dalnych kiełkuje 70%. Siła kiełkowania pyłku malej też, gdy wilgotność powietrza spada poniżej 50%.

Transkrypt

1 34 W sadach ziarnkowych Podsumowanie sezonu 2008 Marcin Piesiewicz, Robert Binkiewicz, Marcin Oleszczak Dział Techniczno-Naukowy, Agrosimex Sezon 2008 powoli dobiega końca. Przyszedł więc czas na podsumowania, a analiza programów ochrony pozwoli uniknąć błędów w przyszłości. Należy bowiem pamiętać, że każdy sezon ochrony jest inny i wymaga indywidualnego podejścia, a nie posługiwania się schematami. W tym roku ważne były m.in. systematyczne lustracje i prawidłowy dobór preparatów w ochronie przed niektórymi szkodnikami i chorobami jabłoni oraz gruszy. W tym sezonie obserwowano poważne problemy z zapyleniem i zawiązaniem owoców. Problemy z zapyleniem i zawiązaniem owoców Zapylenie i zapłodnienie kwiatów zależy m.in. od temperatury, warunków agrotechnicznych, a także liczby owadów zapylających. Choć w tym roku jabłonie i grusze kwitły bardzo obficie, to (szczególnie te ostatnie) zawiązały niewiele owoców. Rośliny sadownicze produkują dużo pyłku, jednak to siła jego kiełkowania wpływa na prawidłowe zapylenie. Spadek siły kiełkowania pyłku może być spowodowany np. przemarznięciem kwiatów lub mieć podłoże genetyczne. Wszystkie odmiany triploidalne wytwarzają pyłek o niskiej sile kiełkowania. Na sztucznych pożywkach kiełkuje go 10%, podczas gdy pyłku odmian diploi- fot. M. Oleszczak dalnych kiełkuje 70%. Siła kiełkowania pyłku malej też, gdy wilgotność powietrza spada poniżej 50%. Siła kiełkowania pyłku w dużym stopniu zależy od temperatury. Najkorzystniejsza do kiełkowania pyłku jabłoni jest temperatura C. W tym roku niska temperatura w okresie kwitnienia i silne opady deszczu uniemożliwiły prawidłowe zapylenie i zawiązanie owoców, szczególnie z kwiatów centralnych. Opadały głównie kwiaty z niezapłodnionymi zalążniami oraz zawiązki, u których zarodki uległy degeneracji przyczyną była prawdopodobnie niedostateczna zawartość substancji stymulujących wzrost zalążni. Zamieranie zapłodnionej komórki jajowej lub innych tkanek rozwijających się nasion może nastąpić również z powodu niedostatecznego zaopatrzenia drzew w substancje pokarmowe. Niska zawartość np.: boru może doprowadzić do sterylności, upośledzenia kiełkowania pyłku i wzrostu łagiewki pyłkowej. Natomiast mała ilość azotu może spowodować masowe opadanie zawiązków. A w tym sezonie w wielu sadach drzewa był bardzo słabo odżywione. Dostateczne zaopatrzenie drzew w substancje pokarmowe jest jednym z ważniejszych czynników, który warunkuje utrzymanie owoców przez cały okres ich rozwoju. Szkodniki W mijającym sezonie warunki atmosferyczne szczególnie wysoka temperatura w okresie wegetacji sprzyjały rozwojowi przędziorków (fot. 1) i szpecieli. Z naszych obserwacji wynika, że w sadach jabłoniowych larwy przędziorka owocowca wylęgłe z jaj zimowych pojawiły się w rejonie Grójca kwietnia. Wówczas należało wykonać zabiegi zwalczające tego szkodnika preparatami Apollo Plus 060 OF, Nissorun 050 EC lub wcześniej preparatami olejowymi. Po kwitnieniu w sadach, w których liczebność przędziorka przekroczyła próg szkodliwości, opryskiwania należało powtórzyć. Ograniczenie populacji tego szkodnika na początku wegetacji pozwala na uniknięcie szkód we wczesnych fazach rozwoju drzew i wpływa na wolniejszy jego rozwój w późniejszym okresie. W tym sezonie zimujące samice przędziorka chmielowca pojawiły się w sadach jabłoniowych trochę wcześniej niż zwykle pierwsze już w połowie kwietnia. Przy mieszanej populacji szkodników, składającej się z przędziorka owocowca i przędziorka chmielowca, dobre rezultaty dało opryskiwanie drzew Omite 570 EW lub Ortusem 05 SC w okresie różowego pąka jabłoni. Zabieg ten należało powtórzyć po kwitnieniu, jeśli został miesięcznik praktycznego sadownictwa 10/2008

2 35 przekroczony próg szkodliwości przez te szkodniki. W tym sezonie w wielu sadach wykonanie zabiegu zwalczającego przędziorki dopiero po kwitnieniu jabłoni doprowadziło do powstania szkód już na pierwszych rozwijających się liściach i późniejszych kłopotów ze zwalczaniem bardzo licznej już populacji tych szkodników. Wówczas bowiem warunki sprzyjały rozwojowi przędziorków, a preparaty działały słabiej i krócej niż zwykle. W ostatnich latach dużym zagrożeniem w sadach jabłoniowych i gruszowych są szkodliwe szpeciele. Na jabłoni licznie występuje pordzewiacz jabłoniowy (fot. 2), a na gruszy szczególnie w młodych sadach obserwujemy dynamiczny rozwój wzdymacza gruszowego i podskórnika gruszowego. Walka ze szpecielami nie jest prosta, gdyż liczba preparatów je zwalczających jest ograniczona, szczególnie w ochronie gruszy. Fot. 1. Liście jabłoni z objawami żerowania przędziorków W ochronie przed szpecielami należy pamiętać o systematycznych lustracjach i prawidłowej technice wykonywania zabiegów stosować maksymalnie dużą ilość cieczy użytkowej na ha. W mijającym sezonie mniejsze niż w ubiegłych latach było zagrożenie sadów jabłoniowych ze strony mszyc. Nie obserwowaliśmy mszycy jabłoniowo-zbożowej, a mszyce jabłoniowa i jabłoniowo-babkowa pojawiły się później i w mniejszym nasileniu niż w poprzednich sezonach. Przy czym mszyca jabłoniowa występowała częściej, liczniej i sprawiała więcej problemów. Prawdopodobnie wysoka temperatura sprawiła, że rozwój mszycy jabłoniowo-babkowej na jabłoniach był mniej intensywny i dość szybko szkodnik ten przeniósł się na drugiego żywiciela babkę zwyczajną i lancetowatą. W tym sezonie warunki atmosferyczne sprzyjały rozwojowi owocówki jabłkóweczki. Fot. 2. Liście i zawiązki ordzawione z powodu żerowania pordzewiacza jabłoniowego Fot. 3. W tym roku w wielu sadach można było zobaczyć liczne, białe, pokryte kłaczkowatym woskowym nalotem kolonie bawełnicy korówki W latach 2007 i 2008 wzrosło zagrożenie jabłoni ze strony bawełnicy korówki (fot. 3). Szkodnik ten wyraźnie odbudowuje populację. W tym roku latem w wielu sadach można było zobaczyć jej liczne, białe, pokryte kłaczkowatym woskowym nalotem kolonie. 10/2008 miesięcznik praktycznego sadownictwa

3 36 Parch jabłoni Fot. 4. Objawy żerowania zwójki liściowej Zima 2007/2008 (podobnie jak w sezonie 2006/2007) była bardzo łagodna i sprzyjała rozwojowi owocników parcha jabłoni. Brak śniegu i pochodzącej z niego wody oraz brak okrywy śnieżnej tworzącej doskonałe warunki do rozkładu mikrobiologicznego liści ograniczył ich rozkład, a tych z plamami w 2007 r. było dużo. W połowie marca br % owocników miało dojrzałe zarodniki. Tempo rozwoju owocników i zarodników workowych wyraźnie osłabło podczas znacznego ochłodzenia w drugiej połowie marca. W pierwszych dniach kwietnia jednak nastąpiły pierwsze wysiewy i infekcje. Kluczowe znaczenie dla ochrony przed parchem jabłoni miał kwiecień (więcej o problemach z parchem jabłoni w MPS SAD 11/2008). W tym sezonie wysiewów zarodników workowych parcha jabłoni było więcej niż w 2007 r., ponadto były one bardziej intensywne. Fot. 5. W tym sezonie na gruszach licznie występowały miodówki Ze względu na zróżnicowane warunki siedliskowe poszczególnych sadów w prawidłowym zwalczaniu tego szkodnika pomocny był stały monitoring lotu motyli za pomocą pułapek feromonowych. Duże znaczenie ma bowiem wykonanie zabiegu zwalczającego owocówkę w optymalnym terminie. Podobnie jak w poprzednich latach dużym problemem w sadach jabłoniowych były zwójki liściowe (fot. 4) zwójki: różóweczka, siatkóweczka, bukóweczka i wydłubka oczateczka. Najliczniej występowały one w centralnej Polsce. Zaniechanie lub znaczne opóźnienia pierwszych opryskiwań (gąsienice rosną i stają się mniej wrażliwe na insektycydy) w okresie zielonego/różowego pąka jabłoni prowadziły do spadku skuteczności kolejnych zabiegów. Pułapki feromonowe pozwoliły i w tym przypadku monitorować populację poszczególnych gatunków i wyznaczać terminy ich zwalczania. Przez ostatnich kilka lat systematycznie wzrastało zagrożenie sadów jabłoniowych przez zwójkę koróweczkę. W mijającym sezonie gatunek ten występował jednak w mniejszym nasileniu, szczególnie w pierwszej części lata, o czym świadczą mniejsze niż w poprzednich latach w tym czasie odłowy motyli w pułapki feromonowe. Miodówki gruszowe W tym sezonie na gruszach licznie występowały miodówki (fot. 5). Pierwsze osobniki pokolenia zimującego obserwowaliśmy pod koniec lutego i na początku marca. Przed kwitnieniem gruszy zwalczanie miodówek nie było trudne. Problemy były natomiast podobnie jak w poprzednich latach ze zwalczaniem ich w czerwcu i lipcu. W tym sezonie skuteczne były zabiegi preparatami takimi, jak Dimilin 25 WP i Rimon 100 EC wykonane na początku wylęgania się larw miodówek. Mączniak jabłoni W tym roku w sadach jabłoniowych w dużym nasileniu wystąpił mączniak jabłoni. Na odmianach wrażliwych zamierały porażone liście i pędy (fot. 6, 7). Tak silne porażenie jest efektem ciepłej zimy, wczesnego rozpoczęcia wegetacji, silnego wzrostu drzew i sprzyjających warunków atmosferycznych. W sadach, w których w ubiegłym roku masowo wystąpił mączniak, już w pierwszym okresie rozwoju jabłoni konieczne były lustracje i jak najwcześniejsze wycinanie pędów, na których były objawy pierwotnego porażenia tą chorobą. Pozwoliło to ograniczyć nasilenie infekcji pierwotnej i tym samym potencjał infekcyjny mączniaka w sadzie. W sadach, w których porażenie przekraczało 4% (czyli 4 zainfekowane pędy w próbie 100), należało opryskiwać drzewa w czasie różowego pąka lub na początku kwitnienia jabłoni. miesięcznik praktycznego sadownictwa 10/2008

4 37 W tym czasie, aby ograniczyć źródło infekcji pierwotnej, można było stosować np. preparat Nimrod 250 EC, który dobrze działa w niższej temperaturze i redukuje zarodnikowania mączniaka jabłoni. Po kwitnieniu należało kontynuować lustracje i wycinać pędy z objawami infekcji pierwotnej. W tym czasie do programu ochrony można było włączyć preparaty oparte na IBE (np. Shavit F 71,5 WP). Warto było je stosować w okresie infekcji wtórnych mączniaka, co dni do końca czerwca lub początku lipca. Fungicydy te doskonale zwalczają również parcha jabłoni. Przy dużym nasileniu mączniaka i w młodych sadach okres ochrony należało wydłużyć do zakończenia wzrostu przez pędy jednoroczne. W tym sezonie obserwowaliśmy bardzo dobrą skuteczność wobec mączniak jabłoni preparatów z grupy strobiluryn, szczególnie dobrą preparatu Zato 50 WG. Mimo odporności sprawcy parcha jabłoni na te preparaty można je włączyć w program ochrony sadów przed mączniakiem. Nekrotyczna plamistość liści W niektórych sadach, szczególnie na odmianach Golden Delicious (fot. 8), Gala i Ligol odnotowano w tym roku nekrotyczną plamistość liści. Choroba ta ma podłoże fizjo- Fot. 6. Mączniak na pędach gruszy Fot. 7. Mączniak jabłoni na liściach i pędach jabłoni 10/2008 miesięcznik praktycznego sadownictwa

5 38 też bardziej ogólne, np. niekorzystne warunki glebowe, a także zaburzenia w gospodarce wodnej drzew. Początkowo nekrotyczna plamistość liści objawia się wyblakłymi, zielonymi plamami na liściach, które przekształcają się następnie w nekrotyczne plamy o nieregularnych kształtach. Tkanka w miejscu plam obumiera. Objawy choroby zaczynają się pojawiać w czerwcu, lecz najbardziej nasilają się pod koniec lipca i na początku sierpnia. W sadach, w których ochrona była oparta na środkach zawierających mankozeb i stosowano dodatkowo nawożenie dolistne (czterokrotnie, co 7 10 dni) siarczanem magnezu w dawce kg/ha w mieszaninie z nawozem zawierającym mikroelementy, np. Rosasol mikro 1 kg/ha pojawiały się niewielkie ilości plam, a żółknących i spadających liści nie było wcale. Odmiana Golden Delicious ma wyższe zapotrzebowanie na magnez. Roczna dawka tego składnika dla tej odmiany powinna wynosić MgO/ha. Fot. 8. Nekrotyczna plamistość liści u odmiany Golden Delicious Zamieranie liści Fot. 9. Zamieranie liści u gruszy logiczne i pojawia się po wystąpieniu warunków stresowych takich, jak np. silny opad deszczu oraz szybka zmiana temperatury. Występowanie nekrotycznej plamistości liści zależy miesięcznik praktycznego sadownictwa fot. 1 9 M. Oleszczak od temperatury powietrza, natężenia światła i wilgotności gleby. Ponadto może też być związana z niewłaściwym stosunkiem K:Mg w glebie, nadmiarem potasu. Przyczyny mogą być W niektórych sadach gruszowych wystąpiło zamieranie liści (fot. 9) brązowiały i zamierały liście w wewnętrznej części korony, a na pędach jednorocznych były one zielone. To zaburzenie fizjologiczne mogło być spowodowane niedostatecznym dostarczaniem wody przez wiązki przewodzące do liści. U odmiany Konferencja na liściach pojawiły się brunatne przebarwienia bez względu na to, na jakiej podkładce była ona uszlachetniona. 10/2008

6 39 Występowaniu zamierania liści sprzyjają wysoka temperatura, niska wilgotność powietrza oraz niedobór wody w glebie. Choroba ta nasila się gwałtownie w słoneczne i wietrzne dni, gdy liście szybko wysychają. Zamieranie liści jest skutkiem mroźnej zimy 2005/2006, gdy przemarzło drewno i transport wody był ograniczony. Chcąc ograniczyć jej objawy, należało zapewnić drzewom odpowiednią ilość wody. Nawożenie Dzięki analizie gleby, którą należy wykonywać w sadach co 2 3 lata, łatwiej można podjąć decyzję, czy stosować wieloskładnikowy nawóz mineralny, czy wystarczy uzupełnić dany składnik, podając nawóz jednoskładnikowy. Z zestawienia analiz gleby wykonanych przez nas w latach wynika, że znacznie obniżył się udział gleb kwaśnych na korzyść lekko kwaśnych i obojętnych. Na glebach kwaśnych o ph < 5,8 jesienią należy rozsiać wapno węglanowe CaCO 3, nie przekraczając jednak dawki 2 t/ha rocznie. W przypadku niskiej zasobności gleby w potas w sadach jabłoniowych najlepiej wysiać sól potasową w dawkach wynikających z przeprowadzonej analizy gleby. Obecnie przy nawożeniu jabłoni potasem coraz częściej mamy na uwadze potrzeby pokarmowe poszczególnych odmian, i tak do odmian potasolubnych można zaliczyć Galę, a do odmian o niższych potrzebach co do potasu Golden Delicious. Na glebach grójecko-wareckich mamy problemy z niedoborem magnezu, co również potwierdzają wyniki analiz. Wiosną w takich przypadkach warto stosować tam nawozy o wysokiej zawartości tego pierwiastka. W tym roku niektórzy sadownicy w fazie mysiego uszka, aby zasilić pąki przed ewentualnymi majowymi przymrozkami oraz uzupełnić niedobory cynku, stosowali dolistnie nawozy zawierające ten pierwiastek. W fazie różowego pąka w celu poprawy fotosyntezy opryskiwali drzewa 1% roztworem siedmiowodnego siarczanu magnezu. W pełnie kwitnienia i pod jego koniec stosowali nawozy borowe, aby poprawić zawiązywanie owoców. Pod koniec kwitnienia wykonywaliśmy pomiary fluorymetryczne. W tym czasie jak zaobserwowaliśmy w wielu sadach aparatura wykazywała znaczne niedobory azotu. Dlatego po kwitnieniu, ale przed opadem czerwcowym zalecaliśmy wysianie drugiej dawki azotu (najlepiej saletrę wapniową 200 kg/ha). W tym okresie indeks fotosyntezy był zaburzony w wyniku znacznych niedoborów mikroelementów takich, jak bor, żelazo i mangan. Od fazy wzrostu zawiązków owocowych polecaliśmy wykonanie 2 3 zabiegów 1,5% roztworem siedmiowodnego siarczanu magnezu łącznie z wysoko skoncentrowanym nawozem mikroelementowym. Dzięki temu można było poprawić fotosyntezę i kondycję roślin w szczególnej fazie rozwojowej, jaką jest czerwcowy wzrost zawiązków owocowych. Grusze w tym czasie również wykazywały większe zapotrzebowanie na magnez i mangan, je też można było opryskiwać ww. mieszaniną nawozów. Od fazy zawiązków wielkości orzecha włoskiego do zbiorów (łącznie 5 6 zabiegów) należało stosować nawozy wapniowe. Zabiegi te ograniczają powstawanie gorzkiej plamistości podskórnej jabłek i poprawiają właściwości przechowalnicze owoców. Na 4 i 2 tygodnie przed zbiorami warto stosować jeden z nawozów fosforowych, aby poprawić wybarwienie się owoców. Po zbiorach, ale przed opadnięciem liści z drzew, można poprawić zimotrwałość pąków jabłoni oraz zaopatrzyć je w bor, który wczesną wiosną będzie już w roślinie. W tym czasie należy opryskiwać drzewa mieszaniną nawozów zawierających bor i cynk. Tuż przed opadnięciem liści należy opryskiwać drzewa 5% roztworem mocznika lub Azofolem 10 l/ha w celu poprawienia mineralizacji liści, na których będą się tworzyć owocniki grzyba sprawcy parcha jabłoni. 10/2008 miesięcznik praktycznego sadownictwa