie należy, iż opinia rady powinna mieć znaczący wpływ na decyzję Ministra Sprawiedliwości dotyczącą powołania na stanowisko notariusza. Wynik postępowania, którego przedmiotem jest powołanie na stanowisko notariusza, wywrze bowiem bezpośredni wpływ na działalność danej izby notarialnej, a co za tym idzie - także na działalność jej rady. Wynika to z faktu, iż z chwilą powołania na stanowisko notariusza między daną osobą a samorządem notarialnym zostaje nawiązany stosunek materialnoprawny. Jego treściąjest szereg wzajemnych uprawnień i obowiązków obu stron stosunku. Zakres zadań ustawowo nałożonych na organy samorządu notarialnego jednoznacznie wskazuje, iż są one zobligowane do dbałości o należyty poziom notariatu i usług notarialnych. Wynika to wprost z treści art. 21, 35 i 44 ustawy - Prawo o notariacie, zgodnie z którą oigany samorządu wykonują swe działania w szczególności przez wpływ na powoływanie i odwoływanie notariuszy, zapewnienie w ustawowo określonych przypadkach zastępstwa notarialnego, prowadzenie szkoleń i nadzorowanie świadczenia przez notariuszy usług notarialnych. Niedopuszczalna jest w związku z powyższym interpretacja przepisów prawnych prowadząca do konkluzji, iż na organy samorządu notarialnego nałożono obowiązek zapewnienia poszanowania prawa przez notariuszy i rzetelności świadczenia usług notarialnych, pozbawiając je równocześnie możliwości wpływania na to, kto zostanie powołany na stanowisko notariusza. Pogląd powyższy znajduje także odbicie w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego 2 z dnia 6 lutego 1996 r., w którym SN stwierdził m.in., że organy samorządu notarialnego zostały z mocy ustawy włączone w proces decyzyjny Ministra Sprawiedliwości i stały się zatem organami współdziałającymi" 3. SN uznał, że przedmiotowa opinia stanowi część materiału dowodowego zebranego w sprawie, do którego organ prowadzący postępowanie winien się ustosunkować w uzasadnieniu decyzji, zgodnie z art k.p.a. Jednocześnie SN podniósł, iż pomimo faktu, że opinia ta nie 2 Uchwala SN z dnia r. III AZP 26/95, OSNAP 1996/12/164. wanie administracyjne, Warszawa 1993, s. 166 i nast. 70

5 Opinia prawna w przedmiocie dopuszczalności... jest wiążąca dla Ministra Sprawiedliwości, stanowi istotny element jego decyzji. Inaczej bowiem samorząd zawodowy notariuszy byłby zbyt mocno ograniczony w swych uprawnieniach. W świetle powyższych rozważań, mając na uwadze w szczególności specyfikę zawodu notariusza i brzmienie omówionych wyżej przepisów prawnych, uznać należy, że opinia rady izby notarialnej dotycząca kandydata na notariusza powinna mieć co najmniej znaczący wpływ na decyzję Ministra Sprawiedliwości. Ad 2) Powyższe rozważania nie mogą oczywiście prowadzić do wniosku, że Minister Sprawiedliwości jest opinią rady izby notarialnej w jakikolwiek sposób związany. Obliguje to go tylko do dokładnego przeanalizowania i późniejszego uzasadnienia sytuacji, w której zamierza podjąć decyzję sprzeczną ze stanowiskiem rady. Związanie Ministra Sprawiedliwości opinią rady byłoby sprzeczne z uznaniowym charakterem decyzji o powołaniu na stanowisko notariusza. Charakter ten wynika wprost z treści art. 10 w zw. z art. 11 ustawy Prawo o notariacie, z których wynika, że notariuszy powołuje Minister Sprawiedliwości" oraz że notariuszem może zostać ten, kto..." Powyższe sformułowania ustawowe nie sąjednoznaczne z obowiązkiem powołania w wypadku zajścia ustawowych przesłanek. Treści tych przepisów nie można bowiem w żadnym wypadku interpretować w ten sposób, że Minister Sprawiedliwości jest zobligowany do powołania na stanowisko notariusza osoby spełniającej wymagania określone w art. 11 i 12 ustawy - Prawo o notariacie. Z analizy ich treści wynika bowiem tylko i wyłącznie kompetencja Ministra Sprawiedliwości do powołania na stanowisko notariusza osoby spełniającej ustawowe wymagania. Charakter uznaniowy decyzji Ministra Sprawiedliwości potwierdził także Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 25 kwietnia 1995 r. 4, stwierdzając, że: Decyzja Ministra Sprawiedliwości o powołaniu na stanowisko notariusza osoby, która spełnia warunki określone w art. 11 i 12 ustawy - Prawo o notariacie, jest wydawana w ramach uznania administracyjnego". Ad 3) Oznaczając w art. 12 pkt 2 ustawy - Prawo o notariacie osoby, które mogą zostać powołane na stanowisko notariusza bez konieczności spełnienia wszystkich wymagań wynikających z art. 11 przedmiotowej 4 Wyrok NSA z dnia r. II SA 31/95. 71

6 Agata Demuth, Krystian M. Ziemski ustawy, ustawodawca posłużył się sformułowaniem sędziów (...), którzy wykonywali ten zawód co najmniej 3 lata". Gramatyczna wykładnia powyższego zwrotu może prowadzić tylko do jednego wniosku, a mianowicie, że sędziowie przed powołaniem na stanowisko notariusza powinni wykonywać swój zawód przez okres minimum 3 lat. Użyty w tym przepisie czasownik wykonywać", w czasie przeszłym - wykonywali", sugeruje, iż sędziowie wykonywali swój zawód w przeszłości, a w chwili obecnej, tj. w momencie wydawania decyzji o powołaniu na stanowisko notariusza, już go nie wykonują. Za moment rozstrzygający dla określenia czasu wykonywania zawodu sędziego i spełnienia przez daną osobę kryterium minimum 3-letniego piastowania tej funkcji, należy uznać moment powołania danej osoby na stanowisko notariusza, tj. podjęcia decyzji przez Ministra Sprawiedliwości. Zauważyć należy, iż możliwa jest zatem sytuacja, w której sędzia, wykonując swój zawód przez np. 2 lata i 10 miesięcy, składałby wniosek o powołanie na stanowisko notariusza, a następnie - w trakcie oczekiwania na wydanie przez Ministra Sprawiedliwości odpowiedniej decyzji - niejako uzupełniałby swój staż na stanowisku sędziowskim do pełnych 3 lat. Istotnym byłby w tym wypadku fakt odwołania go z zajmowanego stanowiska przed podjęciem przez Ministra Sprawiedliwości decyzji o powołaniu go na stanowisko notariusza, ale już po upływie wymaganego trzyletniego okresu piastowania stanowiska sędziego. Za przedstawioną wyżej koncepcją interpretacji zwrotu wykonywali ten zawód" przemawia także przedstawiony w punktach 3 i 4 niniejszej opinii zakaz podejmowania przez notariuszy i sędziów dodatkowego zatrudnienia bez uzyskania zgody odpowiednich organów. W przeciwnej sytuacji możliwe byłoby bowiem powołanie osoby piastującej stanowisko sędziego na stanowisko notariusza, a osoba ta nie zostałaby następnie odwołana ze stanowiska sędziego i doszłoby do naruszenia zasad, o których wspomniano wyżej. Mając na uwadze przedstawioną gramatyczną wykładnię przepisu art. 12 pkt 2 ustawy - Prawo o notariacie oraz omówione poniżej zakazy dotyczące podejmowania dodatkowego zatrudnienia przez sędziów i notariuszy, należy stwierdzić, że użyty przez ustawodawcę zwrot wykonywali ten zawód" powinien być interpretowany jako wykonywanie zawodu sędziego przez minimum trzyletni okres przed wydaniem przez Ministra Sprawie- 72

7 Opinia prawna w przedmiocie dopuszczalności... dliwości decyzji o powołaniu na stanowisko notariusza i uprzednie zaprzestanie wykonywania zawodu sędziego. 3. Zasady podejmowania przez notariuszy dodatkowego zatrudnienia W świetle obowiązującej ustawy - Prawo o notariacie (art. 19 1), nie jest możliwe podejmowanie przez notariusza dodatkowego zatrudnienia bez uzyskania uprzedniej zgody rady właściwej izby notarialnej. Mając na uwadze specyfikę zawodu notariusza, uznać należy, że w tym wypadku ustawodawca przypisał terminowi zatrudnienie" inne, odmienne od powszechnie przyjętego znaczenie. Wydaje się bowiem, że pod pojęciem zatrudnienie" należy rozumieć nie tylko zatrudnienie na podstawie umowy o pracę, ale także podejmowanie jakiegokolwiek innego zajęcia o charakterze zarobkowym, np. świadczenie usług na podstawie umowy zlecenia lub prowadzenie działalności gospodarczej innego rodzaju na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Zakaz ten - jak wynika z 2 omawianego przepisu - rozciąga się na podejmowanie jakichkolwiek innych zajęć, które mogłyby przeszkadzać notariuszowi w pełnieniu obowiązków lub uchybiać powadze wykonywanego zawodu. Jedynym wyjątkiem od powyższej zasady, zobowiązującej notariusza do uzyskania zgody rady właściwej izby notarialnej na podjęcie dodatkowego zatrudnienia, jest zatrudnienie w charakterze pracownika naukowodydaktycznego, dydaktycznego lub naukowego, pod warunkiem, że jego wykonywanie nie koliduje z właściwym wykonywaniem przez notariusza jego obowiązków. Wykonywanie zawodu sędziego niewątpliwie nie należy do tego rodzaju zatrudnienia, które może być określone jako wykonywanie pracy naukowo-dydaktycznej, naukowej lub dydaktycznej", co oznacza, że rada izby notarialnej musi wyrazić uprzednio zgodę na jego wykonywanie. W rozumieniu powyższego przepisu jest to bowiem rodzaj dodatkowego zatrudnienia. Wynika to z faktu, iż sędziowie zostają na swoje stanowiska powoływani (art. 51 ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych - Dz. U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 z późn. zm.), a w świetle przepisów kodeksu pracy rezultatem powołania na stanowisko sędziego jest nawiązanie stosunku pracy, a więc zatrudnienie danej osoby. 73

8 Agata Demuth, Krystian M. Ziemski Jak wynika z omawianego przepisu, zgoda rady izby notarialnej powinna być wyrażona jeszcze przed podjęciem przez notariusza dodatkowego zatrudnienia. Brak takiej zgody skutkuje odpowiedzialnością dyscyplinarną notariusza przewidzianą w art. 50 i nast. ustawy - Prawo o notariacie. Podjęcie przez notariusza dodatkowego zatrudnienia jest bowiem powszechnie rozumiane 5 jako uchybienie powadze lub godności zawodu", albowiem jest on uważany za osobę zaufania publicznego, która co do zasady w celach zarobkowych powinna zajmować się wyłącznie wykonywaniem swych ustawowych obowiązków 6. Powyższe zakazy, wynikające z ustawy - Prawo o notariacie, dotyczą tylko notariuszy i innych osób wymienionych w ustawie (asesorów notarialnych). Jednakże pamiętać należy, że znajdą one zastosowanie także w wypadku powołania sędziego na stanowisko notariusza, albowiem z tą chwilą stanie się on notariuszem. Oznacza to, że w momencie powołania sędziego na stanowisko notariusza doszłoby do naruszenia przepisu art. 19 ustawy - Prawo o notariacie i dana osoba mogłaby ponosić odpowiedzialność dyscyplinarną z tego tytułu. Mając na uwadze całokształt polskiego systemu prawnego i jego podstawowe zasady, trudno wyobrazić sobie sytuację, w której organ państwowy, wskutek wydanej przez siebie decyzji, świadomie doprowadza do sytuacji sprzecznych z obowiązującym porządkiem prawnym. Tym samym trudno uznać za możliwe powołanie przez Ministra Sprawiedliwości sędziego (przed jego odwołaniem przez Prezydenta RP) na stanowisko notariusza, a następnie pośrednie ukaranie" tego sędziego-notariusza przez Ministra Sprawiedliwości. Mogłoby to mieć miejsce w sytuacji, w której wobec notariusza za wykonywanie dodatkowego zatrudnienia orzeczona zostałaby przez sąd dyscyplinarny kara pozbawienia prawa prowadzenia kancelarii (art. 50 w zw. z art ustawy - Prawo o notariacie). Prawomocne orzeczenie sądu dyscyplinarnego o powyższej treści nie powoduje co prawda utraty przez notariusza stanowiska, jednakże stwarza ono S J. Florkowski.B. Tymcck i, Prawo o notariacie z komentarzem, Warszawa 1993, s. 53 i nast. 6 Wyrok SA w Warszawie z dnia r. III Aur 499/95, OSA 1995/7-8/60. 74

9 Opinia prawna w przedmiocie dopuszczalności... po stronie Ministra Sprawiedliwości obowiązek odwołania go z tego stanowiska (art w zw. z art pkt 4 ustawy - Prawo o notariacie) 7. W związku z powyższym pojawia się pytanie, czy możliwe jest wyrażenie zgody na wykonywanie dodatkowego zatrudnienia przez radę izby notarialnej przed powołaniem danej osoby na stanowisko notariusza. Przepis art. 19 ustawy - Prawo o notariacie mówi wyraźnie o notariuszu, a więc osobie już zajmującej dane stanowisko. Na podstawie art. 78 ustawy, postanowienia powyższego przepisu mają zastosowanie także wobec asesorów notarialnych. Kompetencje rady izby notarialnej, tj. organu uprawnionego do wyrażanie przedmiotowej zgody zostały ściśle określone w ustawie - Prawo o notariacie. Z treści tego aktu prawnego wynika wprost, że rada nie ma prawa do wyrażania zgody na podejmowanie zatrudnienia przez osoby inne niż notariusze oraz asesorzy notarialni. Tym samym uznać należy, iż bezprzedmiotowym byłoby podejmowanie kroków w celu uzyskania powyższej zgody przez osobę nie zajmuj ącą któregokolwiek z ww. stanowisk, nawet jeżeli o ich zajmowanie już się ubiega, albowiem wyrażenie zgody przez radę izby notarialnej nie byłoby w takim wypadku zgodne z ustawą. Reasumując powyższe rozważania, uznać należy, że ponieważ nie jest możliwe podjęcie przez notariusza dodatkowego zajęcia o charakterze zarobkowym bez zgody rady izby notarialnej (z wyjątkiem przypadków enumeratywnie wymienionych w art ustawy - Prawo o notariacie), to tym samym nie jest możliwe powołanie na stanowisko notariusza osoby trudniącej się takim zajęciem. Powyższe wynika z faktu, że z chwilą powołania dana osoba nie może bez zgody rady wykonywać takiego zajęcia, a rada izby notarialnej nie jest uprawniona do wyrażenia przedmiotowej zgody wobec osoby nie wchodzącej w skład samorządu notarialnego. Oznacza to, że osoba wnosząca o powołanie jej na stanowisko notariusza musiałaby skutecznie zaprzestać wykonywania innych zajęć do momentu uzyskania przedmiotowej zgody. Kolejną kwestią wymagającą rozważenia jest możliwość udzielenia przez radę izby notarialnej promesy wyrażenia zgody na wykonywanie przez daną osobę dodatkowego zatrudnienia w wypadku powołania tej osoby na stanowisko notariusza. Rada izby notarialnej jest zobligowana do działania 24 i J. Florkowski, B.Tymcck Prawo o notariacie z komentarzem, Warszawa 1993, s. 75

10 Agata Demuth, Krystian M. Ziemski zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi, a zatem stwierdzić należy, że bez istnienia wyraźnej podstawy prawnej nie może ona udzielić nikomu przedmiotowej promesy. Ustawodawca nie przewidział w prawie o notariacie ani w żadnych innych aktach prawnych, mogących mieć zastosowanie w omawianym przypadku, możliwości udzielenia takiej promesy. Uznać zatem należy, iż nie jest możliwe udzielenie komukolwiek przez radę izby notarialnej promesy wyrażenia zgody na wykonywanie, w wypadku powołania na stanowisko notariusza, dodatkowego zatrudnienia. Niezależnie od powyższych uwag rozważyć należy także sytuację, w której osoba zajmująca stanowisko sędziego składa do Ministra Sprawiedliwości wniosek o powołanie jej na stanowisko notariusza, z jednoczesnym wnioskiem do rady izby notarialnej o wyrażenie (w wypadku powołania jej na stanowisko notariusza) zgody na wykonywanie przez nią dodatkowego zatrudnienia poprzez piastowanie stanowiska sędziego. W tej sytuacji rada izby notarialnej miałaby kompetencje do wyrażenia przedmiotowej zgody, gdyż - w wypadku uprzedniego powołania przez Ministra Sprawiedliwości - dana osoba byłaby już notariuszem. Jednakże z całości omawianych przepisów należy wyprowadzić wniosek, że przedmiotowa zgoda powinna istnieć już w chwili powoływania na stanowisko notariusza. Już w tym momencie bowiem, w sytuacji wykonywania przez wnioskującego dodatkowego zatrudnienia zabronionego przez przepisy prawa o notariacie, dochodzi do naruszenia art. 19 przedmiotowej ustawy. Uznać zatem należy, że sytuacja taka byłaby sprzeczna z obowiązującym prawem. Całokształt rozważań dotyczących zasad podejmowania przez notariuszy dodatkowego zatrudnienia prowadzi do wniosku, iż z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, do jego podjęcia niezbędne jest wyrażenie uprzedniej zgody przez radę izby notarialnej, która ma kompetencje do wyrażenia przedmiotowej zgody tylko wobec notariuszy i asesorów notarialnych. 4. Zasady podejmowania dodatkowego zatrudnienia przez sędziów Zgodnie z art. 68 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych, sędzia nie może: a) podejmować dodatkowego zatrudnienia (z wyjątkiem zatrudnienia na stanowisku naukowo-dydaktycznym, dydaktycznym lub naukowymjeżeli 76

11 Opinia prawna w przedmiocie dopuszczalności... wykonywanie tego zatrudnienia nie przeszkadza w pełnieniu obowiązków sędziego) bez uzyskania uprzedniej zgody wymienionych w tym przepisie organów; b) podejmować innego zajęcia, które by przeszkadzało w pełnieniu obowiązków sędziego albo mogłoby uchybiać jego godności lub zachwiać zaufanie do jego bezstronności. Podobnie jak w wypadku art. 19 ustawy - Prawo o notariacie, wydaje się, że i tu termin zatrudnienie" należy interpretować szeroko i rozumieć pod jego pojęciem zarówno świadczenie pracy na podstawie umowy o pracę, jak i podejmowanie każdego innego zajęcia w celach zarobkowych (np. świadczenie usług na podstawie umowy zlecenia czy prowadzenie działalności gospodarczej). Sędzia zobowiązany jest do powiadomienia o zamiarze podjęcia dodatkowego zatrudnienia prezesa właściwego sądu wojewódzkiego (lub Ministra Sprawiedliwości, w wypadku gdy osobą podejmującą to zatrudnienie jest prezes sądu wojewódzkiego) celem wyrażenia przez te organy zgody wymaganej w świetle art. 68 ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych. Omówione wyżej przepisy zawierają regulacje podobne do postanowień art. 19 ustawy - Prawo o notariacie, przedstawionych w punkcie 3 niniejszego opracowania. Jak wynika z powyższych rozważań, organami wyrażającymi zgodę na dodatkowe zatrudnienie sędziów są prezesi sądów wojewódzkich oraz Minister Sprawiedliwości, a ich kompetencji w tym zakresie podlegająm.in. wszystkie osoby pełniące funkcje sędziowskie. W związku z tym stwierdzić należy, że sędzia ma możliwość ubiegania się o zgodę odpowiednich organów na wykonywanie zawodu notariusza przed powołaniem na to stanowisko. Celowym jest zatem rozważenie kwestii dopuszczalności i możliwości udzielenia takiej zgody przez jeden z ww. organów. Udzielenie odpowiedzi na to pytanie związane jest z koniecznością rozważenia okoliczności, czy wykonywanie jednocześnie zawodu sędziego i notariusza przeszkadzałoby sędziemu w pełnieniu jego obowiązków i mogłoby zachwiać zaufanie co do jego bezstronności. Odpowiedź na to pytanie nie powinna budzić jakichkolwiek wątpliwości. Ze względu na istotę tych zawodów prawniczych oraz istnienie pomiędzy nimi szeregu powiązań skutkujących uzależnieniem decyzji wydawanych przez przedstawicie- 77

12 Agata Demuth, Krystian M. Ziemski li jednego z nich od czynności dokonywanych przez przedstawicieli drugiego (i vice versa) oraz sądową kontrolą niektórych czynności wykonywanych przez notariuszy uznać należy, że wykonywanie obu tych zawodów łącznie nie jest możliwe. Wniosek ten wydaje się być poprawny bez względu na to, czy dany sędzia ma praktyczną możliwość (za pomocą wydanych przez siebie orzeczeń) ingerencji w czynności podjęte przez notariuszy, czy nie. Za takim wnioskiem przemawiają ponadto względy funkcjonalne (w jaki sposób osoba wykonująca oba zawody zdołałaby pod względem czasowym wykonywać je należycie i sumiennie) i etyczne (osoba piastująca stanowisko sędziego jest urzędnikiem państwowym będącym osobą zaufania publicznego). Zgodnie bowiem z wolą ustawodawcy, w prawie polskim obowiązuje zasada, że osoba zajmująca stanowisko sędziego nie powinna podejmować w celach zarobkowych innych zajęć, poza - jak wynika to bezpośrednio z ustawy - szczególnymi wypadkami uzasadnionymi ważnymi okolicznościami. Uznać zatem należy, iż - jak wynika to z przepisów proceduralnych - możliwe jest zajęcie stanowiska przez właściwy organ w przedmiocie dodatkowego zatrudnienia sędziego, jednakże poważne wątpliwości (wynikające z przedstawionych wyżej względów) budzi dopuszczalność zajęcia przez ten organ stanowiska przychylnego, tj. w omawianym wypadku wyrażenia zgody na objęcia stanowiska notariusza. Mając powyższe na uwadze, uzasadnionym wydaje się być wniosek, iż pomimo faktu, że możliwe jest ubieganie się przez sędziego o zgodę właściwego organu na wykonywanie zawodu notariusza, decyzja dotycząca przedmiotowego zagadnienia (ze względów wcześniej przedstawionych) powinna być w zasadzie odmowna, tzn. nie wyrażająca zgody na wykonywanie dodatkowego zajęcia jakim jest objęcie stanowiska notariusza. Ponadto zauważyć należy, że w wypadku niektórych prawniczych grup zawodowych, tj. radców prawnych i adwokatów, ustawodawca wyraźnie przewidział - w węższym lub szerszym zakresie - zakaz wykonywania innych zawodów prawniczych przez osoby należące do ww. korporacji zawodowych (por. art. 26 ustawy o radcach prawnych, art. 67 ustawy - Prawo o adwokaturze). Brak takiego zastrzeżenia w ustawie - Prawo o ustroju sądów powszechnych może prowadzić tylko do jednego wniosku - iż w przypadku zawodu sędziego, ze względu na jego specyfikę i funkcję oraz zaufanie, jakim obdarzani są sędziowie, oczywistym - zdaniem usta- 78

13 Opinia prawna w przedmiocie dopuszczalności... wodawcy - był fakt niemożności łączenia zawodu sędziego z jakimkolwiek innym zawodem prawniczym. 5. Zasady odwoływania ze stanowiska sędziego Zgodnie z art. 59 ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, sędziowie odwoływani są przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa z przyczyn enumeratywnie w tym przepisie wymienionych. Jedną z tych przyczyn jest zrzeczenie się przez sędziego zajmowanego stanowiska. Zauważyć przy tym należy, że samo oświadczenie woli sędziego o zrzeczeniu się zajmowanego stanowiska nie stanowi jednocześnie o zaprzestaniu wykonywania funkcji sędziego. Rozwiązanie stosunku służbowego z sędzią - zgodnie z art ustawy - następuje bowiem dopiero po upływie 3 miesięcy od momentu doręczenia sędziemu zawiadomienia o odwołaniu (chyba, że na wniosek sędziego określono krótszy termin). Ponadto zauważyć należy, że sędzia (podobnie jak notariusz) odpowiada dyscyplinarnie za swoje przewinienia służbowe, w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawnych, oraz za uchybienie godności sprawowanego urzędu (art ustawy). Za popełnione przez sędziego przewinienia służbowe ustawodawca przewidział, jako najsurowszą konsekwencję, wydalenie ze służby sędziowskiej (art pkt 5 ustawy). O powyższym orzeka wyrokiem sąd dyscyplinarny, a wyrok ten wykonuje - na podstawie art ustawy - Minister Sprawiedliwości. Tym samym można stwierdzić, że podobnie jak w wypadku notariuszy (por. pkt 3 niniejszego opracowania), mogłoby dojść do sytuacji, w której Minister Sprawiedliwości po powołaniu sędziego na stanowisko notariusza zmuszony byłby odwołać go z zajmowanego stanowiska sędziego (wykonując wyrok sądu dyscyplinarnego), gdyby okazało się, że sędzia nie posiada zgody właściwego organu na podjęcie dodatkowego zatrudnienia. 6. Warunkowe" powołanie na stanowisko notariusza Odpowiadając na zawarte w tytule niniejszej opinii pytanie, należy zastanowić się także nad możliwością warunkowego" powołania sędziego, pełniącego jeszcze swe obowiązki, na stanowisko notariusza. Minister Sprawiedliwości w takim wypadku powoływałby daną osobę na stanowisko notariusza, pod warunkiem późniejszego odwołania jej ze stanowiska 79

14 Agata Demuth, Krystian M. Ziemski sędziego. W takim wypadku mielibyśmy do czynienia z powołaniem na stanowisko notariusza pod warunkiem zawieszającym. W świetle obowiązujących przepisów prawnych wydanie takiej decyzji wydaje się być niemożliwe i sprzeczne z prawem. Zgodnie z art. 6 k.p.a., organy administracji państwowej działają na podstawie przepisów prawa. Oznacza to, iż są one związane bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawnymi, których naruszenie wywołuje prawem przewidziane konsekwencje zarówno materialnoprawne, jak i procesowe. Zasada ta została wielokrotnie potwierdzona zarówno w literaturze, jak i w orzecznictwie i nie powinna budzić żadnych wątpliwości na tle obowiązującego stanu prawnego. Powyższe uwagi prowadzą do wniosku, iż organ administracji zobligowany jest do ścisłego stosowania obowiązujących przepisów prawnych i nie może czynić od tej zasady żadnych wyjątków. Oznacza to, że nie może bez wyraźnej podstawy prawnej np. zaostrzać warunków niezbędnych do wydania decyzji lub wydawać decyzji pod warunkiem ziszczenia się w przyszłości okoliczności oznaczonych przez ten organ, a nie wynikających z powszechnie obowiązującego prawa. Tym samym stwierdzić należy, że skoro w ustawie - Prawo o notariacie nie zostały przewidziane żadne możliwości wydania decyzji o powołaniu na stanowisko notariusza pod jakimkolwiek warunkiem, to Minister Sprawiedliwości może taką decyzję wydać tylko i wyłącznie w sytuacji, gdy wszystkie przesłanki spełnione w ustawie są ziszczone w dniu wydawania przez niego decyzji, albowiem w przeciwnym wypadku naruszyłby powszechnie obowiązujące przepisy prawne. Minister Sprawiedliwości nie ma w tym wypadku kompetencji do indywidualnego zwalniania określonych podmiotów ze spełnienia przesłanek ustawowych i wydawania decyzji pod warunkiem spełnienia przez nich tych przesłanek w późniejszym okresie. Mając powyższe na uwadze, uznać należy, iż w obowiązującym stanie prawnym brak jest podstaw do uznania, że Minister Sprawiedliwości ma możliwość powołania na stanowisko notariusza osoby piastującej stanowisko sędziego, z jednoczesnym zastrzeżeniem, że powołanie to wywoła skutek prawny (tzn. nastąpi) dopiero w momencie odwołania danej osoby z dotychczas zajmowanego stanowiska w wymiarze sprawiedliwości. 80

15 Opinia prawna w przedmiocie dopuszczalności Warunkowe" odwołanie ze stanowiska sędziego Celem udzielenia odpowiedzi na pytanie sformułowane we wstępie niniejszego opracowania, należy rozważyć także możliwość warunkowego" odwołania sędziego przez Prezydenta RP z zajmowanego przez niego stanowiska. Prezydent RP odwoływałby w takim wypadku daną osobę z zajmowanego przez nią stanowiska pod warunkiem późniejszego otrzymania przez nią nominacji na stanowisko notariusza. Podobnie jak w sytuacji przedstawionej w pkt 6, byłoby to odwołanie ze stanowiska sędziego pod warunkiem zawieszającym, którego ziszczenie skutkowałoby wystąpieniem skutku prawnego przewidzianego w przedmiotowej decyzji. Do takiej sytuacji odnoszą się także pozostałe uwagi zawarte w pkt 6 niniejszego opracowania, a dotyczące zasad działania organów administracji państwowej. Podobnie jak w przedstawionym wyżej przypadku, ustawodawca nie przewidział wprost możliwości odwołania sędziego z zajmowanego przez niego stanowiska pod jakimkolwiek warunkiem. Możliwe jest zatem tylko definitywne odwołanie danej osoby ze stanowiska sędziego, w wypadku spełnienia się którejkolwiek z ustawowych przesłanek wymienionych w ustawie - Prawo o ustroju sądów powszechnych. Mając powyższe na uwadze, uznać należy, iż w obowiązującym stanie prawnym brak jest podstaw do stwierdzenia, że Prezydent RP ma kompetencję do odwołania danej osoby ze stanowiska sędziego z jednoczesnym zastrzeżeniem, że odwołanie to wywoła skutek prawny dopiero w momencie powołania tej osoby na stanowisko notariusza. 8. Konkluzje W świetle powyższych rozważań oczywistym wydaje się być wniosek, iż zgodnie z przepisami ustawy - Prawo o notariacie oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych nie ma możliwości wykonywania jednocześnie zawodu sędziego i notariusza bez uprzedniego uzyskania zgód odpowiednich organów. Jednakże pamiętać należy, że wydanie przedmiotowej zgody przez radę izby notarialnej w stosunku do osoby nie będącej członkiem samorządu notarialnego nie jest możliwe, a dopuszczalność wyrażenia zgody przez kompetentny organ sądowy w stosunku do sędziego, pomimo iż wyrażenie takiej zgody jest proceduralnie możliwe, budzi poważne wątpliwości. Zauważyć należy także, iż w wypadku zajmowania jednocze- 81

16 Agata Demuth, Krystian M. Ziemski śnie stanowisk sędziego i notariusza (bez zgody odpowiednich organów), osoba piastująca je narażałaby się na poniesienie odpowiedzialności dyscyplinarnej, przewidzianej w ustawie - Prawo o notariacie i ustawie - Prawo o ustroju sądów powszechnych, co mogłoby prowadzić do jednoczesnego usunięcia takiej osoby z obu zajmowanych stanowisk. Ponadto podkreślenia wymaga fakt, iż w obowiązującym stanie prawnym nie jest dopuszczalne powołanie przez Ministra Sprawiedliwości sędziego na stanowisko notariusza pod warunkiem późniejszego zrezygnowania z zajmowanego stanowiska sędziowskiego oraz odwołanie przez Prezydenta RP sędziego z zajmowanego stanowiska pod warunkiem późniejszego powołania go na stanowisko notariusza. Całość powyższych rozważań prowadzi do jednego i oczywistego wniosku, iż w obecnym stanie prawnym nie istnieje możliwość powołania przez Ministra Sprawiedliwości na stanowisko notariusza sędziego, bez jego uprzedniego odwołania z dotychczas zajmowanego stanowiska przez Prezydenta RP. 82