Koncepcja jednolitego oznakowania szlaków i atrakcji turystycznych na obszarze LGD Krzemienny Krąg

Transkrypt

1 Klient: Fundacja Partnerstwo Krzemienny Krąg Koncepcja jednolitego oznakowania szlaków i atrakcji turystycznych na obszarze LGD Krzemienny Krąg Projekt: Opracowanie koncepcji i projektów jednolitego oznakowania szlaków i atrakcji turystycznych na Wersja: 1.00 Autor: 4pi sp. z o.o. Data: pi sp. z o.o., Warszawa, ul. Mińska 63, tel. (22) , fax. (22) , Projekt finansowany jest ze środków Unii Europejskiej w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich Działanie 2.7 Pilotażowy Program Leader + Schemat II

2 Streszczenie dokumentu STRESZCZENIE DOKUMENTU W celu identyfikacji szlaków turystycznych na obszarze działania LGD Krzemienny Krąg posłużono się więc metodą warsztatową oraz analizą dostępnych materiałów źródłowych. Na podstawie przeprowadzonych prac zidentyfikowano trzy najważniejsze szlaki, które zostały objęte niniejszym opracowaniem. Są nimi: 1. Szlak Żółwia i Dinozaura 2. Szlak (Kraina) Gombrowicza 3. Szlak zabytków techniki doliny Kamiennej W opracowaniu przedstawiono koncepcje jednolitego oznakowania szlaków i atrakcji turystycznych, wzory barwne znaków: określających przebieg szlaków pieszych, określających przebieg ścieżek spacerowych, określających przebieg ścieżek przyrodniczych i dydaktycznych, określających przebieg szlaków rowerowych, identyfikujących atrakcje turystyczne, informacyjnych szlaków pieszych, informacyjnych szlaków rowerowych. 2

3 Spis treści SPIS TREŚCI 1. Cel i przeznaczenie dokumentu Kontekst Cel i przeznaczenie dokumentu Szlaki objęte opracowaniem Identyfikacja istniejącego oznakowania szlaków i atrakcji turystycznych Tezy do koncepcji jednolitego oznakowania szlaków i atrakcji turystycznych obszaru LGD Aktualna sytuacji w zakresie oznakowania szlaków Koncepcja rozwoju szlaków oraz zalecenia dotyczące dalszych działań Elementy zagospodarowania szlaków i atrakcji Koncepcja oznakowania Zagadnienia ogólne Funkcje znaków Znaki turystyczne Zasady znakowania szlaków i atrakcji turystycznych Oznakowanie szlaków turystycznych Wytyczanie i znakowanie dróg rowerowych Przepisy regulujące oznakowanie dróg w Polsce Wzory barwne znaków turystycznych i tablic Szlaki piesze Szlaki rowerowe System identyfikacji atrakcji turystycznych

4 Spis treści SPIS TABEL Tabela 1. Logo... 7 Tabela 2. Znak produktu turystycznego... 8 Tabela 3. Produkty w rozwoju... 8 Tabela 4. Oznakowanie obiektów turystycznych... 8 Tabela 5. Szlak Żółwia i Dinozaura... 9 Tabela 6. Szlak (Kraina) Gombrowicza Tabela 7. Szlak zabytków techniki doliny Kamiennej Tabela 8. Znaki określające przebieg szlaku pieszego Tabela 9. Znaki określające przebieg ścieżek spacerowych Tabela 10. Znaki określające przebieg ścieżek przyrodniczych i dydaktycznych Tabela 11. Znaki określające przebieg szlaku rowerowego Tabela 12.Znaki identyfikujące atrakcje turystyczne Tabela 13. Znaki informacyjne szlaków pieszych Tabela 14. Znaki informacyjne szlaków rowerowych

5 Cel i przeznaczenie dokumentu 1. CEL I PRZEZNACZENIE DOKUMENTU 1.1. Kontekst Dokument niniejszy pt. Koncepcja jednolitego oznakowania szlaków i atrakcji turystycznych na w z dnia jest częścią dokumentacji, która powstała w ramach projektu Opracowanie koncepcji i projektów jednolitego oznakowania szlaków i atrakcji turystycznych na, zwanego w dalszej części dokumentu Projektem, realizowanego przez Fundację Partnerstwo Krzemienny Krąg w Bałtowie. Dokument powstał w wyniku realizacji Umowy zawartej w dniu 20 maja 2007 roku pomiędzy Fundacją Partnerstwo Krzemienny Krąg, zwaną w dalszej części dokumentu LGD lub Zamawiający oraz firmą 4pi sp. z o.o., zwaną w dalszej części dokumentu 4pi lub Wykonawca. Jest on wspólnym opracowaniem LGD i firmy 4pi Cel i przeznaczenie dokumentu Celem dokumentu jest przedstawienie koncepcji jednolitego oznakowania szlaków i atrakcji turystycznych na. Dokument przeznaczony jest dla Zarządu Fundacji Partnerstwo Krzemienny Krąg. 5

6 Szlaki objęte opracowaniem 2. SZLAKI OBJĘTE OPRACOWANIEM Diagnoza stanu wyjściowego do prowadzenia prac nad niniejszym opracowaniem wskazała na potrzebę wypracowania określonej filozofii budowania wizerunku regionu przy użyciu tak konkretnego narzędzia, jakim jest oznakowanie turystyczne. Dotychczasowe opracowania takiej filozofii nie przedstawiają, a potrzeba sformułowania wizji rozwoju nie tylko jego liderów, ale szeroko pojętej społeczności jest niepodważalna z teoretycznego i praktycznego punktu widzenia. Dlatego główną metodą przygotowania niniejszego opracowania była bezpośrednia współpraca zespołu projektowego z partnerami lokalnymi przedstawicielami członków grupy partnerskiej Fundacja Krzemienny Krąg". W celu identyfikacji szlaków turystycznych na obszarze działania LGD Krzemienny Krąg posłużono się więc metodą warsztatową oraz analizą dostępnych materiałów źródłowych. Na podstawie przeprowadzonych prac zidentyfikowano trzy najważniejsze szlaki, które zostały objęte niniejszym opracowaniem. Są nimi: 1. Szlak Żółwia i Dinozaura. 2. Szlak (Kraina) Gombrowicza. 3. Szlak zabytków techniki doliny Kamiennej. 6

7 Identyfikacja istniejącego oznakowania sz 3. IDENTYFIKACJA ISTNIEJĄCEGO OZNAKOWANIA SZLAKÓW I ATRAKCJI TURYSTYCZNYCH Jak już wspomniano w celu identyfikacji istniejącego oznakowania szlaków i atrakcji turystycznych przeprowadzono warsztat, podczas którego omówiono zagadnienia prawne, przykłady oznakowania szlaków turystycznych w Polsce i innych krajach oraz przeprowadzono dyskusję z uczestnikami spotkania w celu sformułowania generalnego planu działań ( mapy drogowej ), który składa się z następujących zadań: zdefiniowanie głównych tez oraz rekomendacji dotyczących jednolitego oznakowania turystycznego LGD, przedstawienie aktualnej sytuacji w zakresie oznakowania szlaków: Szlaku Żółwia i Dinozaura, Szlaku (Krainy) Gombrowicza, Szlaku zabytków techniki doliny Kamiennej, określenie koncepcji rozwoju szlaków, zaleceń dotyczących dalszych prac oraz działań niezbędnych do opracowania i wdrożenia pełnej koncepcji oznakowania Tezy do koncepcji jednolitego oznakowania szlaków i atrakcji turystycznych obszaru LGD Tabela 1. Logo Teza Zalecenia ogólne Analiza stanu wyjściowego wykazuje, że LGD jako Fundacja "Partnerstwo Krzemienny Krąg" posługuje się logiem, czyli posiada swój znak graficzny. Nie jest on jednak znakiem uniwersalnym z punktu widzenia turystycznego użytkowania terenu, objętego aktywnością tej grupy. Przekształcenia znaku graficznego są dość częstym zjawiskiem w zależności od misji, nowych strategii rozwoju, zmian profilu działalności, decyzji co do zmiany wizerunku i z innych tego typu powodów. Trzeba się więc zastanowić, czy logo LGD ma być logo turystycznym regionu 9 gmin, pamiętając o procesie rozszerzania LGD i dołączania kolejnych obszarów, które wspólnie przystępują do kreowania wspólnego produktu turystycznego. Analiza logo LGD winna odbyć się w gronie wszystkich interesariuszy oraz powinna być poddana pod konsultacje społeczne tak by wytworzyć podstawy uznania go za logo turystyczne lub podjęcia decyzji o zaangażowaniu się w proces tworzenia nowego logo regionu turystycznego "Krzemienny Krąg" o ile nasza ta tez pozostanie w użyciu. Rekomendacje Należy rozpocząć proces tworzenia logo turystycznego regionu, tak by miało ono zastosowanie po wygaśnięciu projektów realizowanych pod szyldem programu leader. Logo to musi mieć wymiar ponadczasowy i być znakiem, z którym utożsamia się cała społeczność obecna i młode nadchodzące pokolenie mieszkańców regionu zaangażowanych w rozwój jego funkcji turystycznych. Społeczność lokalna logo i pozostałe oznakowanie obszaru musi uznać za zrozumiałe, czytelne i rzeczywiste, a przede wszystkim własne. 7

8 Identyfikacja istniejącego oznakowania sz Teza Zalecenia ogólne Tabela 2. Znak produktu turystycznego Fundacja Partnerstwo Krzemienny Krąg" nie posiada zintegrowanego produktu turystycznego. Nie ma również znamion takiego produktu najpopularniejsza oferta wypoczynkowa Bałtowski Park Jurajski. Produkt ten najbardziej zaawansowany w rozwoju nie posiada odrębnego znaku rozpoznawczego, co jest wada z punktu widzenia jego rozpoznawalności w materiałach dotąd publikowanych drukiem (folderach, przewodnikach itp.) Równocześnie za produkty turystyczne istniejące należy uznać w rozwoju Krainę Gombrowicza, szlak turystyczny Żółwia i Dinozaura oraz atrakcje turystyki w obiektach poprzemysłowych: Muzeum Kopalni Krzemienia Pasiastego i Żywe Muzeum Porcelany. Oba obiekty należy ująć w systemie oznakowań regionalnych. Rekomendacje Zaprojektowanie wspólnego oznakowania może sprzyjać postępowi rozwoju, lepszego ukształtowania flagowych produktów turystycznych obszaru LGD, ich dojrzałości co do funkcjonowania i obsługi, zgodnej ze standardami współczesnego rynku turystycznego. Oznakowanie obiektów poprzemysłowych i szlaków rowerowych stanowić powinno wspólny projekt jako ważny element rozwoju z flagowych produktów obszaru LGD. Rozpoznawalność i promocja tych produktów winna być zapewniona przez zastosowanie znaku turystyki w obiektach poprzemysłowych i rowerowej na szlakach, mapach i w materiałach promocyjnych regionu. Należy rozpatrzyć uznanie za priorytet oznakowanie produktów przed opracowaniem kompleksowego logo regionu. Teza Zalecenia ogólne Tabela 3. Produkty w rozwoju Region posiada interesujące propozycje nowych produktów turystycznych zakwalifikowanych do grupy produktów w rozwoju. System oznakowania winien być planowany i formułowany z uwzględnieniem znanych już produktów w rozwoju np. Pracownia Tradycji. Rekomendacje Wspólne oznakowanie turystyczne winno przewidywać potencjał rozwojowy regionu. Jak najszybciej należy podjąć prace nad zaprojektowaniem nowych produktów do rozwoju potencjał winien być lepiej rozpoznany. Teza Zalecenia ogólne Tabela 4. Oznakowanie obiektów turystycznych Obiekty turystyczne głównie noclegowe i gastronomiczne posiadają indywidualne oznakowania według projektów indywidualnych. Oznakowanie obiektów turystycznych nie zostało ujęte w planowanej koncepcji oznakowania szlaków i atrakcji turystycznych, co jest niedopatrzeniem z punktu widzenia kompleksowej koncepcji rozwoju turystyki w regionie. Rekomendacje Oznakowanie przyszłościowe winno objąć też obiekty zaliczane do bazy turystycznej i paraturystycznej regionu. Za obiekty bazy materialnej i atrakcje wymagające oznakowania należy uznać obiekty zarówno na szlakach turystycznych jak i zlokalizowane w rozproszeniu, by nie pomijano ich w systemie informacji i promocji turystycznej całego regionu. 8

9 Identyfikacja istniejącego oznakowania sz 3.2. Aktualna sytuacji w zakresie oznakowania szlaków Do zdefiniowania aktualnej sytuacji oznakowania oraz koncepcji dalszego rozwoju szlaków posłużono się metodą metaplanu, która należy do partycypacyjnych metod i technik diagnostycznych. Metaplan jest plastycznym zapisem dyskusji prowadzonej przez uczestników warsztatów, którzy dyskutują na określony temat. Podczas dyskusji prowadzonej w grupach powstaje jednocześnie plakat, który jest skróconym, graficznym zapisem. Metoda metaplanu jest stosowana przy omawianiu kontrowersyjnych, trudnych spraw oraz do porządkowania wiedzy, jaka dysponuje grupa. Polega na przedstawieniu wielu aspektów danego problemu wg następującego schematu: Jak jest? Jak być powinno? Dlaczego nie jest tak, jak być powinno? Co należy zrobić, by było tak, jak być powinno? Przy pomocy tej metody dokonano zebrania i konfrontacji wiedzy członków grupy na temat aktualnej sytuacji w zakresie oznakowania szlaków. Następnie spróbowano wskazać główne kierunki, w których powinny podążać prace nad oznakowaniem, a także działania niezbędne do opracowania i wdrożenia pełnej koncepcji. Wskazano też na główne bariery dla rozwoju jednolitej koncepcji oznakowania szlaków. Poniżej przedstawiono wyniki dyskusji w zakresie identyfikacji mocnych i słabych strona poszczególnych szlaków. Tabela 5. Szlak Żółwia i Dinozaura Mocne strony Szlak jest wyznaczony i udokumentowany, oznakowany wg zasad PTTK. Szlak jest rozpoznawalny dla branży turystycznej. Szlak przecina wszystkie gminy LGD ma potencjał, by być produktem integrującym. Szlak przecina się z kilkoma szlakami, mającymi znaczenie dla LGD oraz krajowymi i międzynarodowymi. Północna brama szlaku (Janowiec) z uwagi na bliskość Kazimierza ma duży potencjał przyciągania ruchu turystycznego z Warszawy. Bałtów, mimo niedostatków rozwoju produktu, stanowi dobry punkt wyjścia do budowania marki. Słabe strony Szlak nie jest dobrze znany turystom. Szlak nie jest rozpoznawalny dla społeczności lokalnej i nie stanowi dla niej wyznacznika tożsamości lokalnej/regionalnej. Szlak nie jest urządzony (brak urządzeń turystycznych), przede wszystkim jako szlak rowerowy. Oznakowanie informacyjne przybiera formy niekiedy karykaturalne (patrz: tablica w Lipsku przy cmentarzu, do tego nie wskazuje początku i przebiegu szlaku). Chaos w oznakowaniu: częściowo jako pieszy, częściowo jako rowerowy. 9

10 Identyfikacja istniejącego oznakowania sz Tabela 6. Szlak (Kraina) Gombrowicza Mocne strony Wyznaczony i udokumentowany. Rozpoznawalny w branży turystycznej. Dość dobrze znany niszowej grupie turystówhobbystów. Nieźle rozpoznawalny wśród mieszkańców południowej części LGD, można go uznać za jeden z wyznaczników tożsamości lokalnej (zwłaszcza młodzież, jest to czynnik względnie słaby, niemniej o rosnącym znaczeniu). Znane imprezy na szlaku. Słabe strony Brak urządzeń turystycznych. Brak wyprzedzającego oznakowania informacyjnego. Brak opracowanych treści edukacyjnych. Tabela 7. Szlak zabytków techniki doliny Kamiennej Mocne strony Oznakowany jako szlak niebieski, PTTK. Rozpoznawalny w branży turystycznej. Rozpoznawalny w grupie docelowej zainteresowanych turystyka w obiektach przemysłowych. Uwzględniony w koncepcji POT turystyki w obiektach przemysłowych. Słabe strony Brak urządzeń turystycznych. Brak integracji z innymi szlakami tego typu, krajowymi i międzynarodowymi. Brak związku z Krzemionkami Koncepcja rozwoju szlaków oraz zalecenia dotyczące dalszych działań Założenia dalszego rozwoju szlaków: Szlak Żółwia i Dinozaura, Szlak (Kraina) Gombrowicza, Szlak zabytków techniki doliny Kamiennej są identyczne, o następującej treści: Urządzenie całości szlaków jako szlaki rowerowe. Jednolite oznakowanie informacyjne, zgodne z formułą prezentacji wizualnej produktu LGD. Oznakowanie informacyjne wyprzedzające, tj. w ważnych centrach rozrządowych ruchu (np. rynek w Kazimierzu, Iłża, Nowa Słupia itp.) i w odpowiedniej odległości, na głównych trasach, którymi przemieszczają się turyści (np. Kozienice, Sandomierz, Wsola, Radom, Opatów). Promocja szlaków na zewnątrz (po wykonaniu minimalnego zakresu urządzenia szlaków), zgodna z zapisani strategii promocji produktu. 10

11 Identyfikacja istniejącego oznakowania sz Szlaki jako istotny wyznacznik tożsamości lokalnej i regionalnej, identyfikacja społeczności ze szlakami. Zalecenia dotyczące dalszych prac oraz działań niezbędnych do opracowania i wdrożenia pełnej koncepcji oznakowania wszystkich szlaków są następujące: Opracowanie strategii rozwoju produktu turystycznego LGD (której częścią powinna być strategia promocji, po opracowaniu strategii rozwoju produktu rozwinięta i uzupełniona). Inwentaryzacja walorów szlaków (weryfikacja już istniejących, ew. uzupełnienie). Analiza ruchu turystycznego i analiza skuteczności różnych form oznakowania podobnych szlaków (uwzględnienie w badaniach marketingowych tego aspektu). Urządzenie szlaków. Organizacja społecznej akcji inwentaryzacji, opartej przede wszystkim o szkoły i młodzież (ale niewyłącznie). Nie należy obawiać się, że inwentaryzacja taka będzie powieleniem wcześniej wykonanej: ma ona przede wszystkim funkcję edukacyjną i integrującą. Organizacja konkursów dla młodzieży na logo każdego ze szlaków (do wykorzystania w materiałach i oznakowaniu informacyjnym) oraz na prezentację każdego ze szlaków (prezentacja np. Power Point, witryna internetowa, film, tekst). Wystawa będąca plonem konkursu powinna objechać wszystkie Domy Kultury LGD. Konkursy połączone z akcją informacyjną o szlakach i ich walorach oraz z akcją edukacyjną dla młodzieży. Warsztaty kreatywnego myślenia dla liderów i Zespołu Informacyjnego, podsumowujące wyniki konkursów i inwentaryzacji, których celem będzie wypracowanie przede wszystkim różnych niekonwencjonalnych, wyróżniających szlaki sposobów oznakowania. Integracja wybranej formuły oznakowania z pozostałymi instrumentami promocji i przedsięwzięciami promocyjnymi. Informacja o przedsięwzięciach związanych z oznakowaniem szlaków w mediach regionalnych i lokalnych. Wykorzystanie plonu konkursu na stronę www jako bazy do stworzenia strony każdego ze szlaków; autorzy stron mogliby zostać jej administratorami i otrzymywać wynagrodzenie, strony mogłyby zostać od nich odkupione i rozwijane, a autorzy, jeśli mieliby ochotę, mogliby być członkami zespołu redakcyjnego. Organizacja i koordynacja (kalendarz) imprez związanych ze szlakami. W przypadku szlaku Szlak (Kraina) Gombrowicza przewidziano następujące działania dodatkowe: Konkurs dla młodzieży Śladami Gombrowicza, którego celem byłaby identyfikacja nieznanych miejsc gombrowiczowskich Warsztaty kreatywnego myślenia dla Zespołu Informacyjnego i zainteresowanych liderów, których celem byłaby lokalizacja nowych miejsc gombrowiczowskich (niekoniecznie prawdziwych) i kreacja związanych z miejscami legend, opowieści. 11

12 Identyfikacja istniejącego oznakowania sz W przypadku szlaku Szlak zabytków techniki doliny Kamiennej przewidziano następujące działania dodatkowe: Integracja Krzemionek ze szlakiem. Konkurs dla szkół zawodowych regionu na artefakt, będący znakiem wyróżniającym szlak w terenie (koło zębate, stylizowane narzędzie etc.). 12

13 Elementy zagospodarowania szlaków i atr 4. ELEMENTY ZAGOSPODAROWANIA SZLAKÓW I ATRAKCJI Oznakowane szlaki turystyczne mają w Polsce długą, liczącą ponad sto dwadzieścia lat tradycję - w roku 1887 Walery Eljasz Radzikowski za pomocą pojedynczych pasków czerwonej farby wytyczył w Tatrach pierwszy szlak z Toporowej Cyrhli przez Psią Trawkę, Polanę Waksmundzką i Wodogrzmoty Mickiewicza do Morskiego Oka. Następnie prace te kontynuowało Polskie Towarzystwo Tatrzańskie i Polskie Towarzystwo Krajoznawcze. Znakowane szlaki turystyczne w Polsce podlegają ochronie prawnej na podstawie Ustawy z dnia 20 maja 1971 r. Obecnie znakowania szlaków turystycznych podejmują się: Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, a także inne instytucje i organizacje, stosując często odmienne wzorce oznakowania niż niżej omówione. Według Instrukcji znakowania szlaków PTTK wyznakowanie nowego szlaku powinno być uzasadnione analizą dotyczącą potencjalnej atrakcyjności szlaku i przewidywanej frekwencji na nim, dostępności szlaku (możliwość dojazdu do punktów początkowych i pośrednich), stanu zagospodarowania turystycznego przyszłego szlaku oraz powiązań projektowanego szlaku z istniejącą siecią szlaków. Przebieg szlaku powinien być uzgodniony z właścicielami lub użytkownikami terenów, przez które przebiegać będzie szlak. właściwymi władzami samorządowymi, a także, w zależności od jego przebiegu i charakteru z nadleśnictwami, dyrekcjami parków krajobrazowych, Wojewódzkimi Konserwatorami Przyrody (w przypadku przebiegu przez rezerwaty przyrody), organami administracji dróg wodnych, jednostkami Wojska Polskiego na terenach wojskowych oraz właściwymi terenowymi dowództwami Straży Granicznej przy szlakach prowadzonych wzdłuż granicy. Głównym celem wyznaczania szlaku turystycznego jest udostępnienie do zwiedzania obiektów szerszemu gronu turystom, którzy bez szlaku nie trafiliby do omawianych obiektów oraz uświadomienie im powiązań między nimi. Planowany szlak turystyczny musi spełniać trzy podstawowe funkcje: krajoznawczą, turystyczną i rekreacyjną. Ponadto oznakowane szlaki turystyczne pełnią szereg innych funkcji: funkcję łącznikową - fizyczne połączenie logicznej całości, wielu obiektów, które łączą się w tematyczną całość, funkcję dydaktyczną - przekazanie turystom wiedzy m.in. za pośrednictwem pracowników obiektów, dzięki tablicom informacyjnym czy z materiałów promocyjnych, funkcję adaptacyjną - umożliwienie różnym grupom turystów poznania tematu szlaku przy możliwości wyboru najbardziej im odpowiadającej formy turystyki, funkcję aktywizującą - zachęcenie turystów grup mniej aktywnych do zwiększenia poziomu ich konsumpcji turystycznej poprzez odwiedzenie większej ilości obiektów, 13

14 Elementy zagospodarowania szlaków i atr funkcję promocyjną - jednoczesne promowanie wielu obiektów pod wspólną nazwą, sprzyjające integracji wielu różnych podmiotów i przyczyniające się do kreowania marki regionu. 14

15 Koncepcja oznakowania 5. KONCEPCJA OZNAKOWANIA 5.1. Zagadnienia ogólne Człowiek żył zawsze w świecie pełnym symboli. W różnych częściach świata odnajdujemy ich odwzorowanie w postaci różnorakich znaków sprzed 5000 lat, a przykładów śladów człowieka region LGD nie musi szukać nawet poza swymi granicami, bo znajdująca się tu dawna kopalnia krzemienia pasiastego to ślad właśnie tak odległej epoki. Znaki z tamtych epok i kolejne powstałe do czasów współczesnych, to bogaty katalog symboli wyrażających myśli, uczucia, nastroje, stosunki międzyludzkie. Otwarte dłonie, zmarszczone czoło, uśmiech, skrzywienie twarzy, berło i korona, broń w ręce bojownika czy fajka pokoju to symbole umowne do dziś, dla określenia konkretnych sytuacji. Nie tak czytelne rysunki jak przedstawiające spirale, labirynty, krzyże i inne geometryczne figury mają również swe konkretne wytłumaczenie przekazywane nam przez naukowców, studiujących dawny język komunikacji. Magiczne dla nas znaki z czasem przeobraziły się w bardziej zrozumiale współczesności obrazy i napisy. Litery choć różniących się od siebie alfabetów, słowa, zwroty, nazwy oraz cyfry, symbole miar, znaki drogowe i towarowe, legendy map i logo organizacji to minimalny zestaw form graficznych pozwalających tworzyć dziś pokaźne zbiory informacji. Dla turystyki najważniejsze jest iż zestaw odpowiednio dobranych znaków i symboli to język zrozumiały pod różnymi szerokościami geograficznymi naszego globu. Rzecz w tym, by wiedzieć jaka może być interpretacja danego symbolu uzależniona od głębokich różnic kulturowych lub znaczenia danego zwrotu w innym języku, by uniknąć błędu w nazewnictwie i oznakowaniu turystycznym, które zastosujemy. Powyższe przykłady nie są tylko ciekawostką lecz poważną wskazówką metodyczną dla przyszłych koncepcji i decyzji jednolitego oznakowania szlaków, obszaru, i jego atrakcji turystycznych, bowiem te trafiają w postaci przedruku na foldery, mapy i poprzez Internet do bardzo odległego odbiorcy nawet gdy dziś klientem obszaru LGD nie są turyści zagraniczni i to z odległych kultur, to znak użyty raz w informacji turystycznej winien zakładać rozpoznawalność jego znaczenia w jak najszerszym gronie, we wszystkich segmentach rynku turystycznego Funkcje znaków Podstawową funkcją znaków jest przekazywanie przez jego autorów informacji o sobie, o własnym świecie, o tym czym chce się autor znaku z innymi podzielić, np. pięknem swego kraju (okolicy) dokąd zaprasza więc szczególnie ważna jest taka która zapewni czytelność, trafność przekazywanego komunikatu, co jest bardzo trudne w społeczeństwie informacyjnym, globalnym świecie natłoku różnorakich komunikatów. Wśród nich odbiorca musi by zdolny odkodować przekazaną informację postąpić zgodnie z zamiarem jej nadawcy, zrozumieć przesłanie, przybyć gdzie jest zapraszany, poruszać się we wskazanym kierunku itp. reakcje. 15

16 Koncepcja oznakowania Podstawową funkcją znaku graficznego (logo) jest przekazywanie informacji, a warunkiem skuteczności działania (wywołanie pożądanej reakcji) musi być jasny i czytelny komunikat przedstawiony w oryginalnej formie. Dla wybrania prawidłowego sposobu oznakowania regionu turystycznego, jego szlaków i atrakcji turystycznych trzeba zastosować się obowiązujących przepisów prawnych, ustalonych i przyjętych przez branżę zasad i obyczajów ale tez można skorzystać z szerszej wiedzy na temat różnych wzorców wprowadzenia form przekazu i komunikacji poprzez oznakowania. Jednym z ważniejszych z punktu widzenia LGD symboli jest znak towarowy, który jest używany do wyróżnienia produktu na rynku wśród innych podobnych tj., wytworzonych przez innego producenta ale takich samych co do rodzaju przeznaczenia (żywność, usługa, dobro materialne itd.) Stanowi on nie tylko informację, ale i gwarancję jakości produktu, dla której to często klient korzysta z niego od dawna lub z sieci jego sprzedawców, konsorcjum producentów. Znak towarowy to nazwa, wyrazy (hasło), zespół liter, rysunek, cyfry itp. umieszczone przez producenta lub sprzedawcę bezpośrednio na produkcie, jego opakowaniu w celu stwierdzenia, że towar ten pochodzi od niego. Znak towarowy umieszcza się na produkcie. W turystyce może być nim budynek, w którym świadczy się usługi noclegowe, zastawa stołowa w obiektach gastronomicznych, przybory toaletowe i ręczniki czy pościel dostarczane do kwater, hoteli, pensjonatów. W oznakowaniu turystycznego szlaku czy regionu w odróżnieniu od znaku towarowego artykułów użytkowych znaki symbolizujące obiekty hotelarskie bardziej służą do identyfikacji produktu (możliwości skorzystania z noclegu niż producenta (usługodawcy). Tego ostatniego bardziej charakteryzuje znak firmowy. Kolejnym istotnym z punktu widzenia LGD symbolem jest znak firmowy. Znak firmowy jest pojęciem znacznie szerszym niż znak towarowy, często przekazem jej misji, charakteru działalności, ma służyć ułatwieniu identyfikacji firmy na rynku. W mediach, materiałach i na billboardach reklamowych, ogłoszeniach pełni funkcje promocyjne. Oba powyżej omówione znaki są związane z marką produktu czy firmy; tworzenie ich jest elementem procesu budowania marki Znaki turystyczne (loga) W koncepcjach oznakowania produktu turystycznego, szlaku czy atrakcji danego regionu największą rolę odgrywają znaki graficzne (jako przemawiające do różnego odbiorcy) bez konieczności rozpatrywania jego umiejętności czytania i rozumienia tekstu w danym języku. Znak graficzny składa się z czterech podstawowych elementów: obrazu, nazwy, czcionki i koloru. Ustalony dla danego obszaru czy rodzaju produktu winien on mieć stałe, ustalone zasady kompozycji tych elementów i wzajemne proporcje oraz obszar i kontekst zastosowania, użytkowania w terenie, w obiektach, przez różnych gestorów itp. Typów znaków graficznych jest bardzo wiele. Główne ich kategorie to obrazowy i literowy. Znaki obrazowe zwykle są albo zupełnie abstrakcyjne albo rzeczywiste, na których 16

17 Koncepcja oznakowania przedstawia się dany przedmiot, jego rzeczywisty opis lub metaforę opisującą przedmiot oznakowania. Znaki literowe zawierają pełną nazwę przedmiotu oznakowania lub jej skrót, przy czym mogą być to nazwy i skróty rzeczywiste lub sztucznie stworzone. Przy nazwach rzeczywistych najczęściej stosuje się nazwy własne, opisowe lub metafory, a w rzeczywistych skrótach zastosowanie ma najczęściej inicjał lub akronim. Znak graficzny (logo) mający wyrazić określoną myśl, ideę, misję i trafić do odbiorcy bez dodatkowych objaśnień, powstaje w dość długotrwałym procesie na który składają się następujące etapy: Poszukiwanie idei Odkrywanie właściwej symboliki, za pomocą której będzie się kodowało wybraną ideę Przygotowanie roboczych wariantów znaku graficznego Konkretyzacja - wybór wariantu podstawowego i uzupełniających Wyznaczenie obszarów użytkowania Oficjalna prezentacja logo rozkodowanie znaczenia znaku Znak graficzny winien mieć walory artystyczne i informacyjne. Musi być wyrazem syntezy ale i jasności oraz rzeczowego przedstawienia tematu, aktualnego dla jego odbiorcy długo po czasie zaprojektowania (skonstruowania) znaku. Musi być więc na tyle ten typ znaku uniwersalny by przetrwał czas mody na produkt, maniery artystycznej i przekształceń otoczenia, w którym jest użytkowany. Dla LGD uwagi te są szczególnie ważne, bowiem program Leader + jest programem przejściowym, a jego dorobek pozostać ma na długie następne lata Propozycje graficzne jednolitych znaków turystycznych Poniżej przedstawiono propozycje graficzne znaków identyfikacyjnych (lóg) regionu turystycznego objętego działaniem LGD Krzemienny Krąg oraz kluczowych trzech produktów turystycznych na terenie LGD. Loga powinny zostać uwzględnione przy realizacji oznakowania szlaków i atrakcji turystycznych. Powinny się znaleźć, tam gdzie jest to możliwe na znakach drogowych oraz elementach oznakowania szlaków, tablicach informacyjnych atrakcji turystycznych oraz elementach infrastruktury turystycznej. 17

18 Koncepcja oznakowania Propozycja 1 Rysunek 1. Logo regionu turystycznego, logo regionu z symbolami produktów turystycznych, loga produktów turystycznych 18

19 Koncepcja oznakowania Rysunek 2. Logo produktów turystycznych w obrębie Krzemiennego Kręgu (z zaznaczeniem przynależności do Krzemiennego Kręgu) Propozycja 2 Rysunek 3. Alternatywne loga produktów turystycznych 19

20 Koncepcja oznakowania Rysunek 4. Logo regionu turystycznego Krzemiennego Kręgu 20

21 Zasady znakowania szlaków i atrakcji tury 6. ZASADY ZNAKOWANIA SZLAKÓW I ATRAKCJI TURYSTYCZNYCH 6.1. Oznakowanie szlaków turystycznych Od początku zorganizowanych form turystyki znakowaniem i konserwacją szlaków turystycznych zajmowały się stowarzyszenia turystyczne. Wieloletni rozwój znakowania szlaków w wielu państwach i regionach spowodował powstanie wielu rozmaitych form systemu znakowania. Systemy te, choć różnorodne, są w większości przypadków oparte na tych samych lub podobnych zasadach i pozwalają turystom na lepszą orientację w terenie. Wyróżnia się dwie grupy symboli stosowanych do oznakowania szlaków: znaki określające przebieg szlaku, znaki informacyjne i ostrzegawcze. Podstawowe założenia dotyczące kolorystyki oznakowania szlaków: Znaki na szlakach pieszych, rowerowych oraz ścieżkach spacerowych, przyrodniczych i dydaktycznych są wykonywane na białym tle wyłącznie w kolorach: czerwonym, niebieskim, zielonym, żółtym i czarnym. Znaki na szlakach narciarskich wykonywane są na pomarańczowym tle w kolorach: czerwonym, niebieskim, zielonym i czarnym. Znaki na szlakach jeździeckich wykonywane są na białym tle w kolorze pomarańczowym; Znaki na szlakach kajakowych informacyjne wykonywane są w kolorze czarnym na białym tle z granatową obwódką, a ostrzegawcze na białym tle z czerwona obwódką Wytyczanie i znakowanie dróg rowerowych W planowaniu turystycznych dróg rowerowych należy się kierować następującymi zasadami: Przebieg dróg rowerowych należy rozpatrywać minimum w skali powiatu lub gminy, a najlepiej regionu lub województwa. Drogi rowerowe powinny być połączeniem istniejących dróg dalekiego i lokalnego zasięgu. Drogi powinny być prowadzone przez miejsca szczególnie atrakcyjne, np. wzdłuż dolin rzecznych, szlaków pielgrzymkowych, wzdłuż wybrzeży morskich. W miarę możliwości drogi rowerowe powinny w swym przebiegu wykorzystywać dawne, obecnie nie użytkowane nasypy i trasy kolejowe, wały przeciwpowodziowe kanałów i rzek. Drogi powinny łączyć ze sobą miasta i przechodzić przez ich centra. Obiekty handlowe i usługowe oraz noclegowe powinny znajdować się co 25 km, a dostęp do transportu publicznego powinien być nie w większej odległości niż co 100 km. 21

22 Zasady znakowania szlaków i atrakcji tury Dla gości z zagranicy powinna być zapewniona informacja na temat prawa lokalnego, krajowego i prawa celnego. Konieczne jest zastosowanie oznakowania charakterystycznego dla obiektów noclegowych i innych stanowiących o atrakcji turystycznej. Informacje dotyczące dróg powinny być aktualne i czytelne Przepisy regulujące oznakowanie dróg w Polsce Tematykę oznakowania dróg regulują w Polsce następujące przepisy: Ustawa z 20 czerwca 1997 Prawo o ruchu drogowym. Rozporządzenie Ministrów: Infrastruktury i Spraw Wewnętrznych i Administracji, z dn w sprawie znaków i sygnałów drogowych. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury, z dn w sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury, z dn w sprawie szczegółowych warunków zarządzania ruchem na drodze oraz wykonywania nadzoru nad tym zarządzeniem. 22

23 Wzory barwne znaków turystycznych i tab 7. WZORY BARWNE ZNAKÓW TURYSTYCZNYCH I TABLIC 7.1. Szlaki piesze Poniżej przedstawiono wzory barwne oznakowania szlaków turystycznych pieszych i rowerowych, zgodne z Instrukcją znakowania szlaków PTTK, Warszawa Tabela 8. Znaki określające przebieg szlaku pieszego Znak graficzny Opis Znak podstawowy, prostokątny o wymiarach 90 x 150 mm, składający się z trzech poziomych pasków, przy czym paski zewnętrzne są koloru białego, a pasek środkowy w kolorze szlaku. Znak początku (końca) szlaku, w kształcie koła o średnicy 100 mm w kolorze białym, w środku którego znajduje się koło o średnicy 40 mm w kolorze szlaku. Zmiany kierunku szlaków sygnalizują: znak skrętu o wymiarach 90/180 x 90/150 mm, składający się z trzech pasków, gdzie zewnętrzne są w kolorze białym, a środkowy w kolorze szlaku i występuje z załamaniem pod kątem 90o i 135o strzałka o wymiarach 90/140 x 176 mm z białym 23

24 Wzory barwne znaków turystycznych i tab Znak graficzny Opis tłem i nałożoną strzałką w kolorze szlaku. Wykrzyknik w kolorze białym, umieszczanym nad znakiem podstawowym stosowany w terenach trudnych orientacyjnie lub celem zwrócenia uwagi turysty na nagłą zmianę kierunku przebiegu szlaku. Znak podstawowy czterech biegnących tym samym odcinkiem szlaków pieszych i ścieżki spacerowej. Znak zmiany kierunku przebiegu dwóch biegnących tym samym odcinkiem szlaków pieszych. 24

25 Wzory barwne znaków turystycznych i tab Znak graficzny Opis Strzałki sygnalizujące zmianę kierunku przebiegu biegnących tym samym odcinkiem trzech szlaków pieszych. Znak zmiany kierunku przebiegu jednego z biegnących dotychczas tym samym odcinkiem czterech szlaków pieszych. Strzałki sygnalizujące zmianę kierunku przebiegu dwóch z biegnących dotychczas tym samym odcinkiem trzech szlaków pieszych. 25

26 Wzory barwne znaków turystycznych i tab Tabela 9. Znaki określające przebieg ścieżek spacerowych Znak graficzny Opis Znak podstawowy, kwadrat o boku 100 mm, jest podzielony na dwa trójkąty, z których prawy górny jest biały, a lewy dolny w kolorze ścieżki spacerowej Znak zmiany kierunku przebiegu ścieżki spacerowej stanowi znak podstawowy z dodaniem z lewej lub prawej strony białego trójkąta o wysokości 50 mm Drogowskaz o wymiarach 150 x 450 mm (w tym strzałka kierunkowa 110 mm) ze zmniejszonym znakiem podstawowym na strzałce (grocie) drogowskazu, na przeciwnym końcu na białym tle czarny napis PTTK i nazwa jednostki znakującej lub nazwa/logo organizacji turystycznej będącej zarządcą szlaku. 26

27 Wzory barwne znaków turystycznych i tab Tabela 10. Znaki określające przebieg ścieżek przyrodniczych i dydaktycznych Znak graficzny Opis Znak podstawowy, kwadrat o boku 100 mm z kolorowym paskiem o szerokości 30 mm biegnącym z lewego górnego rogu do prawego dolnego Znak zmiany kierunku przebiegu ścieżki przyrodniczej i dydaktycznej stanowi znak podstawowy z dodaniem z lewej lub prawej strony białego trójkąta o wysokości 50 mm 27

28 Wzory barwne znaków turystycznych i tab 7.2. Szlaki rowerowe Tabela 11. Znaki określające przebieg szlaku rowerowego Znak graficzny Opis Znak podstawowy służący do oznakowania międzynarodowych szlaków rowerowych kwadrat o boku 200 mm otoczony zieloną obwódką o szerokości 5 mm. W górnej części znaku umieszczony jest wizerunek roweru w kolorze zielonym, poniżej litera R i cyfra określająca numer szlaku w kolorze zielonym. Znak początku (końca) szlaku międzynarodowego kwadrat o boku 200 mm otoczony zieloną obwódką o szerokości 5 mm. W górnej części znaku umieszczony jest wizerunek roweru w kolorze zielonym, poniżej litera R, cyfra określająca numer szlaku oraz koło o średnicy 50 mm w kolorze zielonym. Znak zmiany kierunku szlaku międzynarodowego kwadrat o boku 200 mm otoczony zieloną obwódką o szerokości 5 mm. W górnej części znaku umieszczony wizerunek roweru w kolorze zielonym, poniżej litera R, cyfra określająca numer szlaku oraz strzałka o długości 50 mm w kolorze zielonym. 28

29 Wzory barwne znaków turystycznych i tab Znak graficzny Opis Znak podstawowy krajowego szlaku rowerowego kwadrat o boku 200 mm otoczony obwódką o szerokości 5 mm w kolorze czarnym. W górnej części znaku umieszczony jest wizerunek roweru w kolorze czarnym, poniżej prostokąt o wymiarach 150 x 50 mm w kolorze szlaku. Znak podstawowy dwóch biegnących tym samym odcinkiem krajowych szlaków rowerowych - w górnej części znaku umieszczony jest wizerunek roweru w kolorze czarnym, poniżej dwa prostokąty o wymiarach 150 x 50 mm w kolorach szlaków. Znak początku (końca) krajowego szlaku rowerowego kwadrat o boku 200 mm otoczony obwódką o szerokości 5 mm w kolorze czarnym. W górnej części znaku umieszczony jest wizerunek roweru w kolorze czarnym, poniżej koło o średnicy 50 mm w kolorze szlaku. 29

30 Wzory barwne znaków turystycznych i tab Znak graficzny Opis Znak początku (końca) dwóch krajowych szlaków rowerowych w górnej części znaku umieszczony jest wizerunek roweru w kolorze czarnym, poniżej dwa koła o średnicy 50 mm w kolorach szlaków. Znak zmiany kierunku krajowego szlaku rowerowego kwadrat o boku 200 mmm otoczony czarną obwódką o szerokości 5 mm. W górnej części znaku umieszczony wizerunek roweru w kolorze czarnym, poniżej strzałka o długości 120 mm w kolorze szlaku. 30

31 System identyfikacji atrakcji turystycznyc 8. SYSTEM IDENTYFIKACJI ATRAKCJI TURYSTYCZNYCH Zgodnie z 11 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia roku w sprawie szczegółowych warunków zarządzania ruchem na drodze oraz wykonywania nadzoru nad tym zarządzeniem organizację ruchu, a w szczególności zadania techniczne polegające na umieszczaniu i utrzymaniu znaków drogowych, urządzeń sygnalizacji świetlnej, urządzeń sygnalizacji dźwiękowej oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu, realizuje na własny koszt zarząd drogi. Nie dotyczy to jednak umieszczania i utrzymania m.in. znaków oznaczających szlaki turystyczne i dodatkowych znaków szlaków rowerowych, w przypadku których zadania te realizują zainteresowane organizacje turystyczne. W związku z tym znaki oznaczające szlaki turystyczne E-22a stawiane i utrzymywane są przez właściwe organizacje turystyczne. Natomiast pozostałe znaki turystyczne tj. E-22b i E-22c to znaki, których stawianie i utrzymanie jest na koszt zarządcy dróg. Tabela 12.Znaki identyfikujące atrakcje turystyczne Symbol Wygląd Znaczenie Objaśnienie E-7 Drogowskaz do przystani wodnej lub żeglugi E-8 Drogowskaz do plaży lub miejsca kąpielowego E-9 Drogowskaz do muzeum E-10 Drogowskaz do zabytku jako dobra kultury E-11 Drogowskaz do zabytku przyrody E-12 Drogowskaz do punktu widokowego E-12a Drogowskaz do szlaku rowerowego Wskazuje kierunek do obiektu turystycznego lub wypoczynkowego wskazanego na znaku. Wskazuje kierunek do obiektu turystycznego lub wypoczynkowego wskazanego na znaku. Wskazuje kierunek do obiektu turystycznego lub wypoczynkowego wskazanego na znaku. Wskazuje kierunek do obiektu turystycznego lub wypoczynkowego wskazanego na znaku. Wskazuje kierunek do obiektu turystycznego lub wypoczynkowego wskazanego na znaku. Wskazuje kierunek do obiektu turystycznego lub wypoczynkowego wskazanego na znaku. Wskazuje kierunek do obiektu turystycznego lub wypoczynkowego wskazanego na znaku. 31

32 System identyfikacji atrakcji turystycznyc Symbol Wygląd Znaczenie Objaśnienie E-22a E-22b E-22c Samochodowy szlak turystyczny Obiekt na samochodowym szlaku turystycznym Informacja o obiektach turystycznych Wskazuje początek wyznaczonego samochodowego szlaku turystycznego; na znaku obok nazwy szlaku mogą być umieszczone symbol szlaku oraz symbol organizacji turystycznej, wytyczającej szlak. Wskazuje obiekt turystyczny na samochodowym szlaku turystycznym; na znaku umieszcza się symbol obiektu turystycznego lub wypoczynkowego. Informuje o występujących obiektach turystycznych na terenie wskazanym na znaku. Tabela 13. Znaki informacyjne szlaków pieszych Znak graficzny Opis Tablica ze schematyczną siecią szlaków o wymiarach 500 x 700 mm. Tło białe z czarnym liternictwem według wzoru przedstawionym na rysunku dołączonym do instrukcji i kolorowym zaznaczeniem szlaków oraz napisem PTTK i nazwą jednostki znakującej, a także z podaniem na odwrocie numeru ewidencyjnego z Centralnej Kartoteki Szlaków PTTK. 32

33 System identyfikacji atrakcji turystycznyc Znak graficzny Opis Drogowskaz szlaku o wymiarach 150 x 450 mm (w tym strzałka kierunkowa 110 mm) z oznaczeniem koloru szlaku na strzałce (grocie) drogowskazu, na przeciwnym końcu na białym tle czarny napis PTTK i nazwa jednostki znakującej lub nazwa/logo innej organizacji turystycznej będącej zarządcą szlaku. W pierwszym wierszu umieszczamy miejscowość (miejsce) pośrednią, a w drugim miejscowość (miejsce) docelową wraz z czasem przejścia (góry) lub odległości (niziny), a także z podaniem na odwrocie numeru ewidencyjnego drogowskazu z Centralnej Kartoteki Szlaków PTTK. Dla szlaków międzynarodowych wprowadza się oznaczenie symbolem lub numerem szlaku poprzez umieszczenie na kolorowym pasku strzałki (grotu) drogowskazu (kolor liter biały lub czarny przy szlaku żółtym) Tabela 14. Znaki informacyjne szlaków rowerowych Znak graficzny Opis Drogowskaz krajowego szlaku rowerowego o wymiarach 400 x 200 mm otoczony obwódką szerokości 5 mm w kolorze czarnym. Znak składa się z dwu części podzielonych pionową linią ciągłą o szerokości 5 mm w kolorze czarnym. W większej części znaku u góry umieszczony jest wizerunek roweru w kolorze czarnym oraz strzałka skierowana w lewo, prawo lub w górę w kolorze szlaku. Poniżej umieszczone są nazwy miejscowości, przez które prowadzi szlak z odległościami w kilometrach w kolorze czarnym. W mniejszej części znaku umieszczona jest nazwa jednostki znakującej lub nazwa/logo innej organizacji turystycznej będącej zarządcą szlaku. 33

34 System identyfikacji atrakcji turystycznyc Znak graficzny Opis Drogowskaz międzynarodowego szlaku rowerowego o wymiarach 400 x 200 mm otoczony obwódką szerokości 5 mm. Wszystkie elementy znaku winny być wykonane w kolorze zielonym. Znak składa się z dwu części podzielonych pionową linią ciągłą o szerokości 5 mm. W większej części znaku u góry umieszczony jest wizerunek roweru oraz strzałka skierowana w lewo, prawo lub w górę. Poniżej umieszczone są nazwy miejscowości, przez które prowadzi szlak z odległościami w kilometrach. W mniejszej części znaku umieszczona jest nazwa jednostki znakującej. 34

35 System identyfikacji atrakcji turystycznyc Znak graficzny Opis Tablica informacyjna z siecią szlaków rowerowych o wymiarach 600 x 750 mm lub 750 x mm w treści tablicy znajduje się logo i nazwa administratora szlaku, legenda oraz schemat szlaków rowerowych najbliższej okolicy od miejsca ustawienia tablicy. Na schemacie linie symbolizujące poszczególne szlaki powinny odpowiadać kolorom tych szlaków. Zaleca się podawanie numerów kodowych szlaków. W legendzie znajdują się wizerunki rowerów w kolorach szlaków z podanym obok numerem kodowym oraz nazwami miejscowości początku i końca szlaku. Szlak pieszy lub jego odcinek, na którym dopuszczony jest ruch rowerów, winien być oznakowany drogowskazem przeznaczonym dla szlaków pieszych z umieszczonym na nim wizerunkiem roweru 35