Podręcznik do ćwiczenia umysłu dla osób starszych

Transkrypt

1 Podręcznik do ćwiczenia umysłu dla osób starszych Umowa nr: I43-LLP-I ES-GRUNDTVIG-GMP MINDWELLNESS Improvement the Learning Capacities and Mental Health of Elder People Ten projekt został zrealizowany przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej. Projekt oraz publikacje odzwierciedlają jedynie stanowisko ich autora(ów) i Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za umieszczoną w nich zawartość merytoryczną. 1

2 2

3 Podręcznik do ćwiczenia umysłu dla osób starszych 3

4 Tytuł: Podręcznik do ćwiczenia umysłu dla osób starszych Finansowany przez EACEA w ramach programu Grundtvig Autorzy: partnerzy projektu MindWellness Improvement of the Learning Capacities and Mental Health of Elder People. Umowa nr: LLP I ES GRUNDTVIG GMP Data: 12 lipca 2010 Tłumaczenie: Maria Stelmasiewicz Opracowanie wersji elektronicznej: Anna Grabowska, Elżbieta Pawłowicz 4

5 INFORMACJA O AUTORACH str WSTĘP. STARZEJĄCA SIĘ EUROPA str UTRZYMANIE SPRAWNOŚCI INTELEKTUALNEJ. AKTYWNE STARZENIE SIĘ str Wprowadzenie do uczenia się w średnim wieku str Teoretyczne podstawy efektu sprawności intelektualnej str Sprawność intelektualna to nie tylko ćwiczenie umysłu str Projekt MindWellness a aktywne starzenie się str METODY BADANIA MÓZGU: WPROWADZENIE DO TESTU UNIWERSYTETU W PECZU str AKTYWNE STARZENIE SIĘ STUDIA PRZYPADKU str Wprowadzenie do praktycznej części podręcznika str Europejskie projekty dotyczące aktywnego starzenia się str Przykłady działań aktywnego starzenia się str ĆWICZENIA UMYSŁU str Wstęp str Pamięć str Rozumowanie indukcyjne str Prędkość przetwarzania str Inne ćwiczenia str ORGANIZCJE KRAJOWE WSPIERJĄCE AKTWNOŚĆ OSÓB STARSZYCH str.70 REFERENCJE str. 90 5

6 6

7 INFORMACJA O AUTORACH HISZPANIA Jaione Santos and Beatriz Díaz Guardamino XXI INVESLAN, Euskalduna 11 1º dcha, Bilbao (Vizcaya), HISZPANIA Tel.: , e mail: j.santos@inveslan.com AUSTRIA Christina Kunter Volkshilfe Steiermark Institut Connect, Göstinger Strasse 213, 8051 Graz, AUSTRIA Tel.: , e mail: christina.kunter@stmk.volkshilfe.at NIEMCY Dr Gerd Zimmer Institut für Projektbegleitung und Kompetenzentwicklung pro kompetenz e.v., Im Winkel 53, D Rostock, NIEMCY Tel.: , e mail: info@pro kompetenz.de DANIA Bodil Mygind Madsen, Aarhus Social and Health Care College, Olof Palmes Alle 35, 8200 Århus N, DANIA Tel.: , e mail: sskabmm@sosuaarhus.dk ESTONIA Dr Tiina Juhansoo Tallinn Health Care College, Kännu 67, 13418, Tallinn, ESTONIA Tel.: ; , e mail: tiina.juhansoo@ttk.ee Anne Ehasalu, Tallinn Health Care College, Kännu 67, 13418, Tallinn, ESTONIA Tel.: , e mail: anne.ehasalu@ttk.ee Merike Kravets, Tallinn Health Care College, Kännu 67, 13418, Tallinn, ESTONIA Tel.: , e mail: merike.kravets@ttk.ee WĘGRY Prof. László Iván Semmelweis Egyetem ÁOK.KUT, 1125 Budapest. Kútvölgyi út 4. V1/63,Geriátria, WĘGRY Enikő Nagy Trebag Property and Project management Ltd, 09 Kossuth, 2094 Nagykovácsi, WĘGRY Tel.: , e mail: pkovesd@trebag.hu Dr András Huszár University of Pécs, 7624 Pécs, Szigeti út 12, WĘGRY Tel.: , e mail: andras.huszar@aok.pte.hu Dr Iván Szalkai University of Pécs, South Borsod Health and Social Cluster Pécs, Gadó u.8, WĘGRY Tel.: , e mail: ivan.szalkai@clusterforhealth.eu 7

8 Dr Pál Bilkei 1143 Budapest, Stefánia út 55, WĘGRY Tel.: , e mail:gorzo@t online.hu WŁOCHY Paola Gargano S&T soc. coop. Via Po 40, Torino, WŁOCHY Tel.: , e mail: p.gargano@setinweb.it POLSKA Dr inż. Anna Grabowska PRO MED Sp. z o.o., ul. Dolne Migowo 16 C, Gdansk, POLSKA Tel.: , e mail: anka.grabowska@gmail.com WIELKA BRYTANIA Dr Bruce Macdonald Stockley Point Europa, The Manse, Garrett Street, Cawsand, Cornwall, PL10 1PD, WLK BRYTANIA Tel.: , e mail: bruce.stockley@pointeuropa.org 8

9 WSTĘP. STARZEJĄCA SIĘ EUROPA Wstęp Zachowanie zdrowia psychicznego ma zasadnicze znaczenie dla dobrego samopoczucia każdego człowieka. W starszym wieku, wraz z innymi zmianami fizjologicznymi, człowiek zaczyna odczuwać utratę funkcji psychicznych. Niektóre z tych zmian spowodowane są różnymi chorobami, schorzeniami, czy też nieuchronnymi procesami starzenia się. Niemniej jednak, wielu tym zmianom można zapobiec, bądź je spowolnić, poprzez prowadzenie aktywnego życia zwracając uwagę na zdrową dietę, utrzymując kontakty towarzyskie, zachowując sprawność fizyczną, uczestnicząc w procesie uczenia się przez całe życie, etc. Celem niniejszego podręcznika jest przedstawienie czytelnikom w ogólnych zarysach wyników i konkluzji 2 letniego projektu międzynarodowego MindWellness, finansowanego w ramach europejskiego programu Grundtvig. W projekcie brało udział 11 partnerów z 9 krajów, w tym specjaliści z dziedziny edukacji dorosłych, socjologii, pedagogiki, lekarze, naukowcy, eksperci w dziedzinie technologii komunikacyjno informacyjnej. W ramach projektu opracowano materiały szkoleniowe dla ludzi starszych (pracujących lub emerytów) by pomóc im zachować sprawność intelektualną (narzędzie szkoleniowe MindWellness). Podręcznik przeznaczony jest głównie dla profesjonalistów oraz ekspertów pracujących z ludźmi starszymi, pracowników socjalnych, pielęgniarek, opiekunów oraz tych wszystkich, którzy mogą wykorzystać podane w podręczniku przykłady jako wskazówki do przygotowywania kursów i programów dla swoich podopiecznych seniorów. Podręcznik stanowi materiał uzupełniający dla ludzi starszych, trenerów i innych zainteresowanych tą dziedziną ekspertów. 9

10 Starzejąca się Europa Starzenie się ludności stanowi jedno z największych wyzwań w Europie. Oczekiwana długość życia zwiększa się dzięki coraz lepszej ochronie zdrowia, lepszemu odżywianiu się i lepszym usługom socjalnym, jak również ze względu na zmniejszający się przyrost naturalny. Z danych statystycznych Eurostatu wynika, że odsetek ludzi w wieku lat 65 i powyżej w 27 krajach Unii Europejskiej to ponad 16%. (Rys. 1.1.) Rysunek 1. Odsetek ludzi w wielu lat 65 i starszych Legenda Unia Europejska (27 kraj ów) Unia Europejska (25 kra j ów) Strefa E uro (16 krajów) Strefa Euro (15 krajów) Belgia Bułgariaa Czechy Dania Niemcy Estonia Irlandia Grecja Hiszpania Źródło: Eurostat. Języki: angielski, niemiecki i francuski Oczekiwana długość życia i zdrowia Jeszcze 50 lat temu większość ludzi umierała przed osiągnięciem 50 roku życia. Obecnie światową średnią oczekiwanej długości życia szacuje się na ponad 65 lat (dane Światowej Organizacji Zdrowia WHO ). W krajach europejskich oczekiwana długość życia wzrosła jeszcze bardziej. Jak pokazano w Tabeli 1.1. oczekiwana długość życia wzrosła znacząco, szczególnie wśród kobiet. 10

11 Tabela 1. Główne wskaźniki przyrostu naturalnego i umieralności (szacunkowe dane krajowe) Total fertility rate Life expectancy at birth REGION/COUNTRY (children per woman) males females EU Member States Belgium Bulgaria Czech Republic Denmark Germany Estonia Ireland Greece Spain France Italy Cyprus Latvia Lithuania Luxemburgo Hungary Malta Netherlands Austria Poland Portugal Romania Slovenia Slovakia Finland Sweden United Kingdom Źródło: Eurostat. Języki: angielski, niemiecki i francuski Odpowiedzialność za zachowanie przez ludzi w starszym wieku jak najlepszego zdrowia fizycznego i psychicznego spoczywa wspólnie na państwach, społeczeństwie oraz na samych zainteresowanych, którzy chcą utrzymać dobry stan zdrowia. WHO definiuje oczekiwany okres dobrego zdrowia jako oczekiwaną długość życia w dobrym zdrowiu, co sprowadza się do średniej ilości lat, jakiej dana osoba może się spodziewać, że dożyje w takim korzystnym stanie. 1 Biologiczne cechy starzenia się Ogólnie uważa się, że starzenie się i starszy wiek różnie się objawiają, zatem generacja trzeciego wieku nie powinna być traktowana jako jednolita całość, ale jako różnorodność normalnych oraz odbiegających od normy procesów starzenia się. Należy również podkreślić, że starzenie się nie postępuje zgodnie z kalendarzem, ale że istnieją znaczące różnice w stylu życia i stanie zdrowia poszczególnych ludzi w starszym wieku. Ponieważ starzenie się zależy od całej sekwencji życia danej osoby, może 1 Języki: arabski, chiński, angielski, francuski, rosyjski i hiszpański 11

12 charakteryzować się cechami tzw. zdolności funkcjonalnych danej osoby. Zdolność funkcjonalna to osobista zdolność funkcji fizycznych, psychicznych i społecznych. Badania wykazują, że fizyczne cechy normalnego starzenia się w przedziale wieku od 30 lat do 90 lat są następujące: Masa i siła mięśni zmniejsza się o 30%. Przewodzenie nerwów spowalnia się o 15 25%. Waga mózgu zmniejsza się o około 300 gramów. Ilość kubków smakowych na języku zmniejsza się z w wieku młodzieńczym do w wieku starszym. Ilość krwi w krwioobiegu zmniejsza się o połowę. Życiowa pojemność płuc zmniejsza się o połowę do 75 roku życia. Wydalnicza funkcja nerek zmniejsza się o ponad połowę. Na wzrok i słuch starzenie się ma wpływ w 70 80%. Określanie tych zmian jako normalnych procesów starzenia się oznacza jedynie, że wraz z upływem czasu indywidualne ogólnoustrojowe zmiany w komórkach, tkankach i organach zmniejszają swą wydolność, przy czym równowaga homeostatyczna 2 jest zachowana w każdym momencie. A zatem, w późniejszym wieku można zachować zadowalający i względny poziom zrównoważonego zdrowia. Wszelkie zmiany, które mają niekorzystny wpływ na homeostazę, zaburzają równowagę i uważane są za procesy patologiczne. Wczesne ich wykrycie determinuje możliwości wpływania na nie. Największym wyzwaniem starzenia się jest zdanie sobie sprawy z normalnych i patologicznych zmian, ich zaawansowania oraz możliwości leczenia. Należy mieć świadomość, że każdy może wpływać na własny proces starzenia się. Definiując jakość życia w starszym wieku, geriatria, nauka zajmująca się fizycznymi i zdrowotnymi aspektami starzenia się, wymaga by wziąć pod uwagę następujące aspekty: Ludzie w tym samym wieku mogą się zasadniczo różnić, nie istnieje tak zwany jeden model starzenia się. Gwałtowne pogorszenie się stanu organów lub ich funkcji jest zawsze jakiegoś rodzaju zmianą patologiczną. Zmniejszona wydolność ze względu na wiek zwiększa powstanie ryzyka utraty zdrowia, w tym kontekście zatem styl życia i przystosowanie się danej osoby stają się ważne. Ludzie starsi są chorzy nie z powodu wieku, ale z powodu procesów patologicznych. Nowe schorzenie atakuje najbardziej podatną i najbardziej wrażliwą część ciała. Rozpoznanie pozwala określić programy leczenia. Typowe dla wieku starszego są: zmniejszona mobilność, niekontrolowanie czynności fizjologicznych, niestabilność, pogorszenie się funkcji intelektualnych i jatrogenia 3. Istnieje kilka oznak, które uważane są za choroby w młodszym wieku, jednak w starszym wieku są po prostu zjawiskami i konsekwencjami normalnych dolegliwości

13 związanych ze starzeniem się. Oprócz geriatrii, która zajmuje się głównie zdrowotnymi aspektami starzenia się z medycznego punktu widzenia, powstała nowa nauka gerontologia. Gerontologia Gerontologia zajmuje się procesami starzenia się i ludźmi w wieku średnim i ludźmi starszymi, to znaczy: a. badaniem fizycznych, psychicznych i społecznych zmian u starzejących się ludzi; b. badaniem wpływu starzenia się populacji na społeczeństwo; c. zastosowaniem tej wiedzy w polityce państwa i programach. Ze względu na wielodyscyplinarny charakter gerontologii, ludzie zajmujący się tą dziedziną nazywają siebie gerontologami 4. Gerontologia twierdzi, że jakość życia osoby starszej zależy od kilku zjawisk znacznie bardziej złożonych niż zdrowie medyczne człowieka. Główne czynniki przyczyniające się do dobrego samopoczucia osoby starszej to: Aktywność fizyczna Integracja społeczna Zdrowe odżywianie się Aktywność psychiczna Kontakty społeczne Gerontolodzy utrzymują, że choć wiele czynników starzenia się ma charakter genetyczny, to na tempo starzenia się wpływ może mieć to w jaki sposób prowadzimy zdrowy i aktywny styl życia w odniesieniu do czynników wymienionych powyżej. W kwestii sprawności fizycznej na przykład, naukowcy wykazali, że przy regularnym wykonywaniu ćwiczeń wydolność sercowo naczyniowa i siła mięśni może zostać utrzymana, albo zwiększona, i że ma to również wpływ na przedłużenie życia, w szczególności życia aktywnego. To samo dotyczy sprawności intelektualnej. Udowodniono, że utrzymywanie umysłu w stanie czynnym i regularnie ćwiczenie umysłu może usprawnić funkcje poznawcze. Niniejszy podręcznik podaje przykłady takich ćwiczeń. Wiele przykładów można również znaleźć w szkoleniowych materiałach internetowych projektu MindWellness 5. Społeczne aspekty starzenia się Kiedyś starszy wiek uważano za źródło mądrości i doświadczenia. Społeczeństwa szanowały rolę ludzi starszych, którzy mogli mieć swój wkład w życie społeczne wspólnot na wielu poziomach, w tym na poziomie rodziny czy nawet polityki (wystarczy wspomnieć o Gerousia (Radzie Starszych) w starożytnej Grecji. Obecnie, w państwach opiekuńczych, to się zmieniło. Na znaczeniu zyskało dobro poszczególnych osób. Sukces w Języki: angielski, hiszpański, niemiecki, polski, duński, węgierski i włoski 13

14 życiu został połączony z osiągnięciami na rynku pracy i liczy się znacznie bardziej niż wartość doświadczenia zdobytego przez lata. Obecnie starszy wiek jest zwykle uważany za ciężar dla społeczeństwa. Istnieje tendencja do postrzegania ludzi, którzy wypadają z rynku pracy lub przechodzą na emeryturę jako ekonomicznie bezużytecznych. Dochody ludzi na emeryturze zwykle zmniejszają się, a jednocześnie przybywa wydatków i kosztów, takich jak koszt lekarstw czy zwiększone koszty mieszkania i opłacania rachunków w przypadku osób samotnych. Ubóstwo (niezależnie od tego czy obiektywne czy subiektywne) jest dla większości ludzi starszych dużym problemem. Inne czynniki to izolacja w wyniku utraty przyjaciół, krewnych, wykluczenia społecznego oraz chorób prowadzących do stopniowej utraty samodzielności. Wszystkie te czynniki mogą prowadzić do depresji, czego wynikiem jest również gorsza sprawność poznawcza. Zasadnicze znaczenie ma zatem zwalczanie tych procesów, zarówno na poziomie indywidualnym jak i na poziomie politycznym i programowym. Sami możemy znacznie przyczynić się do naszej reintegracji społecznej, możemy częściowo lub całkowicie zwalczyć izolację. Niniejszy podręcznik i materiały w sieci zawierają pomocne wskazówki i ćwiczenia. Wniosk i Istnieje wiele czynników wpływających na naszą zdolność poznawczą w starszym wieku. Mówi się, że prowadząc zdrowy styl życia, ćwicząc ciało i umysł, starsi ludzie mogą spowolnić proces pogarszania się stanu psychicznego. Ogólnie rzecz ujmując, możemy stwierdzić, że AKTYWNOŚĆ jest kluczowym czynnikiem w utrzymaniu dobrej jakości życia w starszym wieku. Badania wykazują 6, że to raczej codzienne, a nie tymczasowe, sporadyczne obowiązki i zadania mogą efektywnie wpływać na sprawność intelektualną oraz sprawność fizyczną. Zachowanie sprawności intelektualnej uważane jest za zasadnicze dla utrzymania zrównoważonej jakości życia ludzi starszych. Z wiekiem, iloraz inteligencji (IQ) może się zmniejszać w kilku obszarach. Niemniej jednak, istnieją pewne obszary, w których wydajność i sprawność może pozostać niezmienna nawet po osiągnięciu pewnego wieku. Co więcej, doświadczenia oparte na inteligencji oraz inteligencji emocjonalnej mogą zostać dobrze zachowane, a nawet zwiększone, co może zrekompensować pewne straty w niektórych obszarach poznawczych. Mamy nadzieję, że nasz podręcznik i materiały szkoleniowe mogą stanowić pomoc dla ludzi starszych w ich dążeniu do zachowania a nawet poprawy dobrego samopoczucia psychicznego. 6 IVÁN,L.: A gerontológia rendszerszemlélete és gyakorlata. In: Gerontoló gia, Szerk. Semsei,1.: Debreceni Egyetem Eü.Kar,Nyíregyháza,35-47.(2008). Language:Hungarian 14

15 UTRZYMANIE SPRAWNOŚCI INTELEKTUALNEJ. AKTYWNE STARZENIE SIĘ 2.1 Wpr owadzenie do uczenia się w średnim wieku Pamięć to jedna z trzech podstaw racjonalnego życia. Pozostałe dwie to percepcja i myślenie. Prawie wszystko, co człowiek robi zależy od tego, jakie informacje czerpiemy z otaczającego nas świata i wykorzystujemy do zorganizowania naszych z nim relacji. Z ludzkiego punktu widzenia, pamięć jest oznaką nabycia pewnych pożytecznych umiejętności, nawyków, informacji i wiedzy potrzebnej do utrzymania i rozwoju naszych organizmów, ale również wiedzy i doświadczenia tego, co bolesne i szkodliwe. Dla rozwoju i zachowania naszej cywilizacji oraz kultury zasadnicze znaczenie ma to, by człowiek miał świadomość ciągłości swojego istnienia oraz swoich potomków, pamiętał nie tylko o przeszłości i teraźniejszości, ale również o planowaniu przyszłości. Pamięć nie jest prostym mechanizmem, ale zbiorem różnych zdolności umysłowych. Istnienie lub brak jednego typu pamięci niekoniecznie oznacza, że wszystkie inne typy pamięci w danym czasie również istnieją lub, że jest ich brak [Tulving, E. str ]. Nie można oddzielić pamięci od uczenia się, są ze sobą ściśle związane. Istnieje kilka sposobów opisywania i klasyfikowania pamięci. Zapamiętywanie (zachowywanie) składa się z trzech etapów, które współpracują ze sobą kiedy mózg funkcj onuje normalnie: zapamiętywanie, zachowywanie, przypominanie/przywoływanie. Ze względu na zachowywanie i wykorzystywanie nabytej wiedzy, wyróżnia się zatem pamięć semantyczną i proceduralną. Pamięć semantyczna oznacza wiedzę człowieka o otaczającym go świecie. Odnosi się do wiedzy faktograficznej przekazywanej za pomocą symboli. Istota pamięci semantycznej objawia się raczej w wiedzy. Pamięć semantyczna obejmuje informacje o otaczającym świecie, społeczeństwie i werbalne koncepcje tego, czym się zajmujemy. Świadome, tj. deklaratywne podpodziały można opisać słowami, czyli werbalnie. Pamięć proceduralna jest procesem, w którym wiemy jak coś zrobić by osiągnąć nasze cele. Jest bardziej związana z działaniem niż z ideą, wymaga ciągłego ćwiczenia i można z niej korzystać automatycznie, bez skupiania na tym swojej uwagi. Istnieją również czynności, w których pamięć semantyczna która niesie informacje o teoretycznych podstawach czynności jest związana z pamięcią semantyczną, niosącą wiedzę o tym jak osiągnąć coś niezbędnego. Można również klasyfikować pamięć na podstawie tego jak długo ludzie coś pamiętają. W oparciu o pamiętanie zdarzeń, pamięć można podzielić na pamięć krótkotrwałą, pośrednią i długotrwałą. Pamięć krótkotrwała utrzymuje się przez sekundę czy minutę, jest oparta na zwiększonej aktywności neuronów, gdzie impulsy nerwowe utrzymują się czasowo 15

16 w kręgu odcisku pamięciowego. Inne możliwe wytłumaczenie pamięci krótkotrwałej mówi o składniku presynaptycznego torowania lub też o tworzeniu się trwającej kilka sekund lub minut zapory (halt), która pochłania inne synapsy sytuowane w pobliżu sekcji presynaptycznej komórki nerwowej. Istnieje również trzecia możliwość wyjaśnienia fenomenu pamięci krótkotrwałej: wzmocnienie synaptycznej transmisji przy równoczesnym zakumulowaniu się olbrzymiej ilości wapnia w strukturze presynaptycznej. Jeżeli ilość wapnia jest wyższa od tej, którą mogą wchłonąć mitochondria lub neurogla endoplazmatyczna, wówczas za sprawą obecności wapnia wydłuża się czas przepływu mediatora do okienka synapsy. Pamięć krótkotrwała działa niczym tak zwana pamięć operacyjna i zachowuje jedynie określoną ilość informacji. Pamięć sensoryczna, trwa bardzo krótko: zmysłowe doświadczenie widzenia, słyszenia czy odczuwania pozostaje jako specjalna refleksja w organach zmysłu przez ułamek sekundy. Pamięć echoiczna jest również wykorzystywana jako pamięć krótkotrwała. Takie świeże odczuwanie przechowywane jest w pamięci sensorycznej przez krótki okres: mamy świadomość czasu, miejsca i samych siebie, choć nie myślimy o tym bez przerwy. Jeśli to konieczne, możemy te odczucia natychmiast przywołać. Pamięć pośrednia jest typem trwałej pamięci wyróżnianej przez niektórych autorów. Trwa przez kilka dni lub tygodni a potem zamienia się w pamięć trwałą lub zanika. Ten rodzaj pamięci oparty jest na strukturalnych i chemicznych zmianach w strukturach pre lub postsynaptycznych. Pamięć długotrwała jest pamięcią, z której można czerpać również po kilku latach, nawet w ciągu całego życia. Ze względu na rodzaj zapisywanych informacji, pamięć trwała dzieli się na pamięć jawną świadomą i pamięć niejawną nieświadomą. Pamięć deklaratywna (pamięć jawna) związana jest z myśleniem integrującym, które pomaga zapamiętać szczegóły otoczenia, czas, przyczynowe relacje zdarzeń, znaczenie doświadczenia, jak również pozwala nam przypomnieć sobie o czymś, co zostało zapomniane. W pamięci deklaratywnej przypominanie wymaga udziału świadomości (porównania, oceny, etc.). Pamięć deklaratywna zajmuje się wiedzą i można ją opisać werbalnie. W pamięci deklaratywnej można wyróżnić pamięć epizodyczną czy autobiograficzną (pamięć informacji i zdarzeń związanych z osobistym doświadczeniem i z sobą samym) i pamięć semantyczną. Pamięć deklaratywna jest częścią pamięci długotrwałej, która dzieli się na pamięć semantyczną i epizodyczną czy pamięć informacji i zdarzeń. Informacje przechowywane są w pamięci długotrwałej przez dłuższy czas można jest stamtąd wydobyć. Na przykład, jeśli rozmawiamy o zdarzeniach, które miały miejsce poprzedniego dnia, potrzebna jest nam pamięć długotrwała, tzn. zdarzenia, które miały miejsce wczoraj są przechowywane w pamięci i jeśli to konieczne, można sobie o nich przypomnieć. Uważa się, że pojemność pamięci długotrwałej jest nieograniczona. Oznacza to również, że zdolność człowieka do uczenia się nowych rzeczy i zdobywania nowych umiejętności zachowuje się przez całe życie. Informacje przechowywane w pamięci długotrwałej może być werbalne, mogą występować jako obrazy czy zapachy. 16

17 Pamięć niedeklaratywna jest częścią nieświadomej pamięci długotrwałej, która dzieli się na zapamiętywanie różnych umiejętności i sposobów funkcjonowania. Pamięć sposobów funkcjonowania obejmuje dane, których nie można wyrazić werbalnie, na przykład zdobywane umiejętności, przyjęte sposoby i strategie zachowania, odruchy, jest również czasami nazywana pamięcią proceduralną. Istnieją również opisy pamięci roboczej. Jest to pamięć krótkotrwała związana ze strukturami pamięci długotrwałej, która jest wykorzystywana w działaniach intelektualnych dopóki pewien etap rozwiązywania problemu nie zostanie zakończony. Dane w pamięci roboczej przechowywane są przez kilka sekund. Pamięć robocza jest centralną częścią przetwarzania informacji. Pamięć krótkotrwała może wykorzystywać jedynie pewną część dającego się zapamiętać materiału. Przetwarzanie informacji jest świadome i aktywne. To czy dane informacje zostaną przesłane do pamięci długotrwałej czy nie zapamiętane zależy od znaczenia i jakości tych danych. Pewna część kory mózgowej zajmuje się korektą jednostek informacji tak długo jak są one używane. Nowe informacje włączane są w istniejące ślady pamięciowe i tworzony jest plan działania. Człowiek z zaburzeniami pamięci roboczej, nie pamięta co było po lewej stronie, gdy patrzy na prawo. Pamięć robocza umożliwia zbieranie serii faktów z pamięci krótkotrwałej i trwałej, ich łączną analizę i logiczne rozwiązywanie problemów. Pamięć robocza jest również niezbędna do kodowania pamięci jawnej i do przypominania. Pamięć może być związana ze świadomym uczeniem się. W takim przypadku mówimy o świadomym zapamiętywaniu lub jeśli doszło do tego nieświadomie o nieś wiadomym zapamiętywaniu. W trakcie uczenia się człowiek przyswaja sobie wiedzę o otaczającym go świecie. Uzyskawszy nowe informacje, mózg musi przeanalizować czy te informacje już istnieją i czy należy je jedynie przypomnieć sobie, czy też usystematyzować, zakodować i zachować w sposób, który zapewnia dostęp do nich i umożliwia ich wykorzystanie w odpowiednim czasie i miejscu. Pamięć prospektywna (pamięć ukierunkowana na przyszłość) pomaga myśleć o przyszłości: na przykład, pamiętamy, że w weekend marca musimy przesunąć zegar o godzinę do przodu; i że w tym roku wiosenne wakacje są na początku kwietnia. Na to jak dobrze i dokładnie zachowywane są informacje ma wpływ kilka czynników. Brak uwagi, zmęczenie, spożycie alkoholu, smutek wszystko te czynniki mogą powodować za burzenia w przyswajaniu, zachowywaniu i przywoływaniu informacji. Powtarzanie stanowi podstawę zachowania przyswojonych informacji. Jednocześnie ważne jest by proces powtarzania odbywał się przy aktywnej uwadze, żeby nie była to czynność wyłącznie mechaniczna. Powtarzanie bez uwagi jest mniej aktywne niż ta sama czynność wykonywana prz y większej koncentracji. Kodowanie jest czynnością, w trakcie której zdarzenie jest zapamiętywane w charakterystyczny sposób, w zależności od czynności psychicznej odbywającej się w trakcie zapamiętywania. Kodowaniem można kierować za pomocą instrukcji i ukierunkowanego ćwiczenia, można zdarzenie zapamiętać i wykorzystać później wywołać je z pamięci. Różne obiekty kodowane są w różny sposób, co może skutkować różnymi śladami pamięciowymi. Jednym z ważnych czynników jest to jak w procesie 17

18 kodowania potraktowane zostanie znaczenie materiału. Przedmiotu już zinterpretowanego można nauczyć się łatwiej niż przedmiotu bez znaczenia. Zdolność do pozyskiwania czy nabywania czegoś zależy w dużej mierze od tego, co dana osoba już wie. Ludzie lepiej rozumieją działania, które zostały zinterpretowane, a wcześniej zdobyta wiedza pomaga przyswoić sobie nowy materiał. Zapamiętywanie i kluczowe segmenty w strukturze mózgu Nieustannie uczymy się i zapamiętujemy nowe informacje czy umiejętności. Jeżeli zaplanowaliśmy posługiwanie się w przyszłości nagromadzonymi w pamięci danymi, staramy się je przemieszczać do tych sekcji, które mają zdolność do zachowania nabytych danych. Jeżeli potrzebne są nam pewne dane, wykorzystujemy te funkcje mózgu, które wyszukują zachowane dane i w ten sposób mamy dostęp do interesujących nas informacji. Zauważono, że lewa przedczołowa korowa strona mózgu ma związek z pamięcią epizodyczną, natomiast prawa przedczołowa korowa strona mózgu angażowana jest bardziej w proces odczytywania danych z pamięci epizodycznej (przywoływanie danych) Taki wzorzec działania nazywany jest HERA (Hemispheric Encoding / Retrieval Asymmetry) / Asymetria Zapisu /Odczytu Danych przez Półkule Mózgowe/. Funkcjonowanie pamięci krótkotrwałej i długotrwałej oparte jest na różnych strukturach mózgu i na ich wzajemnej kooperacji. Struktury wewnętrznego płata skroniowego gromadzą i przetwarzają wchodzące informacje dane te są następnie przesyłane do hipokampa, przemieszczają się w nim w pętli informacyjnej i powracają do płata skroniowego. Jest wysoce prawdopodobne, że na tym etapie dane są zachowywane w pamięci długotrwałej. Wzgórze wzrokowe położone głęboko wewnątrz mózgu również odgrywa ważną rolę w zapamiętywaniu i przetwarzaniu informacji. Pamięć nabywanych umiejętności motorycznych zlokalizowana jest w jądrach podstawowych struktury nerwowej. Most i móżdżek odgrywają ważną rolę w zapamiętywaniu pewnych odruchów. Pamięć czuciowa zlokalizowana jest w obszarze pewnych sensorów w korze mózgowej i płacie skroniowym, natomiast pamięć operacyjna, ważna gdy chodzi o kontrolę nad czynnościami, znajduje się w płacie przednim. Różne obszary pamięci operacyjnej uaktywniają różne sekcje mózgu, a najważniejsze z nich znajdują się w przedniej części mózgu, płacie skroniowym. Lewa część mózgu pełni ważną funkcję, gdy chodzi o werbalną pamięć operacyjną. Zapamiętywanie pojawia się, gdy komórki nerwowe wykształcą drogi ruchowe i zbudują skomplikowane sieci połączeń. W rezultacie, pojawia się w mózgu sieć komórek nerwowych ze szlakami przesyłowymi (ślady w mózgu), gdzie przechowywana jest nabyta w życiu wiedza i umiejętności. Ślady w mózgu kształtują się masowo, a 18

19 doświadczenie budowane jest w oparciu o bank utrwalonych śladów w mózgu. Z tych powodów, starszy mózg jest bardziej sprawny niż mózg młody. Bodziec elektryczny czy też impuls nerwowy jest niezbędny dla przepływu informacji. Obszary kontaktowe komórek nerwowych zapewniają transmisję informacji z jednej komórki nerwowej do drugiej, tworzą się synapsy, które funkcjonują dzięki chemicznym substancjom mediującym. Najważniejszą substancją mediującą w działaniu mózgu jest acetylocholina. Zapamiętany materiał jes t przechowywany w korze mózgowej. Przedni obszar mózgu, a zwłaszcza płat przedni i jego współdziałanie z innymi obszarami mózgu, odgrywa większą rolę w kontrolowaniu czynności niż inne sektory mózgu. Zdolność do kontrolowania czynności jest sygnałem radzenia sobie człowieka w życiu i jest istotnie ważna, ponieważ każde ludzkie działanie opiera się na kontrolowaniu czynności. Zaburzenia w procesie zapamiętywania Innym istotnym aspektem zapamiętywania są zaburzenia w procesie zapamiętywania, które są immanentną częścią pamięci. Zaburzenia w procesie zapamiętywania są szybsze na początku, gdy zaczyna się proces przypominania, a następnie ulegają spowolnieniu. Zaburzenia w procesie zapamiętywania manifestują się na dwa różne sposoby: fragmenty pamięci zacierają się a następnie całkowicie zanikają w sposób, który nie daje się określić czy odtworzyć. Inne wyjaśnienie tego zjawiska oparte jest na teorii, w myśl której nowe informacje dodawane są do już zapamiętanych, a to czyni proces przypominania bardzo trudnym. Uwagi końcowe Wiemy dziś dość dużo na temat uczenia się, pamięci i innych czynników, które wzmacniają funkcje pamięci. Wiemy, że dobre samopoczucie, działania zorientowane na osiągniecie konkretnego celu, zapobieganie urazom mózgu, zdrowe odżywianie się oraz niezbędna aktywność fizyczna, a także ćwiczenie mózgu, wszystko to pomaga utrzymać właściwe funkcjonowanie mózgu, gwarantuje współpracę istotnych jego obszarów, zapamiętywanie nabytej wiedzy i odnajdywanie jej, gdy jest nam potrzebna. 19

20 2.2 Teoretyczne podstawy efektu sprawności intelektualnej Umiejętność radzenia sobie w zmieniającym się świecie związana jest ze zdolnością uczenia się. Ważną rolę w uczeniu się odgrywa pamięć. Uczenie się jest jedną z najbardziej stresujących rodzajów aktywności intelektualnej, ponieważ wymaga uwagi, określania celów, zaplanowania harmonogramu czasowego i działania oraz wysiłku w celu zrozumienia informacji, którą usłyszeliśmy bądź przeczytaliśmy. Pamięć jest zdolnością do zachowywania nowych informacji dzięki różnym funkcjom i do przypominania ich sobie, kiedy to konieczne. W trakcie uczenia się człowiek zdobywa wiedzę o otaczającym go świecie. Pozyskawszy nowe informacje, mózg musi przeanalizować czy mamy już te dane i trzeba je tylko przywołać, czy też wymagają usystematyzowania, kodowania i zachowania w taki sposób by można je było przywołać i wykorzystać w odpowiednim czasie i miejscu. W trakcie normalnego procesu starzenia się zmiany zachodzą również w sposobie funkcjonowania mózgu. Zmiany te są bardzo indywidualne, a najbardziej uwidaczniają się w procesie zapamiętywania i przywoływania, przy czym starzenie się nie musi wpływać na radzenie sobie z życiem codziennym zdolność do uczenia się jest zachowana i mózg funkcjonuje. W uczeniu, najważniejsza jest motywacja i ciężka praca. Możemy usprawnić swoją pamięć poprzez nauczenie się jak się uczyć lub poprzez wykorzystanie pewnej strategii. Pamięć składa się z wielu wyspecjalizowanych procesów psychicznych związanych ze zdobywaniem i wykorzystaniem pewnego t ypu wiedzy. Zapamiętywanie rozwija się, kiedy komórki nerwowe wytworzyły drogi ruchowe i stworzyły złożone sieci, w wyniku czego w mózgu tworzy się wspomniana sieć komórek nerwowych z drogami ruchowymi, tj. miejsca gdzie przechowywana jest wiedza i umiejętności nabyte wciągu całego życia. Miejsc takich powstaje bardzo wiele, i doświadczenie powstaje z archiwizacji takich trwałych miejsc. Dlatego starszy mózg jest bardziej wydajny niż młody. Ćwiczenia wszystkich składników mózgu pomagają w jego usprawnieniu. Należy zwrócić uwagę na fakt, iż umiejętność koncentrowania się i kierowania naszymi działaniami są ważne w trakcie procesu zapamiętywania, tj. uczenia się. Umiejętność koncentrowania się kojarzona jest ze skupieniem się na głównej kwestii, cierpliwością, kończeniem tego co się zaczęło, poprawnością i z umiejętnością eliminowania zewnętrznych czynników stresu. Odległa, długotrwała pamięć obejmuje naszą zdobytą wiedzę i umiejętności, tzn. fakty oraz umiejętności. Na etapie przywoływania, niezbędne dane wyszukiwane są z pamięci długotrwałej i przekazywane do pamięci roboczej, gdzie są sprawdzane i wykorzystywane. Powtarzanie ma wpływ na przywoływanie, a poprzez to na uczenie się. Jeśli nie powtarzamy tego, czego nauczyliśmy się wcześniej, to znika to z naszej pamięci. Zdolność do uczenia się czegoś nowego i zapamiętywania tego w pamięci zachowuje się przez całe życie. 20

21 W celu takiego zachowania wiedzy i umiejętności zaleca się łączenie starych danych z nowymi, myślenie o różnicach i podobieństwach, znajdowanie nowych skojarzeń i łączenie tego wszystkiego z doświadczeniem emocjonalnym. Warto wiedzieć, że wszystkie zapamiętane informacje zachowują się w takim samym stopniu. Zachowuje się też cała wiedza i wszystkie nabyte wcześniej umiejętności, choć z wiekiem przywoływanie wymaga większego wysiłku. Zdolność do przywoływania zachowuje się dzięki tworzeniu skojarzeń i identyfikacji, a zdolność do uczenia się pozostaje. Ważne jest rozumienie nowego materiału. W procesie rozumienia, zdolność do widzenia czegoś znanego w tym co nowe pomaga nam w zrozumieniu. Im więcej dana osoba się nauczyła, tym mniej jest dla niej rzeczy kompletnie nowych. W nowych informacjach są fragmenty ze starej wiedzy, co pomaga zapamiętać nowe informacje. Z upływem lat, zapamiętywanie przebiega coraz wolniej i zdolność do zachowywania danych słabnie. Ale wszystkie wcześniej zapamiętane informacje bardzo dobrze zachowują się w pamięci, tak jak wcześniej. Jeśli spowalnia się funkcjonowanie mózgu, trudniejszy też staje się proces zapamiętywania. Funkcjonowanie mózgu spowalnia się w zakresie czynności, które wymagają inicjatywy i wysiłku. Wpływ kilku czynników, takich jak stres czy zmęczenie zwiększa się, zmęczenie i szybkie tempo życia mają większy wpływ na funkcje pamięciowe ludzi starszych niż młodych. Skupianie się na dwóch czy więcej czynnościach równolegle nie działa tak jak dawniej, a zatem uczenie się wymaga pełnej koncentracji. Zdrowa starsza osoba kontroluje swój mózg i przyznaje się nawet do najmniejszych problemów. Badania mózgu wykazują, że objętość płata czołowego zmniejsza się szybciej niż innych części mózgu. Zmiany w funkcji mózgu, ich lokalizacja i zakres są bardzo indywidualne. Zmiany są spowodowane również przez ogólny stan zdrowia, zmniejszoną aktywność, czynniki wpływające na metabolizm i inne czynniki genetyczne. Na zdolność do uczenia się wpływ mają choroby, niezdrowy styl życia, niska aktywność fizyczna, depresja i kontakty społeczne. Edukacja wspiera utrzymywanie mózgu w dobrym stanie w sensie funkcji i pomaga w radzeniu sobie na co dzień. Ważnym aspektem uczenia się jest stałe używanie mózgu, uprawianie hobby wymagającego wysiłku intelektualnego, takiego jak rozwiązywanie krzyżówek, uczestniczenie w quizach, rozwiązywanie sudoków, etc., które często dają możliwość funkcjonowania we wspólnocie społecznej. W usprawnianiu funkcji mózgu wiele możemy osiągnąć sami, jeśli wiemy jak mózg funkcjonuje, jakie są nasze potrzeby i sposoby zachowania, nasze słabe i mocne strony. Twierdzi się, że pierwszy typ ludzi to ludzie wizualni, zauważają i pamiętają to co widzieli, drugi typ to ludzie audio, którzy lepiej pamiętają to co słyszeli oraz trzeci typ to ludzie kinestetyczni, którzy pamiętają dane przy których recepcji doświadczyli ruchu mięśni [Kidron, A. str. 131]. Naukowiec z zakresu nauk pedagogicznych, A. Kidron, podkreśla, że uczenie się to nie tylko zdobywanie nowej wiedzy i umiejętności to również zmaganie się ze sobą i ćwiczenie przezwyciężania własnego lenistwa. Uczenie się umiejętności oparte jest na zasadach i taktykach, które czynią zdobywanie wiedzy i nabywanie umiejętności łatwiejszym, bardziej wydajnym i bardziej interesującym. Uczenie się jest procesem 21

22 rozpoczynającym się od określenia celów uczenia się, rozplanowania czasowego i odbywa się przy użyciu umiejętności koncentrowania się. Samo stymulacja i blokowanie negatywnego myślenia, które towarzyszą wiekowi starszemu, stanowią wielką pomoc. Dobrze jest pamiętać, że idzie się przez trudy do gwiazd, że powtarzanie jest matką nauki powiedzenia te tak samo stosują się do wieku starszego jak i młodszego. Chęć zdobywania nowej wiedzy wskazuje na dobre zdrowie psychiczne i jest zatem warte wysiłku. Łatwiej uczyć się, gdy informacje są dla nas interesujące i niezbędne w przyszłości. Warto jest zatem wyjaśnić sobie gdzie zamierzamy wykorzystać pozyskane informacje i przypominać sobie o tym. Jeśli nauczyłeś się czegoś, postaraj się to zastosować. Ekscytuje nas to, czego już się nauczyliśmy. Miło jest gdy osoba, która pozyskała pewne informacje, czegoś się nauczyła, może przekazać je dalej. Najlepiej opanowujemy dany materiał, gdy uczymy go innych ludzi. Z wiekiem ludzie nabywają pewien pakiet wiedzy i doświadczenia, który umożliwia im kontynuowanie aktywnego uczestnictwa w działaniach społecznych, doświadczania rzeczy nowych, wnoszenia własnego wkładu i starzenia się z godnością i szczęśliwie. 22

23 2.3. Sprawność intelektualna to nie tylko ćwiczenie umysłu Dobre samopoczucie fizyczne, sporty Zostało dobitnie udowodnione, że ćwiczenia fizyczne dobrze działają na mózg, dając korzyści takie jak niższy poziom cholesterolu i niższe ciśnienie. Ale jest w tym coś jeszcze: ćwiczenia fizyczne mogą zwiększyć hipokamp, strukturę odpowiedzialną za tworzenie i przechowywanie nowych wspomnień, jak również za poruszanie się w przestrzeni umiejętność poruszania się. W artykule, który ma się ukazać w czasopiśmie Hipokamp, naukowcy donoszą, że ludzie starsi, sprawni fizycznie, generalnie rzecz biorąc, mają większy hipokamp i lepszą pamięć przestrzenną niż ich rówieśnicy, którzy są mniej sprawni. 7 Ludzie rodzą się z naturalną zdolnością do chodzenia. Nawet malutkie dzieci potrafią nieświadomie poruszać rączką czy nóżką. Ruch jest wrodzoną cechą człowieka. Aktywność fizyczna powoduje, że ciało jest silniejsze, podczas gdy brak ćwiczeń fizycznych może powodować problemy zdrowotne. Rosnąc i rozwijając się stajemy się coraz bardziej świadomi ruchów, które wykonujemy. To my decydujemy, czy rozpocząć i kontynuować aktywność fizyczną. Spędzamy coraz więcej czasu w pracy, często siedząc przed komputerem. Wielogodzinne siedzenie w pracy, często przed komputerem, może prowadzić do sztywnienia mięśni, bólu miednicy i lędźwi, a w dłuższej perspektywie do zwyrodnienia kręgosłupa. Ludzie zostali stworzeni do ruchu, nie do siedzenia przy biurku przez dziesięć lub więcej godzin. Prędzej czy później, siedzący tryb życia może mieć poważne konsekwencje zdrowotne. Korzyści płynące z aktywności fizycznej są bezsprzeczne. Aktywność fizyczna ma korzystny wpływ zarówno na ciało jak i na umysł; fizyczne i psychologiczne strony życia uzupełniają się. Co więcej, aktywność fizyczna pozytywnie wpływa na poszczególne układy wewnętrzne człowieka (sercowo naczyniowy, oddechowy, nerwowy, mięśniowy, kostny, stawowy, wiązadłowy i odpornościowy), które działają łącznie. Natomiast brak ćwiczeń fizycznych jest czynnikiem ryzyka powstania chronicznych schorzeń. Proszę zwrócić uwagę na to, że aktywność fizyczna nie jest ani droga, ani też nie zabiera zbyt wiele czasu. Nie potrzeba kosztownego sprzętu czy specjalnego ubrania. Ćwiczenia można wykonywać prawie wszędzie, niekoniecznie korzystając z drogiego sprzętu. Ogólne zalecenie jest takie, żeby wykonywać niezbyt intensywne ćwiczenia przez co najmniej 30 minut dziennie, przez pięć dni w tygodniu. Spośród różnych form aktywności fizycznej i sportów zalecalibyśmy kinezjoterapię, nordic walking, jogę czy Tai Chi Chuan. Kinezjoterapia Nazwa pochodzi od greckiego słowa kinesis, oznaczającego ruch. Terapia natomiast wywodzi się z greckiego therapeia, oznaczającego służbę, w czasach nowożytnych interpretowane jako leczenie choroby czy urazu. 7 BEGLEY S. (2009, Język: angielski. 23

24 Amerykańskie Towarzystwo Kinezjoterapii 8 określa kinezjoterapię jako zastosowanie opartych na naukowych zasadach ćwiczeń przystosowanych do poprawy siły, wytrzymałości i mobilności osób z ograniczeniami funkcjonalnymi lub osób wymagających znacznego usprawnienia fizycznego. Ruch jest kluczowym czynnikiem w każdym programie leczenia. Wniosek zatem jest taki, że jeśli chcemy być zdrowi, musimy re gularnie ćwiczyć. Naukowo, kinezjoterapia oparta jest na kinezjologii, definiowanej jako badanie ćwiczeń i ruchu, naukowej dyscyplinie wychowania fizycznego. Zajmuje się systematycznym badaniem ruchu i aktywności fizycznej człowieka, w tym powodowaniem i kontrolą ruchu z anatomicznego, fizjologicznego, biomechanicznego, psychospołecznego, funkcjonalnego i każdego innego, mającego związek z ruchem, punktu widzenia. Dla celów projektu MindWellness wybrano 15 ćwiczeń pokazujących alternatywne metody aktywności fizycznej, takie jak ćwiczenia, które można wykonywać przed komputerem. W ten sposób można wpleść ćwiczenia pomiędzy okresy pracy, a w związku z tym nie można już korzystać z popularnej wymówki, że nie ma czasu na ćwiczenia. Można wykonywać ćwiczenia na rozciąganie, wzmocnienie, można korzystać z technik relaksacyjnych w trakcie pracy przy komputerze (Rys. 2.1.). Do wykonywania zaproponowanego ćwiczenia potrzebne jest stabilne krzesło bez kółek, odpowiednia postawa, motywacja oraz twoja ulubiona piosenka. Bardzo ważna jest odpowiednia postawa: zatem usiądź prosto na krześle, postaw stopy na podłodze, trzymaj plecy prosto, patrz na wprost podczas wykonywania ćwiczeń. Zaleca się korzystanie z odpowiednich technik oddechowych. Rysunek 2. Kinezjoterapia jedno przykładowe ćwiczenie Ćwiczenie kinezjoterapeutyczne Usiądź prosto na stabilnym krześle, ze stopami całą powierzchnią dotykającymi podłogi. Trzymaj plecy prosto, patrz na wprost podczas wykonywania ćwiczeń. Złóż ręce, dłońmi do siebie, palcami do dołu, tak jak na zdjęciu. Dociśnij dłonie do siebie. Pozostań w tej pozycji przez 8 sekund. Robiąc to ćwiczenie, wdychaj powietrze przez nos, wydychaj przez usta. Źródło: Ćwiczenie nr 11 z modułów szkoleniowych Mindwellness. training tool. Języki: angielski, hiszpański, niemiecki, estoński, polski, duński, węgierski i włoski 8 Amerykańskie Towarzystwo Kinezjoterapii; Język: angielski 24

25 MINDWELLNESS PROJEC T: Improvement Learning Capacities and Mental Health of Nordic Walking określa się jako chodzenie sprawnościowe ze specjalnie zaprojektowanymi kijami. Powstało jako ćwiczenie poza sezonem, przygotowujące do sezonu narciarskiego, a z czasem, stało się sportem, który można uprawiać przez cały rok. Chodzenie z kijkami uprawia się od dziesięcioleci jako suchą zaprawę do zawodniczego narciarstwa biegowego. Trenerzy narciarstwa dostrzegli sukces, jaki odnieśli biegacze narciarscy, którzy latem trenowali przy użyciu kijków narciarskich. Stało się to typowym treningiem dla narciarzy biegowych. Ludzie z bólami kolan, uprawiający piesze wycieczki odkryli, że sprawniej im się chodzi z kijkami. Takie chodzenie często zmniejsza czy nawet eliminuje bóle bioder, kolan i stóp, a ludzie chodzący z plecakami odkryli, że użycie kijków zmniejsza bóle pleców. Polecamy korzystanie z wyszukiwarki Google do znalezienia więcej informacji o Nordic Walking. Możemy zacząć od Nordic Walking Step by Step [Nordic walking krok po kroku] Dawida Downera, który napisał i opublikował pierwszą książkę o nordic walking w języku angielskim 9. Strona internetowa International Nordic Walking Association [Międzynarodowego Towarzystwa Nordic Walking] to: nordicwalking.com/home/tabid/93/ctl/terms/language/en US/Default.as px. 10 Portal ludzi zawodowo zajmujących się chodzeniem z kijkami, którzy są najlepszym źródłem informacji i porad na temat technik nordic walking to: 11 Naukowe artykuły na temat nordic walking znaleźć można na stronie: walking overview.php 12 Na Dalekim Wschodzie jogę studiuje się i uprawia od tysięcy lat. Starając się poradzić sobie ze stresami współczesnego życia, Zachód dopiero niedawno odkrył wzmacniające i wyciszające działanie uprawiania tej starożytnej sztuki. Joga nie tylko pomaga pozbyć się napięcia i zmęczenia z ciała, ale również oczyszcza umysł i przywraca poziomy energii. Posiada zdolność zwiększania koncentracji i pogłębia poziom świadomości i zadowolenia. Polecamy następujące linki: Beginner Yoga with Shiva Rea: Yoga for seniors Chair Yoga for seniors: Twisting Exercises 15 Chair Yoga for seniors: Chair Yoga for Seniors: Warrior Stretches Więcej na 10 Informacje są dostępne w następujących językach: angielski, hiszpański, polski, duński, włoski i niemiecki. 11 Informacje dostępne w języku angielskim 12 Informacje dostępne w języku angielskim 13 Informacje dostepne w języku angielskim 14 Informacje dostępne w języku angielskim 15 Informacje dostępne w języku angielskim 16 Informacje dostępne w języku angielskim 25

26 Tai Chi Chuan można również zaproponować jako ćwiczenie mające na celu utrzymanie umysłu w dobrej kondycji. Tai Chi Chuan jest sztuką, która powstała w wyniku obserwacji natury i porządku świata uprawiana w Chinach jako metoda na poprawę stanu zdrowia i w celu samoobrony. Tai Chi to wynik poszukiwania przez Chińczyków od tysięcy lat recepty na długowieczność i poprawę jakości życia. Jest to starannie wybrany zestaw ćwiczeń, umożliwiających ćwiczenie w każdym wieku, zarówno kobietom jak i mężczyznom, i w każdej kondycji fizycznej i każdej sytuacji zdrowotnej. Cele i wskazania do uprawiania Tai Chi Chuan są następujące: Przywrócenie harmonii ciała i umysłu. Tai Chi sprawia, że zestresowani i przepracowani ludzie znajdują wewnętrzną równowagę. Stają się bardziej wyciszeni, bardziej skoncentrowani i odporni na stres. Jest pomocne w utrzymaniu zdrowia i leczeniu chorób. Tai Chi pomaga w leczeniu następujących chorób: nadciśnienie tętnicze, wrzody żołądka i dwunastnicy, artretyzm, astma, choroby serca, choroby żołądka i neurozy. Odmłodnienie i zapewnienie długowieczności. Więcej informacji na temat historii Tai Chi znaleźć można na następującej stronie: 17 Kilka filmów o Tai Chi znaleźć można na następującej stronie: YWTK3QE8WaOLGfnKQM&sa=X&oi=video_result_group&ct=title&resnum=4&ved=0CE 18 EQqwQwAw 17 Informacje są dostępne w następujących językach: angielskim, nienieckim i włoskim 18 Informacje dostępne w języku angielskim. 26

27 2.4. P rojekt MindWellness a aktywne starzenie się Jak pokazały poprzednie analizy, obecnie Unia Europejska charakteryzuje się postępującym starzeniem się populacji we wszystkich krajach członkowskich. Biorąc pod uwagę tę sytuację i naukowe dowody, że stymulacja intelektualna pomaga utrzymać sprawność intelektualną, jak również fakt, że programy kognitywnego treningu dają trwałe efekty, jeśli chodzi o intelektualną zdolność dorosłych, projekt MindWellness zamierzał wypracować narzędzia szkoleniowe, które promować będą intelektualną stymulację ludzi powyżej 50 roku życia, tych będących na emeryturze jak i tych nadal czynnych zawodowo, czyniąc edukację dorosłych czymś zabawnym i bardziej atrakcyjnym, co docelowo powinno zwiększyć motywację do nauki. Ponadto w projekcie MindWellness nie zapomniano o tym, że dobry stan umysłu jest nie tylko ćwiczeniem umysłu, wymaga i zależy również od ogólnie dobrej sytuacji we wszystkich dziedzinach życia. W tym przypadku projekt podziela stanowisko Światowej Organizacji Zdrowia, która w roku 2002 przedstawiła propozycję Aktywne starzenie się jako wytyczne do zapewnienia wysokiej jakości życia starszych obywateli. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiuje aktywne starzenie się jako proces optymalizacji możliwości w zakresie zdrowia, uczestnictwa i bezpieczeństwa w celu poprawy jakości życia starzejących się ludzi. Dotyczy to zarówno poszczególnych osób jak całych grup w populacji. Aktywne starzenie się pozwala ludziom wykorzystać swój potencjał w celu osiągnięcia dobrego samopoczucia fizycznego, społecznego i psychicznego przez całe życie i uczestniczenia w życiu społeczeństwa poprzez zapewnienie im ochrony, bezpieczeństwa i opieki, wte dy kiedy jej potrzebują. 19 Ludzie starsi, nawet jeśli przechodzą na emeryturę lub chorują, nadal mogą wnosić bardzo wiele do swoich społeczeństw, wspólnot i rodzin, gdyż mogą być nadal aktywni na wiele sposobów, zarówno społecznie jak i duchowo. Koncepcja aktywnego starzenia się skupia się na umacnianiu ludzi w ich potrzebie pozostania aktywnym. Jednym z kluczowych celów polityki ramowej WHO w zakresie aktywnego starzenia się jest promocja oczekiwanej długości i jakości życia ludzi starszych poprzez aktywne uczestnictwo, które przyczynia się do lepszego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego. Projekt MindWellness oparty jest na holistycznej koncepcji aktywnego starzenia się i dobrostanu umysłu, działa na trzech poziomach: Po pierwsze, poprzez włączenie aktywnych seniorów, którzy nadal pracują, do grupy docelowych użytkowników materiału szkoleniowego, co stanowi wartość dodaną projektu. Z powodu braku specjalnych programów szkoleniowych dla aktywnych ludzi powyżej 50 roku życia, MindWellness będzie przedsięwzięciem pionierskim w tej dziedzinie. Po drugie, wypracowanie narzędzia szkoleniowego MindWellness oraz opracowanie niniejszego podręcznika to wynik różnorodnych działań prowadzonych przez partnerów w trakcie pierwszego roku realizacji projektu. Projekt MindWellness dokonał analizy poszczególnych etapów projektu we współpracy z docelowymi użytkownikami produktu. Poprzez rozpowszechnianie projektu, każdy z 19 Światowa Organizacja Zdrowia (2002) Aktywne Starzenie się: Polityka ramowa. WHO. Genewa 27

28 partnerów stworzył sieć kontaktów obejmujących również ludzi powyżej 50 roku życia i ekspertów w szkoleniu seniorów. Eksperci pomagają konsorcjum jako doradcy w procesie opracowywania materiałów szkoleniowych. Aktywne uczestnictwo seniorów w tym projekcie stanowi wartość dodaną, która pozwala konsorcjum wzmocnić swoje zaangażowanie w koncepcję aktywnego starzenia się oraz stanowi podstawę, na której opracowywane są materiały szkoleniowe. Po trzecie, poprzez włączenie tego podejścia w projektowanie narzędzia szkoleniowego i podręcznika. Materiał szkoleniowy obejmuje nie tylko ćwiczenie umysłu, ale również inne działania i rekomendacje, które mogłyby wzmocnić tą koncepcję aktywnego starzenie się (sport, odżywianie się, komunikacja, sztuka, zajęcia czasu wolnego, działania wolontariuszy, ICT ), a podręcznik, w swojej części praktycznej, wprowadza studia przypadku w zakresie aktywnego starzenia się, które mogłyby służyć jako przykłady dla ludzi pracujących zawodowo z seniorami, jak i dla ludzi powyżej 50 roku życia, chętnych do znalezienia działań i propozycji mających na celu pozostanie aktywnym. Narzędzie szkoleniowe MindWellness skupia się na trzech głównych zdolnościach poznawczych służących opracowaniu programu ćwiczenia umysłu: pamięci, szybkości przetwarzania i rozumowanie indukcyjnego. Mając na celu włączenie koncepcji aktywnego starzenia się do swojej treści, narzędzie szkoleniowe obejmuje następujące moduły: Komputer i Mindwellness ten moduł ma przekonać ludzi powyżej 50 roku życia o pożytkach płynących z wykorzystania ICT i możliwości internetu. Zmysły moduł skupia się na znaczeniu zmysłów w percepcji ludzi w starszym wieku i zabawie poprzez sztukę. Języki i podróże dla osób starszych motywem przewodnim powinno być uczenie się po to by podróżować i podróżowanie po to by się uczyć. Sieci społecznościowe ten moduł wyjaśnia znaczenie posiadania kontaktów społecznych i oferuje porady w tym zakresie. Zdrowe odżywianie skupia się na znaczeniu odżywiania się w procesie poprawy zdrowia i dobrego samopoczucia osób powyżej 55 roku życia. Sprawność fizyczna ten moduł ma potwierdzić tezę W zdrowym ciele zdrowy duch. 28

29 METODY BADANIA MÓZGU: WPROWADZENIE DO TESTU UNIWERSYTETU W PECZU Naukowe podstawy programu Mindwellness Kiedy człowiek się starzeje, procesy dekompozycji stają się coraz bardziej wyraźne, co stanowi poważny problem, zarówno dla danej osoby jak i dla społeczeństwa. Pierwsze oznaki starzenia się stają się widoczne w piątej dekadzie życia. W tym czasie zmniejszanie się potencjału oksydacji redukcji również staje się oczywiste. Zmniejszaniu się potencjału oksydacji redukcji towarzyszy kilka zmian i chorób zwanych stresem oksydacyjnym, uważanym za wspólne podłoże wielu chorób. Zmiany, wynikające ze zmniejszonego potencjału oksydacji redukcji są odpowiedzialne za osłabione funkcjonowanie komórek i obumieranie komórek, ostatecznie prowadzą do zmniejszonej gęstości tkanki komórkowej. Rysunek 3.1. Zmiejszanie się potencjału oksydacji redukcji (antyoksydantów) z wiekiem Plasma GSH redox (-mv) Wiek Źródło: badania własne autora Jakie są charakterystyczne zmiany dotyczące wieku? Zmniejszona przewodność potencjału elektrycznego we włóknach nerwowych. Zmiany podstawowego metabolizmu i różnych procesów metabolicznych. Utrata funkcji mięśni (w tym gładkich mięśni naczyniowych). Zjawiska te prowadzą do pojawienia się różnych objawów, gdyż odgrywają kluczową rolę w zmniejszeniu funkcji mentalnych około 50 roku życia. 29

30 Pierwszym objawem jest utrata pamięci. Pamięć zależy od inteligencji, edukacji i osobowości. Ajurweda opisuje trzy główne grupy osobowości, które naturalnie różnią się między sobą, w tym pamięcią krótkotrwałą i długotrwałą. Ajurweda (hinduska, oparta na obserwacji, medycyna o 4000 letniej tradycji) wyróżnia 3 główne typy osobowości, Vata, Pita i Kafa. Te różne typy osobowości również charakteryzują się swoistymi dla siebie procesami pamięciowymi i psychicznymi. Typ Vata charakteryzuje się dobrą pamięcią krótkotrwałą, typ Kafa dobrą pamięcią długotrwałą, a typ Pita dobrymi umiejętnościami logicznymi. Pokazuje również, które umiejętności mogą być poniżej średniej. Różnica pomiędzy obecnymi a przypuszczalnymi zdolnościami umysłowymi uważana jest za patologię. W takich przypadkach można wykorzystać terapeutyczn e możliwośc i ajurwedy, takie jak dieta, medytacja i zioła le cznicze. Zachodnia" medycyna uważa stany biologiczne odchylone od normy za stany chorobowe, jednak w niektórych przypadkach biologiczne odchylenia są jedynie cechą charakteru. Rysunek 3.2. Jak działa mózg? Starożytny poziom gada (A), Starożytny poziom ssaka (B), Funkcje poznawcze (C), Źródło: Badane są różne aspekty mózgu, gdyż próba zbadania układu o podobnym stopniu złożoności stanowi interesujący temat z punktu widzenia epistemologii. Rozwój mózgu pokazuje trzy różne poziomy, zbudowane jeden na drugim. Pierwszy poziom to poziom pierwotnego gada, odpowiedzialny za podstawowe funkcje życiowe; drugi to poziom pierwotnych ssaków, odpowiedzialny za funkcje poznawcze, za człowieka. Strukturalny podział mózgu jest dobrze znany. Część odpowiedzialna za funkcje poznawcze to istota szara i inne dynamicznie zmieniające się obszary wewnątrz. Obszary te zostały dobrze zbadane, a lokalizacja różnych funkcji dobrze opisana. Wcześniej uważano, że neurony nie mogą się prolifikować, stąd też tłumaczyliśmy utratę 20 Informacje dostępne w języku angielskim 30

31 funkcji poznawczych, jakie obserwujemy w procesie starzenia się jako wynik zmniejszenia się liczby neuronów. Obecnie, istnieje coraz więcej dowodów na to, że potrafią się prolifikować, głównie w hipokampie, który jest odpowiedzialny za pamięć. Upośledzona funkcja poznawcza to raczej wynik utraty dendrytów neuronów. W optymalnych warunkach, stare neurony również mają zdolność do tworzenia nowych dendrytów. Starzejący się mózg jest w stanie adaptować się do nowych warunków, a także potrafi zmieniać wzorzec synaptyczny. Ilość neutrofiny, która jest specyficzną substancją produkowaną przez komórki, pozostaje w ścisłym związku ze stresem neuronalnym. Sama substancja umożliwia komórkom optymalną adaptację do stresu funkcjonalnego. Odnotowuje się aktywację rozległych obszarów sieci neuronowej podczas uczenia się, myślenia i ćwiczeń poprawiających pamięć. Neurony jako takie same nie są zdolne do funkcjonowania, ale potrafią to robić we właściwie skoordynowanych sieciach. W procesie aktywacji komórki te oddziałują na siebie według różnych wzorców. W tej sytuacji, przy uszkodzeniu mózgu różne jego obszary mogą się wzajemnie zastępować; co więcej, regularnie używane obszary mózgu mogą się również powiększać (poprawa pamięciowego opanowania mapy miasta u taksówkarzy w Londynie). Organizacja mózgu jest jedynie częściowo hierarchiczna, jest także równoległa, zbudowana na wzór matrycy, i w ten sposób zdolna do przystosowywania się do różnych warunków stresowych. Mózg, wykorzystując swój obszar pamięci operacyjnej w płacie czołowym, podobny jest do komputera. Rutynowe procesy wymagają mniej aktywnych obszarów korowych bez względu na złożoność procesu myślowego jako takiego, a to z kolei wyjaśnia fakt, że rutynowe procesy myślowe nie mają swojego udziału w rozwoju mózgu. Neurony uczestniczące w realizacji funkcji kognitywnych stają się czasowo bardziej aktywne; powoduje to powstanie świeżych połączeń komórkowych, gdyż komórki aktywowane stają się po pewnym czasie przeciążone. Różne bodźce wpływające na neurony zamieniane są na potencjały elektryczne, a to z kolei prowadzi do wydzielania przez komórkę różnych substancji chemicznych zwanych transmiterami neuronowymi. Te substancje chemiczne jako takie reprezentują strumień informacyjny pomiędzy neuronami. Prędkość bodźca elektrycznego jest wyższa od prędkości substancji chemicznej i w tej sytuacji komórka wytwarza nowe chemiczne połączenia (synapsy) z innymi komórkami. System sieci jako taki pracuje na zasadzie połączenia pomiędzy różnymi bodźcami. Odkrycie modelu fraktalnego było znaczącym krokiem w badaniu funkcji mózgu. Zgodnie z tym modelem, w małym fragmencie określonej jednostki organizacyjnej, jednostka sama się odtwarza. Mózg złożony jest z szeregu systemów typu fraktalnego, gdzie na różnych poziomach powtarzane są różne decyzje. 31

32 Rysunek 3.3. Zdjęcie autora wykonane przy pomocy oprogramowania fraktalnego Źródło: Uniwersytet w Pecz Połączenia pomiędzy komórkami (synapsy) są odpowiedzialne za procesy dynamiczne w mózgu. W nieużywanych obszarach można zaobserwować obumieranie komórek u ludzi młodych czy starszych, niezależnie od wieku, ale wiek zwiększa to ryzyko. Nie oznacza to, że informacje zostają utracone, ale że są przechowywane w innych połączeniach komórkowych. Poprzez myślenie, mózg również zmienia się i rozwija, co stanowi podstawę uczenia się przez całe życie. Mózg dostarcza nam sygnały i wzory (wzory poznawcze) niezbędne do powodowania stałej poprawy i odnowy. Poprzez pamiętanie, informacje funkcji poznawczej mózgu przekształcają się ze względu na stałą informację zwrotną do procesów dynamicznych. W ten sposób informacje są sprawdzane i modyfikowane. Ze względu na sieciową strukturę i fraktalną budowę mózgu, myślenie nie jest zlokalizowane w jednym punkcie mózgu. Ponieważ te stale działające sieci sięgają do nowych obszarów, informacje zewnętrzne i wewnętrzne mają wpływ na funkcjonowanie tych sieci. Głębokie doświadczenia i traumy, szczególnie w prawym płacie ciemieniowym, ze względu na swoją szczególną strukturę energetyczną, zmuszają mózg do ciągłej odpowiedzi, to jest czegoś co nazywamy monologiem wewnętrznym. Mózg zużywa dużo energii. Organ ten stanowi jedynie 3% masy ciała, a wymaga 20% energii metabolicznej. A zatem, niezbędna jes t odpowiednia perfuzja i natlenienie. Emocje reprezentują szczególną dziedzinę procesów poznawczych. Jak widzieliśmy poprzednio, znaki emocjonalne mogą włączyć się w sieci funkcjonalne i to w ten sposób dźwięki i zapachy mogą nieść treści sentymentalne. Nie można zatem funkcji poznawczych oceniać niezależnie od warunków psychicznych i emocjonalnych. Fakt ten dowodzi, że koncepcja wykorzystania emocji w leczeniu demencji może być 32

33 obiecującym pomysłem. Nie tylko zapamiętywanie różnych słów czy liczb, ale również rozwijanie cierpliwości i odpowiedniej refleksji nad sytuacjami uważane jest za ważne w zachowaniu funkcji poznawczych. Pamięć Sama pamięć może być zlokalizowana w hipokampie, gdzie, ze względu na ćwiczenie pamięci, tworzą się połączenia synaptyczne i gdzie zachodzi proliferacja neuronów. Pamięć stale dokonuje selekcji informacji tak, że tylko ważne wydarzenia (potwierdzone ładunkiem emocjonalnym) zostają zachowane. Pozytywne działanie emocji jest oczywiste, gdyż w przypadku ludzi starszych cierpiących na utratę pamięci, depresję i brak mechanizmów doceniania siebie działa jak podświadomy, samodestrukcyjny proces. Jak wspomniano powyżej, procesy pamięciowe działają jako sieć, która może być zlokalizowana w różnych częściach mózgu. Odkryto na przykład, że operacje matematyczne aktywuje 20 różnych loci, choć podstawowa matematyka oparta jest jedynie na dodawaniu. Ze względu na wieloośrodkową lokalizację, istnieje duża szansa na to, że różne bodźce będą na siebie wzajemnie oddziaływały. Podobnie, wykorzystywanie wszystkich sześciu zmysłów jest najlepszym sposobem na poprawę pamięci. Większość ludzi to typ wzrokowca, mniej jest słuchowców. Te zmysły dopełnia i intensyfikuje zapach, smak i emocje. Łączenie różnych typów wrażeń: kolorów, głosów, zapachów, emocji z fragmentami pamięci jest dobrym sposobem na polepszenie pamięci. Aby ułatwić sobie myślenie, tworzymy wzory, łatwiej zachowujemy te wspomnienia, które pasują do wzoru, a zapominamy te, które do wzoru nie pasują. Istnieje coraz więcej dowodów na to, że ludzie, którzy regularnie ćwiczą, tracą pamięć wolniej niż inni. Może to być spowodowane zwiększonym krążeniem pomiędzy półkulami mózgu, jego dotlenieniem, ale może być również konsekwencją układów sieciowych w mózgu. Pamięć można podzielić ze względu na różne jej aspekty: A. B. 1. pamięć biegła, wykorzysywana t do pozyskiwania nowych informacji. Ten rodzaj pamięci jest najbardziej podatny na starzenie się. 2. pamięć krystaliczna czy pamięć przechowywania, gdzie przechowywane są stare wspomnienia. Ten rodzaj pamięci zachowuje się stosunkowo dobrze, pomimo starzenia się. 1. Pamięć krótkotrwała. Ma dość małą pojemność. Niektórzy autorzy podają, ż ta część nie jest w stanie zachować więcej niż 7 jednostek informacji w jednym jednocześnie (numer telefonu). Ta pamięć robocza jest zlokalizowana na granicy płatu czołowego i ciemieniowego, blisko miejsca uwagi i świadomości. 33

34 Stąd istnieje między nimi kilka połączeń czy węzłów. W pamięci roboczej informacje są również przechowywane i przygotowywane. Informacje, które wchodzą do pamięci krótkotrwałej albo wygasają, albo, jeśli informacje zostają potwierdzone, wchodzą do pamięci długotrwałej. Mapy mentalne i orientacja związane są z hipokampem. 2. Pamięć długotrwała. Tu przechowywane są stare wspomnienia, dlatego starsi ludzie pamiętają odległe wydarzenia, ale zapominają nowe informacje. Pamięć długotrwała uważana jest za pamięć chemiczną i składa się z: Pamięci epizodycznej, która zachowuje wydarzenia naszego życia, nasze osobiste doświadczenia w czasie i przestrzeni. Pamięci semantycznej, która zachowuje wiedzę ogólną ze świata i naszego otoczenia. Metapamięci, która zachowuje wiedzę, że wiemy. Pamięci prospektywnej, która składa się z naszych planów na przyszłość. M etody służące zachowaniu pamięci: Osoba roztargniona powinna robić listy zadań do wykon ania. Ma to dwojaki wpływ na pamięć: 1. Ciągłe myślenie o problemie pomaga stabilizować cykle pamięci. 2. Poprzez stanie się rutyną, zadanie (grupa informacji) przesuwa się do głębszych części mózgu. W ten sposób pamięć ro bocza potrafi pamięć poradzić sobie z nowymi informacjami. Metoda Alaina S. Browna: budowanie pamięci i zachowywanie pamięci składa się z jednostek. Są to: uwaga, powtórzenie, skojarzenie i zachowanie. Człowiek musi zwrócić uwagę na zadanie, które powinno zostać zapamiętane, skojarzone z pewnymi informacjami, które już są przechowywane, czasami powinno to zostać powtórzone, a następnie od czasu do czasu odświeżone. Bierne powtarzanie nie pomaga zachowaniu, bardziej efektywne jest aktywne przywoływanie. Metoda neurobiczna: Nowoczesna metoda utrzymywania świeżości pamięci. Oparta jest na sieciowej strukturze pamięci. Metoda ta potwierdza połączenia pomiędzy różnymi loci poprzez wykorzystanie zmiennych impulsów poprzez zmienne doznania. Wykorzystuje możliwości usprawnienia połączeń pomiędzy korą, układem limbicznym i hipokampem. Kombinacja różnych, dziwnych informacji, wolne skojarzenia (burza mózgu) stosunkowo dobrze rozwijają węzły neuronowe, podczas gdy bierne czynności (oglądanie TV, rutynowe ćwiczenia) wcale nie pomagają. Medytacja. Wydaje się czynnością bierną. W międzyczasie mózg zajęty jest przetwarzaniem informacji wewnętrznej i recepcją informacji poniżej poziomu progowego. Przy medytacji, mózg działa na niskiej częstotliwości fali, zwanej falą alfa. Można wyróżnić trzy typy medytacji: 34

35 MINDWELLNESS PROJECT: Improvement Learning Capacities and Mental Health 1. Medytacj a orientalna charakteryzuje się bierną nadmierną utratą składników ustroju recepcją. 2. Trening autogeniczny, człowiek próbuje koncentrować się na zmianie funkcji or ganu wewnętrznego i na regulacji wegetatywnego układu nerwowego. 3. Kontrola umysłu. Wykorzystujemy fale alfa do osiągnięcia różnych celów przy wykorzystaniu mózgu. of Rysunek 3.4. Porównanie Źródło: Alex Hankey. Studies of Advanced Stages of Meditation in the Tibetan Buddhist and Vedic Traditions. I:A Comparison of General Changes. ecam2006;3(4) str Badanie medytacji wykazało, że regularne ćwiczenie przedłużają życie i pobudzają funkcje mózgu. Rezonans magnetyczny wykazuje, że medytacja zwiększa czynność płatów ciemieniowych i czołowych. Wprowadzenie do testu sprawności poznawczej 21 Test Mindwellness online jest specjalnie przygotowanym testem, którego głównym celem nie jest pomiar zmian demencyjnych, ale ocena faktycznego stanu starzejącego się mózgu oraz obiektywny pomiar dynamicznej poprawy w ciągu 4 6 tygodniowego treningu, a co za tym idzie potwierdzenie efektywności treningu. Badanie MWQ3 jest całkowicie obiektywnym, instrumentalnym pomiarem, który w szczególności potrafi 21 This test is available in tool. Languages: English, Spanish, German, Estonian, Polish, Danish, Hungarian and Italian. 35

36 zmierzyć ilość połączeń pomiędzy komórkami nerwowymi i określić operacyjną prędkość mózgu. Ta technologia jest bardzo użyteczna przy pomiarze stopnia demencji z powodu zaburzeń organizmu, stwardnienia tętniczek czy infekcji, i do wykrywania poprawy na wczesnym etapie. Demencja jest organiczną chorobą, która atakuje centralny system nerwowy, w szczególności mózg. Może być spowodowana degeneracją, arteriosklerozą czy infekcją. Przed testem należy wykluczyć poważne przypadki organicznej demencji, ponieważ w tych przypadkach nie ma nadziei na polepszenie i dlatego miałyby one negatywny wpływ na skuteczność i wyniki testu. Międzynarodowa literatura podaje, 10% ludzi powyżej roku cierpi na nieodwracalny spadek wydolności umysłowej. 20% ludzi w wieku 85 lat cierpi na demencję, tak jak co trzecia osoba w wieku lat 90. Jeśli istnieje takie podejrzenie, należy przeprowadzić 100 punktowy test MMMS+C przy pomocy psychologa klinicznego. Test taki daje więcej informacji o obecnym stanie pacjenta. Wynik testu powinien zostać przełożony na test MMSE. Takie osoby są wykluczone z projektu Mindwellness. W ich przypadku potrzebne jest specjalistyczne leczenie neuropsychiatryczne. Zgodnie z programem treningu, pacjentów z demencją organiczną należy wykluczyć z udziału w szkoleniu. Kolejnym krokiem jest przeprowadzenie pierwszego testu. Ci, którym to potrzebne, powinni mieć czas na poćwiczenie, gdyż nie wszyscy seniorzy są przyzwyczajeni do korzystania z komputera. Po teście online, należy wybrać członków grupy treningowej. Grupy powinny składać się z 10 do maksymalnie 15 osób, optymalna liczba uczestników 12. Czas trwania treningu to zwykle 4 6 tygodni. Podstawową koncepcją jest to, żeby w pierwszej części było 2 4, w drugiej 2 3, a w trzeciej 2 sesje na tydzień. Jeśli to możliwe, na początku mogą też być 4 spotkania na tydzień. Jedno spotkanie powinno trwać co najmniej 1, 5 2 godzin. W pierwszej części, uczestnicy mówią o sobie, o swojej przeszłości, o swoich marzeniach. Pierwsze spotkanie powinno zawierać gry i zabawy, które zostały wcześniej wybrane przez trenera albo przez uczestników. Grupę należy podzielić na 4 5 osobowe podgrupy, taki podział wzmacnia spójność. Ponadto duch współzawodnictwa prowadzi to lepszego funkcjonowania mózgu, a nowe zadania szybko pomagają reprodukować dendryty mózgu, połączenia pomiędzy komórkami nerwowymi. Zadania natury towarzyskiej, poczucie sukcesu pomaga uczestnikom odzyskać poczucie własnej wartości utraconej w wyniku zmniejszonych zdolności mózgu. Test online należy powtórzyć po 6 tygodniowym szkoleniu. W przypadku szkolenia zakończonego sukcesem poprawa będzie widoczna w czasie trwania testu, będą również lepsze wyniki punktowe. Tam gdzie to możliwe, powinno się podtrzymywać kontakty pomiędzy uczestnikami, na przykład poprzez wykorzystanie komunikatora internetowego, co daje szansę na przyszłą współpracę. Treningi powinny być prowadzone przez organizacje pozarządowe pracujące z emerytami, jak również przez kierowników domów pogodnej starości, klubów seniorów. Każdego przedstawiciela każdej wymienionej organizacji w każdym kraju należy przeszkolić w zakresie metody i jej praktycznego zastosowania. 36

37 Cel możliwości terapii grupowej w zapobieganiu demencji i poprawie stanu obecnego : Rozwijanie poczucia przynależności do społeczności Rozwijanie działań grupowych (gier etc.), w celu stworzenia możliwości poczucia sukcesu intelektualnego we wspólnocie Okazja do wspólnych doświadczeń Tworzenie kontaktów międzyludzkich Pomiar i badanie powodzenia terapii grupowej Efektywność terapii indywidualnej i grupowej można ocenić za pomocą werbalnych i niewerbalnych testów na inteligencję, kwestionariuszy osobowości i testów. Testy na inteligencję: Test MMSE: na początku terapii, ocena stanu obecnego. Zmodyfikowany skrócony formularz badania stanu umysłowego: na początku terapii, ocena stanu obecnego. Test RAVENA: test niewerbalny, który bada umiejętności logiczne, znajdowania istoty rzeczy i percepcyjne. Tes t ten można powtarzać co tydzień, a wyniki można odnieść do efektywności leczenia. MAWI (test inteligencji Wechslera) służy w szczególności do pomiaru PQ (praktycznego ilorazu inteligencji). OTIS I., II. test: kwestionariusz ocenia stan nabytej wiedzy werbalnej i umiejętności logicznych. W przypadku testów na inteligencję, werbalne i niewerbalne części należy oceniać co tydzień, naprzemiennie. Badania osobowości Kwestionariusz MMPI na początku i na końcu terapii. Kwestionariusz pokazuje ogólny stan pacjenta przechodzącego psychoterapię. Opracowany przez nas test oparty jest na pytaniach MAWI dotyczących pamięci krótkotrwałej jako zmiennej zależnej od wieku i częściowo na zadaniach zmodyfikowanego testu skróconego formularza badania stanu umysłowego, który bada funkcję płata czołowego. Test ten jest testem online, wykonywanym przez uczestników terapii grupowej w pliku komputerowym. Uczestnicy mogą potem sprawdzić wyniki testu i stan swojego umysłu. Test online również w terapii grupowej można stosować głównie w stosunku do ludzi, którzy jeszcze nie cierpią na demencję spowodowaną wiekiem, ale chcieliby jej zapobiegać poprzez zwracanie uwagi na mogące się pojawić znaki ostrzegawcze. 37

38 Test ten można powtarzać co tydzień co dwa tygodnie, a wyniki odnosić do efektywności terapii grupowej. 38

39 PRAKTYCZNA CZĘŚĆ PODRĘCZNIKA 39

40 MINDWELLNESS PROJECT: Improvement Learning Capacities and Mental Health of 40

41 AKTYWNE STARZENIE SIĘ STUDIA PRZYPADKU 4.1. Wprowadzenie do praktycznej części podręcznika W celu integracji aktywnego starzenia się z wynikami projektu MindWellness, partnerzy zbadali wybrane praktyki i działania na poziomie regionalnym, narodowym i europejskim. Ta praktyczna część podręcznika ma na celu przedstawienie działań, które zainspirowały partnerów projektu do opracowania narzędzia szkoleniowego i przygotowania projektu. Profesjonaliści pracujący z seniorami jako trenerzy i/lub osoby wspomagające tę edukację mogą wykorzystać pokazane przykłady jako pomoc przy przygotowaniu oraz realizacji kursów czy programów dla osób starszych lub jako wskazówki uzupełniające. Po pierwsze i najważniejsze w części praktycznej podręcznika, przedstawiono projekty europejskie, podobnie jak MindWellness, zajmujące się kwestią aktywnego starzenia się w Europie. Większość tych projektów jest finansowana przez Komisję Europejską lub inną administrację publiczną. Są to propozycje pionierskie w dziedzinie aktywnego starzenia i można je potraktować jako najlepsze praktyki w integrowaniu koncepcji aktywnego starzenia się z działaniami takimi jak: edukacja, migracja, praca wolontariuszy, procesy aktywnego uczestnictwa, etc. Po drugie, w podręczniku przedstawiono studia przypadku i przykłady działań w zakresie aktywnego starzenia się w aspekcie fizycznym, społecznym i edukacyjnym. Większość z tych praktyk znalazła zastosowanie w narzędziu szkoleniowym MindWellness jako zalecenia do uzupełnienia ćwiczeń aktywizacji mózgu zawartych w programie. 41

42 4.2. Europejskie projekty dotyczące aktywnego starzenia się Senior citizens participate in creating their lives (SAGE) Seniorzy uczestniczą w kreowaniu swego życia Projekt SAGE był projektem dwuletnim ( ), finansowanym z programu Leonardo da Vinci II. Jego celem było stworzenie specjalnego materiału szkoleniowego dla ludzi (głównie 50+) pracujących z seniorami lub dla seniorów w różnych sektorach usługowych, po to by umożliwić im opracowanie i realizację tzw. projektów partycypacyjnych. W projekcie tym partcypacja" oznacza, że ludzie objęci poszczególnymi działaniami faktycznie uczestniczą w procesach planowania politycznego, społecznego i w procesach decyzyjnych związanych z tymi działaniami, co ma na celu szersze zaangażowanie opinii publicznej oraz osób, których te działania dotyczą. Podejmując się roli osób wspomagających realizatorzy projektu próbują, z jednej strony, tworzyć struktury i możliwości pomagające seniorom uczestniczyć w procesach planowania i procesach decyzyjnych dotyczących usług dla seniorów, a z drugiej strony, próbują być mediatorami pomiędzy różnymi grupami interesów. Partycypacja obejmuje aktywne obywatelstwo i konsultacje, prowadzące do wzmocnienia poszczególnych osób. Promuje klimat, w którym zmiana wyraża życzenia ludzi i wzmacnia spójność społeczną i gospodarczą. Więcej informacji o projekcie znaleźć można na stronie eu.com/ 22. Active Ageing of Migrant Elders across Europe (AAMEE) Aktywne starzenie się seniorów migrantów w Europie Projekt AAMEE ( ) skupiał się na promocji aktywnego starzenia się i na społecznej, kulturowej i ekonomicznej integracji seniorów migrantów i przedstawicieli mniejszości etnicznych, podkreślając działania wolontariuszy i powstawanie nowych, kulturowo wrażliwych produktów i usług w dziedzinie, na przykład, mieszkalnictwa, opieki, edukacji, czasu wolnego, kultury i marketingu. Projekt był realizowany na podstawie pewnego zestawu działań praktycznych i podstaw naukowych, przy zastosowaniu różnych podejść badawczych. Projekt Aktywne starzenie się migrantów seniorów w Europie był promowany przez Ministerstwo Spraw Międzypokoleniowych, Rodziny, Kobiet i Integracji Kraju Związkowego Północnej Nadrenii Westfalii (Niemcy) oraz Dyrektoriat Generalny ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans. Więcej informacji o projekcie znaleźć można na stronie 22 Informacje dostępne w języku angielskim. 23 Informacje dostępne w języku angielskim, francuskim, niemieckim, węgierskim, polskim i duńskim 42

43 Projekt ELLA MINDWELLNESS PROJECT: Improvement Learning Capacities and Mental Health of Projekt ELLA ( ) rozwinął koncepcję edukacyjnych wolontariuszy w edukację mediatorów" pracujących z hospitalizowanymi seniorami. Koncepcja była oparta na intelektualnym pojęciu, które nie definiuje uczenia się seniorów" jako wzrostu wiedzy i kompetencji, ale jako szkolenie ustawiczne" dla seniorów i wolontariuszy, z którymi się spotykają. Koncepcja obejmuje modułowo zbudowane curriculum i praktyczne wskazówki. Produkty te skupiają się n a organizacjach, które kwalifikują wolontariuszy, kierują ich do domów pogodnej starości i wspierają ich w pracy. Koncepcję tę d opełnia certyfikat, służący ogólnoeuropejskiej transparentności i porównywalności treści szkoleniowych i zdobytych kwalifikacji. Przygotowane produkty zostały przetestowane przez partnerów projektu i opublikowane w około dwudziestu państwach członkowskich. Projekt był finansowany przez UE, poprzez fundusze programu Sokrates i realizowany w latach Więcej informacji o projekcie znaleźć można na stronie 24 From Isolation to Inclusion (i2i) Od izolacji do włączenia Projekt ten skupiał się na identyfikacji i poprawie działań, które umożliwiają grupom zagrożonym wielowymiarowym ryzykiem społecznego wykluczenia pełne uczestnictwo w życiu społeczności. Projekt koncentrował się głównie na wzmocnieniu inicjatyw seniorów dla seniorów i na zakładaniu sieci wsparcia dla takich inicjatyw. Jednym z głównych produktów działań wszystkich regionów partnerskich projektu i2ibyło opracowanie regionalnych planów działania ( project.net/rap.php). Aby pomóc ludziom i społecznościom pracującym nad lub zainteresowanym regionalnymi planami działania, partnerzy projektu napisali Wytyczne do działania. Na podstawie doświadczenia zdobytego w trakcie realizacji projektu powstał podręcznik, który można ściągnąć ze strony internetowej, i którego celem jest pokazanie jak taki plan działania można rozwinąć w regionalnym otoczeniu. Więcej informacji o projekcie znaleźć można na stronie project.net 25 Learning a response to ageing (LARA) Uczenie się odpowiedź na starzenie się Projekt LARA (kontynuacja projektów LISA i LENA, które dotyczyły tworzenia i podtrzymywania efektywnego uczenia się u ludzi starszych) wykorzystuje doświadczenia poprzednich projektów do promocji postrzegania uczenia się jako kluczowego elementu aktywnego starzenia się. Zespoły projektu LARA tworzą program szkoleniowy dla pedagogów kształcenia dorosłych, który wskazuje związki pomiędzy uczeniem się a procesem starzenia oraz podaje praktyczne porady dotyczące uczenia się w grupie. 24 Informacje dostępne w języku angielskim i niemieckim 25 Informacje dostępne w języku angielskim 43

44 MINDWELLNESS PROJECT: Improvement Learning Capacities and Mental Health of Projekt chce wspierać pedagogów kształcenia dorosłych w przygotowaniu odpowiedzialnego nauczania i uczenia się. Dając czas na refleksję, zastanowienie się nad dobrymi praktykami w Europie, przegląd podejść do realiów starzenia się, możliwości samooceny profesjonalnych umiejętności i planu działania dla zdobycia nowych umiejętności, projekt przyczyni się do wzrostu kompetencji edukatorów edukacji dorosłych w krajach partnerskich i w Europie. Projekt rozpoczął się w grudniu 2008 r. i trwał będzie do listopada 2010 r. Więcej informacji o projekcie znaleźć można na stronie 26 Sustainable learning in the community (SLIC) Zrównoważone uczenie się w społeczności SLIC był projektem finansowanym przez Komisję Europejską w ramach programu GRUNDTVIG, trwającym od grudnia 2007 do stycznia Projekt SLIC zajmował się również kwestią narastającego procesu starzenia się społeczeństw i promocją aktywnego starzenia się. Celami projektu było wypracowanie nowych, praktycznych sposobów pomagania osobom starszym w ocenie swoich własnych umiejętności i doświadczeń oraz badanie nowych, potencjalnych możliwości uczenia się i angażowania w życie społeczności. Osiągnięto to poprzez wypracowanie innowacyjnego modelu warsztatów, opisanego w podręczniku. Projekt SLIC był koordynowany przez austriacki Czerwony Krzyż, a uczestnikami było dziewięć organizacji z sześciu krajów Austrii, Finlandii, Niemiec, Węgier, Włoch i Wielkiej Brytanii. Więcej informacji o projekcie znaleźć można na stronie on project.eu Informacje dostępne w języku angielskim 27 Informacje dostępne w języku angielskim, włoskim, węgierskim, fińskim i niderlandzkim 44

45 4.3. Przykłady działań aktywnego starzenia się W poniższy ch tabelach zamieszczono krótkie opisy przykładów działań aktywnego starzenia si ę w trzech kategoriach: Ćwiczenia fizyczne Działania społeczne Działania edukacyjne Większość z tych przykładów znalazła odbicie w narzędziu szkoleniowym MindWellness jako zalecenia do uzupełnienia ćwiczeń aktywizacji umysłu zawartych w programie. Ćwiczenia fizyczne e senior.eu w akcji (eng. e senior.eu in action) (Polska) Kategoria: Stymulacja lub ćwiczenie: Relacje społeczne, dobre samopoczucie Pa mięć, rozumowanie indukcyjne, fizyczne, język i podróże przetwarzanie, język, spr awność fizyczna Poziom stymulacji: Niski Wysoki Wymagane umiejętności obsługi Inne wymagane przygotowanie: komputera: czytanie i rozumienie tekstów, pisanie podstawowe wiadomości, dobra sprawność fizyczna, umiejętność współpracy z innymi Opis działania: Celem projektu e senior.eu w akcji jest integracja i pobudzenie aktywności członków klubu seniora na Politechnice Gdańskiej. Oferowane są warsztaty komputerowe z elementami e learningu. Seniorzy są zapraszani na spotkania na otwartym powietrzu, gdzie sprawdzana jest ich wiedza i umiejętności zdobyte na e kursach. Dostępne są następujące e kursy: ABC PC, kub l nordic walking, klub fitness, klub foto, klub nauki języka angielskiego, warsztaty e pocztówki. Praktyczny efekt szkolenia potwierdzony jest uczestnictwem seniorów w spotkaniach projektów partnerskich Sokrates Grundtvig. Podczas międzynarodowych spotkań seniorzy prezentują doświadczenia i umiejętności zdobyte w trakcie realizacji projektu e senior.eu w akcji". Korzyści w życiu codziennym: Uczenie i rozwijanie umiejętności komunikacyjnych w oparciu o internet, ćwiczenie komunikacji w języku angielskim i utrzymywanie sprawności fizycznej poprzez ćwiczenia fizyczne (kinezjoterapia, nordic walking). Więcej informacji znaleźć można na: senior.eu/ 28 h ttp://utw.moodle.pl/ Tekst dostępny w języku polskim, częściowo angielskim 29 Tekst dostępny w języku polskim, częściowo angielskim 45

46 Program zapobiegania zależ ności LA CAIXA (Hiszpania) Kategoria: Ćwiczenia umysłowe, fizyczne i dotyczące Stymulacja lub ćwiczenie: Zmysły, pamięć, język i ciało zmysłów Poziom stymulacji: Niski Wysoki Wymagane umiejętności obsługi komputera: Nie są konieczne, choć dostarczane są płyty DVD aby umożliwić oglądanie ćwiczeń w domu Inne wymagane przygotowanie: Ćwiczenia elastyczności i zwinności nie wymagają określonego poziomu sprawności fizycznej Opis działania: Jest to inicjatywa podjęta w ramach pracy socjalnej hiszpańskiego banku oszczędnościowego La Caixa, we współpracy z kilkoma agencjami administracji publicznej. Jest to program zapobiegania zależności od innych adresowany jest do ludzi powyżej 50 roku życia chcących zapobiegać takim sytuacjom. Nauka realizowana jest poprzez uczestnictwo w warsztatach. Warsztaty te odbywają się w kilku miastach Hiszpanii, a dokładnie w ośrodkach społeczno kulturalnych. W ramach warsztatów organizowane są różne działania mające na celu utrzymanie mobilności, percepcji, zachowanie pamięci; ale również w celu usprawnienia tych umiejętności. Warsztaty prowadzone są przez pracowników socjalnych wyspecjalizowanych w sprawach zdrowia, którzy przygotowują ćwiczenia i potrafią dostosować je do stanu zdrowia konkretnej osoby. Po zakończeniu warsztatów, uczestnicy mogą kontynuować ćwiczenia korzystając z darmowego przewodnika i płyty DVD. Korzyści w życiu codziennym: Utrzymanie i poprawa zdolności fizycznych i umysłowych, również osobistej autonomii i kontaktów społecznych poprzez pracę w grupach. Więcej informacji znaleźć można na: h ttp://obrasocial.lacaixa.es/personasdependientes/prevenciondependencia_es.html 30 Trasy trekkingowe w Castile La Mancha (Hiszpania) Kategoria: Stymulacja lub ćwiczenie: Ćwiczenia fizyczne w grupie Mobilność, ćwiczenia fizyczne i k ontakty towarzyskie Poziom stymulacji: Niski Wysoki Wymagane umiejętności obsługi Inne wymagane przygotowanie: komputera: Normalne uprawianie trekkingu i średnia Nie są wymagane kondycja fizyczna. Opis działania: Działanie prowadzone jest przez konsorcjum Health and Welfare Counselling of the Government of the Region of Castile La Mancha (Doradztwo ds. Zdrowia i Dobrobytu) i Foundation for Culture and Sports (Fundacja na rzecz Kultury i Sportu), pozwala ludziom starszym poznawać okolice miejsc ich zamieszkania. Stowarzyszenia sportowe każdego regionu mają w programie trasy dla seniorów. 30 Tekst dostępny w języku hiszpańskim, angielskim, francuskim i niemieckim 46

47 Trasy maja przeciętnie 8 km, bez stromych zboczy. Czas trwania spaceru obejmuje obligatoryjne przerwy na posiłki oraz odpoczynek, a także inne społeczne i kulturalne działania uzupełniające. Korzyści w życiu codziennym: Utrzymanie i poprawa kondycji fizycznej ludzi starszych Wzmocnienie umiejętności społecznych i kulturalnych Więcej informacji znaleźć można na: Tekst dostępny w języku hiszpańskim 47

48 Działania społeczne Program wakacyjny i działań czasu wolnego dla seniorów Imserso (Hiszpania) Kategoria: Stymulacja lub ćwiczenie: Aktywny wypoczynek, kontakty Ciało (chodzenie, wycieczki) i umysł towarzyskie i dobre samopoczucie (wycieczki kulturalne i kontakty towarzyskie) fizyczne Poziom stymulacji: Niski Wysoki Wymagane umiejętności obsługi Inne wymagane przygotowanie: komputera: Do uczestniczenia w wycieczkach potrzebna Nie są wymagane jest podstawowa sprawność fizyczna Opis działania: Inicjatywa ta jest programem wakacyjnym dla niezależnych emerytów powyżej 65 roku życia (w niektórych przypadkach obejmuje ona również ludzi powyżej 55 roku życia), objętych programem akt ywne starzenie się IMSERSO (Instyt ut ds. Ludzi Starszych i Usług Socjalnych) rządu Hiszpanii. Inicjatywa ta, dobrze znana w Hiszpanii, stanowi dobry przykład działania na rzecz aktywnego starzenia się w Europie, zarówno z tego powodu, że korzysta z niej duża ilość obywateli jak i ze względu na ceny bardziej korzystne niż w przypadku ofert sektora prywatnego. Ponadto przyczynia się do utrzymania branży turystycznej w kraju, zważywszy, że większość działań przewidziana jest na czas poza sezonem (od października do czerwca). Rząd przewiduje, że z tego programu skorzysta ponad osób w sezonie (20% więcej niż w sezonie ). Rządowe dofinansowanie to 126 milionów Euro. Co więcej, osoby kwalifikujące się do tego rodzaju działań mogą w nich uczestniczyć razem ze swoimi partnerami, nawet jeśli ci nie są emerytami, lub razem ze swoimi dziećmi, jeśli te są niepełnosprawne. Są cztery rodzaje działań: Pobyty wypoczynkowe na wybrzeżu Wycieczki kulturalne w celu poznania historii i sztuki Hiszpanii Turystyka przyrodnicza, obejmująca trasy w malowniczych miejscach Wspomagane wymiany z seniorami z innych krajów Działalność wakacyjna obejmuje podróż, pełne wyżywienie, ubezpieczenie zbiorowe, usługi medyczne i program rozrywkowy. Ze względu na to, że jest to program socjalny, przy kwalifikacji brany jest pod uwagę dochód osób starających się o takie wyjazdy. Korzyści w życiu codziennym: Uczestnictwo ludzi w średnim wieku w tym programie i zajęcia turystyczne, w których uczestniczą, szczegól nie w miejscach o ciepłym klimacie przyczyniają się do poprawy jakości życia tych obywateli. Konkretne korzyści to: dobre samopoczucie fizyczne, mobilność fizyczna i ćwiczenia, stymulacja umysłowa, interakcje społeczne z ludźmi w tym samym wieku i ludźmi pracującymi w tym programie (ludźmi młodszymi), jak i z mieszkańcami miejsc, do których się udają. Więcej informacji znaleźć można na: Tekst dostępny w języku angielskim, hiszpańskim i francuskim 48

49 Kategoria: Dobrostan psychiczny i kontakty towarzyskie Wolontariat SECOT (Hiszpania) Stymulacja lub ćwiczenie: Zdolności psyc hiczne i społeczne Poziom stymulacji: Niski Wysoki Wymagane umiejętności obsługi Inne wymagane przygotowanie: komputera: Pisanie, czytanie, komunikacja ustna i W zależności od konkretnego zadania, umiejętności społeczne wymagane są podstawowe lub wysokie umiejętności obsługi komputera. Opis działania: Jest to biznesowa inicjatywa wolontariatu prowadzona przez stowarzyszenie non profit założone w roku 1989, działające jako organizacja pożytku publicznego w roku 1995: SECOT. Stowarzyszenie jest finansowane przez Koło Przedsiębiorców, Biznesową Akcję Społeczną i Hiszpańska Izbę Handlową. Wolontariuszami są seniorzy, wykwalifikowani profesjonaliści, w wieku emerytalnym, przed emerytalnym lub pracujący, którzy, całkiem altruistycznie chętnie oferują swoje doświadczenie i wiedzę w zarządzaniu biznesem każdemu zainteresowanemu i każdemu kto potrzebuje porady. Seniorzy d oradzają poufnie, analizując, stawiając diagnozę i proponując działania mające na celu rozwój biznesu. Działanie takie pozwala seniorom w wieku emerytalnym lub przed emerytalnym oferować swoje doświadczenie i wiedzę w zarządzaniu biznesem, pomaga tworzyć miejsca pracy, doradzać małym i średnim przedsiębiorstwom, i współpracować z podmiotami publicznymi i prywatnymi. Działania wolontariuszy obejmują: Pomoc i doradztwo młodym przedsiębiorcom, ludziom narażonym na wykluczenie społeczne lub trudności społeczne, małym firmom, organizacjom non profit, krajom w procesie rozwoju. Doradzanie agencjom rządowym i instytucjom finansowym. Promocję działań szkoleniowych i szkolenia zawodowo technicznego. Współpracę w programach na rzecz współpracy międzynarodowej na rzecz rozwoju. Prowadzenie badań i publikacje na tematy związane z wolontariatem, seniorami i aktywnym starzeniem się. SECOT liczy ponad 1100 członków, z których 900 wolontariuszy to seniorzy, pracujący w 39 delegaturach i biurach w całej Hiszpanii. Mają liczne porozumienia z ogólnokrajowymi i lokalnymi instytucjami i stowarzyszeniami. SECOT odbywa doroczne zgromadzenie i przygotowuje część swojej pracy doradczej on line. Korzyści w życiu codziennym: Głównie dwie: Utrzymanie i poprawa umiejętności i zdolności umysłowych. Umiejętności społeczne: komunikacja, szkolenie, praca w grupie. Więcej informacji znaleźć można na: Tekst dostępny w języku hiszpańskim 49

50 Działania edukacyjne Dojrzali do internetu edukacja seniorów w kontekście wielopokoleniowym Kategoria: Stymulacja lub ćwiczenie: Kontakty społeczne Pamięć, umiejętności komunikacyjne Poziom stymulacji: Niski Wysoki Wymagane umiejętności obsługi Inne wymagane przygotowanie: komputera: Własny komputer w domu Nie, zostaną nabyte w trakcie szkolenia Opis działania: Środowisko uczenia się zostało przygotowane w ramach projektu Sokrates ( Dojrzali do internetu ), który skupia ludzi młodych i seniorów po to by wzajemnie się od siebie uczyli. Seniorzy nabywają podstawowe umiejętności komputerowe potrzebne im do realizacji swoich zainteresowań (fotografia, bankowość internetowa, podróże, sprawy medyczne). Ludzie młodzi nabywają kompetencje społeczne przy organizacji i realizacji kursu (projekt obejmuje specjalne szkolenie do tych zadań). Działanie to zostało kilkakrotnie zrealizowane z powodzeniem, a ze względu na międzynarodowe partnerstwo również w różnych krajach europejskich (Bułgaria, Finlandia, Niemcy, Hiszpania). Korzyści w życiu codziennym: Międzypokoleniowy kontakt dla celów komunikacji, wzajemnego zrozumienia i wsparcia. Zdobycie ważnych umiejętności umożliwiających korzystania z internetu i komputera dla celów wybranych przez seniorów. Motywujący sposób poprawy sprawności umysłowej. Więcej informacji znaleźć można na: 34 Kategoria: Kontakty społeczne Uczenie się języków obcych Stymulacja lub ćwiczenie: Pamięć, umiejętności komunikacyjne Poziom stymulacji: Niski Wysoki Wymagane umiejętności obsługi Inne wymagane przygotowanie: komputera: Nie wymagane Nie obowiązkowe, ale pomocne Opis działania: Akademia Seniorów i Centrum Edukacji Dorosłych oferują kursy języków obcych dla seniorów. Szczególnie motywujące jest to, że kurs przygotowuje do wspólnej podróży. Treści nauczania związane są z podstawowymi umiejętnościami komunikacyjnymi dotyczącymi pobytu w hotelu, pytania o drogę, podawania i prośby o informacje o sobie, etc. Oferta obejmuje również informacje kulturalne. Uczestnicy otrzymują linki do stron internetowych z dodatkowymi ćwiczeniami. Seniorzy uczestnicy kursu przygotowują informacje (ze stron internetowych) i przekazują je innym uczącym się. 34 Tekst dostępny w języku angielskim, hiszpańskim, francuskim, polskim I innych językach 50

51 Korzyści w życiu codziennym: Uczenie się i porozumiewanie się w językach obcych promuje następujące procesy: ogólna zdolność uczenia się kreatywność elastyczność umysłu Ludzie, którzy mówią więcej niż jednym językiem, poprawiają kompetencje interpersonalne i komunikacyjne i są lepiej chronieni przed demencją. Komunikowanie się z ludźmi na całym świecie, czytanie zagranicznych stron internetowych, rozumienie tekstów piosenek ulubionego piosenkarza, podręcznika na CD, fizyczne i umysłowe podróże zagraniczne Więcej informacji znaleźć można na: learning advisor.com/learning a język for travel.html 35 strona zawiera wiele informacji i cennych wskazówek, można nawet znaleźć linki i oferty w najróżniejszych językach od bengalskiego, poprzez angielski do wietnamskiego! BBC oferuje bardzo atrakcyjne kursy i ćwiczenia na doskonalenie języka angielskiego lab.com/index.htm37 Na tej stronie można znaleźć dużo ćwiczeń sprawdzające słuch. Click on Granny [Kliknij na Babcia], (Węgry) Kategoria: Stymulacja lub ćwiczenie: ICT technologia komunikacyjno informacyjna Komputery Umiejętność obsługi komputera ICT technologia komunikacyjno informacyjna) Poziom stymulacji: Niski Wysoki Wymagane umiejętności obsługi Inne wymagane przygotowanie: komputera: Nie wymagane Uczestnicy będą je nabywać Opis działania: Program Click on Granny rozpoczął się w roku 2002 i był kilkakrotnie realizowany z dużym powodzeniem. Celem tej inicjatywy jest pomoc ludziom starszym w dotrzymaniu kroku nowym technologiom w celu zdobycia umiejętności korzystania z internetu i orientacji, do czego może najlepiej służyć. Ponieważ uczestnicy nigdy przedtem nie mieli kontaktu z komputerem, kurs zaczynał się od spraw bardzo podstawowych (np. jak włączyć i wyłączyć komputer, jak używać myszki komputerowej, etc.) a jedynym celem było nauczenie uczestników korzystania z internetu i poczty elektronicznej. Cały kurs trwa 25 godzin, odbywa się dwa razy w tygodniu, przez trzy tygodnie. Program rozpoczął się jako inicjatywa lokalna, ale po kilku latach, i po znalezieniu finansowania, bardzo się rozrósł, a kursy są organizowane w różnych miejscach w Budapeszcie, w innych miastach i na wsiach. Dzięki Unii Europejskiej, 2 projekty Grundtvig są organizowane również na Słowacji i w Rumunii, w Komarno i Csíkszereda. Tak więc teraz program jest realizowany transnarodowo. Metoda, z której korzysta program została opracowana przez Centrum Środowiskowe w Budapeszcie. Polega ona na robieniu szybkich postępów, dużej ilości ćwiczeń z mnóstwem powtórzeń. 35 i 36 Tekst dostępny w języku angielskim 37 Tekst dostępny w języku angielskim 51

52 Po ukończeniu kursu, dla zainteresowanych istnieje możliwość zapisania się do klubu, gdzie prowadzone są regularne kursy na interesujące uczestników tematy (np. Jak korzystać z bankowości internetowej, jak zgrywać zdjęcia z aparatu fotograficznego, etc). Kursy te są darmowe, jeśli prowadzone są przez wolontariuszy lub za symboliczną opłatą (ok. 1 EURO) jeśli są prowadzone przez nauczyciela. Korzyści w życiu codziennym: Nabycie podstawowych umiejętności ICT, takich jak korzystanie z komputera, surfowanie po internecie, pisanie e maili, nawiązywanie kontaktów przez internet albo po zakończeniu kursu z innymi jego współuczestnikami. Więcej informacji znaleźć można na: Budapest Cultural Centre Tekst dostępny w języku angielskim i węgierskim 52

53 ĆWICZENIA UMYSŁU 5.1. Wstęp Ta część podręcznika zawiera ćwiczenia praktyczne, po dwa dla każdego z procesów: pamięć, rozumowanie indukcyjne, prędkość przetwarzania i inne. Profesjonaliści pracujący z ludźmi starszymi mogą wykorzystać te przykłady jako uzupełnienie i pomoc w przygotowaniu kursów i programów Pamięć Metoda loci Ta metoda zapamiętywania wywodzi się ze starożytnej Grecji i oparta jest na lokalizacji i wyobraźni/wykorzystywaniu skojarzeń. Pomaga tworzyć silne połączenia pomiędzy nimi i organizuje każdy element, który należy zapamiętać, w tym również kolejność jego występowania. Wykorzystuje fakt, że nasza pamięć przestrzenna (pamięć gdzie rzeczy się znajdują) jest zwykle znacznie lepsza niż inne rodzaje pamięci. Na przykład, zapytani o to, ile filiżanek do espresso posiadamy, zwykle skanujemy szafkę w naszej kuchni (nasza trasa wzrokowa). Metoda loci wykorzystuje tę naturalną tendencję. Z metody tej korzysta większość mistrzów pamięci dokonując pozornie cudownych wyczynów pamięci. Techniki szybkiego zapamiętywania działają w następujący sposób: Najpierw człowiek wybiera dobrze sobie znaną drogę, następnie w swojej wyobraźni, łączy przedmioty, które chce zapamiętać z miejscami wzdłuż tej drogi (nie muszą się tam znajdować!). Miejsce, które człowiek chce wybrać może znajdować się na naszej drodze do pracy lub w domu: przy wejściu, w korytarzu, w kuchni lub na chodniku przed domem, na rogu ulicy, w sklepie spożywczym, etc. Zaletą tej drogi jest to, że wzdłuż niej człowiek może wybrać tyle punktów, ile rzeczy chce zapamiętać. Następnie łączymy rzeczy, które chcemy zapamiętać z miejscami na naszej drodze możliwie najwyraźniejszym obrazem. Wyobraźmy sobie, że ktoś chce zapamiętać to co musi zrobić na urodziny wnuka: napisać przemowę, kupić kwiaty, upiec ciasto etc. Jeśli chodzi o napisanie przemowy, osoba ta może wyobrazić sobie siebie siedzącą na podłodze w drzwiach wejściowych z kartką papieru i ołówkiem w ręku. Jeśli chodzi o kupno kwiatów, osoba taka może wyobrazić 53

54 sobie schody wówczas byłyby ładnie udekorowane i wspaniale by pachniało! I tak dalej. Mając w pamięci takie obrazy, osoba taka je trwale zapamięta odbywając podróż, po drodze sprawdzając czy rzeczy są na swoich miejscach. Kiedy osoba taka chce wykorzystać te fiszki/oznaczenia miejsca musi skojarzyć rzecz czy przedmiot, który musi zapamiętać w możliwie najbardziej wyrazisty sposób. Do tego celu powinna ona wykorzystać wszystkie swoje zmysły, gdyż im wyrazistsze obrazy, tym łatwiej je utrwalić w naszej pamięci. Istotą tej metody jest ciąg miejsc stworzony w umyśle służący jako zakładki pamięci. Po poznaniu zakładek pamięci, człowiek powinien wykorzystywać je do maksimum (należy zapoznać się z tą techniką, ćwiczyć regularnie technika ta staje się szybko drugą naturą człowieka). Możemy rozpocząć ćwiczenie od 10 elementów (w zależności od zdolności grupy) i szybko zwiększyć tę liczbę do 16 czy 20 lub więcej. Przy wprowadzaniu techniki loci, trener może rozpocząć od zabrania uczestników na prawdziwy spacer. Dla przykładu, rozpocznijmy o d biurka trenera. Tutaj wszyscy mamy skojarzenie z małpką; potem idziemy do drzwi i umieszczamy tam zdjęcie baobabu. Ważne!: W trakcie pierwszej sesji treningowej, w każdym miejscu rozmawiamy o możliwych skojarzeniach rzeczy z miejscem, następnie, po kilku ćwiczeniach, idziemy dalej i zawieszamy obrazki, ale milcząco, tylko w naszej wyobraźni. Następnie, wydłużając naszą trasę i umieszczając różne obrazki/rzeczy, wracamy do sali i prosimy uczestników by zapisali rzeczy, które nadal pamiętają. W celu wykonania tego zadania z powodzeniem, każdy powinien wrócić do punktu wyjścia (w naszym przykładzie było to biurko trenera) w naszej wyobraźni, w idealnej sytuacji, uczestnicy powinny pamiętać małpkę, i tak dalej Bez systemu zakładek, większość ludzi będzie starała się zapamiętać więcej niż 7 do 10 rzeczy. Jednak dzięki wzmocnieniu i przy pomocy tej techniki zapamiętywania, powinni być w stanie nie tylko wszystko łatwo zapamiętać, ale również zapamiętać dodatkowe informacje, takie jak kolor małpki, kształt baobabu, tło, na którym się znajduje, etc. Ciekawym rozwiązaniem jest wykorzystanie metody nauczania komplementarnego. Poniżej przygotowano kilka slajdów do prezentacji w programie PowerPoint (ćwiczenia pamięci). Rysunek 5.1. Metoda loci 54

55 Gedächtnistraining ARIADNE Hess 2009 Stymulacja pierwotna Pamięć Typ Nauka poprzez zabawę Funkcja mentalna Fizyczne funkcje motoryczne Funkcje psychologiczn e Umiejętność obsługi komputera W zależności od metody (nauczanie komplementarne albo e learning) Umiejętność czytania i pisania W zależności od metody (nauczanie komplementarne albo e learning) Poziom angielskiego lub innego języka obcego Umiejętność współpracy Inne Poziom stymulacji Nowe związane z tym pomysły Wnioski Uczestnicy są zawsze dość zdziwieni jaki dobrze im idzie zapamiętywanie przy pomocy zakładek pamięci (podnosi ich poczucie własnej wartości oraz poczucie kontroli pamięci co również sprzyja sprawności umysłu!) Zapamiętywanie nazwisk i twarzy: Fotografie Po pierwsze, należy się upewnić, że dotarło do nas nazwisko osoby, której jesteśmy przedstawiani. Więc, jeśli nie słyszymy nazwiska wyraźnie, powinniśmy się nauczyć prosić o powtórzenie i samemu je wypowiedzieć po to, by zapadło nam w pamięć. Po 55

56 takim przedstawieniu, w rozmowie z nowopoznaną osobą należy używać jej nazwiska tak często jak uważamy za stosowne. Po drugie, następnie można wytworzyć wyraźne mentalne obrazy, dostatecznie silne skojarzone. Słysząc nazwisko, powinniśmy starać się stworzyć wizualne połączenie pomiędzy twarzą danej osoby a jej nazwiskiem. Jeśli, na przykład, nazwisko przedstawianej nam kobiety brzmi Biała a cera jest raczej blada, wówczas skojarzenie jest oczywiste. Niestety nie zawsze istnieje tak oczywiste połączenie, wtedy trzeba wykorzystać naszą wyobraźnię i kreatywność, żeby takie połączenie powstało. Oczywiście nie musi odpowiadać rzeczywistości czy być logiczne, czy nawet pochlebne im skojarzenie jest bardziej absurdalne, a tym samym, łatwiejsze do zapamiętania, tym lepiej. Na przykład, można wytworzyć sobie szybki obrazek jak z kreskówki osoby, której właśnie zostaliśmy przedstawieni i przerysować wyróżniające ją cechy (duże usta, długa szyja, małe oczy, etc.) Następnie powinniśmy znaleźć połączenie pomiędzy tą cechą a nazwiskiem. Po prostu łączymy twarz z nazwiskiem w najlepiej wpisujący się w pamięć obraz. Technikę tę można tak wyćwiczyć, że stanie się drugą naturą człowieka i będzie można znajdować pożyteczne skojarzenie w ułamku sekundy. Oto sposób w jaki możemy nauczyć się tej metody. Technikę tę można łatwo wyćwiczyć: należy po prostu wyciąć różne zdjęcia twarzy z czasopisma i dać każdemu z uczestników jedno zdjęcie (lub jedno na dwie osoby ). Należy nakleić nalepkę na zdjęcie i poprosić uczestników o znalezienie nazwiska dla osoby na zdjęciu (można również poprosić o zawód i hobby). Uczestnicy powinni to zapamiętać i przekazać swoje zdjęcie z nazwiskiem swojemu sąsiadowi (zgodnie z ruchem wskazówek zegara) i tak dalej. Aż do momentu, kiedy każdy zapamiętał każdą twarz i nazwisko na zdjęciu. Następnie trener zbiera zdjęcia i przenosi naklejki z nazwiskami na odwrotna stronę zdjęć (tak, żeby grupa tego nie widziała). Wreszcie, wszyscy wyobrażamy sobie, że pracujemy w recepcji dużego hotelu, i że przyjeżdżają nasi goście (osoby z fotografii). I oczywiście teraz każdy może powitać każdego gościa zwracając się do niego po nazwisku! Warto przygotować ćwiczenie w formule nauczania komplementarnego. Poniżej pokazano kilka slajdów prezentacji opracowanej w programie PowerPoint (ćwiczenia pamięci). Rysunek 5.2. Pamięć do nazwisk i twarzy Ćwiczenie pamięci Ćwiczenie Gedächtnistraining pamięci Kojarzymy nazwisko z twarzą Percepcja Powitanie Uwaga Poszukiwanie cechy Budowanie obrazu dla nazwiska Połączenie Frau Keiko Fuji ARIADNE Hess 2009 Przy objaśnianiu tej metody, możemy wykorzystać swoje własne nazwiska i zdjęcia. 56

57 Wnioski / Komentarze Ze względu na swoje doświadczenie, większość uczestników ma dużą motywację do opanowania tej techniki. Stymulacja pierwotna Pamięć Poziom stymulacji Nauka poprzez zabawę, ćwiczenie Typ Funkcja mentalna Akceptują wszystkich, nie dyskryminując nikogo Fizyczne funkcje motoryczne Akceptują wszystkich, nie dyskryminując nikogo Funkcje psychologiczn e Akceptują wszystkich, nie dyskryminując nikogo Umiejętność obsługi komputera W zależności od metody (nauczanie komplementar ne albo e learning) Umiejętność czytania i pisania Czytanie skomplikowanych tekstów, pisanie W zależności od metody (nauczanie komplementarne albo e learning) Poziom angielskiego lub innego języka obcego Nie wymagany Umiejętność współpracy Nie, ale jest stymulowana Inne 57

58 5.3. Rozumowanie indukcyjne Wieże Hanoi Opis gry Zanim uczestnicy spróbują wykoncypować jak Egipcjanie budowali piramidy, niech sprawdzą swoje umiejętności rozwiązywania problemów przy pomocy tej gry. W tej grze, aby osiągnąć cel, uczestnicy muszą ułożyć kolorowe kółka na kołkach. Można przesunąć najwyżej położone kółko na każdym kołku na inny kołek, ale w danym momencie można przesunąć jedynie jedno kółko i nigdy nie można położyć większego kółka na mniejsze. Może się zdarzyć tak, że w jakimś momencie na jakimś kołku nie będzie żadnego kółka: na taki pust y kołek można przesunąć dowolne dostępne kółko. Wyćwiczona funkcja poznawcza Gra wymaga umiejętności rozwiązywania problemów, które odwołują się do funkcji wykonawczych mózgu. Należy zdefiniować strategię prowadząca do osiągnięcia pożądanego wyniku, obliczyć odpowiednie ruchy potrzebne do znalezienia rozwiązania w możliwie najkrótszym czasie, i zapamiętać zasady ćwiczenia. Trening w tego rodzaju myśleniu jest pomocny jako wskazówka do wykorzystania w innych sytuacjach wymagających rozwiązania problemu. Wykorzystywany przy tym obszar mózgu to kora przedczołowa, przednia część płata czołowego, ważnego z uwagi na wyższe funkcje poznawcze" i określenie osobowości. Korzyści w życiu codziennym Z funkcji wykonawczych korzysta się przy zarządzaniu czasem, planowaniu prezentacji czy opracowywaniu menu, opracowywaniu planu raportu czy nawet przy opiekowaniu się kilkorgiem dzieci jednocześnie. Przy codziennych zajęciach, często musimy budować strategię rozwiązania problemu. Opracowanie strategii obejmuje analizę celu, jaki chcemy osiągnąć, analizę kolejnych działań do wykonania, jak również wielu ograniczeń, które mogą utrudniać osiągnięcie celu. Musimy zatem ocenić przeszkody, wybrać metody oceny różnych ścieżek decyzyjnych, porównać efekty i kompromisy każdego kroku. Czasami znalezienie rozwiązania problemu jest łatwe, ale sami musimy określić strategię wygrania i poszczególne działania, jakie należy podjąć. 58

59 Rysunek 5.3. Wieże Hanoi Źródło: Happyneuron 2009 Twórcze myślenie zagadki Kreatywność. Co nam przywodzi na myśl? Już sama próba odpowiedzi na to pytanie wymaga od ludzi kreatywności na pewnym poziomie. Za każdym razem kiedy stawia się przed nami wyzwanie i wymaga się od nas odpowiedzi, sprawdzana jest nasza kreatywność. Kreatywność nie jest domeną wyłącznie szalonych artystów, nawet jeśli normalni ludzie nigdy nie przeciągają swojej kreatywności do punktu, w którym wkładają owcę do formaldehydu i w wyniku tego stają się bogaci, w tym wypadku sporo można mówić o tym jak usprawnić ich kreatywność. Tak jak w przypadku wielu innych rzeczy w życiu, bycie człowiekiem bardziej twórczym można wytrenować. A jaki jest inny na to sposób niż wykorzystanie zagadek w celu usprawnienia przepływu fluidów mentalnych? Jedna z prostych zagadek polega na tym, żeby popatrzeć na pomieszczenie, w którym się znajdujemy i wyobrazić sobie, że jest tam jakiś ciemny sekret ukryty za jakimś przedmiotem, na którym się skupiamy. Co to za sekret i, co ważniejsze, co to jest? Kiedy już mamy odpowiedź, klepnijmy się w plecy (lub niech zrobi to wyobrażony sobie przez nas przyjaciel), jako, że właśnie pokazaliśmy, że jesteśmy twórczy! 59

60 Oto następna twórcza zagadka. Wymaga nieco rysowania, ale nie trzeba być artystą, żeby to zrobić! Należy wziąć czystą kartkę papieru i narysować na niej kwadrat. Następnie należy narysować obrazek na środku, u dołu narysowanego kwadratu. Teraz należy zapytać siebie samego co się stanie gdyby człowieczek miał wyskoczyć w powietrze. Ludzie prawdopodobnie znajdą rozwiązanie natychmiast, ale istnieje co najmniej jeszcze jedna opcja. Przychodzi taki moment, że ludziom wyczerpują się pomysły. Ta zagadka miała na celu pokazanie głównych barier kreatywności to znaczy, założeń! Uczestnicy widzą, że większość ludzi zakłada, że człowiek jest w swoim naturalnym i znanym nam otoczeniu, na ziemi, i dlatego zakładają, że kiedy wyskakuje w powietrze, to kiedyś spadnie z powrotem na ziemię z powodu przyciągania ziemskiego. Jednak człowiek ten znajduje się w pustym kwadracie, i nic wokół niego nie ma. Chyba, że znajduje się w pustym i wyściełanym gąbką pokoju, może przecież pływać w przestrzeni i tym samym nie może skakać, lub może się znajdować na krawędzi stacji kosmicznej lub na powierzchni księżyca, więc jeśli podskoczy, podskoczy dużo wyżej i będzie wracał dużo wolniej lub jeśli będzie rzeczywiście znajdował się w przestrzeni kosmicznej, będzie cały czas pływał!. Cała sprawa polega na tym, że nasz umysł często wypełnia się szczegółowymi informacjami o naszym otoczeniu i czyni założenia, ale aby być naprawdę twórczym, czasami musimy po prostu i uwolnić się od wszelkich założeń. Stymulacja pierwotna Rozumowanie indukcyjne Przetwarzanie Typ Ćwiczenie zabawa Funkcja mentalna Przestrzenna, wyobrażeniowa, społeczna i emocjonalna Fizyczne funkcje motoryczne Niskie Funkcje psychologiczne Wysokie Umiejętnoś ć obsługi komputera Nie wymagana Umiejętność czytania i pisania Poziom angielskiego lub innego języka obcego Umiejętność współpracy Zmienny Zmienny Opcjonalna Inne Poziom stymulacji Wysoki, takie zabawy są naprawdę pożyteczne w przełamywaniu rutynowego myślenia. Nowe związane z tym pomysły Naprawdę ważne, gdyż jest to tak bardzo odmienne od charakteru większości zamkniętych, logicznych zagadek. Wnioski Dodany wymiar społeczny oznacza, że ludzi można pobudzić gdy dzielą się swoją kreatywnością. Źródło recognition.php 60

61 5.4. Prędkość przetwarzania Labirynt Należy znaleźć wyjście odliczania). w określonym czasie (czas mierzony jest z boku, w formie Rysunek 5.4. Labirynt Źródło: Stymulacja pierwotna Przetwarzanie Typ Ćwiczenie Funkcja mentalna Rozwiązy wanie problemu Fizyczne funkcje motoryczne wysokie Funkcje psychologiczne żadne Umiejętność obsługi komputera Opcjonalna (gra może być online lub na papierze) Umiejętność czytania i pisania Nie wymagana Poziom angielskiego lub innego języka obcego Nie wymagany Umiejętność współpracy Nie wymagana Inne Poziom stymulacji Wysoki Nowe związane z tym pomysły Bardzo podstawowe ćwiczenie, może służyć jako zachęta Wnioski Często wykorzystywane w węgierskich klubach pamięci Źródło 61

62 Rysunek 5.5. Składanie przestrzennego pudełka Źródło: Wszystko, czego potrzebujesz by usprawnić swój umysł; Phillip J. Carter Random House Books, London Stymulacja pierwotna Przetwarzani e Poziom stymulacji Typ Zabawa Funkcja mentalna Przestrzenna świadomość 3D Fizyczne funkcje motoryczne niskie Funkcje psychologiczne niskie Umiejętność obsługi komputera Opcjonalna (gra może być online lub na papierze) Umiejętnoś ć czytania i pisania niska Poziom angielskiego lub innego języka obcego niski Umiejętnoś ć współpracy Żadna Nie wymagana Inne żadne Poziom stymulacji Umiarkowany Nowe związane z tym pomysły Każde pudełko można złożyć w ten sposób. Nawet inne kształty, np. piramidy Wnioski Dobre ćwiczenie przestrzenne Źródło Wszystko, czego potrzebujesz by usprawnić swój umysł; Phillip J. Carter Random House Books, London 62

63 5.5. Inne ćwiczenia Warsztaty malarskie Ta propozycja jest wynikiem działań, które pokazały znaczenie ekspresji artystycznej dla seniorów. W szczególności, działanie to skupia się na malowaniu i manipulowaniu materiałem plastycznym. Wartość twórczego działania polega na możliwości wytworzenia nowych relacji z otaczającym kontekstem, przedmiotami i przestrzenią (Franz Marc powiedział, że malowanie oznacza wyłanianie się w innym miejscu ) i na tworzeniu reakcji u innego malarza i u widzów. Dla seniorów, tak samo jak dla każdej innej grupy docelowej, malowanie oznacza wypróbowywanie nowych środków wyrażania, które leżą u podstaw różnych poziomów rozwoju motoryczno percepcyjnego, osobistego stylu, emocji. Malowanie również oznacza wypróbowywanie różnych technik, wypracowywanie obrazów i wykorzystywanie różnych materiałów i narzędzi. W trakcie warsztatów, uczestnicy mogą wybrać pracę indywidualną, w parach lub w małych grupach, wybierając swoje tematy i inspiracje, mogą wymieniać się doświadczeniami i dyskutować. Działanie to wspomaga istotne produkty w sensie oferty kulturalnej: organizowanie wystaw dzieł sztuki, zaangażowanie profesjonalnych malarzy (CEMEA od lat współpracuje z Promotrice delle Belle Arti of Turin) w sensie wymiany pomysłów i technik i spotkań dyskusyjnych wspierających uczestników i oceniających ich pracę. Warsztaty są przygotowywane w odniesieniu do działań w zakresie terapii sztuką, zgodnie z potrzebami uczestników. Dla każdego przykładu, proszę wziąć pod uwagę, skategoryzować i podać uwagi w następujących kwestiach: Stymulacja pierwotna Przetwarzanie Emocjonalna Typ Warsztaty malarskie Funkcja mentalna Fizyczne funkcje motoryczne Funkcje psychologiczne przeciętny przeciętny przeciętny Umiejętność obsługi komputera Nie wymagana Nie wymagana Umiejętność czytania i pisania Nie wymagana Poziom angielskiego lub innego języka obcego Umiejętność współpracy przeciętny Inne Zagadki obrazkowe Ćwiczenia związane z percepcją zmysłów Nasza pamięć silnie łączy się z percepcją zmysłów. Percepcja jest wbudowana w naszą pamięć i pozostawia engramy w różnych częściach mózgu, co oznacza, że musimy mieć pamięć słuchową, pamięć wzrokową i pamięć kojarzoną ze smakiem, zapachem i dotykiem. 63

64 Wszystkie te zmysły i odpowiadające im typy pamięci pomagają nam postrzegać i zdawać sobie sprawę z istnienia otaczającego nas świata. Następujące typy ćwiczeń zajmują się rozpoznawaniem wcześniej doświadczanej percepcji i odczuć z taką percepcją kojarzonych. W życiu codziennym, w większości przypadków postrzegamy zjawiska i rzeczy za pomocą więcej niż jednego zmysłu. Kiedy coś jemy, ma to wpływ nie tylko na smak, ale również na zmysł powonienia i wzroku. W ćwiczeniach jak te poniżej 39 uruchamiany jest tylko jeden zmysł, i widać, że nie można polegać na takiej wyizolowanej percepcji. Niemniej jednak, ćwicząc zmysły, ludzie nauczą się rozróżniać, zauważać różnice, których wcześniej nie widzieli. Opis działania Są to ćwiczenia na pamięć wzrokową i dotyczą różnych obszarów wiedzy i doświadczenia WZROK Kiedy coś rozpoznajemy i nazywamy, nasz zmysł wzroku jest połączony z pamięcią lingwistyczną. Sekwencje sytuacji, specyficzne wydarzenia można zapamiętać przy pomocy pamięci wzrokowej. W następujących ćwiczeniach, rozpoznanie, refleksja, znajdowanie słowa i reprodukcja podlegają największym wpływom. Przy powtarzaniu ćwiczeń, zasadnicze znaczenie mają zapamiętywanie i zdolność uczenia się. Najłatwiej zapamiętuje się impresje wzrokowe, które łączą emocje i eksperyment. Rysunek 5.6. Przykład 1 Dokąd ci ludzie idą? Dlaczego to zbudowano? Kiedy to zbudowano? Jaką ma to długość? 39 Następujące ćwiczenia bardziej nadają się do pracy w grupie niż dla ćwiczeń indywidualnych. 64

65 Rysunek 5.7. Przykład 2 Jak można włożyć rosyjskie lalki, jedna w drugą? Stymulacja pierwotna Percepcja i zmysł Typ Ćwiczenie zabawa Funkcja mentalna Fizyczne funkcje motoryczne Funkcje psychologiczne Umiejętność obsługi komputera Nie wymagana Umiejętność czytania i pisania Nie wymagana Poziom angielskiego lub innego języka obcego Umiejętność współpracy Nie wymagana Nie wymagana Inne Poziom stymulacji Zmienna trudność. Różne pytania ( trudność, tematy, etc.) Nowe związane z tym pomysły Wnioski Nadaje się do pracy indywidualnej i w grupach (może nawet bardziej zabawniej jest w grupach) Źródło Stengl, F. & S. Ladner Merz (2008), str. 160 Ćwiczenia słuchowe Przykłady ćwiczeń słuchowych Dla ćwiczeń słuchowych opisanych poniżej potrzebne są nagrania, piosenki oraz kompozycje muzyczne. Zgadywanie piosenek 65

66 Posłuchaj znanych piosenek i spróbuj zapamiętać tytuł i kilka pierwszych linijek tekstu. Zgadywanie instrumentów muzycznych Posłuchaj kompozycji muzyki klasycznej, jakie instrumenty słyszysz? Jaka to melodia? Zgadywanie hałasów Posłuchaj nagrań różnych hałasów i zgadnij co zostało nagrane. SŁUCH Rozpoznawanie melodii i hałasów Pamięć słuchowa melodii jest tak samo niewyczerpana jak słów. Nawet jeśli nie możesz ich powtórzyć, nadal możesz je zapamiętać i rozpoznać. Nie trzeba koniecznie być muzykalnym, nawet ludzie niemuzykalni potrafią rozpoznać melodie tez tekstu. Percepcja słuchowa i odczucie zlokalizowane są w specjalnej części mózgu, która nie jest identyczna z obszarem mózgu odpowiedzialnym za mowę. Poza tym, pamięć słuchowa wykazuje pewną zależność w odniesieniu do głębokości pamięci przechowywania. A zatem, uczestnicząc w zabawach muzycznych i zabawach z hałasami, pracuje się nad tą częścią mózgu, która zwykle jest mało zaangażowana. Stymulacja pierwotna Percepcja, zmysły i koncentracja Typ Ćwiczenie zabawa Funkcja mentalna Fizyczne funkcje motoryczne Funkcje psychologiczne Umiejętność obsługi komputera Umiejętność czytania i pisania Poziom angielskiego lub innego języka obcego Umiejętność współpracy Nie wymagana Nie wymagana Nie wymagana Nie wymagana Inne Poziom stymulacji Zmienna trudność. Różne pytania (trudność, tematy, etc.) Nowe związane z tym pomysły Wnioski Nadaje się do pracy indywidualnej i w grupach (może nawet bardziej zabawniej jest w grupach) Żródło Stengl, F. & S. Ladner Merz (2008), str. 180 Ćwiczenie na dotyk Opis działania 66

67 MINDWELLNESS PROJECT: Improvement Learning Capacities and Mental Health of Tutaj potrzebna będzie pomoc innej osoby, która włoży kilka przedmiotów do nieprzeźroczystej torebki. Przedmioty te należy dotknąć i zgadnąć ich formę, wielkość, wagę, materiał, z którego zostały zrobione. Do tego ćwiczenia nie należy używać przedmiotów ostrych czy łatwo tłukących się, bo można się skaleczyć. ZMYSŁ DOTYKU Zmysł dotyku jest zjawiskiem bardzo złożonym: mięśnie i głębokie odczuwanie, równowaga, ból i odczucie temperatury, wszystkie zmysły wchodzą ze sobą w interakcje w ramach zmysłu dotyku. Przestrzenne rozszerzenie odczuwalne jes t w połączeniu z uchem wewnętrznym. Zmysł dotyku można dość łatwo wyćwiczyć, prawdę mówiąc może stanowić prawie całkowita kompensatę brakującego wzroku. Do ćwiczeń zmysłu dotyku można wykorzystać małe łyżeczki, klucze, piłeczki, pióra, gumki, pierścionki, okulary, monety, łańcuszki, rurki, etc. Stymulacja pierwotna Percepcja i zmysły, koncentracja aktywność ruchowa Typ Ćwiczenie zabawa Funkcja mentalna Fizyczne funkcje motoryczne Funkcje psychologiczne Umiejętność obsługi komputera Umiejętność czytania i pisania Poziom angielskiego lub innego języka obcego Nie wymagana Nie wymagana Nie wymagany Umiejętność współpracy Nie wymagana Inne p. opis Poziom stymulacji Zmienna trudność Nowe związane z tym pomysły Wnioski Nadaje się do pracy indywidualnej oraz w grupach (może nawet bardziej zabawniej jest w grupach) Source Stengl, F. & S. Ladner Merz (2008), str. 183 Ćwiczenie na zmysł węchu Opis działania Do tego ćwiczenia potrzebna będzie pomoc. Ktoś przygotowuje dla ciebie trzy próbki zapachów np. w małych szklanych słoiczkach. Wystarcza trzy, gdyż zmysł zapachu szybko się męczy i wtedy często się myli. Jak ta próbka pachnie? Co najpierw przychodzi ci na myśl, jakie są twoje pierwsze skojarzenia w związku z próbką? 67

68 Co to jest? Ważne jest by nie używać próbek, które można zidentyfikować z zewnątrz, więc najbardziej nadają się olejki i esencje. ZMYSŁ WĘCHU Bardzo rzadko ćwiczy się zmysł zapachu. Najczęściej pos trzegamy zapach w powiązaniu ze smakiem, wzrokiem, a nawet ze zmysłem dotyku języka. Pojedyncza molekuła może pobudzić zmysł węchu i zmienić t o fizjo chemiczne pobudzenie w percepcję, a nawet doświadczenie emocjonalne. Jako próbki zapachowe można wykorzystać ocet, esencję różaną, esencję waniliową, olej, olejek goździkowy, rum, aceton i wiele innych. Oczywiście można zgadywać zapachy substancji stałych, takich jak krem, mydło, przyprawy, etc. Czasami będziemy mieli do czynienia z mieszankami (np. perfumami), i wtedy ich identyfikacja jest znacznie trudniejsza. Stymulacja pierwotna Percepcja, zmysły, koncentracja i czynność ruchowa Typ Ćwiczenie zabawa Funkcja mentalna Fizyczne funkcje motoryczne Funkcje psychologiczne Umiejętność obsługi komputera Umiejętnośc czytania i pisania Poziom angielskiego lub innego języka obcego Umiejętność współpracy Nie wymagana Nie wymagana Nie wymagany Nie wymagana Inne Różne próbki zapachowe Poziom stymulacji Zmienna trudność Nowe związane z tym pomysły Wnioski Nadaje się do pracy indywidualnej i w grupach (może nawet bardziej zabawniej jest w grupach) Source Stengl, F. & S. Ladner Merz (2008), str. 185 Ćwiczenie na zmysł smaku Potrzebna będzie pomoc, gdyż ktoś musi przygotować próbki. Ważne jest by próbek nie można było zidentyfikować wzrokowo lub poprzez dotyk. Więc najlepiej robić to z zawiązanymi oczami. Można, na przykład, użyć małych kawałków jabłka lub groszek, ziemniaki, musztardę, małe kawałki selera lub sera, chleb czy owoce. Z płynów herbatę miętową, mleko, wodę mineralną, soki, etc. Próbki powinna ponumerować i oznakować osoba, która je przygo towała. Osoba ćwicząca najpierw smakuje próbki, próbuje opisać ich kolor i konsystencję i określić czego to jest próbka. 68

69 ZMYSŁ SMAKU Ludzie mają różne odczucia smaku. Każdy potrafi rozróżnić takie kategorie jak słodki, kwaśny, gorzki czy słony. Niektórzy ludzie mogą postrzegać coś jako gorzkie, dla innych to samo wcale nie jest gorzkie. A zatem przy wykonywaniu następującego ćwiczenia uczestnicy będą mieli różne odczucia. Ćwiczenie nie koncentruje się na rozróżnianiu i określaniu zapachów, ale na identyfikacji próbek smakowych. Stymulacja pierwotna Percepcja, zmysły, koncentracja i czynność ruchowa Typ Ćwiczenia zabawa Funkcja mentalna Fizyczne funkcje motoryczne Funkcje psychologiczne Umiejętność obsługi komputera Nie wymagana Umiejętność czytania i pisania Nie wymagana Poziom angielskiego lub innego języka obcego Umiejętność współpracy Inne Nie wymagany Nie wymagana Wykorzystanie różnych próbek Poziom stymulacji Zmienna trudność Nowe związane z tym pomysły Wnioski Nadaje się do pracy indywidualnej i w grupach (może nawet bardziej zabawniej jest w grupach) Source Stengl, F. & S. Ladner Merz (2008), str

70 ORGANIZCJE KRAJOWE WSPIERJĄCE AKTWNOŚĆ OSÓB STARSZYCH Ostatnia część podręcznika to lista krajowych organizacji wspierających aktywność osób starszych. Organizacje te działają na poziomie narodowym w każdym z krajów partnerskich i są dostępne dla osób aktywnych powyżej 50 roku życia. AUSTRIA Organizacja Więcej informacji Krótki opis VHS Volkshochschulen (VHS) ośrodki edukacji dorosłych i uniwersytety ludowe istnieją we wszystkich krajach związkowych Austrii. Odgrywają wiodącą rolę w nieformalnej edukacji dorosłych, posiadają najszerszą ofertę kształcenia poczynając od nabywania nowych umiejętności do uczenia się w celu osobistego rozwoju. ÖBV GT raining oebv.at/ Österreichischer Bundesverband für Gedächtnistraining Austriackie Stowarzyszenie na Rzecz Ćwiczenia Pamięci to profesjonalna organizacja na poziomie krajowym zajmująca się ćwiczeniem pamięci, w szczególności dla dyplomowanych trenerów. BMASK Bundesministerium für Arbeit, Soziales und Konsumentenschutz Federalne Ministerstwo Pracy, Spraw Społecznych i Ochrony Konsumenta. Ministerstwo promuje aktywność osób starszych, w swojej strategii odnosi się do wytycznych WHO. Seniorenbüros Seniorenstudiu m Graz: Wien Wiedeń: inwien.at/ dium.at/ Seniorenbüro der Stadt Graz Biuro Seniora. We wszystkich stolicach regionów istnieją tak zwane Biura Seniora, powiązane z zarządem miasta. Przedstawiciele Biur Seniora reprezentują interesy starszej populacji, organizują imprezy i różne działania dla osób starszych (m.in. prace wolontariuszy). Seniorenstudium seniorzy na uniwersytecie Strony internetowe z użytecznymi 70

71 MINDWELLNESS PROJEC T: Improvement Learning Capacities and Mental Health of htm informacjami dla seniorów, którzy chcieliby rozpocząć studia na uniwersytecie. W ofercie znajduje się także szczególny kierunek studiów dla seniorów, obejmujący różne dziedziny nauki. Senior's organisations d.at Senior s organisations Organizacje seniorów. W Austrii istnieją różne organizacje seniorów, odpowiednie partiom politycznym, reprezentujące interesy osób starszych. Organizacje te nie tylko angażują się w politykę, ale również oferują szeroki wachlarz działań, imprez oraz udogodnień dla osób starszych. We wszystkich krajach związkowych Austrii istnieją komitety regionalne. GEFAS n.at GEFAS Akademie für Generationen Akademia dla pokoleń Steiermark to organizacja skupiająca aktywnych wolontariuszy zajmujących się kwestiami międzypokoleniowymi, tematami starzenia się, promocją i realizacją różnych projektów w dziedzinie uczenia się przez całe życie. Oferuje seminaria, imprezy, wykłady, etc. bia net net.org/ Netzwerk Bildung im Alter Stowarzyszenie bia net promuje uczenie się w starszym wieku, wymianę doświadczeń w tej dziedzinie oraz rozwój sieci na poziomie krajowym i europejskim, uczestniczy w projektach Unii Europejskiej i oferuje szkolenia tzw. letnia akademia. ÖRK t/ Österreichisches Rotes Kreuz Austriacki Czerwony Krzyż). Oprócz różnych usług socjalnych i zdrowotnych Austriacki Czerwony Krzyż angażuje się w projekty na poziomie krajowym i europejskim zajmujące się kwestią starzenia się (np. wymianą seniorów wolontariuszy). 71

72 DANIA Organizacja Więcej informacji Krótki opis Danske Pensionister r.dk Danske Pensionister Duńscy emeryci to najstarsze stowarzyszenie seniorów w Danii, założone w roku Stowarzyszenie jest organizacją parasolową zrzeszającą ponad 200 stowarzyszeń członkowskich o ogólnej liczbie prawie członków. Organizacja działa na rzecz poprawy warunków życia seniorów w oparciu o następujące zasady: Niezbędne jest forum wskazujące potrzeby w zakresie usprawnień i niedociągnięć w opiece nad seniorami. Najsłabsi seniorzy potrzebują kogoś, kto będzie o nich walczył. Potrzebne jest forum wspierające ogromną pracę wolontariuszy wykonywaną przez organizacje seniorów po to by ludzi, którzy wcześnie przeszli na emeryturę i zwykli emeryci mieli szeroką ofertę działań zapewniających sprawność fizyczną, umysłową i społeczną. Bez pracy wolontariatu społeczeństwo byłoby w gorszej kondycji. Pensionisterne s Samvirke virke.dk Pensionisternes Samvirke Współpraca emerytów jest organizacją o zasięgu krajowym. Została założona w roku 1965 i dziś ma ponad członków. Stanowi krajową wspólnotę osób, klubów, seniorów oraz rad użytkowników, domów, ośrodków działań, projektów, uniwersytetów ludowych aktywnych w dziedzinie pracy dla i z seniorami. Organizacja jest niezależna od polityki partyjnej i demokratycznie zarządzana. Opiera się na lokalnej pracy wolontariuszy. Bez ich wielkiego wysiłku, Współpraca emerytów nie istniałaby. Celem jej działania jest poprawa warunków życia seniorów, częściowo poprzez inicjowanie działań, a częściowo poprzez angażowanie ludzi. 72

73 Ældresagen Ældresagen Stowarzyszenie Wiek Duńczyka jest krajową organizacją członkowską założoną w roku Stowarzyszenie liczy ok członków, zorganizowanych w 219 lokalnych komitetach. Ludność Danii to 5,4 miliona, z czego ok. 1 miliona ludzi to osoby powyżej 60 roku życia. 27 % Duńczyków w wieku 50+ to członkowie DaneAge. DaneAge jest organizacją pozarządową typu non profit. DaneAge jest niezależne i neutralne politycznie, religijnie i etnicznie. DaneAge ma wolontariuszy pracujących w lokalnych komitetach, wykonujących pracę socjalną, którzy realizują lokalne działania członkowskie, lobując na rzecz grupy społecznej 50+. Ensomme Gamles Værn, ( EGV) Ensomme Gamles Værn, (EGV) Towarzystwo na rzecz opieki nad samotnymi starszymi ludźmi, założone w roku 1910, jest funduszem humanitarnym posiadającym cele badawcze. Poprzez prace badawcze i rozwojowe oraz poprzez udzielanie poszczególnym osobom pomocy ekonomicznej i socjalnej EGV przyczynia się do poprawy warunków życia seniorów znajdujących się w trudnej sytuacji, którzy nie otrzymują potrzebnej pomocy i wsparcia ze strony społeczeństwa. Ten problem istnieje szczególnie w marginalizowanych grupach społecznych jak bezdomni i uchodźcy, również wśród starszych, izolowanych społecznie ludzi, samotnych, słabszych fizycznie czy psychicznie, nie potrafiących zadbać o swoje potrzeby i nie mających nikogo, kto im pomoże. Z dostępnych informacji wynika, że mniejsza grupa seniorów to ludzie biedni. EGV skupia się na tych seniorach i wspiera ich swoja pomocą. Celem EGV jest poprawa warunków życia z marginalizowanych seniorów w Danii. Główne działania EGV to: Wspieranie badań nad samotnością i wspólnotami społecznymi; Wspieranie celów społecznych i pracy rozwojowej na rzecz poprawy 73

74 MINDWELLNESS PROJECT: Improvement Learning Capacities and Mental Health of OK klubberne LO Faglige Seniorer et warunków życia zmarginalizowanych seniorów; Udzielanie bezpośredniego wsparcia kursom wakacyjnym i kursom uniwersytetów ludowych, jak również rozdzielanie mniejszych grantów dla ekonomicznie pokrzywdzonych seniorów. Działania EGV są finansowane z kapitału organizacji, spuścizny, darowizny i darów od osób, które chcą zrobić coś dobrego dla społecznie bądź ekonomicznie pokrzywdzonych seniorów. OK klubberne Kluby OK istnieją od roku Jest to krajowa organizacja seniorów, która organizuje wiele działań, podróży i wakacji, w szczególności dla starszej części populacji. Celem Klubów OK jest wspieranie i prowadzenie pracy w grupach seniorów na zasadzie niezaangażowania politycznego, na przykład na zasadzie pracy socjalnej wolontariuszy i podejmowania inicjatyw w celu poprawy warunków i jakości życia seniorów. Kluby OK w Danii to samorządna, niepolityczna i niezależna instytucja o profesjonalnych zainteresowaniach. LO Faglige Seniorer Organizacja Seniorzy profesjonaliści LO Organizacja istnieje 25 lat, jest relatywnie młodą organizacją o zasięgu krajowym, współpracującą ze związkami zawodowymi LO, jak również z klubami działającymi w różnych dziedzinach w całym kraju. Działania dla uczestników odbywają się w 531 różnych lokalnych, zawodowych i interdyscyplinarnych klubach seniora w całej Danii. Co więcej, sekcje prowadzą różne działanie interdyscyplinarne. Oferowany jest szeroki wachlarz działań: od kameralnych dni klubowych, wycieczek, debat, bingo, spotkań politycznych do spotkań, w których programie są osobiste sytuacje seniorów. 74

75 INSPIRUM Inspirum jest nową sieciową organizacją dla seniorów. Celem działań Inspirum jest inicjowanie nowego sposobu doświadczania idei bycia seniorem w obecnym i przyszłym społeczeństwie oraz pokazywanie, że wycofanie się z rynku pracy to nie wycofanie się z życia. Organizacja tworzy przestrzeń, w której seniorzy mogą wykorzystać swoje doświadczenie, kompetencje i rozwijać pasje życia, mają możliwość dobrej zabawy oraz zawierania nowych znajomości. Ograniczeniem dla działań, jakie Inspirum może podejmować poprzez swoich członków jest jedynie wyobraźnia. Inspirum jest organizacją niezależną od prywatnych i państwowych instytucji, a także od wpływów politycznych. Ældremobiliser ingen en.dk Ældremobiliseringen Duńskie Stowarzyszenie Seniorów obejmuje pięć organizacji seniorów o łącznej liczbie członków. Organizacja została założona w 1992, ale niektóre z tych organizacji datowane są na 1929 rok, kiedy w Danii została uchwalona pierwsza ustawa o pomocy społecznej. Dzisiaj Stowarzyszenie jest nowoczesną organizacją, której celem jest ochrona interesów jej członków w relacjach z władzami publicznymi we wszelkich sprawach dotyczących osób starszych, zarówno na szczeblu centralnym jak i lokalnym. Organizacja posiada 1040 lokalnych stowarzyszeń, 15 okręgowych komisji z konsultantami, prezydencją i sekretariatem. Organizacja zapewnia doradztwo, szkolenia, konsultacje, usługi informacyjne, organizuje wycieczki i imprezy kulturalne. Opłaty członkowskie i dotacje publiczne, a także fundusze projektowe i zyski z działalności zarobkowej finansują działalność Stowarzyszeń. 75

76 ESTONIA MINDWELLNESS PROJECT: Improvement Learning Capacities and Mental Health of Organizacja Więcej informacji Krótki opis EURAG ag/et/intro/ EURAG Bund der Alteren Generation Europa Europejska organizacja ludzi starszych to organizacja pozarządowa stowarzyszająca 148 państw członkowskich, wspierająca współpracę pomiędzy krajami członkowskimi, organizacjami, uczestnikami projektów, dyskusji oraz wzajemnej pomocy. EURAG Estonia In Pensionäride Liit Eesti Pensionäride Ühenduste Liit ag/et/nationall offices/ Kontakt: Heino Hankewitz EURAG English, Vanurite Eneseabi ja Nõustamisühing, Jaan Poska 15 EE 10126, Tallinn, Estonia Kontakt: Enn Kallikorm In Pensionäride Liit Paldiski mnt 36 EE Tallinn, Estonia php?id=1 Paldiski mnt 36 a EE , Tallinn, Estonia EURAG Estonia organizacja działająca na rzecz współpracy pomiędzy krajami członkowskimi, organizacjami i członkami w celu realizacji prac w projektach, udziału w dyskusjach i wzajemnej pomocy. In Pensionäride Liit organizacja na rzecz współpracy pomiędzy krajami członkowskimi, organizacjami i członkami w celu realizacji prac w projektach, udziału w dyskusjach i wzajemnej pomocy. Eesti Pensionäride Ühenduste Liit Estońskie Stowarzyszenie Towarzystw Emerytów jest jednostką ochronną dla instytucji pozarządowych zajmujących się problemami i działaniami na rzecz organizacji czasu wolnego osób starszych. W każdym powiecie istnieją różne małe organizacje o podobnym profilu. ANDRAS ANDRAS Eesti Täiskasvanute Koolitajate Assotsiatsioon Stowarzyszenie Estońskich Edukatorów Edukacji Dorosłych Andras. Ideologia organizacji jest następująca: uczestnictwo w rozwoju polityki edukacyjnej, aktywne uczestnictwo w promocji edukacji dorosłych i przygotowanie koncepcji uczenia się przez całe życie, organizowanie kampanii i imprez podkreślających wartość edukacji, takich jak Tydzień Dorosłych Uczniów i Forum Edukacji Dorosłych, konsultacje z organizacjami członkowskimi i angażowanie ich w projekty UE przyspieszające rozwój edukacji dorosłych. Eesti http.// Eesti Alzheimeri Tõve Ühing organizuje 76

77 Alzheimeri Tõve Ühing EGGA mpany/eesti alzheimeri tove uhing/117626/ pomoc i udziela informacji ludziom cierpiącym na chorobę Alzheimera. EGGA Eesti Gerontoloogia ja Geriaatria Assotsiatsioon Estońskie Stowarzyszenie Gerontologii i Geriatrii. EGGA jest dobrowolnym związkiem ludzi chcących polepszyć życie i zdrowie osób starszych. Członkowie EGGA reprezentują różne profesje m.in. są to lekarze, pielęgniarki, pracownicy socjalni, rehabilitanci, pomoce pielęgniarskie, pracownicy opieki, menadżerowie instytucji opieki, przedstawiciele emerytów. Głównym celem EGGA jest uaktualnianie wiedzy ludzi pracującymi z seniorami i całego społeczeństwa dotyczącej normalnego starzenia się, możliwości podniesienia jakości życia ludzi w wieku średnim, którzy potrzebują pomocy. 77

78 NIEMCY Organizacja Więcej informacji Krótki opis DIE bonn.de Deutsches Institut für Erwachsenenbildung/DIE Portal poświęcony edukacji dorosłych VHS BVGT EZUS verbandmv.de/ (dla całego kraju) content=74&nav=6 Volkshochschulen (VHS) ośrodki edukacji dorosłych, uniwersytety ludowe istnieją we wszystkich krajach związkowych Niemiec. Odgrywają wiodącą rolę w nieformalnej edukacji dorosłych, obejmującej uczenie się w celu nabywania nowych umiejętności czy uczenie się w celu osobistego rozwoju. Posiadają najszerszy zakres ofert edukacyjnych. BVGT Bundesverband Gedächtnistraining e.v. Federalne Stowarzyszenie na Rzecz Ćwiczenia Pamięci jest profesjonalną organizacją na poziomie krajowym zajmującą się ćwiczeniem pamięci, w szczególności dla dyplomowanych trenerów. EZUS Europäischen Zentrum für universitäre Studien der Senioren Ostwestfalen Lippe. Ośrodek w Bielefeld, na poziomie uniwersyteckim, oferuje studia w zakresie: Studia ogólne, Zarządzanie w zaangażowaniu obywatelskim, Konsultant ds. seniorów. GfG online.de GfG Gesellschaft für Gehirntraining e.v. Stowarzyszenie na rzecz treningu umysłowego istnieje od roku 1989 i określa się jako największe forum na rzecz sprawności umysłowej w Niemczech. MemoryXL MemoryXL Europäische Gesellschaft zur Förderung des Gedächtnisses e. V. Europejskie Stowarzyszenie na Rzecz Promocji Pamięci. MemoryXL jest stowarzyszeniem non profit, dedykowanym ćwiczeniu pamięci, sportom pamięciowym i mnemo technikom. Oferuje darmowe ściągnięcie z sieci trenera pamięci (dostęp 26 lutego 2009 r.). Älter werden in MV rtal_prod/regierungsportal Älter werden in Mecklenburg Vorpommern Starzenie się w Meklemburgii Pomorzu Zachodnim to program, który stanowi 78

79 Seniorenbildu ng in the Federal State Senior Academies and Adult Education Centres /de/sm/themen/ Soziales/Das_Landesprogra mm_aelter_werden_in_mec klenburg Vorpommern/index.jsp desportal_prod/landespor tal/content/de/ Familie_und_Gesundheit/S enioren/seniorenbildung/i ndex.jsp podstawę działań krajowej rządowej polityki dla seniorów do roku Seniorenbildung Federalne Akademie Seniorów oraz Ośrodki Edukacji Dorosłych specjalizują się w ofertach szkoleniowych i edukacyjnych dla seniorów. 79

80 WĘGRY Organizacja Więcej informacji Krótki opis Szenior 2003 Szabadidő Szervező és Szolgáltató Kft Organizacja ze stroną internetową dla ludzi powyżej 50 życia, zawiera publikacje, raporty, fora dotyczące starzenia się. MAGYAR NYUGDÍJASOK EGYESÜLETEINE K ORSZÁGOS SZÖVETSÉGE (NYOSZ) Nyugdíjasok Országos Képviselete ( NYOK) "Életet az Éveknek" Országos Szövetség Batthyány Strattmann László Idősek Akadémiája Egészséges Öregedésért Tudományos Egyesület (EÖTE) FIATALOK ÉS AZ IDŐSEK KÖZLEKEDÉSBIZ nyosz@citynet.hu 1081 Budapest, Köztársaság tér 26. Címe: 1107 Budapest, Mázsa tér 2 6. II. em E mail címe: nyugd.orsz.kepviselete@a xelero.hu Tel. / Faks: Elnök: Mihalovits Ervin Címe: 1126 Budapest, Szoboszlai u Telefon: , Faks: Elnök:Dr Hegyesiné Orsós Éva 1125 Budapest, Kútvölgyi út 4. VI. em Budapest, Gábor Áron u. 55. E mail: eote@eote.hu Web: Szeged, Tabán utca 40. IV/12. NYOSZ założona w roku Organizacja ta jest głównym źródłem informacji i instytucją parasolem zrzeszającą emerytów w całych Węgrzech. Jej główne cele to: poprawa społecznej integracji ludzi starszych i pomoc w utrzymywaniu ich dobrego samopoczucia. Jej główną publikacją jest: Nyugdíjasok Lapja (miesięcznik dla emerytów) wydawany w ilości egzemplarzy. NYOK założono w roku 1990, jest jedną z największych organizacji reprezentujących seniorów na Węgrzech. Główne działania to reprezentowanie seniorów, szczególnie w dziedzinie kultury, spraw społecznych, opieki zdrowotnej, praw konsumenta i aktywności czasu wolnego. Inicjator krajowego programu Spacer dla zdrowia seniorów. Publikacja: Wstąpienie do UE dla seniorów. Założona w roku 1989, skupiająca 139 klubów seniora, organizacja ta reprezentuje węgierskich emerytów i w sposób szczególny skupia się na aspektach zdrowotnych i zachowaniu tradycji ludowych. Organizowanie wykładów i konferencji na temat opieki zdrowotnej dla ludzi starszych. Naukowe Stowarzyszenie na Rzecz Zdrowego Starzenia się prezentuje procesy starzenia się po to by pomóc ludziom spowolnić te procesy, by polepszyć ich jakość życia i zapobiegać chorobom. Instytucja zajmuje się poprawą bezpieczeństwa transportu dzieci i ludzi starszych poprzez realizację szeroko 80

81 TONSÁGÁÉRT EGYESÜLET Pedagógusok Szakszervezete Nyugdíjas Választmánya Vasutas Nyugdíjas Klubok Országos Szövetsége Magyar Gerontológiai és Geriátriai Társaság 1068 Budapest, Városligeti fasor al.hu/ 1087 Budapest, Kerepesi u. 14. E mail: vnykosz@citromail.hu 1032 Budapest, III.ker., Bécsi út ndex.php/hu/cimlap zakrojonych programów działań. Związek pedagogów jest największym związkiem na Węgrzech. Został założony w roku Komitet emerytów uczestniczy w lobbingu. Jego działanie polega głównie na angażowaniu się w negocjacje i uczestnictwie w różnych forach. Porozumienie Klubów Emerytów Byłych Pracowników Kolei zostało utworzone w roku Realizuje działania socjalne, kulturalne, wspiera promocję zdrowia. Do tych usług uprawnionych jest emerytów i członków ich rodzin. Węgierskie Stowarzyszenie Gerontologii i Geriatrii zostało założone w roku Zmiany biologiczne związane z wiekiem i ich kliniczne oraz społeczne aspekty omawiane są na naukowych spotkaniach Stowarzyszenia. 81

82 WŁOCHY MINDWELLNESS PROJECT: Improvement Learning Capacities and Mental Health of Organizacja Więcej informacji Krótki opis The University of the Third Age Uniwersytet Trzeciego Wieku stowarzyszenie, które poprzez takie instrumenty jak kursy, wizyty studyjne realizuje ideę edukacji dorosłych, szczególnie osób powyżej 65 roku życia. People s Universities Auser nazionale TEKNOTRE Istituto di Cultura tml tm Uniwersytety ludowe są instytucjami kultury otwartymi dla każdego, niezależnie od wieku, płci, religii czy pochodzenia etnicznego. Auser nazionale to społeczna organizacja działająca na rzecz kwestii społecznych. Zajmuje się promocją aktywnego starzenia się i zwiększenia roli ludzi starszych w społeczeństwie. TEKNOTRE to instytucja non profit działająca jako lokalny oddział UNI3, który oferuje szkolenia i edukację swoim członkom poprzez formalne lekcje i praktyczne warsztaty na różne tematy. 3ndyclub Club 3ndy to kulturalne połączenie klubów wyrosłych z uniwersytetów trzeciego wieku i innych lokalnych organizacji, promujące działania na rzecz dorosłych (aktywność umysłowa kursy, działania socjalne, aktywność fizyczna wycieczki rowerowe, kursy żeglarskie, podróże, etc.). CEMEA Centri di esercitazione ai metodi di educazione attiva CEMEA to ruch edukatorów, lekarzy, pracowników socjalnych mający na celu promowanie zasad i metod aktywnej edukacji. Główną strategią osiągnięcia tego celu jest szkolenie edukatorów w zakresie praktyki edukacyjnej. Celem CEMEA jest stwarzanie osobom starszym przebywającym w hospicjach możliwości doświadczania nowych działań i nawiązywania nowych kontaktów w celu zapobiegania izolacji. 82

83 POLSKA Organizacja Więcej informacji Krótki opis Uniwersytety Trzeciego Wieku wersytety/ h ttp:// W Polsce istnieją trzy typy uniwersytetów trzeciego wieku: działające w strukturze lub pod patronatem normalnego uniwersytetu, najczęściej zarządzane przez pełnomocnika rektora danej uczelni, założone przez stowarzyszenia rozpowszechniające wiedzę naukową, inne, działające w domach kultury, bibliotekach, domach dziennej opieki, oddziałach ośrodków opieki społecznej, etc. Działania uniwersytetu trzeciego wieku to zwykle wykłady odbywające się 1 2 razy w tygodniu (najczęściej z zakresu medycyny, historii, literatury, sztuki, geografii, jak również filozofii, socjologii i ochrony środowiska). Ponadto oferowane są cykle tematyczne, na przykład z zakresu historii architektury, kultury, historii powszechnej, muzykologii, astronomii, teologii, etc. Bardzo ważne są seminaria i koła zainteresowań: koła literackie (w ramach których osoby starsze piszą wspomnienia, biografie, kroniki), koła sztuki i muzyki, koła kultury (organizacja okazjonalnych spotkań),koła turystyki (organizacja krajowych i zagranicznych wycieczek, wakacji, obozów i spacerów), koła pomocy towarzyskiej (w tym pomoc ludziom chorym i samotnym w formie odwiedzin, robienia zakupów, nieformalnych kontaktów), aktywna rekreacja, na przykład gimnastyka (często rehabilitacyjna, dostosowana do indywidualnych potrzeb uczestników), pływanie, taniec, joga, inne fotografia, ziołolecznictwo, uprawianie działki, brydż czy oglądanie filmów. Bardzo popularne są również kursy języków obcych. Serwis Senior.pl Senior.pl jest portalem dla ludzi powyżej 40 roku życia. Publikuje edukacyjne informacje i artykuły dotyczące wszystkich dziedzin życia, którymi seniorzy mogą być zainteresowani. Misją portalu jest przeciwdziałanie wykluczeniu ludzi w średnim wieku z różnych dziedzin życia i pokazanie możliwości osiągnięcia sukcesu 83

84 UPC Polska Towarzystwo Inicjatyw Twórczych ę i PAFW PRO MED sp. z o.o. & Klub Seniora przy Politechnice Gdańskiej UPC Polska jest wiodącym podmiotem świadczącym trojakiego rodzaju usługi: telewizji kablowej, szerokopasmowego internetu i usług telefonicznych klientom indywidualnym i biznesowym. Akademia e senior UPC demia_e_seniora/ i.pl/ senior.eu/ zawodowego. Dodatkowo Senior.pl chce przywrócić należny szacunek ludziom w średnim wieku, który obecnie zanika w naszym kraju. Wyżej wymienione cele są realizowane poprzez współpracę z innymi portalami, instytucjami, organizacjami i firmami działającymi na rzecz seniorów. Seniorzy są również zapraszani do współpracy przy budowaniu portalu. Celem Akademii e senior jest popularyzacja dostępu to internetu i upowszechnianie wiedzy na temat obsługi komputera. Akademia prowadzi szkolenia dla seniorów. Ogromna popularność takich szkoleń przeczy stereotypowi, że seniorzy nie chcą korzystać z nowych technologii czy wręcz się ich boją. Opracowano specjalne programy edukacyjne dla ludzi starszych. W ciągu 3 tygodniowego szkolenia seniorzy uczą się przeglądać strony internetowe, wysyłać e maile, korzystać z komunikatorów oraz multimediów. Prowadzący szkolenia mają dodatkowe obowiązki w stosunku do uczestników szkoleń tj. przez 1 miesiąc od zakończenia szkolenia uczestnicy mogą korzystać ze wsparcia specjalistów. Hasłem szkoleń jest Internet łączy pokolenia. Podczas szkoleń podkreślana jest rola internetu jako doskonałego narzędzia komunikacji międzypokoleniowej. Seniorzy w akcji to krajowy konkurs grantowy częściowo finansowany przez Polsko Amerykańską Fundację Wolności (PAFW). Towarzystwo Inicjatyw Twórczych ę odpowiada za dzielenie grantów i zarządzanie projektami. Celem projektu e senior.eu w akcji jest integracja i aktywizacja członków Klubu Seniora przy Politechnice Gdańskiej poprzez organizowanie warsztatów komputerowych z elementami e learningu, zapraszanie seniorów na spotkania na wolnym powietrzu, gdzie weryfikuje się ich wiedzę i umiejętności zdobyte w ramach e kursów (np. Nordic Walking) oraz uczestnictwo w spotkaniach partnerskich projektów realizowanych w ramach programu Socrates Grundtvig w Polsce i zagranicą. 84

85 HISZPANIA MINDWELLNESS PROJECT: Improvement Learning Capacities and Mental Health of Organizacja Więcej informacji Krótki opis IMSERSO IMERSO Instytut Seniorów i Usług Socjalnych. Zajmuje się organizacją wolnego czasu i wycieczek. Confederación Española de organizacione s de mayores Confederación estatal de mayores activos Unión Democrática de pensionistas y jubilados Unión estatal de Jubilados y Pensionistas de UGT Federación de Pensionistas y Jubilados de CCOO p ex.php deraciones/ceujp.htm /webpensionistas/ Stowarzyszenie organizacji zrzeszających osoby starsze, które działa w takich obszarach jak zdrowie, aktywne uczestnictwo, sytuacja ekonomiczna i walka przeciwko dyskryminacji seniorów. Instytucja dla seniorów działająca na rzecz promocji działań po przejściu na emeryturę, takich jak wolontariat, konferencje, działania, fora, spotkania i kursy. Instytucja, która skupia organizacje seniorów z całej Hiszpanii w celu obrony interesów emerytów na forach instytucjonalnych i stowarzyszeniowych na poziomie krajowym i międzynarodowym. Organizacja zintegrowana ze Związkiem Zawodowym Generalnego Związku Robotników (UGT), która grupuje seniorów w celu realizacji ich propozycji, działań, warsztatów czy studiów. Stowarzyszenie zintegrowane z Komisją Związku Zawodowego Robotników, broniące i promujące ekonomiczne oraz socjalne prawa osób starszych. Grupo Júbilo Komunikacyjna medialna platforma online, której zamiarem jest zaspokajanie potrzeb osób starszych w zakresie informacji, potrzeb kulturalnych i rekreacyjnych. Asociación Estatal de Programas Universitarios para personas mayores Confederación española de aulas de la tercera edad Universidad Nacional de las Aulas de la Tercera Edad Stowarzyszenie, którego celem jest budowanie i promocja programów edukacji uniwersyteckiej, przyczyniających się do rozwoju umysłowego i kulturalnego osób starszych. Podmiot grupujący Klasy Trzeciego Wieku i inne federacje oraz stowarzyszenia działające na rzecz seniorów w zakresie kultury i uczenia się przez całe życie. Organizacja promująca szkolenia, kulturę, zdrowie fizyczne i psychiczne wśród seniorów. Nagusilan Baskijskie stowarzyszenie seniorów 85

86 RSVP nea.net/nagusilanrsvp/es /default.htm wolontariuszy, którzy poświęcają część swego wolnego czasu na pomoc innym seniorom, którzy nie potrafią aktywnie zagospodarować własnego czasu wolnego. Fundación Mejora sp Praca socjalna banku oszczędnościowego Caja Vital, który organizuje szkolenia, rozrywkę i inne działania w prowincji Álava (Kraju Basków). Fundación Bizitzen Fundacja Kraju Basków promująca fizyczne i psychiczne dobre samopoczucie ludzi starszych poprzez kursy, warsztaty i inne działania. Hartu Emanak Grupa na rzecz uczenia się przez całe życie i uczestnictwa w życiu społecznym ludzi w średnim wieku (Kraj Basków). Nagusiak Martxan om/cas/site/default.asp Stowarzyszenie, które promuje edukację w zakresie zdrowia i dobrego samopoczucia, uczestnictwo w życiu społecznym, stowarzyszanie się i wolontariat ludzi starszych (Kraj Basków). Społeczno kulturalne stowarzyszenie woluntariuszy, działające na rzecz uczestnictwa ludzi starszych w życiu miasta Granada. Oferta Cultural de Universitarios Mayores FATEC Katalońska organizacja skupiająca stowarzyszenia seniorów, promująca aktywność i wolontariat. Vive y Convive Obra social para mayores de La Caixa Aula de Educación Permanente Universidad Carlos III Fundación UPDEA Universidad de Mayores alunya.es/osocial/main.ht ml?idioma=2 s/personasmayores/perso nasmayores_es.html /extension/index.htm res Praca socjalna banku oszczędnościowego Caja Cataluña, który prowadzi programy takie jak odwiedziny studentów w domach pogodnej starości, trekking czy kluby czasu wolnego (Katalonia). Praca socjalna katalońskiego banku oszczędnościowego La Caixa, który prowadzi inicjatywy takie jak szkolenia w zakresie ICT, języka audiowizualnego, programy dla wolontariuszy, programy pamięci wirtualnej, konferencje i centra czasu wolnego. Uniwersytet Carlosa III opracowuje program włączenia ludzi w średnim wieku do studiów uniwersyteckich (Madryt). Podmiot rozwijający działania związane z edukacją, kulturą i czasem wolnym ludzi powyżej 50 roku życia. Uniwersytet Complutense wspiera inicjatywę zachęcania ludzi w średnim wieku do 86

87 Universidad Complutense de Madrid Universidad de Mayores Universidad Pontificia de Comillas Universidad de Mayores. Experiencia Recíproca (UMER) Universidad para los mayores Universidad de Alcalá de Henares corporativo/servicios/uni versidad_mayores/ ersidad_paralosmayores/ podejmowania studiów uniwersyteckich (Madryt). Uniwersytet (University Pontificia de Comillas) wspiera inicjatywę zachęcania ludzi powyżej 50 życia do podejmowania studiów uniwersyteckich (Madryt). Uniwersytet (UMER) wspiera inicjatywę zachęcania ludzi powyżej 50 życia do podejmowania studiów uniwersyteckich (Madryt). Uniwersytet (University of Alcalá de Henares) wspiera inicjatywę zachęcania ludzi powyżej 50 życia do podejmowania studiów uniwersyteckich (Madryt). 87

88 WIELKA BRYTANIA Organizacja Więcej informacji Krótki opis University of the Third Age Uniwersytet Trzeciego wieku to organizacja samopomocowa dla ludzi, którzy już nie są zatrudnieni w pełnym wymiarze czasu pracy, stwarzająca możliwości działań edukacyjnych, twórczych i organizacji czasu wolnego w przyjaznym otoczeniu. Składa się z lokalnych U3A rozsianych po całym kraju. Są to organizacje charytatywne same w sobie i są prowadzone w całości przez wolontariuszy. U3A stwarzają, między innymi, szanse studiowania ponad 300 przedmiotów w takich dziedzinach jak sztuka, języki, historia, nauki biologiczne, filozofia, obsługa komputera, rzemiosło, fotografika, nordic walking. Age UK Age Concern Exercise for the Elderly Safe Exercise for the Elderly Friends of the Elderly /engb/whatwedo/aboutus/ageco ncernandhelptheaged.htm AgeConcern/activage.asp ly.co.uk/?gclid=ci3lplq6oaacfs GElAodtyCaaA eexercisefortheelderly.html Age UK (Wiek UK) jest nową siłą łączącą Age Concern (Troska wieku) oraz Help the Aged (Pomóż starszym) pomagającą ludziom czerpać przyjemność z życia w późniejszym wieku poprzez świadczenie usług polepszających jakość życia i udzielanie znaczącego wsparcia. Organizacja zachęcająca ludzi starszych do aktywnego zaangażowania się i korzystania z możliwości uczenia się, spędzania wolnego czasu i pracy społecznej w swoich wspólnotach. Obejmuje program Fit as a Fiddle (Zdrowy jak ryba ćwiczenia fizyczne) Ageing Well (Starzej się dobrze) i Technology for Older People (Technologia dla ludzi starszych). Ćwiczenia dla ludzi starszych to firma prywatna sprzedająca płyty DVD z ćwiczeniami fizycznymi odpowiednimi dla ludzi starszych. Bezpieczne ćwiczenia dla osób starszych to prywatna organizacja udzielająca porad w zakresie bezpiecznego uprawiania sportu, z działem dla ludzi starszych. Organizacja Przyjaciele ludzi starszych oferuje bezpośrednie usługi, między 88

89 innymi, stałe domy opieki, domy opieki pielęgniarskiej i domy dla ludzi z demencją. Dzięki klubom dziennego pobytu, wsparciu w domach, wizytom domowym, zaprzyjaźnianiu się przez telefon, usługom przydzielania grantów pomagają ludziom starszym żyć i mieszkać samodzielnie w swoich domach. 89

90 REFERENCJE MINDWELLNESS PROJECT: Improvement Learning Capacities and Mental Health of 1. ATCHELY,Rf.: Culture and aging. l Lesnoff Carvaglia,G. Ed.: Aging and human condition. Human Sciences, New York (1982) 2. BERGENÉ,M.: Psychogeriatrics. Springer PubLComp.,New York (1987) 3. BOND,J.,COLEMEN,P.,Peace,Sh.: Aging 1» society, 2nd.ed. Sage PubL, London (1993) 4. BUSSE,E.W., MADDOX,G.L.: The Duke Longitudinal Studies of Normal Aging: Springer Pubi. Comp. New York (1986) 5. IVÁN,L.: A gerontológia rendszerszemlélete és gyakorlata. In: Gerontoló gia, Szerk. Semsei,1.: Debreceni Egyetem Eü.Kar,Nyíregyháza, str (2008) 6. IVÁN L.: Az idősödés és időskor,mint az edzettség próbája. Szenior Köny vek, Győr, str (2005) 7. IVÁN, L.: Az idősödés és időskor fenntartható egészségének rendszerszem [Kardiológus.Suppl. 2004/I/C], str (2004) 8. IVÁN, L.: Gerontológia a gyógyszertárban. Dictum Kiadó. Budapest (2002) 9. IVÁN, L.: A gerontológia és geriátria rendszerszemlélete. In.:Idős betegek ellátásának sajátosságai. VI. Hortobágyi Szimpozium, Budapest. Bibliomed, str (2002) 10. IVÁN. L.: Az életminőség védelme a krónikus betegségekben és öregkorban Mühelytanulmányok MTÁ. Budapest. I (2002) 11. IVÁN, L.: Ne féljünk az öregedéstől. Subkosa Kiadó,Budapest (2002) 12. IVÁN L.: Az öregedés pszichoszociális meg In : A gerontopszichiátria aktuális problémái. P.Psz.Ts. Budapest. Ed.:Siinko A. Print X Kiadó Budapest, str (1994) WORLD HEALTH ORGANIZATION (2002) Active Ageing: A policy Framework. WHO. Geneva Web page of the Eurostat of the European Commision. 15. BEGLEY S., Old Age, Old Brain? Maybe Not (2009), Newsweek, adres internetowy: age old brainmaybe not.aspx 16. WIKIPEDIA, Kinesiotheraphy (2009), adres internetowy: WIKIPEDIA, Nordic Walking (2009), adres internetowy: International Nordic Walking Association (2009), adres internetowy: Nordic Walking online (2009), adres internetowy: Scientific articles about Nordic Walking (2009), adres internetowy: 90

91 walking overview.php 21. WIKIPEDIA, Yoga (2009), adres internetowy: WIKIPEDIA, Tai Chi Chuan (2009), adres internetowy: History of Tai Chi (2009), adres internetowy: Films about Tai Chi (2009), adres internetowy: TK3QE8WaOLGfnKQM&sa=X&oi=video_result_group&ct=title&resnum=4&ved=0CEEQqw QwAw 25. Beginner Yoga with Shiva Rea (2009), adres internetowy: XNXGY&feature=fyste3 26. Yoga for seniors (2009), adres internetowy: Chair Yoga for seniors: Twisting Exercises (2009), adres internetowy: Chair Yoga for seniors: Warrior Stretches (2009), adres internetowy: DEAL J.A. CARLSON M. XUE Q L. FRIED L. P. CHAVES P.H.M. (2009) Anemia and 9 year Domain Specific Cognitive Decline in Community Dwelling Older Woman. The Womanś health and Aging. Study II. Journal of American Geriatrics Society, 57, str ERKINJUNTTI T. ALHAINEN K. RINNA J. Mäluhäired. Tõlge eesti keelde AS Medicina, str. 160 (2005) 31. KIDRON A. Kuidas hõlpsalt õppida. Kirjastus Ilo (1998) 32. TULVING E. Mälu. Tartu Ülikooli Kirjastus, str. 345 (2002) 33. ERKINJUNTTI T. ALHAINEN K. RINNA J. Mäluhäired. Tõlge eesti keelde AS Medicina, str. 160 (2005) 34. HYSLIP B. Paggi K. Poole M. PINSON MW, The impact of mental training on memory impaired older adults Clinical Gerontology, Vol 32, issue 4, str (2009) 35. LANG A. (2004) Mälu liigid ja füsioloogia. Lege artis. Lisaväljaanne Mälu, September, str. 4 7 (2005) 36. NORRICK RN. (2009) The construction of multiple identities in elderly narrators`stories. Agening & Society, August, Vol 29, issue 6, str (2009) 91

92 37. Simpinks JW, Green PS, Gridley KE, Singh M, de Fiebre NC, Rajakumar G. Role of estrogen replacement therapy in memory enhancement and the prevention of neuronal loss associated with Alzheimer's disease. A.. J. Med Sep 22:103(3A): str. 19S 25S (1997) 38. Christopher Patterson MD, John W. Feightner MD MSc, Angeles Garcia MD PhD, Robin Hsiung MD MHSc, Christopher MacKnight MD MSc, A. Dessa Sadovnick PhD.: Diagnosis and treatment of dementia: 1. Risk assessment and primary prevention of Alzheimer disease. CMAJ 178(5), str (2008) 39. E Duron, Olivier Hanon: Vascular risk factors, cognitve decline, and dementia. Vasc Health Risk Manag April; 4(2), str (2008) 40. Carol Brayne, Lu Gao, Michael Dewey, Fiona E Matthews, and Medical Research Council Cognitive Function and Ageing Study Investigators: Dementia before Death in Ageing Societies The Promise of Prevention and the Reality. PLoS Med October; 3(10): e397 (2006) 41. Nunomura Akihiko, Castellani Rundi J, Xiongwei Zhu, Moreira Paula I. Perry George, Smith Mark A: Involvement of oxidative stress in Alzheimer disease. Journal of neuropathology and experimental neurology 2006, vol. 65, No7, str (2006) 42. Joshua S. Rubinstein, David E. Meyer and Jeffrey E. Evan: Executive Control of Cognitive Processes in Task Switching. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance. 2001, Vol. 27, No 4, str (2001) 43. Alan Badalley: Working memory Science vol. 255, str (1992) 44. Bernát Sándor Iván, Pongrácz Endre, Gonda Ferenc: Homocystein and arterioscleros. Cardiologia Hungarica 2001:4, str (2001) 45. Prof. A. David Smith (Project leader), Prof. Gordon Wilcock (Clinical Director), Sharon Christie (Operations Manager & Senior Nurse): Oxford Project to Investigate Memory and Ageing (OPTIMA), adres internetowy: Jose Ness, M.D., Dominic J. Cirillo, David R. Weir, Ph.D. Nicole L. Nisly, M.D. and Robert B. Wallace, M.D., M.Sc.: Use of Complementary Medicine in Older Americans: Results from the Health and Retirement Study. Gerontologist August ; 45(4), str (2005) 47. Alex Hankey. Studies of Advanced Stages of Meditation in the Tibetan Buddhist and Vedic Traditions. I:A Comparison of General Changes. ecam2006;3(4), str (2006) 92

93 93

94 94

95 Konsorcjum partnerów projektu MindWellness: Promotor: Koordynator: Partnerzy: 95