Rynek komunikacji elektronicznej w Polsce w 2010 roku ze szczególnym uwzględnieniem mediów elektronicznych

Transkrypt

1 Rynek komunikacji elektronicznej w Polsce w 2010 roku ze szczególnym uwzględnieniem mediów elektronicznych Praca nr: Prof. dr Andrzej Zieliński Warszawa, grudzień 2010 r.

2 SPIS TREŚCI 1. WSTĘP ASPEKTY PRAWNE FUNKCJONOWANIA RYNKU MEDIÓW ELEKTRONICZNYCH PROBLEMY CYFRYZACJI MEDIÓW ELEKTRONICZNYCH W POLSCE RYNEK USŁUG TELEKOMUNIKACYJNYCH Telefonia stacjonarna Telekomunikacja komórkowa Internet PODSUMOWANIE BIBLIOGRAFIA RYSUNKI Rys.1 Wpływy abonamentowe w obecnym pięcioleciu w milionach złotych (rok 2010 prognoza) wg danych KRRiT [2] Rys.2 Wpływy finansowe TVP z opłat abonamentu radiowo-telewizyjnego wg Rzeczpospolitej, wydanie z dnia Rys.3 Przewidywane wdrażanie multipleksów pierwszego MX1 i drugiego MX Rys.4 Przewidywane wdrażanie MX3 i harmonogram wyłączeń TV analogowej (TVA) Rys.5 Liczby abonentów cyfrowych platform satelitarnych (Rzeczpospolita B6, ) Rys.6 Penetracja (procentowy udział gospodarstw domowych) technologii światłowodowej w sieciach dostępowych w niektórych krajach świata Rys.7 Nowi abonenci (w liczbach bezwzględnych) szerokopasmowych usług telekomunikacyjnych dołączeni do sieci za pomocą techniki FTTH w niektórych krajach europejskich w okresie pierwszego półrocza Rys.8 Penetracja (procentowa liczba gospodarstw domowych) techniki światłowodowej (FTTH) w sieciach dostępowych w niektórych krajach Europy Rys.9 Telefoniczne stacjonarne łącza główne (telefoniczne standardowe i ISDN) w milionach na przestrzeni bieżącej dekady (rysunek wykonany na podstawie danych KRRiT [2]; dane roku 2010 prognoza) 43 Rys.10 Rozwój telekomunikacji komórkowej w Polsce wg GUS, widziany przez pryzmat zmiany w czasie liczby użytkowników sieci komórkowych (patrz [46]) Rys.11 Wskaźniki penetracji usług telekomunikacji komórkowej w Europie (liczba kart SIM na 100 mieszkańców) [46]; na pozycji 7 od prawej pokazano Republikę Czeską Rys.12 Udział operatorów w rynku telekomunikacji komórkowej pod względem liczby użytkowników (kart SIM) wg UKE [51] Rys.13 Ceny połączeń głosowych w komórkowych sieciach krajowych oraz w roamingu na obszarze UE (stan w maju 2009) wg UKE [51] Rys.14 Penetracja usług szerokopasmowego Internetu w krajach UE w 2009 roku [51] wg danych Komisji Europejskiej Rys.15 Proces wzrostu i prognoza rozwoju internetu w Wielkiej Brytanii wyrażona w liczbie gospodarstw domowych mających dostęp do sieci Rys.16 Procentowy udział grup przepływności w sieciach szybkiego Internetu w krajach UE [51] wg danych Komisji Europejskiej Rys.17 Handel internetowy w Polsce wg Rzeczpospolitej [67] Rys. 18 Bankowość elektroniczna w UE wyrażona w procentach ludności krajów członkowskich korzystających z banków za pośrednictwem sieci Internetu Praca nr Strona 2 z 47

3 1. WSTĘP Rok 2010 dla sektora komunikacji elektronicznej stal niewątpliwie pod znakiem zmian w dziedzinie mediów elektronicznych. Podjęte zostały kolejne próby uporządkowania sytuacji prawnej dotyczącej mediów, a w ich konsekwencji wyprowadzenia mediów publicznych z długo trwającego kryzysu w obszarze zarządzania (głównie w TVP SA), a także ekonomiki. Proces przełączenia cyfrowego telewizji naziemnej w drugiej połowie roku nabrał nareszcie pewnego przyspieszenia, jakkolwiek trudno jest powiedzieć, że wszystkie ważne przeszkody na drodze do pełnego sukcesu w tym zakresie zostały już usunięte. Niestety bardzo ważna dla tego procesu tzw. ustawa cyfryzacyjna, o której prawdziwie poważną dyskusję rozpoczęto już na początku 2009 roku (patrz [1] i [2]), nadal znajduje się w stadium przygotowań, co prawdopodobnie oznacza, że może się ona jako akt obowiązujący ukazać dopiero w połowie 2011 roku. W sektorze telekomunikacji na podkreśleni zasługuje uchwalenie ustawy o wspomaganiu inwestycji sieciowych, co przyspieszyć może modernizację infrastruktury telekomunikacyjnej i rozwój Internetu szerokopasmowego. Znane już od kilku lat tendencje zmniejszania się zakresu usług telefonii stacjonarnej utrzymują się, a dominacja telekomunikacji komórkowej (mobilnej) pogłębia się. W opracowaniu niniejszym przedstawimy autorski komentarz dotyczący przede wszystkim mediów elektronicznych, a następnie telekomunikacji. Autor pragnie jednak poczynić zastrzeżenie, że większość danych statystycznych dotyczących wyników 2010 roku związanych z sektorem komunikacji elektronicznej nie jest jeszcze znana i dlatego będziemy posługiwać się danymi dostępnymi odnoszącymi się do 2009 roku. Niekiedy dane dotyczące roku 2010 będziemy antycypować, lub przytaczać na podstawie doniesień prasowych. 2. ASPEKTY PRAWNE FUNKCJONOWANIA RYNKU MEDIÓW ELEKTRONICZNYCH Jak to wielokrotnie było opisywane, w tym przez autora niniejszego opracowania w [2], regularnie co pewien czas podejmowana jest próba uchwalenia nowej ustawy o radiofonii i telewizji, modernizującej podstawową ustawę dotyczącą tej dziedziny z roku 1992 [23]. Pierwszą poważną próbę a tego zakresu podjęła a w 2002 rządząca wówczas koalicja SLD-PSL. Tamta próba zakończyła się skandalem znanym jako rywingate, jakkolwiek patrząc na to z perspektywy wielu już lat, wypracowany wtedy projekt z udziałem grupy wybitnych specjalistów można ocenić jako udany. Niestety powiązany z aferą korupcyjną i politycznymi rozgrywkami projekt upadł po prostu zaniechano go. Po tym wydarzeniu Praca nr Strona 3 z 47

4 przez kilka lat nie podejmowano poważnych prób całościowego oglądu sytuacji prawnej tego sektora. Stały temu na przeszkodzie kolejne wybory parlamentarne w roku 2005, potem 2007 i prezydenckie w 2005 i przyspieszone (katastrofa smoleńska) w Zmiany w prawie dotyczącym mediów elektronicznych (radiofonii i telewizji) mniej lub bardziej zasadnicze zostały przedstawione przez autora tego sprawozdania m.in. ostatnio w [2] a także w [14]. Do ważnych inicjatyw z tego zakresu z pewnością zaliczyć należy projekt z lat autorstwa rządzącej koalicji PO-PSL uzgodniony z SLD, partią będącą jak wiadomo w opozycji. Projekt ten w maju 2009 upadł formalnie w wyniku weta Prezydenta, jednak faktycznie w wyniku z wycofania się PO z uzgodnień dotyczących finansowanie mediów przez budżet Państwa zamiast abonamentu radiowo-telewizyjnego [2]. Wówczas w środowiskach twórczych powstała społeczna inicjatywa [2] opracowania ustawy niezależnie od środowisk politycznych (partii, Sejmu, Senatu). Postanowiono przedstawić projekt, który gwarantowałby przede wszystkim odsunięcie mediów od bezpośrednich wpływów politycznych, wyrażających się głównie w politycznie uzasadnionych nominacjach kadrowych w mediach i bezpośrednich interwencjach władz lub osób (polityków) w działalność mediów. Projekt taki powstał, opracowany głównie staraniem Agnieszki Holland, Iwo Zaniewskiego, Macieja Strzembosza i Jacka Żakowskiego [24]. Został on złożony w Sejmie, a występujący w imieniu autorów J.Żakowski wyraził nadzieję, że zostanie on poparty przez wszystkie kluby parlamentarne [24]. Zaproponowany przez twórców projekt przewiduje przekazanie z rąk KRRiT kontroli nad mediami publicznymi 50-osobowemu Komitetowi Mediów Publicznych (KMP), powoływanemu na pięcioletnią kadencję. Zaproponowano wybór KMP w drodze losowania spośród szerszego (250-osobowego) gremium, które nazwano zasobem kadrowym komitetu. Natomiast zasób ten miałby powstać po przez wyłonienie 75 osób wskazanych przez organizacje pozarządowe, 75 przez stowarzyszenia twórcze (filmowe, literackie, muzyczne, sztuk wizualnych i teatralne), 25 przez stowarzyszenia dziennikarskie, 25 przez Konferencję Rektorów Akademickich Szkół Polskich, 25 przez Konferencję Rektorów Uczelni Artystycznych oraz 25 przez Związek Gmin Wiejskich RP i Unię Miasteczek Polskich [24]. KMP w drodze konkursu miałby wyłonić Radę Mediów Publicznych (RMP). RMP wybierałaby, także w drodze konkursu dyrektorów telewizji i radia. Przewiduje się także utworzenie zupełnie nowej instytucji nazwanej Portalem Mediów Publicznych (PMP), którego dyrektora powoływałby rada RMP. Zadaniem portalu PMP byłoby zarządzanie archiwami telewizji i radia. Kontrowersyjna sprawa istnienia abonamentu radiowo-telewizyjnego, która stanowiła przez kilka lat przysłowiową kość niezgody w środowiskach politycznych [2] miałaby być Praca nr Strona 4 z 47

5 rozwiązana na drodze zastąpienia abonamentu rozwiązaniem podobnym poprzez ustanowienie obowiązkowej dla każdego pracującego Polaka tzw. opłaty audiowizualnej w wysokości 8 złotych miesięcznie. Opłaty te stworzyłyby Fundusz Mediów Publicznych, który autorzy projektu ustawy szacują na około 2 mld zł rocznie.. Nad funduszem miałby czuwać Szef, wybierany na 5 lat (w drodze konkursu) wraz z 11-osobową radą funduszu przez komitet KMP. Fundusz zasilałby media publiczne, ale w 25% miałby być dzielony w otwartych konkursach. W uzupełnieniu powyższego opisu projektu ustawy przedstawionego przez twórców dodać należy stwierdzenie, że projekt praktycznie dotyczy tylko funkcjonowania mediów publicznych i w związku z tym nie reguluje całości funkcjonowania mediów elektronicznych w Polsce, co jak wielu komentatorów podkreśla jest jego organiczną wadą. Inną negatywną cechą tego projektu jest dość dziwaczna propozycja losowania składu najważniejszego gremium zarządzającego mediami publicznymi to jest komitetu KMP. Można to potraktować jako propozycję lekkomyślną, lub naiwną, polegającą na zdaniu się na czysty przypadek lub na trudną do określenia manipulację socjologiczną w kreowaniu tego ciała. Niektórzy komentatorzy stwierdzili, że przygotowywanie rozwiązań ustawowych przez bezpośrednio zainteresowanych tymi rozwiązaniami (a do takich osób niewątpliwie twórcy należą) nie może przynieść obiektywnych korzyści. I że takich dwuznacznych sytuacji w tworzeniu prawa unikać należy. Główny rzecznik tego projektu znany i szanowany dziennikarz Jacek Żakowski stara się jednak zalety projektu wyraźnie podkreślić i wady pomniejszyć [25]. Wątpliwości jednak pozostają. Wg autora niniejszego opracowania projekt ma ważną zaletę, reguluje mianowicie problem abonamentu radiowo telewizyjnego przez jego zastąpienie opłatą audiowizualną, co właściwie jest mutacją abonamentu Problem ten był dokładniej dyskutowany w [2] i warto za przeprowadzonym tam rozumowaniem przytoczyć dane dotyczące wpływów z opłat abonamentowych (Rys.1, [2]), wskazujące na zarysowujący się kryzys finansowy w mediach publicznych. Sprawa ta powinna mieć swoje pozytywne rozwiązanie w odpowiedniej regulacji ustawowej. Biorąc pod uwagę powyższe nie należy dziwić się, że projekt twórców nie wywołał w środowiskach polityczno-decyzyjnych entuzjazmu i najwidoczniej uznano, że ma on nikłe szanse na uchwalenie [24], jednak formalnie rzecz biorąc czeka on na rozpatrzenie przez Sejm. Dopiero wtedy okaże się jakie ma on prawdziwe szanse na uchwalenie i jakie zgłoszone zostaną do niego poprawki. Ważnym elementem funkcjonowania mediów jest corocznie obligatoryjnie powtarzana procedura przyjęcia rocznego sprawozdania KRRiT. Regułą prawną jest, że odrzucenie sprawozdania w trzech organach Państwa: w Sejmie, Senacie i przez Prezydenta skutkuje odwołaniem Rady. Oznacza to, że zaakceptowanie sprawozdania co najmniej przez Praca nr Strona 5 z 47

6 jeden z tych organów oznacza jego przyjęcie. W 2010 roku sprawozdanie KRRiT nie uzyskało akceptacji w Sejmie, w Senacie i u Prezydenta (po raz pierwszy od uchwalenia ustawy o radiofonii i telewizji w 1992 roku), co doprowadziło do ustąpienia Rady, kiedy to jako ostatni, po Sejmie i Senacie, w czerwcu 2010 sprawozdanie odrzucił p.o. Prezydenta (po katastrofie smoleńskiej) Bronisław Komorowski. W wyniku tego w lipcu powołana została nowa, pięcioosobowa KRRiT, której przewodniczącym został (wybrany przez Radę) Jan Dworak, skierowany do Rady przez Prezydenta razem z Krzysztofem Luftem, obaj z PO. Dodajmy, że w dniu 4 sierpnia 2010 Sejm wybrał na członków Rady Sławomira Rogowskiego i Witolda Grybosia, obu z SLD. Wcześniej Senat wybrał jako członka Rady Stefana Pastuszkę z PSL [26]. W międzyczasie rządząca koalicja, a dokładniej PO, przygotowała tzw. małą nowelizację ustawy medialnej (o radiofonii i telewizji), zupełnie niezależnie od złożonego w Sejmie projektu twórców, której celem bezpośrednim było dokonanie zmian we władzach mediów publicznych [27]. Ustawę tę, już po poprawkach Senatu, Sejm przegłosował w dniu 6 sierpnia [28], przy czym ustawę tę poparł również SLD (po wcześniejszym wyborze członków KRRiT przez Sejm w osobach dwóch jego reprezentantów). Mała nowelizacja ustawy o mediach wywołała przed jej uchwaleniem znaczą falę krytyki [27] zarówno ze strony opozycji, jak też środowisk twórców, które to środowiska (co opisaliśmy powyżej) zgłosiły własne, całkiem odmienne propozycje. Uchwalona ustawa [28], po jej wejściu w życie, zakończyła kadencje funkcjonujących wtedy rad nadzorczych i zarządów TVP SA i Polskiego Radia (PR), powierzając jednak tym organom kontynuowanie działalności do czasu wyłonienia nowych władz tych spółek. Zgodnie z tą ustawą pięciu członków rad nadzorczych TVP i PR ma wyłonić KRRiT w drodze otwartego konkursu spośród osób rekomendowanych przez środowiska akademickie, natomiast pozostałe dwa miejsca w tych radach będą obsadzone przez ministrów kultury i skarbu. Członkowie tych rad nie będą nie odwoływalni (tak było poprzednio) w czasie swojej kadencji. Będzie mogła ich odwoływać KRRiT i ministrowie, stosownie do powołań. KRRiT uzyskała ponadto uprawnienie odwoływania zarządów tych spółek, ale tylko z ważnych powodów i na wniosek rady nadzorczej lub ministra. Ustawa ta komentowana jest jako rozwiązanie tymczasowe [27], do czasu rozpatrzenia projektu twórców i ewentualnie przyjęcia ustawy kompleksowej. Jednak w tym miejscu warto przytoczyć znane powiedzenie, że najtrwalsze są prowizorki. Warto odnotować, że niejako równolegle do przygotowywanej małej ustawy medialnej rządząca w TVP SA nieformalna koalicja osób reprezentujących interesy PIS oraz osób z SLD (patrz [2]) dokonała latem (prawdopodobnie z cichym poparciem Ministra Skarbu Państwa), jeszcze przed wejściem w życie tej małej ustawy, kolejnej zmiany w zarządzie spółki [31]. Wydaje się, że jest to ostatecznym dowodem na konieczność Praca nr Strona 6 z 47

7 przeprowadzenia zasadniczych zmian we władzach spółki i ustabilizowania firmy. Zauważmy, że w przeciągu ostatnich dwóch lat była to już piąta, a wciągu lat pięciu siódma lub ósma zmiana. Nie należy się więc dziwić niestabilności firmy i jej coraz gorszym wynikom. Jak już wspomniano powyżej i przedstawiono w [2], co także pokazano na Rys.1, sytuacja finansowa mediów publicznych, zwłaszcza Polskiego Radia, pogarsza się. TVP jak wiadomo ma przywilej nadawania reklam i korzystać z niego musi w coraz większym stopniu. Upodobnia to coraz bardzie telewizję publiczną do komercyjnej i tym bardziej kwestionuje sens utrzymywania abonamentu telewizyjnego. Ale wnoszenie tych opłat przez obywateli jest obowiązkiem prawnym. Dlatego też m.in. trzeba wreszcie podjąć w tym względzie wiążące decyzje, np. zgodnie z propozycją twórców, albowiem utrzymywanie stanu obecnego jest demoralizujące społecznie i szkodliwe dla mediów publicznych. Wpływy finansowe do TVP SA systematycznie maleją, co pokazuje Rys.2 i oczywiście jest to pochodną zmniejszania się całego funduszu abonamentowego (porównaj rysunki 1 i 2). Jak widzimy TVP w 2010 roku może otrzymać z tego źródła około 190 mln zł, kiedy w latach ubiegłych otrzymywała 300,6 mln w 2009 roku, 417,4 mln w 2008, a w latach wcześniejszych jeszcze więcej. Niestety na wyniki ekonomiczne wszystkich spółek w 2009 roku, w tym także TVP, miał swój negatywny wpływ ogólnoekonomiczny kryzys, który spowodował zmniejszenie się rynku reklam telewizyjnych o około 12% do wartości około 3,4 mld zł [29]. Sprzedaż reklam w TVP spadła o ok. 15%, w Polsacie o ok. 12,4% i w TVN o ok.6%. Załamanie się wpływów z abonamentu spowodowało, że TVP SA w roku 2009 uzyskała wynik ujemny na poziomie 111,99 mln zł strat netto, ale główne wymieniane już telewizje komercyjne miały wyniki dodatnie. Ogólnie biorąc oznacza to trudną sytuację głównego naszego nadawcy telewizji publicznej TVP SA, co być może naprawią nowe władze w TVP. Wraz ze słabnącym ogólnoświatowym i w pewnej mierze krajowym kryzysem ekonomicznym, rynek reklam ożywił się w pierwszej połowie 2010 roku [30], jednak prognozy dotyczące wyniku finansowego na koniec 2010 roku nie są optymistyczne [34]. Przeprowadzony powyżej z natury rzeczy dość krótki przegląd sytuacji prawnej funkcjonowania mediów elektronicznych w Polsce wskazuje przede wszystkim na wysoce nieustabilizowaną pozycję mediów publicznych, poddawanych presji politycznej, a w następstwie tego również ekonomicznej. Wpływa to na cały rynek mediów, ponieważ media publiczne są główną częścią tego sektora gospodarczego i kulturalnego kraju, jakkolwiek stwierdzić należy, że kondycja mediów komercyjnych podważona przez to nie została. Praca nr Strona 7 z 47

8 Podjęte w 2010 roku działania mające na celu opanowanie kryzysowej sytuacji w mediach publicznych, wyrażające się przede wszystkim w zmianie składu KRRiT i uchwaleniu tzw. małej ustawy medialnej, powinny przynieść dobre wyniki. Także projekt twórców, poddany rozsądnej krytyce i racjonalnym zmianom może spowodować uchwalenie długo oczekiwanej, nowoczesnej i całościowej ustawy o mediach elektronicznych w Polsce. Zgodnie z założeniami Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego opublikowanymi w dniu 5 marca 2010 ustawa ta powinna uwzględnić dyrektywę audiowizualną Unii Europejskiej z dnia [32]. Implementacja tej dyrektywy powinna była nastąpić w terminie do , jednak wobec trudności z uchwaleniem podstawowej nowelizacji ustawy o mediach to nie nastąpiło. 3. PROBLEMY CYFRYZACJI MEDIÓW ELEKTRONICZNYCH W POLSCE Jak wiadomo przełączenie analogowo-cyfrowe telewizji naziemnej stanowi istotną część ogólnoeuropejskiego projektu budowy Społeczeństwa Informacyjnego w skali Unii Europejskiej. W 2002 roku UE zarysowała przed swoimi krajami członkowskimi zadanie dokonania przełączenia cyfrowego telewizji naziemnej do połowy 2015 roku (w dniu 16 czerwca 2015 mija termin prawnej ochrony emisji analogowej telewizji w pasmach obecnie do tego przeznaczonych), a następnie w 2005 roku termin ten Unia faktycznie skróciła dążąc do zakończenia tego procesu do końca 2012 roku. Przyspieszony plan w Polsce nie zostanie zrealizowany, ponieważ proces ten mamy zakończyć do połowy 2013 roku w zakresie odpowiadającym odtworzeniu (w wersji cyfrowej) nadawań analogowych wg stanu z początku rozpoczęcia procesu cyfryzacji tj. z końca 2009 roku. W Europie z początkiem 2010 roku telewizja cyfrowa zastąpiła analogową w całości już w sześciu krajach: Niemczech, Danii, Finlandii, Luksemburgu, Holandii i Szwecji. Częściowe przełączenie ma miejsce w Austrii, Belgii, Czechach, Francji, Włoszech i w Wielkiej Brytanii. Przełączenie zostanie zakończone w 2010 roku w Austrii, Malcie, Hiszpanii i Słowenii [3]. W świetle powyżej przypomnianych naszych zobowiązań międzynarodowych pozycja Polski nie wygląda dobrze, a nasza nieudolność w omawianym zakresie będzie w UE zauważona. Historię przygotowań do przełączenia cyfrowego naszej telewizji naziemnej przedstawialiśmy kilkakrotnie w publikacjach autora niniejszego opracowania, ostatnio w [4] i [2]. W związku z tym w niniejszym opracowaniu ograniczymy się do przypomnienia podstawowych ustaleń z 2009 roku i do skomentowania najważniejszych wydarzeń z tego zakresu, które miały miejsce w 2010 roku. Praca nr Strona 8 z 47

9 Tak więc przypomnieć należy [2], że w grudniu 2009 roku Rząd RP zatwierdził wynegocjowaną wcześniej z KRRiT i społecznie skonsultowaną strategię przeprowadzenia operacji przełączenia cyfrowego telewizji naziemnej. Strategia ta przewidywała możliwie szybkie uruchomienie trzech multipleksów, przy czym dwa pierwsze MX1 i MX2 miały rozpocząć regularną (nie eksperymentalną) emisję już 30 września 2009 roku, trzeci MX3 z niepełnym pokryciem miał być uruchomiony możliwie szybko nieco później. MX1 miał mieć charakter odtworzeniowy i miał pomieścić aktualnie nadawane główne programy analogowe (TVP1, TVP2, TVP3, Polsat, TVN, TV4 i TVPuls). Wraz z uruchomieniem MX3 (i późniejszym uzyskaniem pełnego pokrycia kraju) programy TVP SA miały być przeniesione do MX3 i zwolnić miejsce w MX1. Jednak wbrew tym ustaleniom w grudniu 2009 roku główny nadawca na naszym rynku telewizyjnym TVP SA zażądała nie tylko całego multipleksu trzeciego MX3, ale obok tego pozostania w przewidywanym dla niej miejscu w MX1, uzyskując przy tym poparcie dla tej idei Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji [2]. Inicjatywę tę UKE wówczas ocenił negatywnie, jako próbę ograniczenia czynnika konkurencji na rynku usług telewizyjnych. W pierwszym kwartale 2010 roku nadawcy komercyjni Polsat, TVN, TV4 i TVPuls wystąpili do KRRiT z wnioskami o zmianę przyznanych już rezerwacji częstotliwości na emisję cyfrową [5]. Powodem tego wystąpienia była odmowa TVP wspólnego z nimi podpisania porozumienia z firmą TP Emitel o wyborze tej ostatniej jako operatora pierwszego multipleksu MX1, co opisywane już było w [2] i [1]. TVP SA odmowę tę uzasadniała prawną koniecznością przeprowadzenia przetargu w tej sprawie, co w podobnych sytuacjach wiąże firmy stanowiące własność skarbu państwa. W świetle jednak późniejszych zabiegów TVP SA o powiększenie zasobów częstotliwościowych przeznaczanych dla telewizji publicznej stanowisko TVP SA w sprawie przetargu zdaje się być wybiegiem zastosowanym w celu opóźnienia decyzji o zawartości MX1. Tak więc wskazani powyżej nadawcy komercyjni zaproponowali przeniesienie ich programów z MX1 do MX2, wnosząc równocześnie o powiększenie liczby programów w tym multipleksie do ośmiu (typowym rozwiązaniem w przypadku zastosowania standardu MPEG- 4 jest dobór siedmiu programów). Jest to możliwe w przypadku ograniczenia nadawania usług dodatkowych w multipleksie, ale dopiero praktyka pokaże czy nie odbije się to na jakości transmisji. Nadawcy komercyjni oświadczyli ponadto, że w przypadku akceptacji ich propozycji będą gotowi do uruchomienia nadawań w MX2 z dniem 1 października Równolegle do wniosków nadawców komercyjnych TVP SA wystąpiła o rezerwację częstotliwości w całości MX3 i trwałe przyznanie telewizji publicznej dla programów TVP1, TVP2 i TVP3 (TV Info) miejsca w MX1. Praca nr Strona 9 z 47

10 Wnioski te znalazły poparcie ówczesnego przewodniczącego KRRiT, co praktycznie oznaczało ich akceptację i w skutek tego przeprowadzenie konkursu na 4 programy (miejsca) w MX1 i na 4 w MX2. Akceptacja przeznaczenia trzeciego multipleksu MX3 w całości dla TPV SA z przeznaczeniem na kanały tematyczne (TVP1, TVP2 i TVP3-TVP Info zgodnie z tą koncepcją miały pozostać w MX1) umożliwiła TVP SA przeprowadzenie przetargu na wybór operatora MX3 i został nim TP Emitel, oferując najkorzystniejsze warunki finansowe (616 mln zł w ciągu 10 lat). Należy podkreślić, że zgodnie z opracowanym w UKE przy współpracy IŁ (Oddział Wrocław) planem częstotliwościowym multipleksy MX1 i MX2 mają zapewnione pełne, lub prawie pełne, pokrycie kraju przy etapowym (krok po kroku) procesie przełączenia zaplanowanym do połowy 2013 roku, natomiast MX3 daje możliwość pełnego pokrycia kraju dopiero od połowy 2014 roku pod warunkiem zwolnienia kanałów wykorzystywanych przez TVP SA do transmisji analogowych. Posiadane zasoby częstotliwościowe umożliwiają do końca 2010 roku przekaz sygnałów multipleksu MX3 do około 4 5 milionów gospodarstw domowych (pełna liczba gospodarstw w kraju szacowana jest na poziomie ok. 13,3 mln). W październiku 2010 sygnał MX3 będzie dostępny w województwach pomorskim, zachodniopomorskim, wielkopolskim i mazowieckim, a od 24 kwietnia 2011 także w podlaskim, lubelskim, podkarpackim, łódzkim i lubuskim, od października zaś będzie rozszerzany na pozostały obszar kraju [6]. Warunkiem koniecznym podjęcia transmisji cyfrowych multipleksów MX1 i MX2 jest rozstrzygniecie konkursu na wolne miejsca (programy) w obu tych multipleksach oraz praktycznie wybór operatorów tych multipleksów. Jak już wspomnieliśmy we wrześniu 2009 (wówczas planowano regularną, a nie eksperymentalną, transmisję cyfrową z dniem 30 września 2009) i później nie udało się tych warunków spełnić. W nowej sytuacji, po przeniesieniu wszystkich nadawców komercyjnych do MX2 i przyznaniu w całości MX3 TVP SA, spełnienie w/w warunków dla MX2 okazało się formalnością, ponieważ przyznając MX2 nadawcom Polsat, TVN, TV4 i TVPuls jednocześnie ustalono, że nadawcy ci pozostałe 4 miejsca zapełnią własnym programami tematycznymi. Problemem natomiast okazało się wyłonienie czterech nadawców (programów) odpowiednio do czterech wolnych miejsc w MX1, co wiązano z wejściem do MX1 całkiem nowych graczy. Wyłonienie ich miało nastąpić w wyniku konkursu, którego przeprowadzenie należy do kompetencji KRRiT, ta natomiast w wyniku nie przyjęcia jej rocznego (za rok 2009) sprawozdania przez Sejm, Senat i Prezydenta została w czerwcu 2010 rozwiązana i w nowym składzie podjęła działalność z pewnym opóźnieniem (pisaliśmy o tych problemach w rozdziale poprzednim). Pomijając tu perypetie związane z ukazaniem się odpowiedniego ogłoszenia o konkursie (wstrzymanie ogłoszeń o konkursach wymaga zgody Rządowego Centrum Legislacji, a Centrum ogłoszenia wstrzymało) okazało się, że nowych graczy gotowych do wejścia na rynek telewizyjny, brakuje. Tak więc mimo ogłoszenia konkursu w dniu [7] dla nowych nadawców Praca nr Strona 10 z 47

11 w multipleksie MX1 konkurs ten nie został rozstrzygnięty, natomiast w MX2 obok wymienianych już podstawowych programów czterech nadawców komercyjnych znajdą się ich cztery programy tematyczne, a mianowicie: TVN7, Polsat Sport News, nowy rozrywkowy kanał TVPuls oraz nowa stacja właściciela TV4 [8]. Ostatecznym akcentem zamykającym dyskusję o zawartości i terminach startu multipleksu MX2 było podpisanie w dniu umowy pomiędzy zainteresowanymi nadawcami komercyjnymi i TP Emitel [8] o powierzeniu tej firmie roli operatora MX2, co było już wstępnie uzgodnione rok wcześniej. Tamto uzgodnienie [2] odnosiło się co prawda do ówcześnie planowanego MX1, ale ci sami nadawcy komercyjni, którzy obecnie posiadają MX2, występowali jako uczestnicy tamtego MX1. W związku z podpisaniem tej umowy TP Emitel oświadczył, że z dniem 30 września 2010 rozpoczyna emisję multipleksu MX2 w Warszawie, Poznaniu, Zielonej Górze i Żaganiu, a zasięg ogólnopolski multipleks uzyska w lipcu 2011 (patrz nota prasowa pt. Cyfrowa TV zaczyna nadawać w Gazecie Wyborczej z dn ). W związku z impasem dotyczącym emisji MX1, mimo rezerwacji częstotliwości w tym multipleksie dla trzech programów TVP SA, podpisanie umowy pomiędzy TVP i TP Emitel, jak gdyby w kontynuacji umowy w sprawie emisji MX3, nie mogło nastąpić ponieważ byłoby to nieuzasadnione ekonomicznie, albowiem koszty emisji w ciągu 10 lat rzędu 600 mln zł musiałyby być odniesione do emisji 3 programów a nie 7 przewidywanych w MX1. Koszty te w całości obciążałyby TVP SA. Nieokreśloność sytuacji dotyczącej uruchomienia emisji MX1 powoduje odłożenie uruchomienia tego multipleksu na czas nieokreślony, a to zaś pociąga za sobą zasadniczą ułomność całego programu cyfryzacji naszej telewizji, ponieważ główny gracz na rynku usług telewizyjnych z jego najczęściej oglądanymi popularnymi programami pozostawałby w wyniku tego poza tym procesem cyfryzacji. W tej sytuacji TVP SA zdecydowała się przenieść do MX3 swoje podstawowe programy TVP1, TVP2 i TVP3 i z dniem 27 października 2010 uruchomić ten multipleks z pięcioma programami, a mianowicie obok trzech podstawowych emitowane będą nadawane TVP Kultura i TVP Historia. Wkrótce po tym dołączy do tego przygotowywany kanał TVP Seriale. Przygotowywane są również 2 inne projekty, które gotowe będą w czerwcu 2011 [9]. Po wyjaśnieniu się sytuacji multipleksu MX1 TVP zamierza powrócić do pierwotnej koncepcji i emitować swoje 3 podstawowe programy w MX1. Być może, że drogę do pokonana trudności związanych z uruchomianiem MX1 i następnych multipleksów wytyczy długo przygotowywana ustawa o cyfryzacji naziemnej telewizji w Polsce, która m.in. przewiduje utworzenie instytucji aktywnego operatora multipleksu. Taki operator sam w trybie zawieranych z nadawcami umów decydowałby o zawartości programowej swojego multipleksu, w tym przypadku owego trudnego MX1. Praca nr Strona 11 z 47

12 Ostatnio prasa, która pilnie śledzi wydarzenia związane z cyfryzacją mediów [21], doniosła, że w wyniku konsultacji przeprowadzonych przez KRRiT zgłosiło się 11 firm i organizacji zainteresowanych ewentualnym wejściem do pierwszego multipleksu MX1, w którym cztery miejsca nie są jeszcze obsadzone. W grupie tych firm znajdują się: Polska Izba Komunikacji Elektronicznej (PIKE), spółka Besta Film Stanisław Krzemiński, Kino Polska TV ck!tv Agencja Reklamowa oraz producent telewizyjny ATM Grupa. Konsultacje wykazały, że liczba zainteresowanych może być większa niż 11. Konsultacje pokazały także, że wypełnienie i uruchomienie MX1 może dość szybko nastąpić. Doświadczenia ubiegłoroczne związane z konstruowaniem i próbą uruchomienia MX1 polegające na trudnym współistnieniu w jednym multipleksie nadawców komercyjnych z TVP SA nakazują jednak zachowanie ostrożności w kolejnej próbie dotyczącej tego multipleksu. O potrzebie uchwalenia stosownej ustawy o cyfryzacji wiadomo już od dość dawna [2], a ciąg zdarzeń jakich jesteśmy świadkami, choćby tylko w 2010 roku, świadczy dowodnie o tej konieczności. Zmiany podstawowych koncepcji, przyjętych już przez Rząd, niespodziewane powroty do poprzednich rozwiązań i z dnia na dzień podejmowane decyzje wskazują dowodnie na panujący w tej dziedzinie chaos. Wynika to z rozproszenia kompetencji i braku jednego ośrodka podejmującego wiążące decyzje w sprawach najważniejszych. Można odnieść wrażenia, że władczą stroną w tym procesie w większym stopniu są nadawcy niż KRRiT i UKE. Usiłowania Ministerstwa Infrastruktury, które szybko zrozumiało potrzebę uchwalenia ustawy o cyfryzacji (po zmianie wiceministra odpowiedzialnego za łączność na początku 2009 roku), podjęte w roku ubiegłym [2] i obecnym, wskazywały na możliwość szybkiego uchwalenia tej ustawy. Jednak w wyniku konsultacji społecznych i związanej z tym fali krytyki ustawa ugrzęzła w uzgodnieniach międzyresortowych i jesienią 2010 nie weszła jeszcze na posiedzenie Rządu. W związku z tym szacuje się, że najwcześniej może być ona uchwalona pod koniec pierwszej połowy roku 2011, czyli wejść w życie najwcześniej od 1 lipca Wg opinii (z września 2010) członka odnowionej KRRiT Witolda Grabosia uchwalenie tej ustawy zajmie co najmniej 8 miesięcy, natomiast wg prezes UKE Anny Streżyńskiej co najmniej 5 miesięcy [10]. Być może więc, że będzie to przysłowiowa musztarda po obiedzie, albowiem większość problemów, które miała ustawa regulować, została właściwie już rozwiązana. W pierwszym projekcie ustawy, przedstawionym w styczniu 2010, zajęto się głównie pierwszym multipleksem, co prawdopodobnie związane było z fiaskiem jego uruchomienia z dniem 30 września 2009 roku i odmową TVP SA podpisania porozumienia w sprawie wyboru operatora tego multipleksu [2]. Wraz z ogłoszeniem projektu i konsultacji społecznych z nim związanych, zamierzano nadać ustawie tzw. szybka ścieżkę legislacyjną i uchwalić ustawę w marcu 2010 [11]. Jednak konsultacje przyniosły falę krytyki, zwłaszcza ze strony nadawców, a szczególnie TVP SA [12]. Zmieniło to w istotny sposób (co opisaliśmy powyżej) cały plan cyfryzacji Praca nr Strona 12 z 47

13 w odniesieniu do zawartości trzech multipleksów i terminów ich uruchomienia. Aktualny plan przełączenia cyfrowego telewizji naziemnej ilustrują Rys.3 i Rys.4, pobrane ze strony internetowej UKE w dniu 16 października 2010 [17]. Pozostało kilka spraw do uregulowania, które mogą mieć istotny wpływ na przebieg procesu przełączenia analogowo- cyfrowego naszej telewizji. Należy do nich trudny, z finansowego punktu widzenia, problem pomocy socjalnej dla najuboższej warstwy społeczeństwa, związany z zakupem dekoderów (STB) dla tej grupy społecznej, o czym kilkakrotnie pisaliśmy [1,2,4]. Uregulowanie tej sprawy jest jednym z warunków powodzenia całej operacji przełączenia cyfrowego telewizji naziemnej, albowiem w przypadku rezygnacji z zakupu dekodera (lub braku możliwości finansowych) przez znaczną grupę obywateli wyłączenie nadawania analogowego (czyli przełączenie na cyfrowe) stanie się niemożliwe. We wcześniejszych publikacjach, związanych z rozwojem mediów elektronicznych, postulowaliśmy wybór pomocy socjalnej po przez zaangażowanie się budżetu Państwa, ponieważ skuteczne (z punktu widzenia finansowego) wykorzystanie dywidendy cyfrowej (części widma elektromagnetycznego zwolnionej w wyniku operacji przełączenia) dałoby z nawiązką zwrot tych wydatków do budżetu Państwa. Jednak trudna obecnie sytuacji naszego budżetu nie skłania Rządu do tego rozwiązania, zwłaszcza że korzyści dla budżetu płynące wykorzystania dywidendy byłyby odłożone w czasie. Znalazło to swój wyraz w przyjętej przez Rząd strategii (tzw. planu) przełączenia cyfrowego, gdzie kwestia ta była właściwie pominięta [2]. Obecnie Rząd chce w ustawie cyfryzacyjnej zapisać obowiązek pokrycia tych wydatków przez nadawców [13]. W uzasadnieniu tego stanowiska wiceminister w MI Magdalena Gaj przypomniała, że korzyści jakie w wyniku cyfryzacji odniosą nadawcy, zwłaszcza komercyjni, w pełni uzasadniają taki obowiązek [13]. Przy rozważaniu tej kwestii powstała także dość znaczna różnica zdań, co do wielkości tego zobowiązania finansowego. M.Gaj ocenia ten wydatek na około 400 mln zł, natomiast nadawcy na ponad 1 mld zł. Nasze wyliczenia podane [2] są znacznie bliższe szacunku podanego przez M.Gaj, jakkolwiek różnimy się poziomem docelowej ceny (np. w roku 2012) dekodera, którą autor niniejszego opracowania przyjął za poziomie 200 zł, natomiast M.Gaj 300 zł [13]. Warto tu wspomnieć, że niedawno TVP SA oświadczyła, że TVP nie będzie prowadziła ani sprzedaży, ani subsydiowania dekoderów dla widzów nieposiadających telewizorów przystosowanych do odbioru sygnału cyfrowego [9]. Oświadczenie to, jak sądzimy, podyktowane jest tym, że argumentacja przytoczona przez M.Gaj w odniesieniu do nadawców komercyjnych nie ma pełnego zastosowania w odniesieniu do TVP SA. Firma w przeciwieństwie do nadawców komercyjnych nie pozyskuje zwiększonego dostępu do rynku usług telewizyjnych po cyfryzacji, a więc i dopływu środków finansowych z tytułu emisji reklam. W dyskusji problemu pomocy socjalnej warto także przypomnieć, że dwa lata temu nadawcy sami proponowali UKE pokrycie kosztów tej pomocy w zamian za ograniczenie konkurencji w procesie cyfryzacji telewizji w drodze zmniejszenia liczby nowych graczy na Praca nr Strona 13 z 47

14 tym rynku, po przez ograniczenie liczby miejsc dla nich przewidzianych [14,15]. Tak się ostatecznie stało gdyż liczba ta wynosi tylko 4 i odnosi się do czterech miejsc w MX1. Pomińmy tu przyczyny tego zjawiska czy chodzi tu o świadome ograniczenie konkurencji, czy prozaiczny fakt braku konkurentów. Inną kwestią, która ma istotny wpływ na powodzenie procesu przełączenia, jest konieczność przeprowadzenia szerokiej kampanii informacyjnej, głównie w mediach, o potrzebie i zasadach cyfryzacji. Sprawa ta prawdopodobnie znajdzie swoje odbicie w ustawie cyfryzacyjnej, ponieważ ma ona w pewnym stopniu odniesienie do charakteru działalności reklamowej, ale z drugiej strony winna być z tego wyłączona jako działalność informująco-edukacyjna. Alternatywą cyfrowej telewizji naziemnej, której w liczącej się skali faktycznie jeszcze w Polsce nie ma, jest cyfrowa telewizja satelitarna, telewizja kablowa (w jednej trzeciej liczby abonentów osiągana również cyfrowo) i w pewnym stopniu telewizja osiągana za pomocą sieci Internetu. Ta ostatnia określana jest jako IPTV (Internet Protocol TV) i znaczenie jej, wraz z rozwojem szybkiego Internetu, będzie szybko rosło, jakkolwiek w naszym kraju jest to zjawisko jeszcze marginalne. Z danych UKE [51] (patrz także [14] Rys.4) wynika bowiem, że tylko kilka procent użytkowników szybkiego Internetu korzysta z tej formy przekazu telewizyjnego, co w liczbach bezwzględnych oznacza około 100 do 200 tysięcy użytkowników tej formy przekazu telewizyjnego. Na świecie ogólna liczba abonentów IPTV w końcu lipca 2010 wynosiła 38,5 mln abonentów [72]. Do krajów przodujących w tym względzie należą: Francja (9,4 mln abonentów), Chiny (6,8 mln), USA (7,5 mln), Korea Płd (2,9 mln) oraz Japonia (2,0 mln). Polska w statystyce tej nie jest uwzględniona, ale firma Point Topic w swoim raporcie [72] podaje, że pod względem przyrostów liczby abonentów IPTV w drugim kwartale 2010 kraj nasz zajął 10 miejsce w świecie, z przyrostem wynoszącym 40 tys. abonentów. Raport firmy Point Topic podkreśla przy tym, że wskazuje to na początek pozytywnych zmian w tej dziedzinie w Europie Środkowo-Wschodniej. Przytoczone powyżej za firmą Point Topic dane wskazują jednak na to, że telewizja internetowa IPTV jest nadal usługą raczej niszową. Oferta programowa oraz jakość alternatywnych form przekazu telewizyjnego jest na tyle duża, że wobec braku cyfrowej telewizji naziemnej te formy przekazu telewizji, zwłaszcza zaś przekaz satelitarny, stają się powoli dominantą na naszym rynku usług telewizyjnych, pomimo tego że taki przekaz telewizyjny jest płatny. Proces wzrostu tych alternatywnych form cyfrowej telewizji przedstawiliśmy w [2]. Telewizja naziemna pozostanie przynajmniej do połowy 2012 roku bezpłatna (jeśli nie liczyć obowiązku wnoszenia opłaty abonamentowej) czyli również po zakończeniu pierwszego, zasadniczego etapu jej cyfryzacji, co może w pewnej mierze zmienić proporcje pomiędzy telewizją płatną, głównie satelitarną i bezpłatną, naziemną. Praca nr Strona 14 z 47

15 Sytuację w segmencie płatnej telewizji i jej tendencje rozwojowe stosownie do stanu w roku 2009 przedstawiliśmy w [2]. Zarysowane tam zjawiska, polegające na silnym wzroście usług satelitarnych i stosunkowo małym usług w sieciach kablowych, utrzymują się [16]. Przyrost abonentów platform satelitarnych nadal trwa (chociaż z mniejszą dynamiką), ale baza abonencka sieci kablowych już nie rośnie. Wg Eutelsatu [16] polski rynek telewizji satelitarnej obejmuje 6,1 mln abonentów, co na rynku europejskim plasuje nas na drugim miejscu, za Niemcami. Liczba ta być może osiągnie na koniec 2010 roku poziom ok. 6,5 mln. Szacuje się, że na koniec roku 2010 największa z platform telewizyjnych Cyfrowy Polsat mieć będzie około 3,6 mln abonentów, Cyfra+ około 1,6 mln i Telewizja n 870 tys. Do tych liczb dodać trzeba użytkowników telewizji na kartę i telewizji internetowej IPTV. Patrz także Rys.5 pobrany z Rzeczpospolitej (B6) z dnia 13 października Jeśli uwzględnimy, że z telewizji kablowej korzysta aktualnie około 4,5 mln abonentów i że liczba ta pozostanie niezmieniona (lub niewiele się zmieni) na koniec roku, to można stwierdzić, że telewizja płatna obejmie w końcu roku 2010 już około 11 mln abonentów (użytkowników). Obok policzalnej liczby abonentów w rachunku tym trzeba także uwzględnić rozwijającą się tzw. telewizję na kartę, a także pominiętą w rachunkach telewizję internetową IPTV. Ta ostatnia forma usługi telewizyjnej wzrasta i będzie wzrastać coraz szybciej wraz z rozwojem Internetu szerokopasmowego. W krajach Europy Zachodniej zauważono, że prawdopodobnie IPTV już ogranicza zasięg telewizji kablowej. Tendencja ta niewątpliwie wystąpi także i na naszym rynku telewizyjnym. Telewizja wysokiej rozdzielczości HDTV szybko zdobywa coraz większą popularność w programach płatnych telewizyjnych platform satelitarnych a także kablowych. Z każdym kwartałem liczba programów nadawanych w HDTV powiększa się, jakkolwiek jeszcze większość programów nadawana jest w standardzie podstawowym SDTV.. W cyfrowej telewizji naziemnej podstawową wersją będzie telewizja standardowa SDTV, chociaż przy powstaniu jednego lub dwóch kolejnych multipleksów (MX4 i MX5) telewizja w wersji HDTV będzie z pewnością zajmować ważna pozycję. Prawdopodobnie i w obecnie uruchomianych multipleksach MX2 i MX3 oraz w przygotowywanym MX1 pojawić się mogą także programy nadawane w standardzie HDTV. Ważnym kierunkiem w rozwoju technologii nadawania obrazów telewizyjnych są prowadzone obecnie próby nadawania telewizji trójwymiarowej TV3D. Istnieje kilka systemów telewizji 3D [18] i nie wypracowano jeszcze wspólnego standardu europejskiego. Osiąganie efektu przestrzennego w obrazach telewizyjnych polega na transmisji dwóch odpowiednio jak gdyby przesuniętych obrazów wyróżnianych przez telewidza przy pomocy specjalnych okularów. Taka metoda stwarzania odczucie trójwymiarowości, jest już od dość dawna znana i jest stosowana w kinematografii. W tym przypadku polega na tym, że przesunięte obrazy nadawane są z różną polaryzacją światła (najczęściej kołową, Praca nr Strona 15 z 47

16 realizowaną w przeciwnych kierunkach dla obu obrazów), co wykrywają okulary, dostarczające do lewego i prawego oka odbiorcy odpowiednie obrazy. Metoda ta wypróbowywana jest także w telewizji, wymaga jednak wyposażenia matrycy ekranowej w specjalne filtry rozróżniania obrazów dla lewego i prawego oka. W tej metodzie zdolność rozdzielcza transmisji trzeba jednak podzielić na dwa obrazy, co oznacza pogorszenie obrazu pełnego kosztem uzyskania efektu przestrzennego. W nowszej metodzie 3D, nazwijmy ją migawkową, nadawane są przemiennie dwa obrazy (lewy i prawy)natomiast ich rozróżnienie następuje przy pomocy specjalnych, elektronicznie sterowanych z telewizora, migawkowo otwieranych i zamykanych, okularów. Podkreślić należy, że takie migawkowe okulary są jeszcze dość drogie i obok znacznych kosztów telewizora 3D, powiększają ogólne koszty takiej telewizji. Metodę migawkową obecnie głównie wykorzystuje się w urządzeniach kina domowego gdzie w odpowiednim odtwarzaczu blue-ray odtwarza się nagrania 3D, które przekazywane są na dostosowany do 3D telewizor. Nadawanie obrazów telewizyjnych 3D ze studia w Polsce sygnalizują już niektórzy nadawcy, jako przedsięwzięcie najbliższej przyszłości, a pierwsze eksperymenty w tym zakresie w naszym kraju już przeprowadzono [19]. Do powyższego dodajmy, że TV3D zajmuje w multipleksie o 20% więcej miejsca niż HDTV. Ze względu na niewątpliwą atrakcyjność telewizji 3D rośnie szybko popyt na telewizory dostosowane do tej usługi[19]. W Polsce jak na razie telewizja 3D związana jest przede wszystkim z kinem domowym. Na naszym rynku telewizory 3D już są oferowane przez firmy: Sharp, Panasonic, Sony, Samsung, LG, Philips, Toshiba i stanowią prawdziwą atrakcję, nie mniejszą (a może już większą?) jak coraz doskonalsze telewizory HDTV. Jesteśmy na etapie rozpowszechniania telewizji wysokiej rozdzielczości HDTV i być może Ultra High Definition Television - UHDTV, która wkrótce może do nas zawitać [18]. Telewizja 3D z prawdziwego zdarzenia jest dla nas jeszcze kwestią pewnej przyszłości, albowiem na świecie nie ma jeszcze komercyjnej stacji, która nadawałaby programy telewizyjne 3D w pełnym wymiarze, a jeśli takie stacje zostaną uruchomione to najprawdopodobniej jako satelitarne [20]. Oprócz pozytywnych emocji związanych z telewizją 3D, wraz z jej rosnąca popularnością rodzą się także wątpliwości dotyczące tego przekazu. Przede wszystkim okazało się, że nie wszyscy widzowie są w stanie odbierać wrażenie przestrzennego obrazu, co może wiązać się z wadami wzroku (silny astygmatyzm), lub innymi schorzeniami. Dotyczy to nawet dość licznej, bo 20%, grupy widzów. Okazało się również, że zbyt długotrwałe oglądanie przekazu 3D może wywoływać silne zmęczenie [33]. Wszystko wskazuje na to, że (podobnie jak to ma miejsce w rozwiniętych krajach UE) wkraczamy w zakres nasycenia telewizyjnych usług płatnych platform satelitarnych i kablowych, albowiem poziom penetracji tych usług obejmuje już około 80 % gospodarstw Praca nr Strona 16 z 47

17 domowych. Pozostali użytkownicy mogą liczyć tylko na telewizję naziemną, ale z telewizji naziemnej (bezpłatnej) będą również korzystali obecni użytkownicy telewizji płatnych, co może wpłynąć na obniżenie liczby użytkowników telewizji płatnych. Jak ukształtuje się rynek telewizyjny po zakończeniu pierwszego etapu cyfryzacji, to jest po dniu 31 lipca 2013 roku, kiedy to ma nastąpić wyłączenie transmisji analogowych, tego oczywiście nie da się obecnie przewidzieć, ponieważ będzie to zależało od wielu czynników, przede wszystkim od poziomu kosztów jakie będą ponosić abonenci telewizji płatnych i od jakości oferty programowej w telewizji naziemnej. Trzeba także nadmienić, że po 31 lipca 2013 roku otwierane ewentualnie kolejne multipleksy (czwarty i być może piąty) z pewnością będą płatne, a ich zawartość będzie najpewniej określana przez operatorów tych multipleksów i wynikać będzie głównie z koniecznego warunku odpowiedniej efektywności ekonomicznej. W zakończeniu przedstawionego procesu przygotowań do uruchomienie cyfrowej telewizji naziemnej w Polsce stwierdzić należy, że w zasadzie proces ten dobiega końca, ale do jego pomyślnego zakończenia (przynajmniej jego pierwszego etapu) jest jeszcze daleko. Przede wszystkim należy skutecznie uruchomić multipleks pierwszy MX1, albowiem bez MX1 całe przełączenie cyfrowe nie spełni podstawowego jego warunku zastąpienia w pełni nadawanej obecnie oferty analogowej cyfrową. W MX3 podstawowe i najbardziej przez telewidzów oglądane trzy programy TVP nie mogą mieć pełnego pokrycia kraju, a to może być dopiero szybko zapewnione w MX1. Ponadto, jak to przedstawiliśmy powyżej, trzeba rozwiązać kilka innych problemów, w tym głównie wyjaśnić sprawę pomocy socjalnej, a także przeprowadzić skuteczną akcję promocyjną i wyjaśniającą całości operacji przełączenia. Można także mieć wątpliwości czy przeprowadzana operacja przełączenia analogowocyfrowego telewizji naziemnej w Polsce spełnia pokładane w niej nadzieje na wzrost czynnika konkurencyjności na rynku usług telewizyjnych i wzrost czynnika pluralizmu w przekazywanych programach [22], albowiem najwyraźniej nie promuje ona nowych graczy na tym rynku. Pamiętajmy jednak, że obok telewizji naziemnej funkcjonuje już potężny rynek telewizji satelitarnej i kablowej (ale w obszarze telewizji płatnej), co wymienione wady częściowo kompensuje. Rozwija się również prężnie usługa telewizyjna świadczona a pośrednictwem sieci Internetu (IPTV). Usługa ta początkowo marginalna [4] rozwija się szybko [61] i w pewnej perspektywie może stanowić ważną alternatywę telewizji satelitarnej i naziemnej. W uzupełnieniu powyższego przeglądu zagadnień cyfryzacji telewizji naziemnej w Polsce dodajmy, że ostatnio podjęto już poważnie zakrojone prace przygotowawcze mające na celu przygotowanie procesu cyfryzacji radiofonii. Jak wiadomo, w przeciwieństwie do telewizji, nie chodzi tu o przełączenie nadawania analogowego na cyfrowe, lecz Praca nr Strona 17 z 47

18 o wprowadzenie nowych usług cyfrowej radiofonii w nowych do tego celu przewidzianych pasmach, w ramach tzw. pierwszego pokrycia telewizyjnego, tj MHz [2]. 4. RYNEK USŁUG TELEKOMUNIKACYJNYCH Charakteryzując najogólniej zmiany na rynku usług telekomunikacyjnych w 2010 roku stwierdzić należy, że zarysowane w [1] i w [2] tendencje rozwojowe utrzymują się. Obserwowany od co najmniej pięciu lat spadek liczby abonentów telefonii stacjonarnej trwa nadal. W telekomunikacji mobilnej (komórkowej) podobny wskaźnik (w tym przypadku chodzi o liczbę kart SIM zainstalowanych w telefonach) nadal rośnie, ale wyraźnie wchodzi w obszar nasycenia. Natomiast coraz większe zmiany dotyczą rynku teleinformatycznego (internetowego), chociaż charakteryzujące ten rynek wskaźniki są niestety, na tle innych krajów członkowskich UE, niskie. W tym ostatnim segmencie rynku telekomunikacyjnego zarysowuje się prawdopodobnie pewien przełom, który związany jest z uchwaleniem ustawy o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych [35] (zwanej megaustawą, albo ustawą szerokopasmową ) i przewidywanym wzroście efektywności wykorzystania środków UE przeznaczonych na ten cel. Albowiem główną przeszkodą w rozwoju tego sektora jest niedorozwój infrastruktury telekomunikacyjnej, przede wszystkim szerokopasmowej warunkującej rozwój szybkiego internetu. Analizy przeprowadzone w UKE wskazują, że przekazane nam przez UE środki finansowe, przeznaczone na rozwój infrastruktury kraju, wykorzystujemy niedostatecznie, na poziomie około 5% środków dostępnych [42]. Taki wysoce niezadowalający stan ma zasadniczo poprawić megaustawa. Wydaje się więc, że wejście w życie tej ustawy można uznać za najważniejsze wydarzenie w funkcjonowaniu rynku telekomunikacyjnego w 2010 roku, albowiem rozbudowa infrastruktury telekomunikacyjnej (zwłaszcza szerokopasmowej) wpływa na funkcjonowanie całego rynku komunikacji elektronicznej, chociaż realne skutki działania tej ustawy wystąpią dopiero w latach następnych. Jej implementacja bezpośrednio związana jest z bodaj najważniejszym programem rozwojowym polskiej telekomunikacji, jakim jest rozwój szybkiego Internetu i całego kompleksu jego usług. Projekt ustawy szerokopasmowej (megaustawy) powstał w Ministerstwie infrastruktury w 2009 roku i komentowaliśmy go w [1] oraz w [36]. Wówczas wiceminister M.Gaj zapowiedziała, że w zapisach tego projektu znajduje się zobowiązanie inwestorów (deweloperów) do wyposażania nowo budowanych domów mieszkalnych w przyłącza światłowodowe, zgodnie z technologią określaną jako FTTH/B (fiber to the home/building). Takie rozwiązanie prawne dawałoby pewną gwarancję przyłączenia abonentów telekomunikacyjnych do najszybszych sieci oraz korzystania z najbardziej zaawansowanych Praca nr Strona 18 z 47

19 usług. Niestety, co sygnowaliśmy już wtedy, obligacja ta z projektu została wykreślona, albo podczas uzgodnień międzyresortowych, albo podczas prac Rządu nad tą ustawą. I ustawa została uchwalona bez tego ustalenia [43], jakkolwiek po zgłoszonej przez PO poprawce w trakcie debaty nad ustawą zachowano zapis o konieczności doprowadzenia do mieszkań kabla o takich parametrach, aby można było przesyłać do abonenta sygnały telewizji wysokiej rozdzielczości HDTV. Zobowiązanie o doprowadzeniu łącza światłowodowego jest jednak silniejsze i w tej sytuacji Minister Infrastruktury zamierza wydać wkrótce rozporządzenie, które ma wejść w życie na początku 2011 roku, zawierające odpowiednią dla deweloperów obligację w tej sprawie [44]. Na podstawie danych publikowanych przez europejską organizację FTTH Council Europe (podobne istnieją również w Azji i Ameryce Płn, tworząc razem Global FTTH Councils) musimy niestety stwierdzić, że w obszarze zastosowań światłowodowej infrastruktury dostępowej (FTTH/B oznacza fiber to the home lub building ) jesteśmy zaściankiem Europy. Na świecie najlepszymi wskaźnikami w rozwoju światłowodowych sieci dostępowych legitymuje się Korea Płd, która już około pięciu lat temu staraniem Rządu zrealizowała ogólnonarodowy projekt rozbudowy takiej infrastruktury jako warunku koniecznego upowszechnienia szerokopasmowych usług telekomunikacyjnych (patrz Rys.6 zademonstrowany przez prezydenta organizacji FTTH Council Europe [47]). Zauważmy także, że pozycja kraju najbardziej ekonomicznie rozwiniętego - USA w tej statystyce nie jest wybitna, co prawdopodobnie da się objaśnić faktem innego podejścia do promowania wielkich i rozległych terytorialnie projektów w obu tych krajach. W USA króluje prymat rynku, w Korei w tym przypadku inspirująca rola Rządu. Niekwestionowaną czołówkę w pokazanej statystyce stanowią rozwinięta kraje Azji, a bezpośrednio za nimi plasują się skandynawskie kraje Europy. W Europie podjęto, w oczywistej korelacji z programami UE dotyczącymi rozwoju szerokopasmowego Internetu, działania mające na celu bardziej energiczny rozwój światłowodowych sieci dostępowych, co ilustruje Rys.7 [47]. Na kolejnym rysunku (Rys.8 [47]) pokazano penetrację tej technologii w sieciach dostępowych w niektórych krajach Europy i w tej statystyce Polski już się nie wykazuje. Jak widać udział Polski w tym przedsięwzięciu jest, jak do tej pory, raczej symboliczny i miejmy nadzieję, że omawiana powyżej nasza megaustawa sytuację tę odmieni. Podobnie znaczenie, i związane z problemem implementacji technologii FTTH do sieci, ma dla rozwoju szerokopasmowej infrastruktury telekomunikacyjnej, zawarte w ubiegłym roku, przedstawione w [1] i [36], porozumienie pomiędzy TP SA i UKE z dnia Z jednej strony porozumienie to oznacza odstąpienie UKE od zamiaru tzw. funkcjonalnego podziału TP SA, z drugiej zaś zobowiązanie się Spółki do znacznych Praca nr Strona 19 z 47

20 inwestycji sieciowych polegających na modernizacji istniejących i budowie nowych linii szerokopasmowych w krajowej sieci telekomunikacyjnej (łącznie w liczbie 1,2 mln w ciągu trzech lat, przy czym większość ma mieć przepływność rzędu 6 Mb/s). Co prawda UKE zastrzegł się, że groźba podziału jest tylko zawieszona i może powrócić, jeśli TP SA nie dopełni swoich zobowiązań. Teoretycznie podział funkcjonalny TP SA nadal jest możliwy, zwłaszcza, że UE wpisała taką możliwość do swoich ustaleń prawnych [36]. Jak dotąd jednak obie strony, zarówno UKE jak i TP SA, przyznają, że porozumienie realizowane jest w sposób zadowalający, jakkolwiek w stosunku do części porozumienia, odnoszącej się do zasadniczej poprawy relacji pomiędzy TP SA z jej konkurentami, UKE pozostaje nadal nie usatysfakcjonowany [37,38]. Prezes UKE A. Streżyńska stan realizacji porozumienia ocenia w związku z tym na szkolne trzy z plusem i nadal podkreśla ewentualność podziału TP [37]. Ta ostatnia możliwość powinna być także analizowana pod kątem zasadniczego przyspieszenia rozwoju infrastruktury i jej bardziej efektywnego wykorzystania w formie jej uwalniania do celów wspólnego jej użytkowania. Doświadczenia Wielkiej Brytanii, gdzie podział funkcjonalny został przeprowadzony wykazują znaczne przyspieszenie procesu uwalniania infrastruktury i poprawę jej wykorzystania oraz rozwoju. Zagrożeniem dla pełnej realizacji zobowiązań TP SA może stać się spór pomiędzy TP SA a duńską firmą DPTG, która w latach wybudowała w Polsce pierwszą magistralę światłowodową dla potrzeb i na zlecenie firmy PPTIT, poprzednika prawnego TP SA. Magistrala połączyła północ kraju z jego południową częścią z wyjściami międzynarodowymi na północy z wyjściem podmorskim na Bornholm (Dania) i na południu z połączeniem z Czechami (w tamtym czasie z Czechosłowacją). Zgodnie z umową Duńczycy domagają się zapłaty w wysokości 14,8% przychodów jakie daje eksploatacja magistrali. Jednak ocena tych przychodów obu stron sporu, duńskiej i polskiej, jest różna. Spór w tej sprawie trwa już od 9 lat i był ostatnio rozpatrywany przez Trybunał Arbitrażowy w Austrii [39]. Trybunał w dniu 3 września 2010 zasądził na rzecz strony duńskiej należność około1,6 mld zł (za okres do 2006 roku), co jest kwotą dwukrotnie niższą niż roszczenia duńskie, ale wg TP znacznie zawyżoną. Ponadto biorąc pod uwagę należności późniejsze to łącznie duńskie należności TP SA trzeba szacować na poziomie około 2 mld zł. Są to kwoty na tyle duże, że mogą wpłynąć na kondycję TP SA i być może podważyć jej plany inwestycyjne w przypadku ich wypłaty. Prezes TP SA M.Witucki oświadczył, że orzeczenie Trybunału sporu nie kończy i TP SA należności takich nie wypłaci [40], ale w opinii ekspertów orzeczenie Trybunału jest trudne do podważenia i TP kwoty te będzie musiała wypłacić [39]. Dodajmy do tego, że na wieść o orzeczeniu akcje TP SA spadły zaś w Danii akcje DPTG wzrosły. Doświadczenia wynikające z realizacji zawartej pomiędzy UKE i TP SA umowy stały się podstawą przeprowadzonej 29 października 2010 roku małej, ale ważnej, nowelizacji Praca nr Strona 20 z 47