Ryszard Kryza ( )

Transkrypt

1 Ryszard Kryza ( ) Trudno napisaæ wspomnienie o Przyjacielu, który jeszcze wczoraj, w pe³ni si³, by³ wœród nas, ale wiem, e jestem Mu to winien i bardzo pragnê, aby dobra pamiêæ o prof. dr. hab. Ryszardzie Kryzie w nas pozosta³a. Profesor Ryszard Kryza, wybitny polski mineralog i petrolog, zmar³ po ciê kiej chorobie 25 grudnia 2015 r. Ryszard Kryza urodzi³ siê w Wilczycach na Dolnym Œl¹sku 13 grudnia 1950 roku. Wszechstronnie uzdolniony, po ukoñczeniu liceum wybra³, podobnie jak jego starszy brat Józef, geologiê na Uniwersytecie Wroc³awskim. Z Ryszardem Kryz¹ Ryœkiem spotkaliœmy siê na pierwszym roku studiów i przez wiele lat razem poznawaliœmy tajniki wiedzy geologicznej, mieszkaliœmy w jednym akademiku, razem udzielaliœmy siê w Studenckim Kole Naukowym Geologów Uniwersytetu Wroc³awskiego. Rysiek przez kilka lat by³ przewodnicz¹cym Ko³a i z jego inicjatywy, przy wspó³udziale geologicznych kó³ naukowych wszystkich uczelni w Polsce, powsta³ pierwszy przewodnik Wycieczki mineralogiczne po Polsce. Po uzyskaniu z wyró nieniem tytu³u magistra za pracê o pegmatytach Gór Sowich, Ryszard Kryza pozosta³ na uczelni i w ramach pracy doktorskiej kontynuowa³ badania petrologii gnejsów sowiogórskich. W roku 1983 rozpoczê³a siê nasza wspólna praca w zespole kaczawskim, do którego nale eli równie Adam Haydukiewicz, Zdzis³aw Baranowski, Zdzis³awa Urbanek i Stanis³aw Lorenc. Tworzyliœmy nieformaln¹ grupê ludzi po doktoratach, których po³¹czy³a fascynacja geologi¹. Mieliœmy za cel odszyfrowanie skomplikowanej historii Gór Kaczawskich, du ego i ma³o znanego elementu geologicznej mozaiki Sudetów, czêœci orogenu waryscyjskiego. Z wyników petrograficznych

2 8 Ryszard Kryza ( ) tych badañ powsta³o wiele œwietnych artyku³ów naukowych, w tym nasze odrêbne prace habilitacyjne. Pierwsza Ryœka poœwiêcona metabazytom, a nastêpnie moja kwaœnym ska³om metawulkanicznym. Za tê pracê uzyska³ On równie wyró nienie i stopieñ doktora habilitowanego nauk o Ziemi. PóŸniej nasze drogi rozesz³y siê. Ryszard Kryza zosta³ kierownikiem Zak³adu Mineralogii i Petrografii w Instytucie Nauk Geologicznych we Wroc³awiu, a ja przenios³em siê do Poznania na UAM. Mimo tego, przez wszystkie lata œciœle wspó³pracowaliœmy, ostatnio razem badaj¹c meteoryt Morasko. We wszystkich dzia³aniach Ryœ by³ zawsze przewodnikiem, organizatorem, przyjacielem. Ryszard Kryza przez dwie kadencje przewodniczy³ Zarz¹dowi Polskiego Towarzystwa Mineralogicznego. By³ cz³onkiem Komitetu Nauk Geologicznych PAN i cz³onkiem Centralnej Komisji ds. Tytu³u i Stopni Naukowych. By³ te cz³onkiem wielu redakcji czasopism naukowych, polskich i zagranicznych, m.in. Journal of Geological Research, Science World Journal, Meteorites, Mineralogia, Geologos, Geologia Sudetica. Recenzowa³ prace naukowe w najlepszych czasopismach geologicznych. Wykszta³ci³ wielu magistrów i doktorów geologii. Swoje badania opisa³ w ponad 400 publikacjach. Publikowa³ prace w najlepszych czasopismach mineralogicznych i petrologicznych, m.in. w Mineralogical Magazine, American Mineralogist, International Journal of Earth Sciences, Journal of Metamorphic Geology, Journal of Petrology, Geological Society of London, Geological Magazine, Meteorite and Planetary Science. Blisko wspó³pracowa³ z wieloma europejskimi geologami, np. z Wielkiej Brytanii, Niemiec, Francji, Rosji, Norwegii, Austrii, Czech, Rumunii i Albanii, a jednoczeœnie umo liwia³ m³odym naukowcom liczne kontakty z zagranicznymi oœrodkami. Otrzyma³ szereg nagród i odznaczeñ, w tym Nagrodê Naukow¹ im. Ignacego Domeyki Polskiej Akademii Nauk, nagrodê indywidualn¹ Ministra Edukacji Narodowej za rozprawê habilitacyjn¹, Z³oty Krzy Zas³ugi, kilkadziesi¹t nagród rektorskich za osi¹gniêcia naukowe i dydaktyczne, a ostatnio Z³oty Medal Uniwersytetu Wroc³awskiego. Mimo wielkich osi¹gniêæ naukowych, które stawia³y go w rzêdzie najlepszych geologów polskich i europejskich, Ryszard Kryza by³ niezwykle prawym, uczciwym i bardzo skromnym cz³owiekiem. Zawsze yczliwy, uczynny, nie odmawia³ nikomu pomocy i konsultacji. Pomimo ogromu obowi¹zków kierowniczych, aktywnie anga owa³ siê w udoskonalanie programów nauczania, a jego wyk³ady dla studentów zawsze by³y na wysokim poziomie. Sprowadzi³ do Wroc³awia stary model mikrosondy elektronowej, podarowany mu przez jeden z zachodnich instytutów i zorganizowa³ pracowniê badañ sk³adu chemicznego minera³ów. Czêsto spêdza³ noce badaj¹c ró norodne minera³y na mikrosondzie i przez wiele lat uzyskiwa³ doskona³e wyniki. By³ jednym z najlepszych specjalistów od mikrosondy w Polsce. Oko³o 10 lat temu Ryszard Kryza rozpocz¹³ badania meteorytów i poœwiêca³ im du o czasu. Przedmiotem jego badañ by³ meteoryt elazny Morasko, a tak e kamienne meteoryty Zak³odzie i So³tmany. Mimo, e z regu³y nie by³ pierwszym autorem publikacji poœwiêconych meteorytom, to by³ wa nym cz³onkiem grupy

3 Wspomnienie 9 badawczej, wnosz¹c swoj¹ wielk¹ wiedzê mineralogiczn¹, logikê spojrzenia i mistrzowsk¹ znajomoœæ jêzyka angielskiego. Ryszard potrafi³ szczegó³owo rozwi¹zaæ problem sk³adu mineralnego rzadkich minera³ów z meteorytów. By³ w œcis³ym zespole osób, dziêki którym mo liwe by³o zg³oszenie do Komisji Nazewnictwa i Klasyfikacji Nowych Minera³ów Miêdzynarodowej Asocjacji Mineralogicznej (CNMNC IMA) dwóch nowych minera³ów znalezionych w meteorycie Morasko: moraskoitu i czochralskiitu. Moraskoit jest ju opublikowany w Mineralogical Magazine, a czochralskiit jest w³aœnie sk³adany do druku. Profesor Kryza wiele czasu poœwiêci³ te monografii dotycz¹cej meteorytu Morasko dwujêzycznej, piêknie wydanej ksi¹ ki pod tytu³em Morasko. Najwiêkszy deszcz meteorytów elaznych w Europie œrodkowej. Planowaliœmy dalsze prace dotycz¹ce elipsy rozrzutu, publikacje kolejnych nieznanych dot¹d minera³ów. Geologia zajmowa³a wa ne miejsce w yciu Ryœka, ale równie wa na by³a rodzina. Wraz z on¹ Gra yn¹, równie geologiem, wychowali dwoje dzieci i doczekali siê czwórki wnuków. Najwiêksz¹ pasj¹ obu ma³ onków by³y podró e. Rokrocznie udawali siê na dalekie wyprawy na prawie wszystkie kontynenty, zwiedzaj¹c najciekawsze miejsca na Ziemi. Dla Ryœka najwa niejsze by³y wulkany od wyprawy w roku 1981 na Islandiê, po wulkany Kamczatki, Etnê i Wezuwiusza, ale tak e wulkany z ryftów œrodkowej Afryki, wysp Kanaryjskich oraz Meksyku. W swych podró ach dotar³ tak e do plateau bazaltowego Dekanu, a nawet odwiedzi³ wulkany egzotycznej Indonezji. Podczas podró y nie rozstawa³ siê z aparatem fotograficznym. Z wypraw ma³ onkowie przywozili oryginalne kubeczki i wiele zdjêæ. Czêsto w ich domu, zamiast programu telewizyjnego, po ekranie telewizora wêdrowa³y s³onie i yrafy oraz przesuwa³y siê inne obrazy z podró y. Bêdzie nam Ryœka profesora Ryszarda Kryzy bardzo brakowaæ. Mam nadziejê, e teraz wolny, Rysiek wêdruje po niebieskich wulkanach i syci siê piêknymi minera³ami. prof. dr hab. Andrzej MUSZYŃSKI Prof. Ryszard Kryza by³ moim nauczycielem. W czasie studiów uczy³ mnie zagadnieñ petrologicznych. Znaj¹c Profesora nie waha³em siê po ukoñczeniu studiów prosiæ Go o pomoc w rozwi¹zaniu kilku problemów. Pierwsze z nich dotyczy³y badañ, jak siê w ich wyniku okaza³o, pseudometeorytu Jawor. yczliwoœæ Profesora i gotowoœæ do pomocy œwie o upieczonemu absolwentowi sprawi³y, e wielokrotnie wraca³em do uniwersyteckiego gabinetu przy ulicy Cybulskiego we Wroc- ³awiu. G³ównym motywem naszej d³ugoletniej wspó³pracy okaza³y siê meteoryty. To dziêki Profesorowi Kryzie mog³em nieco œmielej zajmowaæ siê tym nowym dla mnie obszarem wiedzy. Dziêki Jego wsparciu, cierpliwoœci i wielkiej yczliwoœci oraz fachowej merytorycznej pomocy w kwestiach petrologicznych i geochemicznych moje badania z dziedziny meteorytyki prezentuj¹ dzisiejszy poziom. Bez naszych, czêsto zbyt d³ugich rozmów w pokoju z oknem wychodz¹cym na Odrê, nie by³ bym tym, kim dzisiaj jestem. To z mojej winy rozmowy by³y zbyt d³ugie. Chcia³em jednak rozmawiaæ z Profesorem o ró nych sprawach, nie tylko œciœle

4 10 Ryszard Kryza ( ) zwi¹zanych z prowadzonymi wspólnie badaniami, gdy Jego postawa i opinie w ró nych kwestiach ycia naukowego i ycia w ogóle by³y dla mnie wa ne i ceni³em sobie mo liwoœæ skonfrontowania moich opinii i ocen ze zdaniem Profesora Kryzy. To tych rozmów nie tylko bêdzie, ale ju bardzo mi brakuje. Brakuje mi przede wszystkim yczliwoœci Profesora Kryzy, który zawsze chcia³ i stara³ siê znaleÿæ czas na dyskusjê o problemach, z którymi do Niego przychodzi³em. Z moich wizyt u Profesora pozostaje kilka wspólnych publikacji naukowych z zakresu meteorytyki, stanowczo zbyt ma³o wobec tego, co mo na by jeszcze osi¹gn¹æ. Nasza wspó³praca zosta³a przerwana nagle, dla mnie w niespodziewanym momencie. Mieliœmy dalsze wspólne plany, ostatni¹ nasz¹ publikacjê koñczy³em poprawiaæ ju bez uwag Profesora. Tych uwag i rozmów bêdzie mi szczególnie brakowa³o. Dziêki nim i wsparciu Profesora czu³em wiêkszy komfort przy publikowaniu uzyskanych wyników badañ, ze znacznie wiêksz¹ pewnoœci¹ publikowa³em tak e przedyskutowane z Nim interpretacje. Profesor Ryszard Kryza pozostanie na zawsze w mojej pamiêci przede wszystkim jako cz³owiek niezwyk³ej yczliwoœci. prof. dr hab. Tadeusz A. PRZYLIBSKI Wyselekcjonowane publikacje Ryszarda Kryzy o meteorytach Karwowski., Kryza R., Przylibski T., 2007, New chemical and physical data on keilite from the Zak³odzie enstatite achondrite, American Mineralogist, 92: Przylibski A.T., Kryza R., Pilski A.S., 2008, Klasyfikowanie chondrytów zwyczajnych kolejnoœæ prac, metody badañ, sprawy formalne i inne problemy, Acta Societatis Metheoriticae Polonorum, Rocznik PTMet 2, Streszczenia referatów, Konferencja Meteorytowa Wroc³aw 2008, str Kryza R., Helios K., Karwowski., Muszyñski A., 2010, Spektroskopia Ramana w badaniach fosforanów w meteorytach: wstêpne dane z meteorytu Morasko. Konferencja Meteorytowa Kraków. Kryza R., Przylibski T.A., uszczek K., 2012, The Zak³odzie and alike achondrites: mineral chemistry (preliminary data), Mineralogia Special Papers, 40: XIXth Meeting of the Petrology Group of the Mineralogical Society of Poland Meteorites: Insights Into Planetary Compositions, Obrzycko, October 19 21, Muszyñski A., Karwowski., Pilski A.S., Kryza R., 2012, Morasko meteorite the current state of knowledge, Mineralogia Special Papers, 40: XIXth Meeting of the Petrology Group of the Mineralogical Society of Poland Meteorites: Insights Into Planetary Compositions, Obrzycko, October 19 21, Biernacka J., Muszyñski A., Kryza R., 2013, 19 th Annual Meeting of the Petrology Group of the Mineralogical Society of Poland, Obrzycko, Poland, October 19 21, 2012, Elements 9/2: p Muszyñski A., Kryza R., Karwowski., Pilski A.S., Muszyñska J. (red.), 2012, Morasko. Najwiêkszy deszcz meteorytów elaznych w Europie œrodkowej. Morasko. The largest iron meteorite shower in Central Europe, Seria: Studia i Prace z Geografii i Geologii nr 28, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznañ. Karwowski., Helios K., Kryza R., Muszyñski A., Dro d ewski P., 2013, Raman spectra of selected mineral phases of the Morasko iron meteorite, Journal of Raman Spectroscopy, 44/8:

5 Wspomnienie 11 Muszyñski A., Pilski A.S., Karwowski., Kryza R., Gurdziel A., 2013, Nowe znaleziska w rezerwacie Morasko, Acta Societatis Metheoriticae Polonorum, 4: Pilski A.S., Wasson J.T., Muszyñski A., Kryza R., Karwowski., Nowak M., 2013, Low-Ir IAB- -irons from Morasko and other locations in central Europe: one fall, possibly distinct from IAB-MG, Meteoritics & Planetary Science, 48 (2): Przylibski T.A., Kryza R., uszczek K., Pilski A.S., 2013, Wyniki klasyfikacji nowego chondrytu zwyczajnego NWA, Polskie Towarzystwo Meteorytowe, II Seminarium Meteorytowe, , Olsztyn. Przylibski T.A., Zago d on P., Kryza R., Pilski A.S., 2013, Mineralogia, petrologia, geneza i propozycja nowej klasyfikacji meteorytu enstatytowego Zak³odzie, Polskie Towarzystwo Meteorytowe, II Seminarium Meteorytowe, , Olsztyn: s Przylibski T.A., Jakubowski T., Karwowski., Kryza R., uszczek K., 2013, New data on graphite from the Zak³odzie enstatite achondrite, Polskie Towarzystwo Meteorytowe, II Seminarium Meteorytowe, , Olsztyn. Karwowski., Kusz J., Muszyñski A., Kryza R., Sitarz M., Galuskin E., 2015, Moraskoite, Na 2 Mg(PO 4 )F, a new mineral from the Morasko IAB-MG iron meteorite (Poland), Mineralogical Magazine, 79(2):