Projekt realizowany w ramach Priorytetu 2 Działanie 2.1 PROJEKT REALIZUJ Kutno 2006

Transkrypt

1 MONITOROWANIE PLUS Badanie ukrytego potencjału lokalnego rynku pracy Projekt realizowany w ramach Priorytetu 2 Wzmocnienie Rozwoju Zasobów Ludzkich w Regionach, Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego Działanie 2.1 Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy i moŝliwości kształcenia ustawicznego w regionie PROJEKT REALIZUJĄ: ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o Kutno ul. Grunwaldzka 5 tel. 024/ fax. 024/ lub 03 Centrum Statystyki Regionalnej przy Akademii Ekonomicznej w Poznaniu Poznań Al. Niepodległości 10 tel. 061/ fax. 061/ Wielkopolski Związek Pracodawców Prywatnych Luboń/k. Poznania ul. Ziemniaczana 10A tel. 061/ fax. 061/ Kutno

2 Opracowanie publikacji: ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. Projekt Monitorowanie Plus realizowany jest w ramach: Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego Priorytetu 2 Wzmocnienie Rozwoju Zasobów Ludzkich w Regionach Działanie Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy i moŝliwości kształcenia ustawicznego w regionie Tytuł projektu: Badanie ukrytego potencjału lokalnego rynku pracy MONITOROWANIE PLUS Okres wdraŝania projektu: Zasięg realizacji projektu: województwo wielkopolskie Instytucja WdraŜająca: Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu Strona internetowa projektu: Koordynator projektu: ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o Kutno, ul. Grunwaldzka 5 tel , fax lub 03 Zespół autorski: Rozdział 1 dr hab. ElŜbieta Gołata, dr Aleksandra Witkowska Rozdział 2 mgr Jakub Ryszard Stempień, mgr Przemysław Wójcik Rozdział 3 prof. dr hab. Jan Paradysz, dr hab. ElŜbieta Gołata, dr GraŜyna Dehnel, dr Tomasz Klimanek, dr Aleksandra Witkowska, mgr Marcin Szymkowiak Rozdział 4 mgr Marta Kulińska, mgr inŝ. Sylwia Prośniewska, mgr Przemysław Wójcik Rozdział 5 dr hab. ElŜbieta Gołata, dr GraŜyna Dehnel, dr Tomasz Klimanek, dr Aleksandra Witkowska, mgr Marcin Szymkowiak Nakład 250 egzemplarzy Druk i oprawa: CMYK Studio Poligrafii i Reklamy Tomasz Forysiak ul. Wallenroda 33, Aleksandrów Łódzki tel. (042) , cmyk@cmykstudio.pl ISBN 10: ISBN 13:

3 SPIS TREŚCI Wstęp...10 ANALIZA SYTUACJI NA REGIONALNYM RYNKU PRACY Ogólne uwarunkowania rozwoju województwa wielkopolskiego Potencjał gospodarczy Infrastruktura techniczna i stan środowiska Infrastruktura społeczna Zasoby mieszkaniowe Potencjał demograficzny Wielkopolski Informacje ogólne Potencjał ekonomiczny ludności województwa wielkopolskiego ZróŜnicowanie terytorialne sytuacji demograficznej w województwie wielkopolskim Perspektywy zmian potencjalnej siły roboczej województwa wielkopolskiego Aktywność gospodarcza regionu Podmioty gospodarcze w Wielkopolsce na tle kraju Przestrzenne zróŝnicowanie podmiotów gospodarczych w Wielkopolsce Województwo Wielkopolskie - region atrakcyjny dla inwestorów zagranicznych Sektor małych przedsiębiorstw w Wielkopolsce Województwo Wielkopolskie największe przedsiębiorstwa Rynek pracy w województwie wielkopolskim Rynek pracy w województwie wielkopolskim na tle kraju ZróŜnicowanie rynku pracy w województwie wielkopolskim według powiatów Bezrobocie w województwie wielkopolskim Klasyfikacja powiatów wg sytuacji na rynku pracy z wykorzystaniem miary syntetycznej...77 Podsumowanie...85 MOBILNOŚĆ ZAWODOWA I PRZESTRZENNA WYBRANYCH GRUP SPOŁECZNYCH WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO Rzeczywista mobilność zatrudnionych Mobilność przestrzenna Mobilność zawodowa Mobilność deklaratywna aspekt przestrzenny i zawodowy Skłonność do zmiany miejsca zatrudnienia wśród osób pracujących Skłonność do zmiany zawodu pracujący Poziom satysfakcji z wykonywanej pracy

4 Plany edukacyjne i zawodowe uczniów szkół ponadgimnazjalnych Kierunek studiów i wymuszona mobilność absolwentów Plany związane z moŝliwością podjęcia pracy za granicą Podsumowanie OFERTA EDUKACYJNA SZKÓŁ I INSTYTUCJI SZKOLENIOWYCH W WOJEWÓDZTWIE WIELKOPOLSKIM Schemat systemu edukacyjnego ponadgimnazjalnego w Polsce Charakterystyka systemu edukacyjnego ponadgimnazjalnego w Wielkopolsce Liceum ogólnokształcące Szkoły średnie zawodowe Zasadnicze szkoły zawodowe Szkoły policealne Kierunki rozwoju systemu edukacyjnego oraz analiza przewidywanej struktury ludności Oferta edukacyjna szkół wyŝszych Analiza oferty edukacyjnej instytucji szkoleniowych Podsumowanie AKTYWNOŚĆ EDUKACYJNA I SZKOLENIOWA MIESZKAŃCÓW WIELKOPOLSKI Szkolenia i kursy zewnętrzne jako sposób podnoszenia kwalifikacji i umiejętności zawodowych wielkopolskich pracowników Aktywność mikro przedsiębiorstw w zakresie szkolenia zawodowego Aktywność małych, średnich i duŝych przedsiębiorstw w zakresie szkolenia zawodowego Efektywność kursów i szkoleń organizowanych przez pracodawców z województwa wielkopolskiego Udział pracowników w szkoleniach organizowanych w ramach samokształcenia Plany osób pracujących z województwa wielkopolskiego w zakresie dalszego kształcenia Doskonalenie zawodowe Doskonalenie zawodowe uczniów szkół ponadgimnazjalnych Ocena poziomu przygotowania absolwentów przez szkołę do wykonywania pracy zawodowej Stopień odbywania praktyk zawodowych podczas nauki szkolnej Korzyści wynikające z odbywania praktyk zawodowych (mocne strony) Negatywne strony wynikające z odbywania praktyk zawodowych (słabe strony) Ocena wartości poszczególnych rodzajów kursów/szkoleń dokształcających

5 Kryteria brane pod uwagę przy ocenie wartości poszczególnych rodzajów kursów/szkoleń Doskonalenie zawodowe studentów Ocena poziomu przygotowania absolwentów przez uczelnię do wykonywania pracy zawodowej Stopień odbywania praktyk zawodowych podczas studiów Korzyści wynikające z odbywania praktyk zawodowych Negatywne strony wynikające z odbywania praktyk zawodowych Doświadczenie zawodowe studentów Uczestnictwo w kursach/szkoleniach Planowane kursy/szkolenia Ocena wartości poszczególnych rodzajów kursów/szkoleń dokształcających Stopień samokształcenia studentów Podsumowanie doskonalenia zawodowego WYTYCZNE DO PROGRAMÓW SZKOLENIOWYCH, PRAKTYK I USŁUG DORADCZYCH Wytyczne do programów praktyk Wytyczne do programów szkoleniowych Wytyczne do programów usług doradczych Podsumowanie Spis źródeł

6 WSTĘP Wśród młodych ludzi krąŝy następująca anegdota. Jaka jest róŝnica między PRL-em a IV Rzeczpospolitą? Odpowiedź brzmi następująco: w PRL-u rząd był w Londynie, a naród w kraju, zaś w IV RP jest odwrotnie. Wśród najbardziej palących problemów społeczno-gospodarczych wymienia się często wysokie bezrobocie, szczególnie wśród ludzi młodych, masową ich emigrację do krajów Unii Europejskiej, niedostosowany do wymogów rynku pracy system edukacji, wysokie koszty pracy i niską przedsiębiorczość, starzenie się ludności. Według publikowanych szacunków po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej na zachodzie Europy pracę znalazło ponad 400 tys. Polaków 1. Swoje rynki pracy dla Polaków otworzyła Wielka Brytania, Irlandia i Szwecja. Przed 1 maja 2004 roku przypuszczano, iŝ do Londynu wyjedzie około 15 tys. Polaków. Rzeczywistość znacznie przekroczyła oczekiwania. Od maja 2004 do września 2005 r. w firmach brytyjskich zatrudnienie znalazło 170 tys. Polaków 2 w większości są to ludzie młodzi, nie tylko kierowcy, sprzątaczki czy opiekunki do dzieci, ale równieŝ świetnie wykształceni, znający języki obce specjaliści. W Irlandii ilość zatrudnionych Polaków szacuje się od 70 tys. do 120 tys. osób. WyjeŜdŜają tam głównie studenci i absolwenci informatyki. Szwecja zainteresowana jest polskimi lekarzami i pielęgniarkami podczas gdy w Polsce juŝ brakuje anestezjologów 3. Kolejne kraje Unii otwierają swoje rynki dla pracowników z nowych państw członkowskich 4 czy wprowadzają dalsze ułatwienia 5. 1 Por. M. Marczak, Nasi juŝ tam są, Newsweek z 19 marca 2006 r., str Por. I. Zbonikowska, Praca w UE czyli "skok na kasę", , 3 Gazeta Wyborcza z 5 czerwca 2006, por. teŝ K. Pszczołowski, Hasta la vista Polonia, Newsweek z dnia 19 marca 2006, str Od 1 maja 2006 obywatele nowych krajów członkowskich Unii uzyskali dostęp do rynku pracy kolejnych państw UE/EOG: Finlandii, Grecji, Islandii, Hiszpanii, Portugalii, a od 1 stycznia 2007 roku rynek pracy otworzy Holandia. 5 Kolejne ułatwienia dla pracowników z nowych krajów członkowskich wprowadziły np. Francja, Holandia czy Belgia. 10

7 Masowe wyjazdy Polaków do pracy za granicę osłabiają wzrost gospodarczy. Zdaniem specjalistów 6 skutki tych wyjazdów są juŝ odczuwalne wśród informatyków, w branŝy budowlanej, brakuje teŝ wykwalifikowanych robotników (np. spawaczy konstrukcji stalowych 7 ) oraz specjalistów znających biegle języki obce. Pojawiające się trudności w znalezieniu specjalistów wskazują na powstającą lukę na rynku pracy, ta z kolei wysyła sygnał do systemu edukacji wskazując kierunki kształcenia. Doświadczenie wyjeŝdŝających do pracy za granicę winno uczyć jak kształcić młodzieŝ by sprostała wymogom rynków pracy innych krajów. Jednak przede wszystkim wskazywać decydentom na konieczność podjęcia działań wspierających rozwój przedsiębiorczości w kraju. Potencjalna siła robocza Wielkopolan to ponad 2100 tys. osób w wieku produkcyjnym, co stanowi 63,4% ogółu mieszkańców regionu 8. Zgodnie z prognozą GUS 9, liczba ta będzie wzrastać do 2015 roku, by następnie zacząć stopniowo się zmniejszać. Liczne roczniki młodzieŝy w wieku lat wkraczające obecnie w wiek produkcyjny, starzejąc się będą sukcesywnie powiększać udział ludności w wieku produkcyjnym nie-mobilnym. Roczniki młodzieŝy wkraczające w kolejnych latach w wiek produkcyjny będą coraz mniej liczne. Ostatecznie struktura ludności w wieku produkcyjnym przekształci się z młodej w 2002 r. w starą w 2030 r. Struktura ludności Polski według wieku wskazuje na silne zaawansowanie procesu starzenia. Na tle całego kraju nasz region określić moŝna mianem jednego z najmłodszych. Odsetek ludności w wieku 60 lat i więcej w województwie wielkopolskim wynosi 15,4%, podczas gdy w skali kraju osiąga on wielkość 17%. Zmiany demograficzne w Polsce wymuszać będą podejmowanie działań zapobiegających kryzysowi związanemu z wchodzeniem w wiek emerytalny coraz liczniejszych roczników 10. Mieszkańców Wielkopolski charakteryzuje wysoka aktywność zawodowa: współczynnik aktywności ekonomicznej wynosi 57,4% 11, a zatrudnienia 47,6%. Jednak natęŝenie bezrobocia w regionie charakteryzuje się poziomem przeciętnym w skali kraju. Najnowsze wyniki Badania Aktywności Ekonomicznej 12 wskazują nawet wyŝszą wielkość stopy bezrobocia w Wielkopolsce - 17,1%, aniŝeli w całym kraju - 16,7%. Bezrobocie w województwie wielkopolskim jest silnie zróŝnicowane w przekroju terytorialnym. Najtrudniejsza sytuacja na rynku pracy dotyczy północnych i wschodnich powiatów Wielkopolski (podregion koniński i pilski). Sytuację na rynku pracy pogarsza problem ludzi 6 Por. Gazeta Wyborcza z 30 maja 2006, opinia eksperta Konfederacji Pracodawców Prywatnych "Lewiatan" J. Mordasewicza, prezesa portalu internetowego Pracuj.pl P. Gacka i głównego ekonomisty Banku PBH R. Petru. 7 Prezesi otwartej w ubiegłym roku fabryki samochodów w Martorell przed rozpoczęciem budowy zaŝyczyli sobie aby prace spawalnicze wykonywali fachowcy z Polski, por. E. Wysocka, Polska konkwista, Newsweek z dnia 19 marca 2006, str Ludność na dzień 30 XII 2003, por. Rocznik Demograficzny 2004, GUS 9 Por. Prognoza ludności do 2030 roku, 10 Rzeczpospolita z dnia 26 maja 2006 informuje, Ŝe Wielka Brytania zdecydowała się na podniesienie dla swoich obywateli wieku emerytalnego. Brytyjczycy będą przechodzić na emeryturę dopiero po skończeniu 68. roku Ŝycia, czyli trzy lata później niŝ dotąd. Jest to element rządowej reformy emerytalnej, która zmusić ma wszystkich mieszkańców Wysp do oszczędzania na starość i pozwoli uniknąć kryzysu związanego ze starzeniem się ludności. Podobne rozwiązanie wprowadzają inne kraje, nie tylko z Unii Europejskiej. Polska takŝe stoi przed tym wyzwaniem. 11 Por. Aktywność ekonomiczna ludności Polski, IV kwartał 2005, GUS, Warszawa

8 młodych poszukujących pracy. Ponad 25% ogółu bezrobotnych w Wielkopolsce nie ukończyło 25 lat 13. Tutaj dodać naleŝy ponad 2400 osób bezrobotnych w wieku do 27 lat, które ukończyły szkołę wyŝszą. Statystyki wskazują, iŝ ponad 52 tys. osób bezrobotnych w województwie (24,6%) nie posiada kwalifikacji zawodowych. Informacje te niewątpliwie sugerują poszukiwania uzdrowienia sytuacji w lepszym dostosowaniu systemu edukacji do potrzeb rynku pracy. Poziom wykształcenia mieszkańców regionu i umiejętność ustawicznego kształcenia i dostosowywania kwalifikacji winien być postrzegany nie tylko jako podstawowa charakterystyka jakości potencjału ekonomicznego ludności, ale takŝe warunek dynamicznego i elastycznego rynku pracy. Wielkopolska daje w tej kwestii obraz przeciętny dla kraju, a w zasadzie nieco poniŝej średniego. Udział ludzi młodych o średnim czy wyŝszym poziomie wykształcenia w województwie wielkopolskim jest niŝszy aniŝeli w skali całego kraju. Sugeruje to gorszy od przeciętnego stopień przygotowania zawodowego osób wstępujących na rynek pracy. Wydaje się, iŝ świadomość tego faktu winna mobilizować działania instytucji edukacyjnych w województwie w zakresie podwyŝszania kwalifikacji potencjalnej siły roboczej regionu. W Wielkopolsce znajduje się wiele ośrodków naukowych i akademickich. W październiku 2005, nowy rok akademicki zainaugurowało 36 uczelni wyŝszych. Ich liczba zwiększyła się o 11 w porównaniu do roku Kształci się na nich studentów. Blisko połowa (49,2%) to studenci studiów dziennych. Największą uczelnią Wielkopolski jest Uniwersytet im Adama Mickiewicza. Na róŝnych wydziałach i kierunkach kształci się na nim prawie 30% ogólnej liczby studentów w regionie. W 2005 r. dyplomy ukończenia studiów uzyskało w Wielkopolsce 34,4 tys. osób. Spośród ogółu absolwentów wielkopolskich szkół wyŝszych najwięcej ukończyło studia na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza (25,9%), Akademii Ekonomicznej (11,5%), Politechnice Poznańskiej (9,5%) oraz w WyŜszej Szkole Zarządzania i Bankowości (9,3%). Centrum akademickie w Wielkopolsce stanowi Poznań, gdzie działa 26 uczelni, ale szkoły wyŝsze funkcjonują równieŝ w Kaliszu, Koninie, Lesznie, Pile, Gnieźnie i Jarocinie. Ofertę edukacyjną na poziomie wyŝszym w województwie wielkopolskim uzupełnia sieć filii, punktów konsultacyjnych oraz wydziałów zamiejscowych 15, głównie uczelni poznańskich, ale 12 Aktywność Ekonomiczna Ludności Polski, IV kwartał 2005, GUS, Warszawa Są to dane z rejestracji na koniec 2005 roku, por. Biuletyn statystyczny województwa wielkopolskiego, IV kwartał 2005 ( 14 Por. Edukacja w województwie Wielkopolskim w roku szkolnym 2005/2006, (opracowania sygnalne), Urząd Statystyczny w Poznaniu, kwiecień Punkty takie znajdują się: w Gnieźnie, Jarocinie, Kaliszu, Kępnie, Koninie, Lesznie, Ostrowie Wielkopolskim, Pile i Wrześni, Kościanie, Pleszewie, Śremie, Wągrowcu, Krotoszynie i Pniewach. 12

9 takŝe szkół wyŝszych z Łodzi, Wrocławia, Szczecina i Warszawy. Działalność edukacyjna wielkopolskich szkół wyŝszych wykracza takŝe poza granice województwa 16. Uczelnie województwa wielkopolskiego mają dobrą renomę w kraju. Opinia ta dotyczy przede wszystkim uczelni państwowych, które w rankingach ogólnopolskich plasują się na czołowych miejscach. Kształci się na nich coraz więcej młodzieŝy. Dlaczego więc młodzi ludzie z takim trudem odnajdują swoje miejsce na rynku pracy? Być moŝe niniejsze opracowanie będzie przyczynkiem dla rozwiązania tej tak palącej kwestii. Głównym celem Badania ukrytego potencjału lokalnego rynku pracy - Monitorowanie Plus były problemy organizacji metod wymiany informacji pomiędzy instytucjami zaangaŝowanymi w monitorowanie regionalnego rynku pracy oraz systemem edukacji dla wzmocnienia współpracy pomiędzy tymi instytucjami. Nie ma dokładnych danych o migracjach zarobkowych. Na pewno jednak osłabiają one wzrost gospodarczy. Kraj, który nie tworzy miejsc pracy dla swoich obywateli, zawsze na tym traci. NaleŜy wiec postawić pytanie, co zrobić, aby zatrzymać wykształconych, zdolnych młodych ludzi w kraju, by miast powiększać produkt globalny innych krajów członkowskich Unii Europejskiej pracowali dla rozwoju gospodarczego swojej ojczyzny. Niniejsza publikacja przedstawia analizę sytuacji na wielkopolskim rynku pracy, potencjał regionu oraz dostępną ofertę edukacyjną. Omawia takŝe najbardziej interesujące wyniki badań przeprowadzonych w ramach projektu przez instytut ASM Centrum Badań i Analiz Rynku. Ze względu na zbyt obszerny materiał uzyskany w wyniku przeprowadzonych badań, postanowiono skupić się tu jedynie na zagadnieniach związanych z mobilnością przestrzenną i zawodową mieszkańców Wielkopolski oraz na tematyce kursów i szkoleń zawodowych. Ponadto zawiera wytyczne do programów szkoleniowych, praktyk i usług doradczych opracowane przez Centrum Statystyki Regionalnej przy Akademii Ekonomicznej w Poznaniu. dr hab. ElŜbieta Gołata 16 Uniwersytet im. Adama Mickiewicza ma swoją filię w Słubicach (Collegium Polonicum), Akademia Ekonomiczna w Bydgoszczy i Zielonej Górze, WyŜsza Szkoła Zarządzania i Bankowości we Wrocławiu, WyŜsza Szkoła Bankowa w Chorzowie, Akademia Wychowania Fizycznego w Gorzowie Wielkopolskim, Akademia Muzyczna w Szczecinie, WyŜsza Szkoła Umiejętności Społecznych w Katowicach, a WyŜsza Szkoła Pielęgnacji Zdrowia i Urody w Gdyni. 13

10 14

11 Rozdział 1 ANALIZA SYTUACJI NA REGIONALNYM RYNKU PRACY 15

12 1.1. Ogólne uwarunkowania rozwoju województwa wielkopolskiego Potencjał gospodarczy Gospodarka województwa wielkopolskiego ma charakter przemysłowo-rolniczy, ze stosunkowo szybko wzrastającym udziałem sektora usług. Transformacja gospodarki znajdująca wyraz w restrukturyzacji, modernizacji i prywatyzacji, w największym stopniu objęła handel, hotelarstwo, usługi transportowe, budownictwo oraz przemysł. Intensywny rozwój handlu wykorzystuje korzystne połoŝenie geograficzne województwa. Poznań jest najwaŝniejszym węzłem komunikacyjnym zachodniej części kraju. Stąd rozchodzą się szlaki komunikacyjne do Szczecina, Wrocławia, Katowic i Bydgoszczy. Poznań leŝy na waŝnym szlaku międzynarodowym Berlin Warszawa. DuŜe znaczenie w jego promocji odgrywają Międzynarodowe Targi Poznańskie, które odwiedzane są rocznie przez około 0,6 mln osób. Wśród bogactw naturalnych regionu wyróŝnić trzeba przede wszystkim bogate złoŝa węgla brunatnego (Konińskie Zagłębie Węgla Brunatnego) oraz gazu ziemnego (Młodasko, Grodzisk Ujazd Bukowiec, Buk, Radlin), soli kamiennej (Wapno), ropy naftowej (Buk) i rud Ŝelaza (Wielichowo, Kwiatków). Lokalnie wydobywane są równieŝ surowce skalne takie jak: kreda jeziorna, piaski, Ŝwiry i gliny. W Zagłębiu Konińskim, w oparciu o złoŝa węgla brunatnego rozwinął się przemysł wydobywczy i energetyczny. Działają tu kopalnie odkrywkowe (Kopalnia Węgla Brunatnego Konin S.A. w Kleczewie), Zespół Elektrowni Pątnów Adamów Konin (PAK), huta aluminium w Koninie z walcownią blach i taśm cienkich (Aluminium Konin Impexmetal S.A.). DuŜe znaczenie w województwie wielkopolskim ma tradycyjnie przemysł elektromaszynowy, zwłaszcza środków transportu: H. Cegielski Poznań S.A., Volkswagen Poznań, Solaris Bus & Coach sp. z o.o. w Owińskach, Wagon Fabryka S.A. w Ostrowie Wlkp., Inter GroclinAuto S.A. GK w Grodzisku Wlkp. i Karpicku k/wolsztyna. Spośród innych branŝ przemysłu wskazać moŝna na rozwijający się przemysł elektrotechniczny: zakłady sprzętu oświetleniowego Philips Lihting Poland S.A. w Pile czy zakłady Massive we Wrześni. We Wronkach znajdują się zakłady produkujące sprzęt gospodarstwa domowego Amica Wronki S.A., natomiast w Kole rozwija się przemysł ceramiczny, którego reprezentantem jest Koło Sanitec Group sp. z o.o. Po prywatyzacji Poznańskiej Polfy, bardzo dynamicznie rozwija się przemysł farmaceutyczny z zakładami GlaxoSmithKline Pharmaceuticals SA. Mówiąc o przemyśle w Wielkopolsce nie moŝna pominąć znaczenia przemysłu meblarskiego i drzewnego. Do najbardziej uznanych naleŝą Swarzędzkie Fabryki Mebli, ale wspomnieć naleŝy takŝe o zakładach w Obornikach, Jarocinie, Poznaniu, Mosinie, Szamotułach, 16

13 Wolsztynie, Trzciance czy Wągrowcu. Natomiast, jeśli chodzi o przemysł drzewny, zakłady produkujące płyty i sklejki znajdują się w Czarnkowie i Ostrowie Wlkp. W Wielkopolsce pomimo przeciętnych warunków przyrodniczych bardzo dobrze rozwinięte jest rolnictwo charakteryzujące się bardzo wysoką kulturą agrarną, wyposaŝeniem w środki produkcji oraz osiąganymi, wyŝszymi od przeciętnych w kraju, plonami. Najlepiej zagospodarowane tereny rolne znajdują się w środkowej części regionu. Uprawia się tu głównie zboŝa, ziemniaki i buraki cukrowe. Dobrze rozwinięta jest teŝ hodowla trzody chlewnej (292 szt. na 100 ha pierwsze miejsce w kraju) i bydła (40 szt. na 100 ha w porównaniu do średniej w kraju 32). Okolice Kalisza i Poznania słyną z upraw warzyw i sadownictwa. Charakterystyczny dla Wielkopolski jest takŝe znaczny udział przemysłu spoŝywczego. Do największych zakładów tej branŝy naleŝy Kompania Piwowarska S.A. w Poznaniu produkująca piwo LECH oraz licencyjne piwa czeskie. Do bardziej znanych w Polsce naleŝą zakłady spirytusowe Polmos w Poznaniu produkujące wódkę wyborową. DuŜą inwestycją zagraniczną są takŝe zakłady tytoniowe Imperial Tabacco Polska S.A. w Jankowicach w gminie Tarnowo Podgórne. WaŜną rolę w przemyśle Wielkopolski odgrywa przetwórstwo mięsne, wśród najlepszych są zakłady w Kole, Krotoszynie, Gnieźnie, Poznaniu, Grąbkowie. Znane na całą Polskę są równieŝ wyroby przemysłu mleczarskiego, zwłaszcza zakładów w Turku, Kościanie, Poznaniu, Gostyniu, Jarocinie czy w Wolsztynie. Przemysł owocowowarzywny i koncentratów spoŝywczych to znane na cały kraj takie marki jak Kotlin, Pudliszki, Amino w Poznaniu, zakłady Hortexu w Środzie Wlkp. czy Winiary w Kaliszu Infrastruktura techniczna i stan środowiska 17 Podstawowym wyznacznikiem jakości infrastruktury technicznej jest długość i jakość sieci komunikacyjnej. W Wielkopolsce, tak jak w całym kraju, spada długość eksploatowanych linii kolejowych na 100 km 2 powierzchni. Dla Polski miernik ten wynosił na koniec 2003 roku 6,5 km (wobec 7,0 w roku 1999), w Wielkopolsce spadł z 7,7 km w roku 1999 do 6,8 km w roku Korzystniejsza jest w tym względzie sytuacja w województwach: śląskim, dolnośląskim, opolskim oraz pomorskim i kujawsko-pomorskim. Długość dróg publicznych o nawierzchni twardej ulepszonej stanowiła na koniec 2003 r. 88,3% ogółu dróg o nawierzchni twardej w Polsce, w województwie wielkopolskim wskaźnik ten jest gorszy od średniej krajowej i wynosił 87,6 %. W przeliczeniu na 100 km 2 powierzchni długość dróg o nawierzchni twardej wynosiła w 2003 r. w kraju 79,6 km (w roku ,5 km). Ten miernik w Wielkopolsce uległ na przestrzeni analizowanych lat wyraźniejszej poprawie: z 78,5 km w roku 1999 do 81,8 km na koniec 2003 r. Jest to szczególnie waŝne, gdyŝ 17 Wykorzystane informacje liczbowe zaczerpnięte zostały z Roczników Statystycznych Rzeczypospolitej Polskiej 2000 i

14 w województwie wielkopolskim zarejestrowanych było na koniec roku ,2 tys. samochodów osobowych, co daje około 365 samochodów na 1000 ludności. Jest to liczba wyraźnie przekraczająca średnią krajową wynoszącą 294 zarejestrowane samochody na 1000 ludności. Nadzieję na zdecydowaną poprawę sytuacji na drogach tak w Polsce jak i w Wielkopolsce budzi budowa autostrad. Aktualnie na terenie województwa czynne są dwa odcinki autostrady A-2: Poznań Konin o długości ok. 100 km i Poznań Nowy Tomyśl o długości ok. 40 km. W Poznaniu funkcjonuje teŝ Port Lotniczy Ławica, który oferuje pasaŝerom połączenia w ruchu krajowym i zagranicznym. W roku 2003 do Poznania przyleciało pasaŝerów, natomiast odleciało pasaŝerów. PoniŜej średniej krajowej kształtuje się liczba telefonicznych łączy głównych w przeliczeniu na 1000 ludności. Dla Polski jest to 322,2 a dla woj. wielkopolskiego tylko 311,7. W skali kraju miernik ten wzrósł w 2003 r, w stosunku do roku 1999 o 23,6 % a w Wielkopolsce tylko o 16,2 %. Nieco lepiej jest w opisywanym województwie z dostępnością do usług pocztowych. Na 10 tys. ludności przypada tu 2,5 placówki pocztowej, wobec średniej dla Polski 2,2. Istotnym elementem charakteryzującym województwo jest stan środowiska naturalnego. Jednym z jego mierników jest udział ścieków oczyszczanych w ogólnej ilości ścieków wymagających oczyszczania. W tym zakresie sytuacja w województwie wielkopolskim jest bardzo korzystna. Oczyszcza się ponad 98% ścieków, wobec średniej w kraju 90,3%. Zdecydowana większość, bo aŝ 87,8% ludności w miastach w woj. wielkopolskim korzysta z oczyszczalni ścieków (dla Polski wskaźnik ten wynosi 84,2%). Widać tu wyraźną poprawę w stosunku do roku 1999, kiedy to z oczyszczalni ścieków w Polsce korzystało 78,0% ludności miast, a w miastach w woj. wielkopolskim 81,7% ludności. O jakości środowiska naturalnego w województwie świadczy teŝ udział powierzchni o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionej w ogólnej powierzchni województwa. W Polsce na koniec 2003 r. prawie trzecia część (32,5%) powierzchni naleŝała do tej kategorii. W województwie wielkopolskim udział ten jest zbliŝony do średniej krajowej i wynosi 31,2%, co stawia województwo na ósmym miejscu w kraju. Z uwagi na to kryterium najkorzystniej jest w województwie świętokrzyskim (62,0%) a takŝe małopolskim (58,3%), podkarpackim (47,4%) i warmińsko-mazurskim (46,1%). 18

15 Infrastruktura społeczna Infrastruktura społeczna jest, ze statystycznego punktu widzenia, zjawiskiem złoŝonym. Najczęściej przyjmuje się, Ŝe obejmuje swoim zakresem ochronę zdrowia, oświatę i kulturę. Charakterystykę infrastruktury społecznej rozpoczniemy od ochrony zdrowia i opieki społecznej. W woj. wielkopolskim funkcjonowały według stanu na r. 62 szpitale, i 790 aptek. W słuŝbie zdrowia pracowało lekarzy, 686 lekarzy stomatologów i pielęgniarek. Liczba szpitali nie zmieniła się od roku 1999, natomiast liczba aptek wzrosła o 140 tj. o 21,5%. Liczby te nie pozwalają jednak ocenić stopnia zaspokojenia potrzeb z zakresu słuŝby zdrowia, stąd teŝ w części pierwszej tabeli 1.1 przedstawiono wybrane mierniki dla województwa wielkopolskiego w porównaniu z sytuacją w Polsce. Jak wskazują zamieszczone mierniki w zakresie ochrony zdrowia sytuacja w woj. wielkopolskim jest nieco gorsza niŝ średnio w Polsce, wyraźnie trudniejszy jest dostęp do lekarzy i aptek mierzony liczbą ludności przypadającej na 1 lekarza, lekarza stomatologa czy aptekę, jakkolwiek w stosunku do roku 1999 nastąpiła poprawa. Edukacja to kolejna waŝna składowa infrastruktury społecznej. W roku szkolnym 2003/2004 na terenie woj. wielkopolskiego działały 18 : szkoły podstawowe, w których w oddziałach uczyło się uczniów, 618 gimnazjów, w których w 6547 oddziałach uczyło się uczniów, 6 zasadniczych szkół ponadpodstawowych i 168 zasadniczych szkół ponadgimnazjalnych, w których uczyło się łącznie uczniów, 12 liceów ogólnokształcących ponadpodstawowych i 186 liceów ogólnokształcących ponadgimnazjalnych z liczbą uczniów 61218, 144 ponadgimnazjalne licea profilowane, w których uczyło się uczniów, 242 ponadpodstawowe i ponadgimnazjalne średnie szkoły zawodowe i technika z liczba uczniów oraz 360 szkół policealnych, do których uczęszczało uczniów. Kilka wybranych mierników pozwalających porównać sytuację w szkołach w Wielkopolsce w porównaniu ze średnią krajową umieszczono w drugiej części tabeli Dane odnośnie edukacji dotyczą tylko roku szkolnego 2003/2004. W związku ze stopniowym wprowadzaniem reformy szkolnictwa w Polsce począwszy od r. dane za kolejne lata są nieporównywalne. 19

16 Tabela 1.1 Mierniki opisujące infrastrukturę społeczną w województwie wielkopolskim i w Polsce w latach 1999 i 2003 Nazwa miernika ŁóŜka w szpitalach ogólnych na 10 tys. ludności Leczeni w szpitalach ogólnych na 10 tys. ludności Polska Województwo wielkopolskie Ochrona zdrowia 51,4 48,7 48,1 48,0 1470,8 1732,2 1449,5 1676,0 Liczba ludności na 1 lekarza Liczba ludności na 1 lekarza stomatologa Liczba ludności na 1 aptekę Edukacja Liczba uczniów na 1 szkołę podstawową X 193 x 195 Liczba uczniów na 1 oddział X 18 x 19 Liczba uczniów na 1 gimnazjum X 269 x 253 Liczba uczniów na 1 oddział X 25 x 24 Liczba uczniów na 1 LO ponadgimnazjalne X 209 x 220 Liczba uczniów na 1 oddział X 30 x 29 Dzieci w przedszkolach na 1000 dzieci w wieku 3 6 lat Kultura Liczba ludności na 1 placówkę biblioteczną WypoŜyczenia w woluminach na 1 czytelnika 21,4 19,8 21,4 21,3 Księgozbiór bibliotek publicznych na 1000 ludności w woluminach Widzowie w kinach na 1000 ludności Miejsca na widowni w kinach stałych na 1000 ludności Miejsca w teatrach i instytucjach muzycznych na 1000 ludności Widzowie i słuchacze w teatrach i instytucjach muzycznych na 1000 ludności 5,5 6,0 5,5 6,6 1,7 1,8 1,3 1, ,5 127 Źródło: Rocznik Statystyczny RP 2004, Województwo Wielkopolskie, podregiony, powiaty i gminy 2000 i 2004 Jak wykazują zamieszczone charakterystyki liczbowe w edukacji, sytuacja w Wielkopolsce nie róŝni się zasadniczo od średniej krajowej. Łatwiejszy jest jedynie dostęp do przedszkoli, gdyŝ na 1000 dzieci w wieku przedszkolnym 571 uczęszcza do przedszkola wobec przeciętnej w kraju

17 Brak informacji o liczbie nauczycieli zatrudnionych w roku szkolnym 2002/2003 w Wielkopolsce, a dla roku szkolnego 2003/2004 równieŝ w Polsce, nie pozawala ustalić liczby uczniów przypadających na 1 nauczyciela. We wcześniejszych latach na 1 nauczyciela w woj. wielkopolskim wypadało nieco więcej uczniów niŝ średnio w kraju. Sytuacja ta jednak, w związku z reformą szkolnictwa ulegała ciągłym zmianom. NaleŜy jeszcze dodać, Ŝe w woj. wielkopolskim w roku akademickim 2003/2004 studiowało studentów na 33 uczelniach wyŝszych. Większość szkół wyŝszych zlokalizowana jest w Poznaniu. Ostatnim omawianym elementem infrastruktury społecznej jest kultura. W części trzeciej tabeli 1.1 umieszczono najczęściej stosowane mierniki z tej dziedziny. Stosunkowo liczniejsza niŝ w Polsce jest w woj. wielkopolskim sieć bibliotek (3 108 osób na 1 bibliotekę wobec 3603 w kraju), mieszkańcy województwa więcej czytają, o czym świadczy liczba wypoŝyczeń na 1 czytelnika, chociaŝ księgozbiór bibliotek publicznych jest uboŝszy od przeciętnego dla Polski. W Wielkopolsce istnieje stosunkowo dobrze rozwinięta sieć kin stałych, które cieszą się ponadto lepszym powodzeniem niŝ średnio w Polsce. Zdecydowanie gorzej jest natomiast z dostępnością do teatrów i instytucji muzycznych (1,3 miejsca na 1000 ludności wobec 1,8 średnio w Polsce), co przekłada się na zdecydowanie mniejszą liczbę widzów i słuchaczy Zasoby mieszkaniowe Wyniki badania przeprowadzonego w 1988r. przez Departament Badań Społecznych GUS, Zakład Badań Społeczno-Ekonomicznych GUS i PAN potwierdziły istotną rolę warunków mieszkaniowych dla ostatecznej oceny warunków bytu. Mieszkanie, obok rodziny, zdrowia i sytuacji materialnej wymieniane było przez ankietowanych jako najbardziej ceniona wartość. Wydaje się, Ŝe opinia taka jest nadal aktualna stąd w kolejnym punkcie opisane zostały zasoby mieszkaniowe. Charakteryzując zasoby mieszkaniowe w województwie naleŝy uwzględnić zarówno ich ilościowe rozmiary przedstawione w postaci liczby mieszkań, liczby izb oraz powierzchni uŝytkowej, jak i ich standard wyraŝony stopniem wyposaŝenia w podstawowe instalacje sanitarne oraz zaludnienie. Zmiany w zasobach mieszkaniowych w Polsce według województw w roku 2003 w porównaniu z rokiem 1999 przedstawiono w tabeli 1.2. Jak wynika z zamieszczonych liczb rozmiary zasobów mieszkaniowych w województwie wielkopolskim są wyraźnie niŝsze od średniej krajowej. Liczba mieszkań w przeliczeniu na 1000 ludności wynosi zaledwie 304,5 i jest minimalnie wyŝsza od średniej dla Polski sprzed 19 Dane liczbowe zaczerpnięto z Banku Danych Regionalnych GUS, 21

18 czterech lat. Omawiany miernik stawia Wielkopolskę na przedostatnim miejscu wśród pozostałych województw. Mniej mieszkań jest jeszcze tylko w województwie podkarpackim. Tabela 1.2. Zasoby mieszkaniowe zamieszkane w Polsce według województw w latach 1999 i 2003 Wyszczególnienie Mieszkania na 1000 ludności Izby na 1000 ludności Przeciętna powierzchnia 1 mieszkania w m Polska 304,3 329,8 1056,6 1213,4 61,3 68,6 Dolnośląskie 311,4 344,9 1080,0 1240,8 60,8 65,7 Kujawsko-pomorskie 299,4 320,5 1044,6 1163,3 59,2 65,2 Lubelskie 300,5 316,2 1020,8 1173,7 62,8 73,1 Lubuskie 296,8 325,9 1088,3 1228,3 62,8 68,0 Łódzkie 342,3 362,5 1105,0 1257,2 56,1 64,5 Małopolskie 280,2 308,1 977,0 1165,4 63,9 73,2 Mazowieckie 325,6 356,7 1069,2 1249,3 57,6 66,6 Opolskie 294,8 314,7 1147,7 1271,2 71,6 76,4 Podkarpackie 263,6 283,7 929,0 1113,0 66,6 76,5 Podlaskie 311,3 326,7 1157,2 1283,1 64,6 72,2 Pomorskie 289,6 322,2 1032,1 1196,2 60,1 67,4 Śląskie 326,7 352,0 1120,2 1264,5 60,5 65,7 Świętokrzyskie 297,0 317,9 977,5 1149,9 59,5 70,3 Warmińsko-mazurskie 285,1 315,4 1019,0 1163,9 59,3 64,5 Wielkopolskie 284,8 304,5 1055,5 1196,9 66,9 75,9 Zachodniopomorskie 298,4 333,7 1069,7 1228,8 59,8 65,2 Źródło: Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2000 i 2004 RównieŜ poniŝej przeciętnej kształtuje się liczba izb na 1000 ludności, jakkolwiek w tym przypadku sytuację podobną lub gorszą ma jeszcze siedem województw. Oba omawiane mierniki wykazały wyraźny wzrost w porównywanych latach, jednak większy przyrost pierwszego z nich odnotowano w skali kraju, niŝ w województwie wielkopolskim. Dla Polski przyrost liczby mieszkań na 1000 ludności w badanych latach wyniósł 8,4%, w Wielkopolsce zanotowano przyrost 6,9%. Natomiast przyrost liczby izb na 1000 ludności wyniósł w Polsce 14,8%, podczas gdy w woj. wielkopolskim 16,4%. DuŜo korzystniej wypada omawiane województwo, jeŝeli weźmiemy pod uwagę przeciętną powierzchnię uŝytkową mieszkania. 22

19 Z uwagi na tą cechę woj. wielkopolskie zajmuje trzecie miejsce w kraju za województwami opolskim i podkarpackim. Najwyraźniej, począwszy od roku 2000, budowano więcej mieszkań większych, gdyŝ powierzchnia przypadająca na 1 mieszkanie wzrosła w Wielkopolsce w analizowanych latach o 13,5%, podczas gdy dla Polski przyrost ten wyniósł 11,9%. Oceniając jakość zasobów mieszkaniowych bierze się teŝ pod uwagę ich wiek. W województwie wielkopolskim znajduje się duŝo mieszkań w budynkach wzniesionych jeszcze przed 1918 r, czyli mających ponad 85 lat. Według NSP 2002 mieszkania takie stanowiły w miastach 13,5 % ogółu mieszkań zamieszkanych (w Polsce 10,4%) a na wsi 16,9% (w Polsce 9,7%). W omawianym województwie odnotowano więcej, niŝ przeciętnie w kraju, mieszkań w budynkach najnowszych tj. wybudowanych po 1988 r. (13,5% w miastach Wielkopolski wobec 12,1 % w kraju oraz 11,1% na wsi, przy średniej w kraju 10,5%). W kolejnej tabeli (tabela 1.3) przedstawiono mierniki opisujące warunki zamieszkiwania ludności w województwach w Polsce. Opisu tych warunków dokonano wykorzystując bardziej szczegółowe dane pochodzące z Powszechnego Spisu Ludności i Mieszkań, który miał miejsce w maju 2002 roku. Korzystna jest sytuacja województwa wielkopolskiego, jeŝeli weźmiemy pod uwagę przeciętną liczbę izb w mieszkaniu. Według wyników Spisu mieszkanie w województwie miało przeciętnie 3,95 izby, przy przeciętnej dla Polski 3,70. Lepiej niŝ w Wielkopolsce było jeszcze tylko w województwie opolskim 4,08 izby na 1 mieszkanie oraz w województwie podlaskim - 3,96. Równie korzystnie kształtuje się w województwie przeciętna powierzchnia uŝytkowa przypadająca na 1 osobę. W województwie wielkopolskim jest to 21,8 m 2, przy średniej dla Polski 21,1 m 2. Lepsza sytuacja jest jedynie w województwie opolskim (22,7 m 2 ). Analiza pozostałych mierników pozwala ocenić sytuację w woj. wielkopolskim jako przeciętną. Nieco wyŝsza niŝ średnio w Polsce jest przeciętna liczba osób w mieszkaniu. Biorąc jednak pod uwagę fakt, Ŝe mieszkania są stosunkowo duŝe, wydaje się to uzasadnione. Samodzielność zamieszkiwania, wyraŝona liczbą gospodarstw domowych przypadających na 1 mieszkanie, jest we wszystkich województwach podobna, miernik waha się w granicach 1,12 1,19. Trudno jednak na jego podstawie ocenić potrzeby mieszkaniowe. Nie zawsze bowiem wspólne zamieszkiwanie jest następstwem głodu mieszkaniowego. W Polsce istnieje jeszcze model kulturowy oparty na tradycjach funkcjonowania rodziny wielopokoleniowej, której członkowie nierzadko sami deklarują chęć pozostania we wspólnym lokalu. 23

20 Tabela 1.3. Podstawowe wskaźniki warunków mieszkaniowych według województw w Polsce na podstawie wyników Narodowego Spisu Powszechnego 2002 Wyszczególnienie izb w 1 mieszkaniu Przeciętna liczba osób w 1 mieszkaniu osób na 1 izbę Przeciętna powierzchnia uŝytkowa w m 2 1 mieszkania na 1 osobę Przeciętna liczba gospodarstw domowych w 1 mieszkaniu Polska 3,70 3,25 0,88 68,6 21,1 1,15 Dolnośląskie 3,62 3,07 0,85 65,6 21,4 1,14 Kujawskopomorskie 3,65 3,28 0,90 65,2 19,9 1,13 Lubelskie 3,74 3,40 0,91 73,3 21,6 1,16 Lubuskie 3,80 3,25 0,86 68,2 20,9 1,13 Łódzkie 3,48 2,98 0,86 64,2 21,5 1,13 Małopolskie 3,80 3,54 0,94 72,9 20,5 1,16 Mazowieckie 3,53 3,08 0,88 66,3 21,5 1,17 Opolskie 4,08 3,38 0,83 76,8 22,7 1,19 Podkarpackie 3,93 3,77 0,96 76,3 20,2 1,12 Podlaskie 3,96 3,33 0,84 72,4 21,7 1,13 Pomorskie 3,72 3,31 0,89 66,7 20,2 1,16 Śląskie 3,61 3,02 0,84 65,4 21,7 1,14 Świętokrzyskie 3,63 3,39 0,94 70,2 20,7 1,15 Warmińsko-mazurskie 3,69 3,34 0,91 63,9 19,1 1,15 Wielkopolskie 3,95 3,48 0,88 75,9 21,8 1,13 Zachodniopomorskie 3,70 3,17 0,86 65,1 20,5 1,15 Źródło: Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002, Mieszkania, Wyd. GUS, Warszawa sierpień 2003 Ostatnim elementem pozwalającym ocenić sytuację mieszkaniową jest ich wyposaŝenie w podstawowe instalacje sanitarne. Podstawową instalacją sanitarną, najbardziej powszechną, jest wodociąg. W Polsce w miastach w wodociąg sieciowy jest wyposaŝonych 97,6% mieszkań zamieszkanych, na wsi 82,1%. W woj. wielkopolskim odpowiednio 98,5% mieszkań w miastach i 90,2% na wsi posiada tą instalację. Najlepsza pod tym względem jest sytuacja w woj. zachodniopomorskim, gdzie wszystkie mieszkania, tak w miastach jak i na wsi posiadają wodociąg. Ustępem spłukiwanym dysponuje w Polsce 89,4% mieszkań w miastach i 62,6% na wsi. W Wielkopolsce jest to odpowiednio 90,3% i 68,3%. Łazienką dysponuje w woj. wielkopolskim, w miastach 88,1% mieszkań a na wsi 71,0%, co teŝ oznacza sytuację lepszą niŝ przeciętnie w Polsce. Najmniej mieszkań, tak w Polsce jak i w Wielkopolsce posiada gaz 24

21 z sieci i centralne ogrzewanie. W miastach mieszkań wyposaŝonych w gaz z sieci jest przeciętnie 76,4% (w województwach udział ten waha się w granicach: 48,8% - w woj. podlaskim do 89,8% - woj. dolnośląskie). W woj. wielkopolskim jest takich mieszkań 74,2%. Zdecydowanie gorzej wygląda sytuacja na wsi gdzie, przeciętnie tylko 15,1% mieszkań dysponuje gazem z sieci (w województwach jest to od 1,5% w woj. kujawsko-pomorskim do 49,6% w woj. podkarpackim). Na wsi w woj. wielkopolskim 10,1% mieszkań ma dostęp do gazu z sieci. Centralne ogrzewanie jest w 78,2% mieszkań w miastach w Wielkopolsce i w 55,3% mieszkań na wsi, co jest zbliŝone do przeciętnych udziałów w kraju. W oparciu o wyniki NSP 2002 obliczono, jaki procent mieszkań w województwach, tak w miastach jak i na wsi, wyposaŝonych jest w 3 podstawowe instalacje (wodociąg, łazienkę i ustęp). Najkorzystniej wypadły tu miasta w woj. warmińsko-mazurskim, małopolskim, podkarpackim i pomorskim (ponad 93,0 %). Wielkopolska z 92,0% znalazła się na siódmym miejscu. Na wsi w woj. wielkopolskim jest takich mieszkań 79,2 %, co stawia województwo na piątym miejscu po śląskim, pomorskim, zachodniopomorskim i opolskim. Ogólnie więc stopień wyposaŝenia mieszkań w skali województwa moŝna uznać za dobry, nie odbiegający w zasadniczy sposób od sytuacji w Polsce. Do najlepiej wyposaŝonych mieszkań naleŝą mieszkania spółdzielcze w miastach. 25

22 1.2. Potencjał demograficzny Wielkopolski Informacje ogólne Według stanu na koniec 2003 r. liczba ludności zamieszkującej województwo Wielkopolskie wynosiła osób 21, co daje 8,8% ogółu ludności kraju. MęŜczyźni stanowią 48,5% ludności regionu, a gęstość zaludnienia wynosi 113 osób na km 2 (w porównaniu do 122 w skali kraju). Wielkopolska jest zwyczajowo postrzegana jako region typowo rolniczy. Potwierdza to niŝszy od średniej krajowej odsetek ludności zamieszkującej w miastach, który wynosi 57,3% w porównaniu do 61,5% dla całego kraju. Ogólna charakterystyka demograficzna województwa [por. tab. 2.1] pozwala zauwaŝyć wyŝsze, w porównaniu do przeciętnych krajowych surowe współczynniki zawierania małŝeństw (5,3 5,1) i urodzeń (10,0 9,2) oraz niŝszy surowy współczynnik zgonów (9,2 9,6). Bardziej precyzyjne miary demograficzne, uwzględniające wpływ struktury ludności według wieku, takie jak współczynnik płodności (37,5 urodzeń Ŝywych na 1000 kobiet w wieku prokreacyjnym w Wielkopolsce i 35,1 w Polsce) czy dzietności teoretycznej 22 (1,28 w Wielkopolsce i 1,22 w Polsce) potwierdzają wyŝszą od przeciętnej krajowej płodność kobiet zamieszkujących Wielkopolskę. Odsetek urodzeń pozamałŝeńskich wynoszący w Wielkopolsce 14% jest wyraźnie niŝszy od wielkości dla kraju równej 15,8%. Natomiast przeciętne dalsze trwanie Ŝycia Wielkopolanina (bez względu na płeć) pokrywa się z wielkością dla Polski ogółem. Dla męŝczyzn wynosi ono 70,5, a dla kobiet 78,9 lat. RównieŜ niŝsza jest w województwie wielkopolskim liczba zgonów niemowląt na 1000 urodzeń Ŝywych: 6,3 w porównaniu do 7,0. Taka pobieŝna charakterystyka daje obraz województwa wielkopolskiego jako przeciętnego pod względem współczynników demograficznych. WyŜsze natęŝenie płodności, przy niŝszym odsetku zgonów niemowląt sugeruje nieco większy potencjał demograficzny regionu w porównaniu z całym krajem. Odmiennie aniŝeli przeciętnie w Polsce, obserwujemy tutaj takŝe dodatni przyrost naturalny oraz dodatnie saldo migracji. Fakt ten moŝna interpretować w kategoriach atrakcyjności regionu. Przy coraz większym zaawansowaniu procesu starzenia się ludności, województwo Wielkopolskie naleŝy do najmłodszych w kraju. Mediana wieku wynosząca w Wielkopolsce 20 Charakterystyka potencjału demograficznego województwa wielkopolskiego przeprowadzona została w oparciu o informacje z Roczników demograficznych GUS, publikacji Urzędu Statystycznego w Poznaniu oraz Prognozy ludności Polski GUS na lata [por. strona internetowa GUS: 21 Najnowsze informacje GUS podają stan na koniec marca 2005 r. tj. 3366,6 tys. osób [por. Komunikat o sytuacji społecznogospodarczej województwa wielkopolskiego nr 6, czerwiec 2005, opracowany 21 lipca 2005 r., ]. 22 Liczba dzieci jaką urodziłaby przeciętnie kobieta w ciągu całego okresu rozrodczego to 1,28 dziecka (w Wielkopolsce) oraz 1,22 (w Polsce), przy załoŝeniu niezmiennego natęŝenia płodności według wieku z 2003 roku (odpowiednio w regionie i w całym kraju). 26

23 34,6 lata w porównaniu ze średnią krajową równą 36,2 lat, plasuje województwo na trzecim miejscu w Polsce. Oczywiście ludność całego kraju, w tym takŝe Wielkopolski naleŝy, posługując się skalą E. Rosseta 23 określić jako starą. Odsetek ludności w wieku 60 lat i więcej w województwie wielkopolskim wynosi 15,4%, podczas gdy w skali kraju osiąga on wielkość 17% [por. równieŝ piramidę wieku ludności województwa wielkopolskiego przedstawioną na rys. 1.1]. Tabela 1.4. Charakterystyka demograficzna województwa wielkopolskiego na tle kraju, 2003 r. Współczynniki demograficzne województwo MałŜeństwa na 1000 ludności Urodzenia Ŝywe na 1000 ludności Zgony na 1000 ludności Przyrost naturalny na 1000 ludności Saldo migracji Płodność kobiet Współ-czynnik dzietności teoretycznej Odsetek urodzeń pozamałŝeńskich Przeciętne dalsze trwanie Ŝycia męŝczyzn e M 0 Przeciętne dalsze trwanie Ŝycia kobiet e K 0 Zgony niemowląt na 1000 urodzeń Ŝywych Polska 5,1 9,2 9,6-0,4-0,4 35,1 1,222 15,8 70,5 78,9 7,0 Dolnośląskie 4,8 8,3 9,7-1,4-0,8 31,3 1,091 25,1 70,1 78,4 8,3 5,1 9,7 9,3 0,4-0,7 36,7 1,269 20,3 70,6 78,4 7,9 Lubelskie 5,4 9,7 10,4-0,7-2,1 38,2 1,343 10,4 69,9 79,4 7,7 Lubuskie 4,5 9,2 8,9 0,3-0,6 34,2 1,193 30,9 69,6 78,5 8,2 Łódzkie 5,1 8,3 11,8-3,5-0,4 32,8 1,152 14,9 69,0 78,1 7,0 Małopolskie 5,3 9,9 8,9 1,0 1,1 37,6 1,297 8,0 72,1 79,7 5,4 Mazowieckie 5,2 9,1 10,3-1,2 2,7 35,2 1,218 11,9 70,7 79,3 6,7 Opolskie 4,5 7,7 8,9-1,2-4,0 28,8 1,010 17,0 71,3 79,0 5,2 Podkarpackie 5,5 9,7 8,5 1,2-1,2 37,4 1,299 7,6 71,9 79,7 7,7 Podlaskie 5,1 8,9 9,7-0,8-1,6 34,7 1,243 9,7 70,7 79,9 6,3 Pomorskie 5,2 10,3 8,3 2,0 0,5 38,7 1,334 21,6 71,4 79,2 7,2 Śląskie 5,0 8,3 9,7-1,4-2,0 31,1 1,100 15,1 70,3 78,0 7,8 Świętokrzyskie 5,4 8,9 10,5-1,6-1,9 35,2 1,232 9,0 70,5 79,5 6,5 5,2 10,1 8,4 1,7-1,5 37,7 1,336 22,4 69,5 79,1 6,3 Wielkopolskie 5,3 10,0 9,2 0,8 0,6 37,5 1,279 14,0 70,5 78,9 6,3 Kujawskopomorskie Warmińskomazurskie Zachodniopomorskie 4,6 9,3 8,8 0,5-0,9 34,8 1,220 33,8 70,1 78,5 7,8 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Roczników demograficznych GUS 23 Skonstruowana przez Edwarda Rosseta (1959) skala składa się z czterech kategorii wyodrębnionych na podstawie obserwowanego w danej populacji odsetka ludzi w wieku 60 lat i więcej: - młodość demograficzna poniŝej 8% - przedpole starości 8-10% - starzenie się rzeczywiste % - starość demograficzna 12% i więcej 27

24 Piramida wieku ludności Wielkopolski (rys. 2.1) jest specyficznym histogramem prezentującym strukturę populacji według płci i wieku. Na osi odciętych przedstawia ona liczbę ludności, przy czym prawa strona zarezerwowana jest dla kobiet a lewa dla męŝczyzn. Wiek odłoŝony jest na osi rzędnych w 5-cio letnich grupach. Zmiany kształtu piramidy pozwalają na pogłębioną analizę starzenia się demograficznego. Zgodnie z klasyfikacją wprowadzoną przez G. Sundbärga 24, piramidę ludności Wielkopolski naleŝałoby określić jako zmierzającą ku regresywnej. Sugeruje to wyraźnie wąska, niestabilna podstawa odpowiadająca coraz mniej licznym urodzeniom i stosunkowo liczne grupy ludności w wieku powyŝej 60 lat. Piramida wieku nie jest oczywiście gładka, wszystkie wyrwy odzwierciedlające wojny i kryzysy powodują zmiany w reprodukcji ludności i będą miały w przyszłości wpływ na przebieg procesów ludnościowych. Głęboka wyrwa spowodowana ubytkiem okresu II wojny światowej przesunęła się w kierunku szczytu piramidy umniejszając udział ludności starszej. Dalej obserwujemy wyŝ demograficzny lat 50-tych i odpowiednie echa niŝu czasu wojny i wyŝu okresu kompensaty powojennej. Od 1983 roku obserwujemy stały i bardzo silny spadek liczby urodzeń. Ostrym jasno zielonym kolorem oznaczono ludność w wieku przedprodukcyjnym, kolor zielony oznacza ludność w wieku produkcyjnym, a odcień szaro-zielony uŝyto dla oznaczenia ludności w wieku poprodukcyjnym. 24 G. Sundbärg [por. E. Rosset, 1967] wyróŝnił 3 rodzaje tzw. modelowych struktur ludności. Są to piramidy: progresywna (o szerokiej podstawie gwałtownie zwęŝająca się ku górze młoda struktura), zastojowa (w kształcie dzwonu) oraz regresywna (o wąskiej podstawie, rozszerzająca się ku górze stara struktura ludności). 28

25 Rysunek 1.1. Ludność według płci i wieku, województwo wielkopolskie NSP'2002 MęŜczyźni Kobiety wiek liczba ludności w tys. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportu z wyników spisów powszechnych 2002, województwo wielkopolskie, US Poznań 2003, Jasnym kremowym kolorem oznaczono nadwyŝki męŝczyzn nad liczbą kobiet w wieku młodszym oraz nadwyŝkę kobiet nad liczbą męŝczyzn w wieku starszym. Pomimo wyŝszego natęŝenia urodzeń w Wielkopolsce (37,5), aniŝeli w kraju (35,1), liczba urodzeń Ŝywych zmniejszała się z roku na rok. Średnie tempo spadku liczby urodzeń w latach wyniosło 2,5% rocznie. Przy czym najwyŝszy spadek o ponad 1500 urodzeń odnotowano w 2002 roku w stosunku do Natomiast w kolejnym, 2003 roku wydaje się, iŝ tendencja spadkowa dotycząca urodzeń została zahamowana. Zaobserwowany wzrost liczby urodzeń wyniósł niespełna jeden procent. Jednak tendencję tą potwierdza dalszy wzrost liczby urodzeń w Poznaniu w 2004 oraz wyniki Prognozy Ludności Poznania 25 sporządzonej w Centrum Statystyki Regionalnej Akademii Ekonomicznej w Poznaniu. Zdaniem Autora prognozy wzrost współczynników dzietności teoretycznej w 2003 roku wydaje się świadczyć za hipotezą o punkcie odbicia. Przypuszcza on, Ŝe duŝy spadek dzietności kobiet w latach był w znacznej mierze spowodowany zmianą 25 Prognoza J. Paradysza pt. Analiza i prognoza rozwoju demograficznego miasta Poznania w latach , została sporządzona na zamówienie władz miasta. 29

26 kalendarza płodności w generacjach rzeczywistych. Za hipotezą translacji demograficznej 26 przemawia takŝe przeciętny wiek macierzyństwa, który w największych miastach w Polsce rośnie niemal według funkcji wykładniczej. W Warszawie przekroczył on juŝ 29 lat a w pozostałych duŝych miastach zbliŝa się do tej granicy. Tabela 1.5. Ruch naturalny ludności w województwie wielkopolskim w latach Rok Ludność Urodzenia Ŝywe Zgony Zgony niemowląt MałŜeństwa Przyrost naturalny Prognoza Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Biuletyn statystyczny województwa wielkopolskiego, kwartały lat , US Poznań, oraz Stan i ruch ludności w województwie wielkopolskim w 1999 r., Prognoza ludności Polski GUS na lata , strona internetowa GUS: Prognoza CSR AE Poznań jest bardziej optymistyczna niŝ przewidywania GUS. Jest to wynikiem załoŝenia, Ŝe umieralność w Poznaniu będzie szybciej się obniŝać niŝ to przewiduje Główny Urząd Statystyczny. Wydaje się, Ŝe GUS nie uwzględnia teŝ moŝliwego wzrostu płodności. 26 Znany w teorii demografii mechanizm translacji demograficznej opisuje J. Paradysz w Wielowymiarowa analiza reprodukcji ludności, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 1985 s. 170 i dalsze oraz w pracy: Reprodukcja ludności w Polsce. Studium metodologiczno-poznawcze. Szkoła Główna Planowania i Statystyki, Warszawa 1990, rozdział V. 30

27 Rysunek 1.2. Prognozowana liczba ludności województwa wielkopolskiego, liczba ludności lata Źródło: Opracowanie własne na podstawie Prognozy ludności Polski GUS na lata , strona internetowa GUS: Zaznaczając moŝliwość przyjęcia odmiennych aniŝeli GUS załoŝeń 27 w zakresie płodności i umieralności, dalsze rozwaŝania dotyczące zmian potencjału demograficznego województwa oparte zostaną na wynikach prognozy ludności sporządzonej w Głównym Urzędzie Statystycznym 28. Zgodnie z prognozą ludność Wielkopolski będzie powoli wzrastać do 2019 r. osiągając osób [por. rys. 2.2]. Oznacza to wzrost liczby ludności regionu o ponad 57 tys. osób, co stanowi ponad 1,7% wielkości wyjściowej prognozy jaką był stan ludności według NSP 2002 r. Natomiast w dalszej perspektywie, po 2020 r. oczekiwać moŝna znacznego i bardzo szybkiego spadku liczby ludności do osób w 2030 r., tj. o ponad 66 tys. osób. Ostatecznie, według prognozy GUS, w perspektywie 2030 r. nastąpi zmniejszenie liczby ludności Wielkopolski w stosunku do stanu z 2002 r. o blisko 9 tys. osób. 27 Jako podstawę do konstrukcji prognozy GUS przyjęto stan i strukturę ludności Polski na dzień 31 grudnia 2002 r. określone w oparciu o wyniki Narodowego Spisu Powszechnego 2002 r. w podziale administracyjnym kraju. 28 Wynika to z faktu, iŝ obejmuje ona terytorium całego województwa podczas gdy prognoza CSR AE sporządzona została jedynie dla aglomeracji poznańskiej. 31

28 Potencjał ekonomiczny ludności województwa wielkopolskiego Potencjał ekonomiczny województwa według stanu na koniec 2003 r. określony przez liczbę ludności w wieku produkcyjnym to osób, co stanowi 63,4% ludności województwa 29. Udział ten jest w Wielkopolsce nieco wyŝszy od średniej krajowej. O większym potencjale demograficznym regionu w stosunku do wielkości ogólnopolskich świadczy takŝe przewyŝszający poziom przeciętny udział ludności w wieku produkcyjnym mobilnym (40,6% w stosunku do 39,9%, por. tab. 2.3) oraz w wieku przedprodukcyjnym (24,2% w porównaniu z 23,2%). Na poziomie niŝszym od średniego natomiast kształtuje się udział ludności w wieku poprodukcyjnym (13,6% w stosunku do 15,0%) oraz w wieku produkcyjnym niemobilnym 30 (21,6% w porównaniu do 21,9%). Tabela 1.6. Charakterystyka potencjału ekonomicznego ludności województwa wielkopolskiego na tle kraju, NSP 2002 Udział ludności w wieku Województwo przed-produkcyjnym ogółem produkcyjnym mobilnym niemobilnym po-produkcyjnym Współczynnik aktywności zawodowej Wskaźnik zatrudnienia Stopa bezrobocia Udział długotrwale bezrobotnych Udział pracujących w rolnictwie Polska 23,2 61,8 39,9 21,9 15,0 55,5 43,7 21,2 45,8 16,6 Dolnośląskie 21,5 63,2 39,9 23,3 15,2 54,2 40,3 25,6 45,8 8,4 Kujawsko-pomorskie 23,9 62,0 40,1 21,9 14,0 55,8 42,3 24,0 48,2 17,5 Lubelskie 24,3 59,5 38,5 21,0 16,2 55,5 45,2 18,5 48,7 35,9 Lubuskie 24,0 62,7 40,4 22,2 13,3 54,7 39,9 27,1 47,8 8,7 Łódzkie 21,0 62,0 38,4 23,5 17,1 56,2 44,9 20,2 45,9 20,5 Małopolskie 24,3 60,7 40,4 20,3 15,0 54,1 43,7 19,1 44,3 17,0 Mazowieckie 21,8 61,6 39,3 22,3 16,6 58,3 48,1 17,4 41,5 16,7 Opolskie 22,7 62,3 41,1 21,3 15,0 54,7 42,9 21,6 47,4 16,1 Podkarpackie 26,2 59,3 39,9 19,5 14,5 54,3 42,7 21,4 50,6 23,8 Podlaskie 24,7 59,0 39,4 19,6 16,3 56,3 45,5 19,1 48,4 33,3 Pomorskie 24,2 62,3 40,5 21,8 13,4 56,1 43,6 22,3 41,8 8,3 Śląskie 21,5 63,8 40,5 23,3 14,7 52,9 41,9 20,8 46,8 4,8 Świętokrzyskie 23,2 60,0 38,1 21,9 16,7 56,3 43,8 22,2 47,6 32,3 Warmińsko-mazurskie 25,6 61,4 40,6 20,8 13,0 55,1 39,6 28,2 49,6 15,4 Wielkopolskie 24,2 62,2 40,6 21,6 13,6 56,9 46,3 18,6 41,2 17,4 Zachodniopomorskie 23,1 63,3 40,2 23,1 13,6 55,4 40,3 27,3 47,8 8,2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Raport z wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002, GUS, Warszawa, 2003, Raport z wyników spisów powszechnych 2002, województwo wielkopolskie, US Poznań 2003, Charakterystyczną dla regionu wysoką aktywność zawodową potwierdzają wyŝsze od przeciętnych współczynniki aktywności ekonomicznej (56,9% w porównaniu do 55,5%) 29 Ludność na dzień 30 XII 2003, [por. Rocznik Demograficzny 2004, GUS] 32

29 i wskaźnik zatrudnienia (46,3% w stosunku do 43,7%) oraz niŝsza wielkość stopy bezrobocia (18,6% w Wielkopolsce i 21,2% w Polsce). Ostatnie, najnowsze dane z Badania Aktywności Ekonomicznej BAEL na koniec 2004 oraz z rejestrów administracyjnych za pierwsze półrocze 2005 r. potwierdzają zaobserwowaną prawidłowość 31. Stopa bezrobocia rejestrowanego na koniec czerwca w Wielkopolsce wyniosła 15,3% podczas gdy dla Polski był to poziom 18% [por. tab. 2.4]. Blisko co drugi bezrobotny w Polsce poszukuje pracy ponad rok. Pomimo tak drastycznej statystyki, w województwie wielkopolskim odsetek długotrwale bezrobotnych (48,2%) jest mniejszy aniŝeli w skali całego kraju. (51,8%). Niestety sytuacja na rynku pracy jest bardzo trudna, tak w całym kraju, jak i w poszczególnych regionach. Choć natęŝenie bezrobocia w Wielkopolsce jest niŝsze od przeciętnej, to wyraźnie trudniejsza jest sytuacja młodzieŝy. Ponad ¼ ogółu bezrobotnych w Wielkopolsce stanowią ludnie młodzi, w wieku do 25 lat. W całym kraju udział ten wynosi 23%. Tabela 1.7. Charakterystyka aktywności ekonomicznej ludności województwa wielkopolskiego na tle kraju Województwo Współczynnik aktywności zawodowej, XII 2004 r. Wskaźnik zatrudnienia, XII 2004 r. Stopa bezrobocia wg MOP, XII 2004 r. Stopa bezrobocia rejestrowanego, XII 2004 r. Stopa bezrobocia rejestrowanego, VI 2005 r. Udział długotrwale bezrobotnych 1, III 2005 r. Udział bezrobotnych w wieku do 24 lat 1, III 2005 r. Polska 54,9 45,1 18,0 19,1 18,0 51,8 23,0 Dolnośląskie 53,6 41,5 22,6 22,3 21,1 49,2 20,4 Kujawsko-pomorskie 54,0 42,9 20,4 23,5 22,5 51,9 24,5 Lubelskie 58,2 48,0 17,5 17,8 16,8 53,7 26,7 Lubuskie 55,5 44,4 20,1 25,8 24,4 46,6 20,9 Łódzkie 55,1 45,5 17,3 19,6 18,3 54,4 21,4 Małopolskie 57,0 47,3 17,0 15,0 14,0 51,0 27,1 Mazowieckie 56,5 49,3 12,7 15,0 14,4 56,0 21,5 Opolskie 53,9 45,7 15,2 19,9 18,6 49,3 21,1 Podkarpackie 54,9 45,6 17,0 19,1 17,8 54,2 24,8 Podlaskie 55,5 46,4 16,4 15,9 14,7 49,3 24,4 Pomorskie 53,4 43,3 18,9 21,3 20,6 52,7 22,1 Śląskie 51,7 41,9 18,9 16,8 16,1 49,7 22,9 Świętokrzyskie 52,3 42,2 19,2 21,9 20,5 53,9 23,7 Warmińsko-mazurskie 55,1 44,1 19,7 29,2 27,6 51,6 22,6 Wielkopolskie 57,0 46,4 18,5 16,2 15,3 48,2 25,6 Zachodniopomorskie 54,3 42,0 22,7 27,4 25,5 51,7 20,1 Uwagi: 1 na podstawie rejestracji bezrobotnych w urzędach pracy w I-szym kwartale 2005 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Aktywność ekonomiczna ludności Polski, IV kwartał 2004, GUS, Warszawa 2005, Bezrobocie rejestrowane I kwartał 2005, oraz informacje bieŝące ze strony internetowej GUS 30 Jako wiek produkcyjny niemobilny określa się lata 45-59/ Aktualnie stopa bezrobocia rejestrowanego oraz według definicji MOP jest identyczna. Informacje o aktywności zawodowej ludności niestety nie są dostępne na podstawie rejestrów administracyjnych, dlatego są one nieco starsze. 33

30 Analiza sektorowej struktury zatrudnienia jest jednym z często stosowanych mierników rozwoju społeczno-gospodarczego regionu. Przed rozszerzeniem UE, w krajach 15 przeciętnie w rolnictwie zatrudnionych było 4% siły roboczej, 25% to pracujący w przemyśle, natomiast 71% stanowili pracujący w sektorze usług. Generalnie poŝądany jest niewielki udział pracujących w rolnictwie przy duŝym odsetku pracujących w usługach. Wymownym przykładem jest tutaj Wielka Brytania, gdzie w rolnictwie pracuje zaledwie 1% siły roboczej, natomiast 80% stanowią zatrudnieni w usługach32. W Polsce według danych NSP 2002 udział pracujących w rolnictwie to 16,6,6% [por. tab. 2.3]. W województwie wielkopolskim jest to 17,4% - a więc powyŝej poziomu średniego. Jedynie w województwie śląskim o zdecydowanie odmiennym od reszty kraju charakterze gospodarki udział pracujących w rolnictwie oscylował wokół wartości przeciętnej dla krajów starej Unii i wynosił 4,8%. Struktura ludności w wieku 15 lat i więcej według poziomu wykształcenia jest jednym z symptomów charakteryzujących jakość potencjału ludności. Porównanie struktury ludności Wielkopolski i całej Polski według poziomu wykształcenia nie stawia województwa w gronie liderów [por. tab. 2.5]. ZauwaŜmy niŝszy od ogólnokrajowego udział osób z wykształceniem wyŝszym (9,6% w porównaniu do 10,2%) oraz średnim i policealnym (31,3% w stosunku do 32,6%), przy wyŝszym od średniego udziale osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym oraz podstawowym. Relacja ta dotyczy roku 1988 ale pozostaje aktualna równieŝ w roku Pomimo obserwowanej nieco większej aniŝeli średnia krajowa dynamiki wzrostu udziału osób z wykształceniem wyŝszym (1,7 w kraju i 1,8 w Wielkopolsce), nadal nie osiągnięto średniej krajowej. Natomiast zdecydowanie niŝszy był i pozostaje udział osób bez wykształcenia. Uwzględnienie wieku w charakterystyce struktury ludności według wykształcenia dostarcza bardziej precyzyjnych informacji. Na podstawie wyników NSP 2002, GUS opublikował odpowiednie dane o poziomie wykształcenia dla ludności w wieku 13 lat i więcej [por. tab. 2.6]. Analiza tych informacji potwierdza wcześniejsze spostrzeŝenie o niŝszym poziomie wykształcenia Wielkopolan w stosunku do przeciętnego poziomu w kraju, równieŝ z uwzględnieniem wieku. RóŜnice w udziale ludzi młodych o średnim czy wyŝszym poziomie wykształcenia w całym kraju i w województwie wielkopolskim nie są duŝe, jednak świadczą o niŝszym stopniu przygotowania zawodowego osób wstępujących na rynek pracy. Wśród młodzieŝy z wyŝszym wykształceniem w wieku lat oraz w kolejnej grupie wiekowej lat róŝnica wynosi 1,4 punktu procentowego. Wśród osób starszych, w wieku lat jest to juŝ tylko 0,6 punktu procentowego. Tak więc wydaje się, iŝ warto zwrócić uwagę na powstającą rozbieŝność pomiędzy poziomem wykształcenia młodych Wielkopolan w porównaniu do średniego poziomu w kraju. Prowadzić to moŝe do obniŝenia jakości 32 Według NSP 2002 udział pracujących w usługach w Polsce to 53%, 34

31 potencjalnej siły roboczej regionu w przyszłości i osłabieniu jego atrakcyjności w zakresie inwestowania 33. Jest to waŝna informacja, która winna mobilizować działania instytucji edukacyjnych w województwie w zakresie podwyŝszania kwalifikacji potencjalnej siły roboczej regionu. Tabela 1.8. Ludność w wieku 15 lat i więcej według poziomu wykształcenia na podstawie NSP 1988 i 2002r. Poziom wykształcenia Polska Ogółem WyŜsze Średnie i policealne Zasadnicze zawodowe W liczbach absolutnych Podstawowe ukończone Podstawowe nieukończone i bez wykształcenia W liczbach względnych ,5 24,7 23,6 38,8 6, ,2 32,6 24,1 28,2 4,9 Wielkopolska W liczbach absolutnych W liczbach względnych ,0 22,9 26,6 40,7 3, ,6 31,3 28,6 28,2 2,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika Demograficznego 2004, GUS, Warszawa, str. 167 i nast. 33 Atrakcyjność inwestowania jest wielkością niejednoznaczną i względną. Przykładowo wysoka stopa bezrobocia dająca w efekcie tanią siłę roboczą moŝe być postrzegana na korzyść inwestycji. 35

32 Tabela 1.9. Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia, Polska i Wielkopolska, NSP 2002 Podstawowe Wiek Ogółem WyŜsze Policealne Średnie Zasadnicze zawodowe Podstawowe ukończone nieukończone i bez wykształcenia Polska w tys. W liczbach względnych Ogółem 32435,4 9,9 3,2 28,3 23,2 29,8 5, ,0 73,5 26, ,3 12,3 8,5 73,6 5, ,3 6,1 4,0 54,4 23,4 9,5 2, ,2 20,6 4,9 33,3 29,3 8,9 2, ,3 14,9 4,1 32,3 35,7 10,0 3, ,4 11,6 4,8 32,4 33,6 14,8 2, ,9 11,4 3,7 28,8 26,0 27,4 2, ,6 9,1 2,1 23,3 14,7 45,1 5,8 70 i więcej 3264,8 5,2 1,0 15,5 7,4 53,8 17,5 Wielkopolska w tys. W liczbach względnych Ogółem 2818,4 9,3 2,7 27,4 27,5 29,8 3, ,4 71,8 28, ,7 11,4 10,7 74,1 3, ,9 6,0 3,7 51,7 29,6 8,2 0, ,4 19,2 4,4 32,3 35,0 8,0 1, ,6 13,5 3,5 31,3 40,9 9,8 1, ,8 11,0 4,2 31,6 37,2 15,0 1, ,4 10,8 2,9 27,6 30,2 27,3 1, ,8 8,8 1,5 21,7 18,8 46,1 2,9 70 i więcej 261,4 4,9 0,8 14,9 11,2 58,6 9,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Rocznik Demograficzny 2004, GUS, Warszawa, str. 170, Raport z wyników spisów powszechnych 2002, województwo wielkopolskie, US Poznań 2003, str

33 ZróŜnicowanie terytorialne sytuacji demograficznej w województwie wielkopolskim Województwo wielkopolskie podzielone jest na pięć podregionów: Pilski, Poznański, Kaliski, Koniński oraz miasto Poznań. Największy pod względem liczby ludności jest podregion poznański, który zamieszkuje blisko tys. osób, co stanowi ponad 34% ogółu ludności województwa [por. tab. 2.7]. Drugi, pod względem wielkości jest podregion kaliski liczący ponad 800 tys. ludności (blisko ¼ ludności województwa). Pozostałe podregiony są zdecydowanie mniejsze: koniński 13% ludności i pilski około 12%. Największym miastem regionu jest stolica województwa Poznań, tworząca oddzielny podregion administracyjny. W Poznaniu zamieszkuje ponad 573 tys. osób, tzn. 17% ogółu ludności województwa. Oprócz Poznania w Wielkopolsce jest jeszcze jedno miasto liczące ponad 100 tys. mieszkańców. Jest to Kalisz, w którym zamieszkuje blisko 109 tys. osób. Ponadto w województwie zlokalizowane są jeszcze dwa inne miast na prawach powiatu: Konin liczący 81,5 tys. oraz Leszno z ponad 63,5 mieszkańców. Wśród innych duŝych miast regionu wymienić naleŝy: Piłę (75,3 tys.), Ostrów Wlkp. (73,3 tys.), Gniezno (70,1 tys.). Charakterystykę zróŝnicowania terytorialnego potencjału ekonomicznego ludności Wielkopolski moŝna przeprowadzić analizując zróŝnicowanie ludności według tzw. ekonomicznych grup wieku [por. tab. 2.7]. Ponadto w demografii wyznacza się tzw. indeksy obciąŝeń ekonomicznych ludności czynnej zawodowo ludnością bierną zawodowo: W ( t) ( t) ( t ) ( t) ( t) l0 14 ( t ) l60+ ( t) l l60+ 1 = W ( t ) 2 = W ( t) 3 ( t) l15 59 l15 59 l15 59 =. Są one obliczane jako wskaźniki struktury przedstawiające relacje pomiędzy ludnością w poszczególnych grupach wieku. Współczynnik ( t) 1 W przedstawia relację między ludnością w wieku przedprodukcyjnym do ludności w wieku produkcyjnym. Indeks ( t) 2 W ukazuje obciąŝenie ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym. Natomiast współczynnik ( t) 3 W obrazuje łączne obciąŝenia ludności w wieku produkcyjnym. Indeksy te są często stosowane równieŝ w analizach procesu starzenia się społeczeństwa. Indeks W przedstawia starzenie się od wierzchołka piramidy, a indeks ( t) 1 ( t) 2 W od dołu uwzględniając populację dzieci i młodzieŝy. Dla kwestii finansowania wydatków publicznych oba współczynniki są bardzo waŝne jak równieŝ relacja pomiędzy nimi i współczynnik W. W tabeli 2.7 przedstawiono wartości współczynnika W ( t) 3 ( t) 3, który dla całego województwa przyjmuje wartość 56,8 osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym. W Wielkopolsce indeks ten przyjmuje wartość niŝszą od średniej krajowej równej

34 ZróŜnicowanie powiatów pod względem współczynnika W waha się w przedziale od 49,1 w mieście Poznań do 65,9 w powiecie kaliskim. Największe obciąŝenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku nieprodukcyjnym dotyczą podregionów kaliskiego i konińskiego (60,3 i 60,9 odpowiednio). Powiaty kaliski (bez miasta Kalisz 54,1), koniński (bez miasta Konin 50,1) oraz jarociński charakteryzują najwyŝsze wartości indeksu obciąŝeń ekonomicznych. Natomiast najniŝsze wartości obserwujemy w podregionie poznańskim, gdzie średnia wartość indeksu wynosi 56,5. Tabela Ludność województwa wielkopolskiego według wieku, podregionów i powiatów, stan na 30 czerwca 2004 r. ( t) 3 WYSZCZEGÓLNIENIE Ludność W wieku produkcyjnym przedprodukcyjnym poprodukcyjnym Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym WOJEWÓDZTWO ,8 Podregion Pilski ,1 chodzieski ,4 czarnkowsko-trzcianecki ,3 pilski ,7 wągrowiecki ,4 złotowski ,6 Podregion Poznański ,5 gnieźnieński ,9 grodziski ,4 kościański ,5 leszczyński ,7 międzychodzki ,9 nowotomyski ,5 obornicki ,9 poznański ,4 szamotulski ,9 średzki ,9 śremski ,4 wolsztyński ,1 wrzesiński ,2 Leszno miasto na prawach powiatu ,8 Podregion Kaliski ,3 38

35 gostyński ,3 jarociński ,7 kaliski ,9 kępiński ,4 krotoszyński ,3 ostrowski ,1 ostrzeszowski ,0 pleszewski ,1 rawicki ,7 Kalisz miasto na prawach powiatu ,1 Podregion Koniński ,9 kolski ,5 koniński ,5 słupecki ,5 turecki ,4 Konin miasto na prawach powiatu Podregion Miasto Poznań , ,1 Źródło: Urząd Statystyczny w Poznaniu. Statistical Office in Poznań Perspektywy zmian potencjalnej siły roboczej województwa wielkopolskiego Analizę zmian potencjalnych zasobów pracy przeprowadzono w oparciu o wyniki prognozy GUS na lata Przyjęto załoŝenie 34, Ŝe trwający od kilkunastu lat spadek rozrodczości jeszcze nie jest procesem zakończonym i dotyczy w coraz większym stopniu kolejnych roczników młodzieŝy. Zgodnie z opiniami ekspertów, załoŝono, Ŝe w najbliŝszych latach naleŝy liczyć się z dalszym spadkiem współczynnika dzietności z 1,25 dziecka na kobietę do około 1,1 w 2010 r. W latach moŝna oczekiwać niewielkiego wzrostu do wartości około 1,2. Zakłada się, Ŝe w dalszym ciągu następować będzie spadek umieralności i wzrost przeciętnej długości Ŝycia. Jednak, zdaniem ekspertów, odrabianie zaległości w tej dziedzinie w stosunku do krajów najbardziej rozwiniętych będzie następowało wolniej niŝ w ostatniej dekadzie. Przeciętne dalsze trwanie Ŝycia wzrośnie 34 ZałoŜenia do prognozy ludności są wynikiem ustaleń ekspertów Głównego Urzędu Statystycznego, Rządowej Rady Ludnościowej i Komitetu Nauk Demograficznych Polskiej Akademii Nauk [por. Bolesławski L., 2003, Kurkiewicz J., Pociecha J., 2003, Kuropka I., 2003, Kotowska I.E., 2003, Kupiszewski M., 2003]. 39

36 z 74,5 lat (70,4 męŝczyźni, 78,8 kobiety) do 77,8 w 2015 r. (74,6 męŝczyźni, 81,2 kobiety) oraz do 80 lat w 2030 r. (77,6 męŝczyźni, 83,3 kobiety). Oczekuje się, Ŝe w najbliŝszych latach wzrośnie nieco skala migracji zagranicznych, co moŝe wpłynąć na nieznaczne zwiększenie ujemnego salda migracji, z obecnych kilkunastu tysięcy osób rocznie do 24 tysięcy osób około 2010 r. Zakłada się równieŝ, Ŝe migracje wewnętrzne pozostaną przez najbliŝsze lata na obecnym niskim poziomie. Sytuację moŝe zmienić spodziewany wzrost gospodarczy, którego oznaki juŝ wystąpiły, a nowy impuls moŝe nadać członkostwo w Unii Europejskiej. Oczekuje się, Ŝe związany z tym wzrost mobilności przestrzennej ludności nastąpi około 2010 r. i w ciągu następnych 10 lat wskaźnik migracji powróci do wielkości z początku lat dziewięćdziesiątych. W migracjach między miastem i wsią kontynuowana będzie występująca od kilku lat przewaga przemieszczeń na wieś, związana ze zjawiskiem suburbanizacji. Tabela Prognozowane liczby ludności w wieku lat, województwo wielkopolskie do roku 2030 Lata Wiek Prognozowana liczba ludności w wieku lat (ogółem) Razem Źródło: Opracowanie własne na podstawie Prognozy ludności Polski GUS na lata , strona internetowa GUS: Potencjalne zasoby siły roboczej kształtowane są przede wszystkim przez stan i strukturę ludności w wieku produkcyjnym. PoniewaŜ wyniki prognozy publikowane są w pięcioletnich bądź funkcjonalnych grupach wieku (w wieku produkcyjnym ogółem i z uwzględnieniem podziału na wiek mobilny), prześledźmy najpierw prognozowane zmiany liczby ludności w województwie wielkopolskim według wieku [por. tab oraz rys. 1.3], a następnie w wieku produkcyjnym w przekroju terytorialnym według powiatów [por. tab i nast. oraz rys.1.4]. 40

37 Zgodnie z prognozą, liczba ludności w wieku od 15-65, będzie początkowo wzrastać z w 2002 r. do w 2015 roku, by od 2020 zacząć stopniowo się zmniejszać do w 2030 r. Przede wszystkim uwagę zwraca odzwierciedlone na rys. 2.3 falowanie demograficzne. Liczne roczniki młodzieŝy w wieku lat wkraczające obecnie w wiek produkcyjny, starzejąc się będą sukcesywnie powiększać udział ludności w wieku produkcyjnym nie-mobilnym. Natomiast roczniki młodzieŝy wkraczające w kolejnych latach w wiek produkcyjny będą coraz mniej liczne. Ostatecznie struktura ludności w wieku produkcyjnym przekształci się z młodej w 2002 r. w starą w 2030 r. Udział ludności w wieku od lat (wśród ludności w wieku lat) z ponad 36% w 2002 r. zmniejszy się do niespełna 23%. Natomiast udział ludności w wieku lat z 34,5% w 2002 r. zwiększy się do blisko 46,5% w 2030 r. Rysunek 1.3. Prognoza liczby ludności w wieku produkcyjnym do 2030 roku, województwo wielkopolskie liczba ludności wiek Źródło: Opracowanie własne na podstawie Prognozy ludności Polski GUS na lata , strona internetowa GUS: Uwzględniając ludność w wieku produkcyjnym oczekiwać moŝna przyrostów potencjalnej siły roboczej do roku 2010, a następnie jej zmniejszania się [por. rys. 2.4]. Początkowo przyrosty 35 będą znaczne, od 28,5 tys. w roku 2003, następnie coraz mniejsze osiągając zero w roku Po roku 2010 liczba ludności w wieku produkcyjnym będzie się zmniejszać. Początkowo o niespełna 6 tys. w roku 2011 po ponad 16,2 tys. w roku Następnie spadek liczby ludności w wieku produkcyjnym będzie coraz słabszy osiągając 35 Przyrosty absolutne łańcuchowe odzwierciedlające zmiany liczby ludności w wieku produkcyjnym z roku na rok. 41

38 wartość około 9 tys. w roku Początkowy wzrost liczby ludności w wieku produkcyjnym zostanie zbilansowany przez kolejne jej spadki około roku Ostatecznie w liczba ludności w wieku produkcyjnym w 2030 roku będzie o niŝsza aniŝeli w roku Prognoza GUS pozwala równieŝ na określenie ludności w wieku produkcyjnym w przekroju lokalnych rynków pracy województwa wielkopolskiego. Jest to podstawowa wielkość umoŝliwiająca określenie wpływu czynnika demograficznego na sytuację na lokalnym rynku pracy. Rysunek 1.4. Prognozowane zmiany liczby ludności w wieku produkcyjnym w latach , województwo wielkopolskie liczba ludności zmiany liczby ludności w wieku produkcyjnym liczba ludności w wieku produklcyjnym zmiany liczby ludności lata Źródło: Opracowanie własne na podstawie Prognozy ludności Polski GUS na lata , strona internetowa GUS: We wszystkich powiatach grodzkich zaobserwować moŝna znaczny spadek liczby ludności w wieku produkcyjnym w całym okresie określonym przez horyzont prognozy (dla powiatu m. Leszno od 2015 r.) [por. tab. 2.9 oraz rys. 2.5]. Spadek ten zachodzi pomimo obserwowanego w skali całego regionu przyrostu ludności w wieku produkcyjnym obserwowanego do roku W samym powiecie grodzkim m. Poznań spadek liczby ludności w wieku produkcyjnym w roku 2030 w stosunku do 2002r. wyniesie blisko 94 tys. osób. Ciekawą relację moŝna zaobserwować w stosunku do związanych z tymi powiatami grodzkimi powiatów ziemskich. Mianowicie w powiatach leszczyńskim, kaliskim, konińskim i poznańskim, spadki liczby ludności po 2015 r. nie zbilansują początkowego jej wzrostu. Tak więc w ostatecznym rozrachunku nastąpi w nich przyrost liczby ludności w wieku 42

39 produkcyjnym. W samym powiecie poznańskim wyniesie on blisko 48 tys. osób w roku 2030 w porównaniu do roku Tabela Prognozowane liczby ludności w wieku produkcyjnym do roku 2030, przekrój powiatów województwa wielkopolskiego Kod Powiat chodzieski czarnkowskotrzcianecki gnieźnieński gostyński grodziski jarociński kaliski kępiński kolski koniński kościański krotoszyński leszczyński międzychodzki nowotomyski obornicki ostrowski ostrzeszowski pilski pleszewski poznański rawicki słupecki szamotulski średzki śremski turecki wągrowiecki wolsztyński wrzesiński złotowski m. Kalisz m. Konin m. Leszno m. Poznań Razem Źródło: Opracowanie własne na podstawie Prognozy ludności Polski GUS na lata , strona internetowa GUS: 43

40 W większości pozostałych powiatów zaobserwować moŝna tendencję charakterystyczną dla całego regionu, a mianowicie początkowy przyrost liczby ludności w wieku produkcyjnym, a następnie, po roku 2015 jej spadek. Rysunek 1.5. Prognozowane zmiany ludności aktywnej zawodowo w 2030 roku w stosunku do 2002 roku, przekrój powiatów województwa wielkopolskiego 15 % i więcej 10 % - 15 % 5 % - 10 % 1 % - 5 % -1 % - 1 % -1 % - -5 % -5 % % -10 % % -15 % i mniej Uwaga: Przedstawione zmiany to przyrosty względne prognozowanej siły roboczej w 2030 r jako odsetek ludności aktywnej zawodowo w 2002 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Prognoza ludności Polski GUS na lata , strona internetowa GUS: oraz Estymacja danych z badania aktywności ekonomicznej ludności na poziomie powiatów dla lat , red. C. Bracha, GUS, Warszawa,

41 1.3. Aktywność gospodarcza regionu Podmioty gospodarcze w Wielkopolsce na tle kraju O pozycji gospodarczej Wielkopolski świadczy znaczny udział zlokalizowanych tu podmiotów gospodarczych [por. tab. 1.13]. ZauwaŜmy, iŝ pod względem potencjału gospodarczego mierzonego liczbą podmiotów gospodarki narodowej, województwo wielkopolskie skupiające 9,35% ogólnej liczby podmiotów znajduje się na trzecim miejscu w kraju za województwami: mazowieckim (16,37%) i śląskim (12,0%). W Wielkopolsce znajduje się ponad 10% wszystkich w kraju przedsiębiorstw państwowych i spółdzielni, ponad 9% spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego. O przedsiębiorczości Wielkopolan świadczy teŝ blisko 10% podmiotów osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w kraju. Tabela Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w Polsce w systemie Regon wg stanu w dniu r. według województw Podmioty gospodarki narodowej w tym Wyszczególnienie Ogółem Przedsiębiorstwa państwowe Spółdzielnie Ogółem Spółki handlowe Z udziałem kapitału zagranicznego Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 1 Polska Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie bez osób prowadzących indywidualne gospodarstwa rolne Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Biuletyn Statystyczny województwa wielkopolskiego IV kwartał 2004 r., str

42 Trzeba jednak zaznaczyć, Ŝe ogólna liczba podmiotów nie upowaŝnia nas do porównywania aktywności gospodarczej w województwach. Województwa są bowiem bardzo zróŝnicowane co do liczby ludności i w związku z tym naleŝy uŝyć mierników, które takie porównanie umoŝliwiają. Najczęściej stosuje się miernik w postaci liczby obiektów na 1000 lub ludności. W tabeli 1.14 zaprezentowano wartości takich mierników. Tabela Mierniki opisujące natęŝenie aktywności gospodarczej w województwach wg stanu na r. Województwa Podmioty ogółem na 1000 ludności Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 1000 ludności Spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego na 10 tys. ludności Polska 93,69 72,39 13,49 Dolnośląskie 105,32 78,95 17,62 Kujawsko-pomorskie 89,44 71,84 6,57 Lubelskie 68,16 53,28 3,65 Lubuskie 98,07 74,32 21,79 Łódzkie 93,16 76,27 8,31 Małopolskie 88,99 68,92 7,80 Mazowieckie 114,03 84,13 35,14 Opolskie 84,16 63,11 10,92 Podkarpackie 66,20 51,98 3,22 Podlaskie 75,47 61,86 3,29 Pomorskie 101,87 76,67 15,23 Śląskie 91,32 70,68 9,11 Świętokrzyskie 79,33 64,24 3,81 Warmińskomazurskie 75,99 57,11 5,78 Wielkopolskie 99,54 79,11 13,84 Zachodniopomorskie 119,29 94,22 20,70 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z tabeli 3.1 i danych dotyczących liczby ludności z Banku Danych Regionalnych ( Zamieszczone w tabeli 1.14 mierniki pozwalają zauwaŝyć, Ŝe najwięcej podmiotów gospodarczych ogółem w przeliczeniu na 1000 ludności jest w województwie zachodniopomorskim, na drugim miejscu jest województwo mazowieckie. Wielkopolska z liczbą około 100 podmiotów na 1 tys. ludności znajduje się na miejscu piątym. Liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą (w przeliczeniu na 1000 ludności) jest teŝ najwyŝsza w woj. zachodniopomorskim, ale w tym przypadku woj. wielkopolskie jest juŝ na trzecim miejscu, za województwem wymienionym i mazowieckim. JeŜeli chodzi o spółki z udziałem kapitału zagranicznego to relatywnie najwięcej jest ich w województwie 46

43 mazowieckim i w województwach zachodnich: lubuskim, zachodniopomorskim i dolnośląskim. Poza wymienionymi województwami więcej spółek niŝ w Wielkopolsce jest jeszcze tylko w woj. pomorskim. We wszystkich tych przypadkach sytuacja województwa wielkopolskiego jest lepsza od przeciętnej w Polsce. Dodatkowo jeszcze poddamy analizie udział podmiotów gospodarczych z wybranych sekcji PKD 36 w ogólnej liczbie podmiotów w Wielkopolsce na tle Polski i innych województw. Odpowiednie informacje zawiera tabela Tabela Udział % podmiotów gospodarczych wybranych sekcji PKD w ogólnej liczbie podmiotów wg województw w Polsce (stan na r.) Województwo Sekcje PKD 37 C+D+E F G H I J K Polska 10,72 9,94 33,24 3,16 7,37 3,60 15,78 Dolnośląskie 9,27 9,71 32,76 3,01 7,16 3,59 19,58 Kujawsko-pomorskie 10,56 9,61 35,21 2,65 7,43 3,85 14,03 Lubelskie 8,90 9,30 36,57 2,65 7,52 3,73 12,10 Lubuskie 8,77 8,40 34,19 3,31 6,94 3,42 18,18 Łódzkie 14,83 8,58 35,84 2,67 6,98 3,39 12,29 Małopolskie 12,06 10,89 31,67 3,76 7,92 3,20 14,34 Mazowieckie 10,79 9,84 33,05 2,19 8,21 3,54 17,39 Opolskie 9,43 10,50 30,68 3,06 5,90 4,13 18,46 Podkarpackie 10,72 9,69 34,57 2,85 7,13 3,31 13,18 Podlaskie 9,49 10,23 32,31 2,23 7,98 4,23 12,71 Pomorskie 12,02 10,34 27,96 5,31 7,21 3,99 18,08 Śląskie 10,19 10,19 35,72 3,39 7,46 4,00 15,01 Świętokrzyskie 9,66 10,96 38,66 2,70 7,36 3,37 12,21 Warmińskomazurskie 9,07 8,83 30,24 3,07 6,91 4,04 16,67 Wielkopolskie 11,83 10,90 32,27 2,50 6,57 3,19 15,30 Zachodniopomorskie 8,67 9,77 30,59 5,86 7,05 3,39 18,09 Źródło: Zestawienie własne na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych. Udział firm przemysłowych w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych w województwie wielkopolskim jest nieco większy niŝ średnio w Polsce. WyŜszy udział % jest jeszcze tylko w województwach łódzkim (14,83%) i pomorskim (12,02%). Podobnie nieco wyŝszy niŝ średnio w kraju jest udział podmiotów z sekcji budownictwo. Niewielki udział w województwie wielkopolskim mają firmy z sekcji hotele i restauracje. NiŜszy udział od Wielkopolski jest jeszcze tylko w województwach mazowieckim i podlaskim. 36 Jest to Polska Klasyfikacja Działalności, stosowana przez GUS. 37 Sekcje C+D+E przemysł; F budownictwo, G handel; H hotele i restauracje; I transport, gospodarka magazynowa i łączność; J pośrednictwo finansowe; K obsługa nieruchomości, 47

44 Warto jeszcze prześledzić strukturę podmiotów gospodarki narodowej według liczby pracujących. Dane takie są publikowane od 2001 w opracowaniu wydawanym przez GUS Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej. Informacje dotyczące Polski i województwa wielkopolskiego zawiera tabela Tabela Podmioty gospodarki narodowej w Polsce i w woj. wielkopolskim w latach według liczby pracujących Lata Podmioty o liczbie pracujących i więcej POLSKA Ogółem Woj. wielkopolskie Struktura w % - POLSKA ,18 3,77 0,88 0,14 0,03 100, ,22 3,79 0,83 0,13 0,03 100, ,22 3,85 0,79 0,12 0,03 100, ,12 3,96 0,79 0,11 0,02 100, ,05 4,03 0,79 0,11 0,02 100,00 Struktura w % - woj. Wielkopolskie ,73 4,15 0,96 0,13 0,02 100, ,75 4,16 0,93 0,12 0,02 100, ,68 4,29 0,89 0,11 0,02 100, ,51 4,46 0,89 0,11 0,02 100, ,42 4,55 0,89 0,11 0,02 100,00 Źródło: Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w latach 2001, 2002, 2003, 2004, tabela 3. 48

45 Jak wynika z tabeli 1.16 udział podmiotów małych (o liczbie pracujących do 9) w Polsce przekracza 95%, przy czym w kolejnych latach nieco spada. Zwiększa się z roku na rok udział średnich firm w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych. W analizowanym okresie udział ten wzrósł z 3,77% w roku 2001 do 4,03% w I-ym półroczu bieŝącego roku. Udział pozostałych grup podmiotów jest w miarę stabilny, z lekką tendencją spadkową. W Wielkopolsce udział najmniejszych podmiotów jest nieco mniejszy niŝ w kraju (nieco ponad 94%) i teŝ wykazuje tendencję spadkową. Więcej jest natomiast podmiotów średnich w całym okresie ponad 4%. Udział procentowy grupy trzeciej (liczba pracujących ) jest w Wielkopolsce równieŝ wyŝszy niŝ średnio w Polsce. Chcielibyśmy w tym miejscu zaznaczyć, Ŝe małym podmiotom (wg zasad stosowanych przez GUS) poświęcony będzie jeden z dalszych podpunktów tego rozdziału. Problem jest natomiast z podmiotami średnimi. Za takie, w praktyce polskiej, uwaŝa się podmioty o liczbie pracujących Wyłącznie tym podmiotom nie są poświęcone Ŝadne zestawienia w dostępnych publikacjach. W praktyce łączy się informacje o nich z informacjami o wszystkich pozostałych grupach podmiotów gospodarczych Przestrzenne zróŝnicowanie podmiotów gospodarczych w Wielkopolsce W Wielkopolsce, jak wynika z dotychczasowych rozwaŝań, zlokalizowanych jest wiele podmiotów gospodarczych. Sytuacja pod tym względem pozwala umieścić województwo w czołówce w kraju. Jednak podmioty te nie są rozmieszczone równomiernie. Obecnie prześledzimy rozmieszczenie firm w przekroju powiatów w Wielkopolsce. W tabeli 1.17 przedstawiono dane liczbowe, które pozwalają ocenić rozmieszczenie podmiotów gospodarczych w województwie. 49

46 Tabela Wybrane grupy podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie Regon w województwie wielkopolskim wg powiatów (stan na r.) Wyszczególnienie Podmioty ogółem Sektor prywatny Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą Usługi rynkowe (bez działalności pozostałej) Spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego Województwo chodzieski czarnkowsko-trzcianecki gnieźnieński gostyński grodziski jarociński kaliski kępiński kolski koniński kościański krotoszyński leszczyński międzychodzki nowotomyski obornicki ostrowski ostrzeszowski pilski pleszewski poznański rawicki słupecki szamotulski średzki śremski turecki wągrowiecki wolsztyński wrzesiński złotowski Kalisz Konin Leszno Poznań Źródło: Województwo wielkopolskie, podregiony, powiaty, gminy 2004, wyd. Urząd Statystyczny w Poznaniu. 50

47 Informacje liczbowe zawarte w tabeli 1.17 potwierdzają tezę o nierównomiernym rozmieszczeniu podmiotów gospodarczych w województwie. Ponad 1/3 podmiotów ogółem skupiona jest w aglomeracji poznańskiej ( miasto Poznań, powiat poznański). DuŜo podmiotów zlokalizowanych jest teŝ w Kaliszu oraz w powiatach pilskim, ostrowskim i gnieźnieńskim. Podobnie jednak, jak w przypadku województw, tak i teraz zastosowano mierniki natęŝenia aktywności gospodarczej przeliczając liczbę podmiotów na 1000 ludności oraz ustalając udział firm prywatnych i firm z grupy usług rynkowych w ogólnej liczbie podmiotów. Wyniki obliczeń przedstawiono w tabeli Jak wynika z przeprowadzonych obliczeń przeciętnie w Wielkopolsce przypada około 100 podmiotów na 1000 ludności. W przekroju powiatów występują tu jednak wyraźne róŝnice. Sytuacja najkorzystniejsza jest w Poznaniu, Lesznie, powiecie poznańskim i w Kaliszu. Ponad 100 podmiotów na 1000 ludności jest teŝ w powiatach obornickim i wrzesińskim. Zdecydowanie najmniej podmiotów, bo niewiele ponad 50 na 1 tys. ludności jest w powiecie konińskim. Mniej niŝ 60 firm na 1 tys. ludności jest równieŝ w powiatach: tureckim i złotowskim. Analiza liczby zakładów osób fizycznych na 1000 ludności prowadzi do podobnych wniosków. Najkorzystniejszą wartość ma ten miernik dla Poznania, Leszna i powiatu poznańskiego a najmniej korzystną dla powiatu konińskiego (41,88 na 1 tys. ludności) oraz powiatów złotowskiego i tureckiego. Sektor prywatny zdecydowanie przewaŝa we wszystkich powiatach. Przeciętny udział tego sektora w województwie to 97,19%, a waha się on od 93,45% w powiecie tureckim do 98,62% w powiecie poznańskim. Zdecydowanie większe jest zróŝnicowanie udziału firm z sekcji składających się na usługi rynkowe w podmiotach ogółem. Średni udział w województwie wynosi 59,35%. Najwięcej firm z tych sekcji jest w Koninie (67,86%), nieco mniej w Poznaniu i Kaliszu a najmniej w powiecie leszczyńskim, wolsztyńskim i ostrzeszowskim. 51

48 Tabela Mierniki intensywności rozmieszczenia podmiotów gospodarczych w powiatach Wielkopolski według stanu na r. Wyszczególnienie Pomioty ogółem na 1000 ludności Udział sektora prywatnego Liczba zakładów osób fizycznych na 1000 ludności Udział % firm z usług rynkowych w ogółem Województwo 99,87 97,19 80,16 59,35 chodzieski 88,57 96,45 71,59 57,67 czarnkowsko-trzcianecki 73,85 96,57 62,57 56,36 gnieźnieński 95,83 96,64 79,72 62,35 gostyński 77,73 96,35 62,72 51,33 grodziski 87,13 97,06 73,78 54,79 jarociński 70,82 96,65 58,43 58,18 kaliski 61,71 96,21 50,64 49,68 kępiński 82,80 96,47 68,11 53,60 kolski 67,16 94,89 55,30 65,20 koniński 50,19 95,77 41,88 59,62 kościański 98,07 97,32 80,84 49,81 krotoszyński 78,00 96,32 64,84 52,25 leszczyński 93,64 97,10 79,82 46,24 międzychodzki 87,39 93,91 69,85 56,85 nowotomyski 94,62 97,17 78,33 54,41 obornicki 102,65 97,32 85,91 50,67 ostrowski 91,61 97,79 77,14 58,57 ostrzeszowski 84,28 97,16 71,18 48,38 pilski 88,51 97,06 72,14 62,89 pleszewski 74,86 95,10 60,19 57,30 poznański 121,47 98,62 99,56 56,11 rawicki 79,16 96,88 64,88 55,07 słupecki 77,64 96,07 65,53 52,19 szamotulski 90,76 97,15 74,19 57,76 średzki 94,72 97,30 77,50 56,13 śremski 97,08 97,04 81,23 56,80 turecki 58,75 93,45 47,76 59,12 wągrowiecki 89,12 96,88 76,08 52,95 wolsztyński 99,42 97,42 84,17 48,01 wrzesiński 103,82 97,76 85,85 60,90 złotowski 59,16 95,58 47,21 55,92 Kalisz 111,58 96,40 87,89 64,64 Konin 98,65 96,64 78,57 67,86 Leszno 133,25 97,98 106,55 61,22 Poznań 152,04 97,84 113,16 65,65 Źródło: Obliczenia własne na podstawie publikacji Urzędu Statystycznego w Poznaniu: Województwo Wielkopolskie, podregiony, powiaty, gminy

49 Tabela Udział % zakładów osób fizycznych wybranych sekcji PKD w ogólnej liczbie tych zakładów w powiatach województwa wielkopolskiego (stan na r.) Wyszczególnienie Przemysł razem Budown. Handel i naprawy Hotele i restauracje Transport, gospodarka magazynowa, łączność Pośredn. finansowe Obsługa nieruchomości i firm, nauka Województwo 11,50 12,19 33,76 2,55 7,52 3,73 14,42 chodzieski 15,56 11,91 38,06 3,40 6,02 2,02 9,92 czarnkowskotrzcianecki 11,96 11,84 36,23 3,37 7,42 3,84 9,94 gnieźnieński 10,02 13,08 36,85 2,62 7,42 4,07 14,13 gostyński 14,02 14,23 33,70 1,89 5,37 3,58 11,20 grodziski 12,39 15,08 34,30 2,89 7,92 2,22 10,90 jarociński 11,83 13,02 36,57 3,10 6,18 3,00 13,17 kaliski 11,95 11,67 36,42 1,73 6,54 2,51 9,66 kępiński 17,88 11,93 37,86 3,07 4,90 2,18 9,02 kolski 8,53 10,29 46,14 2,75 6,94 3,83 9,53 koniński 8,71 12,62 40,90 3,81 8,10 4,31 7,22 kościański 9,55 12,91 27,64 2,27 5,32 2,64 11,92 krotoszyński 13,60 13,69 35,24 2,55 4,65 2,93 11,12 leszczyński 12,32 16,53 29,64 2,47 6,37 2,71 8,53 międzychodzki 13,06 13,61 36,45 3,39 7,69 3,35 8,52 nowotomyski 14,07 15,01 33,72 3,27 6,96 2,77 10,77 obornicki 16,27 19,81 31,89 2,17 6,80 2,73 9,01 ostrowski 11,61 11,79 37,23 2,31 6,47 3,37 12,67 ostrzeszowski 17,02 13,92 32,23 2,48 4,59 2,53 10,42 pilski 8,14 9,67 35,54 3,69 8,41 4,31 14,36 pleszewski 14,94 10,78 41,57 2,44 5,35 2,94 9,98 poznański 14,65 14,10 31,46 2,11 9,12 3,16 14,45 rawicki 11,31 12,30 35,53 3,16 5,08 3,54 10,71 słupecki 11,78 15,99 33,89 2,98 5,63 4,37 9,79 szamotulski 13,15 14,12 33,70 2,63 10,24 2,91 11,45 średzki 14,26 14,38 31,86 3,46 7,93 3,20 12,05 śremski 11,24 16,44 32,77 2,27 8,26 3,37 12,32 turecki 11,61 9,92 41,25 2,06 6,66 4,02 9,33 wągrowiecki 13,17 13,08 34,73 2,54 6,75 3,80 10,38 wolsztyński 11,12 12,12 29,29 2,40 6,37 2,11 8,84 wrzesiński 12,40 12,64 38,40 3,31 5,54 3,23 12,76 złotowski 10,63 10,93 38,19 3,76 6,77 3,76 9,36 Kalisz 9,44 8,66 36,74 2,22 7,27 4,49 16,95 Konin 7,32 8,10 38,63 2,52 6,88 6,80 15,55 Leszno 9,24 11,43 31,88 2,88 7,26 5,18 15,74 Poznań 9,75 10,41 29,74 2,20 8,71 4,44 21,45 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych. 53

50 PoniewaŜ zdecydowanie najliczniejszą grupę podmiotów stanowią zakłady osób fizycznych w związku z tym prześledzone zostały dodatkowo udziały zakładów wybranych sekcji PKD w ogólnej liczbie tych podmiotów. Odpowiednie informacje zawarte zostały w tabeli W skali województwa najliczniejsza grupa zakładów osób fizycznych działa w sekcji Handel i naprawy, jest ich 33,76%. W przekroju powiatów udział ten jest dosyć zróŝnicowany. Sekcja ta jest najliczniej reprezentowana w powiecie kolskim (46,14%), pleszewskim (41,57%), tureckim (41,25%) i konińskim (40,90%), a najmniejszy udział zakładów tej sekcji jest w powiecie kościańskim (27,64%) oraz w powiatach: wolsztyńskim, leszczyńskim i w Poznaniu (w kaŝdym przypadku poniŝej 30%). Największy udział zakładów prowadzących działalność przemysłową jest w powiatach: kępińskim (17,88%), obornickim (16,27%) i chodzieskim (15,56%), najmniejszy zaś ich udział obserwujemy we wszystkich miastach na prawach powiatu a takŝe w powiatach pilskim, kolskim, konińskim i kościańskim (mniej niŝ 10%). Budownictwo jest działalnością spotykaną najczęściej w powiecie obornickim (19,81% ogółu zakładów osób fizycznych) a takŝe leszczyńskim i śremskim. Stosunkowo nieduŝy udział mają firmy tej sekcji w Kaliszu, Koninie oraz powiatach pilskim i tureckim. Niewielki udział wśród badanej grupy firm notujemy w sekcji Hotele i restauracje. W skali województwa ich udział wynosi zaledwie 2,55%. Podobnie nieduŝy udział mają firmy prowadzące działalność w sekcji Pośrednictwo finansowe. W tym jednak przypadku widać wyraźniejszy ich udział wśród zakładów osób fizycznych działających w miastach na prawach powiatu oraz w powiatach pilskim i konińskim. Sekcja Transport, gospodarka magazynowa i łączność jest najliczniej reprezentowana w powiecie szamotulskim, a najmniejszy udział maja firmy tej sekcji w powiecie krotoszyńskim. Ostatnia sekcja, o której informacje zawarte są w tabeli to Obsługa nieruchomości i firm, nauka. Zdecydowanie największy udział firm z tej sekcji wśród zakładów osób fizycznych zanotowano w Poznaniu 21,45%, a w dalszej kolejności w pozostałych miastach na prawach powiatu. Niewielki udział tej sekcji notujemy w powiecie konińskim i wolsztyńskim. MoŜna więc ostatecznie stwierdzić, Ŝe powiaty róŝnią się strukturą firm, prowadzących działalność na ich terenie. 54

51 Województwo Wielkopolskie - region atrakcyjny dla inwestorów zagranicznych Województwo wielkopolskie jest uznawane za atrakcyjne dla inwestorów zagranicznych. JuŜ na początku lat 90. eksperci niemieccy uznali Poznań za jedno z najbardziej atrakcyjnych miast dla ludzi biznesu w Europie Środkowej i Wschodniej 38. Jednak rozmieszczenie firm z udziałem kapitału zagranicznego w powiatach Wielkopolski jest zróŝnicowane. W tabeli 1.20 zamieszczono dane odnośnie takich firm w powiatach woj. wielkopolskiego w latach Jak wynika z danych zamieszczonych w tabeli zdecydowanie najwięcej spółek z udziałem kapitału zagranicznego zlokalizowanych jest w Poznaniu i powiecie poznańskim (61,8% ogólnej liczby spółek w roku 2000, 62,5% w roku 2001, 63,0% w roku 2002 i 62,7% w roku 2003) a takŝe w miastach na prawach powiatu. W przeliczeniu na 10 tys. ludności liczba spółek systematycznie w województwie rośnie, od 11,60 w roku 2000 do 13,12 w ostatnim roku badanym. Zdecydowanie najwięcej spółek w przeliczeniu na 10 tys. ludności było w całym analizowanym okresie w Poznaniu, w ostatnim badanym roku było ich 37,38. Na drugim miejscu, równieŝ niezmiennie był powiat poznański a w następnej kolejności Leszno, powiat szamotulski, Konin i Kalisz. Do powiatów, w których liczba spółek przekracza 9 na 10 tys. ludności naleŝały teŝ w ostatnim roku powiaty: leszczyński, nowotomyski i wrzesiński. Zdecydowanie najrzadziej kapitał zagraniczny lokowany jest w powiatach: konińskim, kaliskim, gostyńskim, pleszewskim, krotoszyńskim i tureckim. 38 Por. Dodatek do Rzeczpospolitej ABC województw, Wielkopolska,

52 Tabela Spółki z udziałem kapitału zagranicznego w powiatach województwa wielkopolskiego w latach Powiat Spółki handlowe z udziałem kapitału zagran Spółki z udziałem kap. zagr. na 10 tys. ludności Spółki handlowe z udziałem kapitału zagran. 56 Spółki z udziałem kap. zagr. na 10 tys. ludności Spółki handlowe z udziałem kapitału zagran. Spółki z udziałem kap. zagr. na 10 tys. ludności Spółki handlowe z udziałem kapitału zagran. Spółki z udziałem kap. zagr. na 10 tys. ludności chodzieski 20 4, , , ,92 czarnk.-trzcian. 46 5, , , ,35 gnieźnieński 92 6, , , ,22 gostyński 31 4, , , ,83 grodziski 37 7, , , ,55 jarociński 29 4, , , ,55 kaliski 19 2, , , ,87 kępiński 26 4, , , ,44 kolski 41 4, , , ,82 koniński 21 1, , , ,80 kościański 32 4, , , ,39 krotoszyński 22 2, , , ,51 leszczyński 46 9, , , ,73 międzychodzki 26 7, , , ,89 nowotomyski 69 9, , , ,52 obornicki 42 7, , , ,56 ostrowski 71 4, , , ,24 ostrzeszowski 27 4, , , ,90 pilski 81 5, , , ,49 pleszewski 16 2, , , ,71 poznański , , , ,50 rawicki 26 4, , , ,73 słupecki 28 4, , , ,28 szamotulski 98 11, , , ,10 średzki 35 6, , , ,54 śremski 38 6, , , ,88 turecki 24 2, , , ,35 wągrowiecki 24 3, , , ,01 wolsztyński 36 6, , , ,84 wrzesiński 55 7, , , ,39 złotowski 38 5, , , ,84 Kalisz , , , ,93 Konin 87 10, , , ,37 Leszno 95 15, , , ,86 Poznań , , , ,38 Województwo , , , ,12 Źródło: WaŜniejsze dane o powiatach i gminach województwa wielkopolskiego za lata

53 Do pierwszych duŝych inwestorów zagranicznych w Wielkopolsce naleŝeli: Niemiecka firma tytoniowa Reemtsma Cigaretten Fabriken GmbH fabryka tytoniu w Jankowicach k/tarnowa Podgórnego, Glaxo Wellcome Wielka Brytania poznańska Polfa, Bestfoods USA Amino w Poznaniu, Stollwerck fabryka czekolady w Jankowicach koło Tarnowa Podgórnego, WM Wriglry Jr. Company fabryka gumy do Ŝucia w Poznaniu Beiersdorf Lechia S.A., Duńska firma Nordisk Wavin A/S fabryka Wavin Metalplast Buk, Holenderski Philips Philiphs Lihting Piła, Philips z japońską firmą Matsushita Philips Matsushita Battery Poland - fabryka beterii w Gnieźnie. MoŜna zauwaŝyć, Ŝe tylko dwaj ostatni inwestorzy wówczas ulokowali kapitał poza Poznaniem lub powiatem poznańskim. Szczególnie liczne inwestycje zagraniczne miały miejsce w gminie Tarnowo Podgórne w powiecie poznańskim. W gminie tej inwestycje zagraniczne w przeliczeniu na 1 mieszkańca są najwyŝsze w Polsce Sektor małych przedsiębiorstw w Wielkopolsce Pojęcie małego podmiotu gospodarczego nie jest jednoznaczne. Pojawia się problem ustalenia granicy oddzielającej podmioty małe od średnich i duŝych. W ramach Unii Europejskiej do porównań międzynarodowych przyjmuje się, iŝ charakterystycznymi cechami jakościowymi małych firm są: - finansowa niezaleŝność i - jedność własności i kierowania przedsiębiorstwem. W Anglii do podstawowych wyznaczników charakteryzujących małe przedsiębiorstwo zalicza się mały udział w rynku, bezpośrednie zarządzanie firmą przez właściciela, brak rozbudowanej struktury organizacyjnej oraz brak dostępu do giełdy 39. Ze względu na nieprecyzyjność jednak kryteriów jakościowych w praktyce definiując małą firmę posługujemy się najczęściej kryteriami ilościowymi. Najprostszym miernikiem ilościowym jest przeciętna liczba zatrudnionych. W warunkach polskich do grupy małych przedsiębiorstw zalicza się firmy o liczbie pracujących do 9 osób. Zasadniczym problemem jest brak bieŝących informacji o takich firmach. Nie są one zobowiązane do składania Ŝadnych sprawozdań statystycznych a jedynym źródłem informacji o nich jest coroczne badanie metodą reprezentacyjną prowadzone przez GUS. Do 39 Por. J. Hejduk, Mała i średnia firma, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstw, nr 6/

54 badania losowana jest około 5-procentowa próba małych podmiotów 40. Wyniki badania są uogólniane i publikowane dla kraju, oraz w ograniczonym zakresie w przekroju wojewódzkim. Stąd teŝ ograniczymy się w tej części do omówienia sektora małych firm w województwie wielkopolskim na tle Polski i innych województw. Informacje liczbowe o liczbie małych przedsiębiorstw (o liczbie pracujących do 9 osób), pracujących w tych firmach oraz przeciętnym wynagrodzeniu zawarto w tabeli Tabela Przedsiębiorstwa, liczba pracujących i przeciętne wynagrodzenie według województw w Polsce w 2003 r. Województwa Przedsiębiorstwa Ogółem Na 1000 mieszkańców Pracujący Ogółem Na 1000 mieszkańców Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w zł Ogółem , , Dolnośląskie , , Kujawsko-pomorskie , , Lubelskie , , Lubuskie , , Łódzkie , , Małopolskie , , Mazowieckie , , Opolskie , , Podkarpackie , , Podlaskie , , Pomorskie , , Śląskie , , Świętokrzyskie , , Warmińskomazurskie , , Wielkopolskie , , Zachodniopomorskie , , Źródło: Działalność gospodarcza przedsiębiorstw o liczbie pracujących do 9 osób w 2003 r., wyd. GUS, Warszawa 2004, s Analizując liczby absolutne moŝna stwierdzić, Ŝe woj. wielkopolskie z liczbą małych podmiotów około 163 tys. zajmuje trzecie miejsce wśród województw. Zdecydowanie więcej jest ich tylko w województwach mazowieckim i śląskim. Najmniejszą liczbę małych podmiotów gospodarczych zanotowano w 2003 r. w województwach: opolskim, lubuskim i podlaskim. W analizowanym roku najwięcej firm w przeliczeniu na 1000 mieszkańców było w województwie zachodniopomorskim (55,5) oraz mazowieckim (równieŝ ponad 50). Wielkopolska z liczbą 48,5 znajduje się na czwartym miejscu gdyŝ wyprzedza ją jeszcze 40 Por. Działalność gospodarcza przedsiębiorstw o licznie pracujących do 9 osób w 2003 r., Uwagi metodyczne, s

55 woj. pomorskie. Ogólna liczba pracujących w małych firmach jest teŝ największa w woj.: mazowieckim i śląskim, na trzecim miejscu, z liczbą pracujących 335,3 tys. osób plasuje się woj. wielkopolskie. W przeliczeniu na 1000 mieszkańców woj. wielkopolskie jest znów na czwartym miejscu, po mazowieckim, zachodniopomorskim i pomorskim. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w 2003 r. na 1 zatrudnionego w małych firmach jest wyraźnie zróŝnicowane. Zdecydowanie najwyŝszą płacę otrzymywały osoby zatrudnione w woj. mazowieckim (1661 zł.). Na drugim miejscu, z płacą juŝ o prawie 200 zł niŝszą, znajduje się woj. pomorskie. Płaca w woj. wielkopolskim jest zdecydowanie niŝsza, wynosi zaledwie 1274 zł. Dodatkowe informacje dostępne na temat małych firm w przekroju województw to przychody i koszty, które w tabeli 1.22 zaprezentowano od razu w przeliczeniu na 1 zakład i na 1 pracującego. Tabela Przychody i koszty w małych przedsiębiorstwach w przeliczeniu na 1 zakład i na 1 pracującego w 2003 r. wg województw Województwa Przychody w tys. zł. Koszty w tys. zł. na 1 zakład 59 na 1 pracującego na 1 zakład na 1 pracującego Ogółem 288,7 142,4 262,2 129,4 Dolnośląskie 263,2 135,7 236,6 122,0 Kujawsko-pomorskie 251,2 124,7 227,1 112,8 Lubelskie 275,9 138,0 253,0 126,5 Lubuskie 256,0 127,1 234,3 116,3 Łódzkie 260,5 120,6 234,1 108,4 Małopolskie 285,2 138,9 258,3 125,8 Mazowieckie 376,8 188,4 340,1 170,1 Opolskie 296,7 145,1 273,9 133,9 Podkarpackie 255,1 129,8 234,1 119,2 Podlaskie 291,8 148,6 264,5 134,7 Pomorskie 268,4 131,4 242,1 118,6 Śląskie 306,2 147,8 288,3 139,2 Świętokrzyskie 255,6 125,6 231,4 113,7 Warmińsko-mazurskie 249,2 120,5 221,5 107,1 Wielkopolskie 287,0 139,4 257,4 125,1 Zachodniopomorskie 217,0 113,0 193,3 100,7 Źródło: Działalność gospodarcza przedsiębiorstw o liczbie pracujących do 9 osób w 2003 r., wyd. GUS, Warszawa 2004, s. 78 Z tabeli 1.22 wynika, Ŝe są znaczne róŝnice w osiąganych przychodach, tak na 1 zakład jak i na 1 pracującego w przekroju województw. NajwyŜsze przychody, zdecydowanie odbiegające od wyników w pozostałych województwach, odnotowano w obu przypadkach w woj. mazowieckim. Wielkopolska, z przychodami na 1 zakład 287,0 tys. zł zajmuje piąte

56 miejsce. Podobnie, przychody 139,4 tys. zł na 1 pracującego, sytuują woj. wielkopolskie na piątej pozycji. Koszty przypadające, tak na 1 zakład jak i na 1 pracującego, są w Wielkopolsce niŝsze od średnich dla Polski. Nie ma niestety, w oparciu o badanie małych firm (SP-3), szacunków odnośnie struktury branŝowej tych podmiotów w poszczególnych województwach. Znana jest tylko struktura dla Polski. Z szacunków wynika (2003 r.), Ŝe najwięcej małych podmiotów (ponad 1/3) prowadzi działalność handlową. Na kolejnych miejscach są: obsługa nieruchomości i firm; nauka (sekcja K), a w dalszej kolejności przemysł (sekcje C+D+E) oraz budownictwo (sekcja F). Chcielibyśmy tez zauwaŝyć, Ŝe podmioty o liczbie pracujących do 9 osób stanowią (2003 r.) około 49,0 % ogółu podmiotów zarejestrowanych w Wielkopolsce a pracujący w nich to około 28 % ogółu pracujących. Warto w tym miejscu nadmienić, Ŝe Centrum Statystyki Regionalnej przy Akademii Ekonomicznej w Poznaniu prowadzi badania nad moŝliwością wykorzystania wyników badania SP-3 do szacunków większej liczby mierników dla województw niŝ obecnie stosowane. Aktualnie prowadzone badania dotyczą szacunku płacy i przychodów dla wybranych sekcji (w szczególności handel i przemysł) Województwo Wielkopolskie największe przedsiębiorstwa Wydaje się, Ŝe warto jeszcze na koniec, zaprezentować największe przedsiębiorstwa działające w województwie wielkopolskim. W kwietniu 2005 r. Rzeczpospolita opublikowała listę 500 największych przedsiębiorstw w Polsce. Jako podstawowe kryterium porządkowania przyjęto przychody ze sprzedaŝy. Wśród wymienionych 500 firm 42 pochodzą z Wielkopolski. Ich nazwy, wielkość przychodów i zatrudnienie w 2004 roku zaprezentowano w tabeli Tak, jak w przypadku spółek z udziałem kapitału zagranicznego, tak i teraz moŝna zauwaŝyć, Ŝe ponad połowa z umieszczonych na liście firm ma swoją siedzibę w Poznaniu lub w powiecie poznańskim. Ogółem firmy te zatrudniają około osób, co stanowi 16,5% przeciętnego zatrudnienia w województwie w roku Są na liście przedstawiciele przemysłu samochodowego, spoŝywczego, wydobywczego, duŝe sieci handlowe, firmy budowlane i inne. Brak jest natomiast banków i instytucji finansowych, gdyŝ ich centrale mieszczą się najczęściej poza Poznaniem. 60

57 Tabela Największe przedsiębiorstwa w Wielkopolsce w 2004 r. według listy 500 Rzeczpospolitej Lp. Pozycja na liście 500 w 2004 r. Nazwa przedsiębiorstwa, miasto Przychody ze sprzedaŝy w tys. zł. Zatrudnienie 1 12 Volkswagen Poznań sp. z o.o., Poznań Jeronimo Martins Dystrybucja sp. z o.o., Poznań Grupa Energetyczna ENEA SA, Poznań Imperial Tabacco Polska S.A., Tarnowo Podgórne b.d Kompania Piwowarska SA, Poznań Selgros sp. z o.o., Poznań Philips Lighting Polska SA, Piła Grupa Muszkieterów (Intermarche i Bircomarche), Poznań Skoda Auto Polska SA, Poznań Eurocasch SA, Poznań GlaxoSmithKline Pharmaceuticals SA, Poznań KDWT SA, Poznań Amica Wronki SA GK, Wronki b.d Farmulti HS Holding SA, Śmiłowo śabka Polska SA, Poznań Man Star Truck&Busses sp. z o.o., Tarnowo Podgórne Energetyka Kaliska SA, Kalisz Wrigley Poland sp. z o.o., Poznań Aluminium Konin Impexmetal SA, Konin Mahle Polska sp. z o.o., Krotoszyn Kopalnia Węgla Brunatnego Konin SA w Kleczewie Kimball Electronics Poland sp. z o.o., Poznań Orlen Petrozachód sp. z o.o., Poznań Grupa Raben sp. z o.o., Gądki k./poznania PKM Duda SA GK, Jutrosin Winkowski sp. z o.o., Piła Inter Groclin Auto SA GK, Wolsztyn Karpicko b.d Solaris Bus&Coach sp. z o.o., Owińska Bridgestone Poland sp. z o.o., Poznań Apexim AB SA, Poznań PHUP Andrzej Szeszycki, Gniezno Hydrobudowa 9 Poznań sp. z o.o., Poznań Kuehne + Nagel sp. z o.o., Gądki Aluplast sp. z o.o., Poznań b.d Centra SA, Poznań H. Cegielski-Poznań SA, Poznań Wavin Metalplast-Buk sp. z o.o., Buk Konimpex sp. z o.o., Konin Emax SA GK, Poznań Galenica Panax sp. z o.o., Swarzędz Sanitec Koło sp. z o.o., Koło Christianapol Fabryka Mebli Tapicerowanych sp. z o.o., Łowyń Źródło: Opracowanie własne na podstawie Listy 500 (Edycja 7), Największe firmy Rzeczpospolitej, Rzeczpospolita z dnia 20 kwietnia 2005 r. 61

58 1.4. Rynek pracy w województwie wielkopolskim Rynek pracy w województwie wielkopolskim na tle kraju Analiza sytuacji na rynku pracy wymaga posiadania informacji, charakteryzujących tak popyt na pracę, jak i jej podaŝ. Podział ten jest odzwierciedleniem kategorii ludności wyróŝnianych w tej analizie. Ze względu na stosunek do pracy wyróŝnia się osoby pracujące, które charakteryzują zaspokojoną część popytu na pracę. Zbiorowość bezrobotnych informuje o niewykorzystanej części podaŝy siły roboczej, czyli nadwyŝce podaŝy nad popytem. Natomiast wolne miejsca pracy pozwalają na ocenę popytu niezaspokojonego. Uwzględnienie wszystkich tych kategorii w analizie rynku pracy wymaga w pierwszej kolejności dostępności odpowiednich źródeł informacji 41. Ogólnie dostępne źródła 42 pozwalają scharakteryzować rynek pracy w województwach w oparciu o następujące zmienne diagnostyczne: pracujący, oraz pracujący w wybranych sekcjach, pracujący na 1000 ludności, bezrobotni zarejestrowani, bezrobotni na 1 ofertę pracy, stopa bezrobocia rejestrowanego. Dodatkowo jeszcze podawane jest przeciętne wynagrodzenie. Wartości wybranych cech w przekroju województw w Polsce przedstawione zostały w tabeli Województwo wielkopolskie było w roku 2000 na odległym, ósmym miejscu, według liczby pracujących na 1000 ludności. W roku 2003 było juŝ jednak na drugim miejscu, po województwie mazowieckim. Wartość tego miernika spadła wyraźnie, tak w kraju, jak i we wszystkich województwach (w roku 2003 w porównaniu z rokiem 2000). W Wielkopolsce spadek ten jednak nie był tak dotkliwy. Drastycznie wzrosła stopa bezrobocia rejestrowanego. NajwyŜsza była w roku 2003 w województwie warmińsko-mazurskim i przekroczyła 30%. Bardzo wysoką stopę bezrobocia odnotowano teŝ w woj. zachodniopomorskim (28,4%) i lubuskim (27,5%). Ponad 20% bezrobocie było teŝ w woj. dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, pomorskim, świętokrzyskim, opolskim, podkarpackim i łódzkim. Wielkopolska, ze stopą bezrobocia 17,1% znalazła się na czwartym miejscu, po woj. mazowieckim, małopolskim i podlaskim. W roku 2000 liczba zarejestrowanych bezrobotnych na 1 ofertę pracy była bardzo zróŝnicowana. Przy średniej 41 Por. E. Gołata, Estymacja pośrednia bezrobocia na lokalnym rynku pracy, Wyd. AE w Poznaniu, prace habilitacyjne 11, Poznań 2004, s Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, wyd. GUS, Warszawa. 62

59 dla kraju 473 osoby na 1 ofertę, dla województw miernik ten wahał się od 287 (woj. mazowieckie) do 2078 (woj. świętokrzyskie). Tabela Zmienne opisujące rynek pracy w Polsce w przekroju województw w latach 2000 i 2003 Województwa Pracujący na 1000 ludności Stopa bezrobocia rejestrowanego Bezrobotni zarejestrowani na 1 ofertę pracy Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w zł Ogółem 392,3 322,9 15,1 20, , ,02 dolnośląskie 345,0 302,3 18,4 23, , ,82 363,2 310,2 19,2 24, , ,44 lubelskie 438,6 331,0 14,0 18, , ,96 lubuskie 322,4 275,1 21,3 27, , ,96 łódzkie 403,3 339,9 16,3 20, , ,45 małopolskie 412,6 309,4 12,2 16, , ,61 mazowieckie 470,6 384,9 10,8 15, , ,50 opolskie 342,9 275,9 15,7 21, , ,58 podkarpackie 444,2 303,2 16,2 20, , ,93 podlaskie 405,8 326,0 13,8 16, , ,63 pomorskie 336,8 299,6 16,6 22, , ,60 śląskie 361,2 317,3 12,9 17, , ,17 świętokrzyskie 449,2 333,5 16,6 22, , ,25 kujawskopomorskie warmińskomazurskie 309,2 268,5 25,8 30, , ,95 wielkopolskie 402,0 352,8 12,5 17, , ,36 zachodniopomorskie 329,4 279,7 20,8 28, , ,70 Źródło: Rocznik Statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2001 i 2004, s W roku 2003 na 1 ofertę pracy przypadało juŝ średnio w kraju 307 bezrobotnych, a wartości skrajne wynosiły 123 (woj. śląskie) i 1172 (woj. świętokrzyskie). W Wielkopolsce liczba ta wynosiła w 2000 roku 318 bezrobotnych a w 2003 roku 246. Ostatnia informacja zawarta w tabeli to przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto. W obu analizowanych latach woj. wielkopolskie zajmuje piątą pozycję po woj. mazowieckim, śląskim, pomorskim, dolnośląskim. W obu jednak przypadkach przeciętne wynagrodzenie jest niŝsze od średniego dla Polski. Warto teŝ zauwaŝyć, Ŝe w Polsce wyraźnie rośnie bezrobocie długotrwałe. Udział osób pozostających bez pracy dłuŝej niŝ 1 rok wzrósł z około 47% w roku 2000 do ok. 52,5% w roku Rośnie teŝ udział bezrobotnych z wykształceniem wyŝszym ( z 2,6% w roku 2000 do 4,4% w roku 2003). Spadł w porównywanych latach, chociaŝ nadal jest wysoki, 63

60 udział osób młodych, poniŝej 25 roku Ŝycia, pozostających na bezrobociu. W roku 2000 wynosił on ok.30% a w roku 2003 ok. 26%. Podobnie nieco niŝszy niŝ w roku 2000 był udział osób bez staŝu lub ze staŝem poniŝej 1 roku wśród ogółu bezrobotnych (41,2% r., 38,8% w roku 2003) ZróŜnicowanie rynku pracy w województwie wielkopolskim według powiatów W latach sytuacja na rynku pracy w Polsce ulegała systematycznemu pogorszeniu. Następował dalszy spadek liczby pracujących, uległo zmniejszeniu przeciętne zatrudnienie, rosło bezrobocie. Zjawiska te nie ominęły Wielkopolski. Pomimo to ocena sytuacji na rynku pracy w województwie wielkopolskim w tych latach nie wypada najgorzej w porównaniu z innymi województwami. Województwo jest jednak obszarem duŝym, złoŝonym z powiatów o zróŝnicowanym potencjale społeczno-ekonomicznym. Stąd informacje o rynku pracy w województwie nie oddają sytuacji w przekroju powiatów. W tabeli 1.25 umieszczone zostały dane liczbowe o rynku pracy w powiatach województwa wielkopolskiego w latach 2000 i Dane liczbowe zamieszczone w tabeli 1.25 pozwalają stwierdzić, Ŝe zróŝnicowanie liczby pracujących na 1000 ludności w powiatach Wielkopolski nie jest tak duŝe jak w przypadku województw. Liczba ta waha się od ok. 235 do 399 pracujących na 1000 ludności 43. Najtrudniejsza sytuacja była w roku 2000 w powiatach: wągrowieckim (235,33) oraz złotowskim (244,66) i gnieźnieńskim (248,05). W roku 2003 sytuacja nie uległa zmianie, w tych samych powiatach liczba pracujących na 1000 ludności jest najmniejsza. Najwięcej pracujących na 1000 ludności było w roku 2000 w powiecie kaliskim, a w dalszej kolejności w Poznaniu i w powiecie tureckim. W roku 2003 na pierwszym miejscu uplasował się Poznań z liczbą pracujących ok Więcej niŝ 300 pracujących na 1000 ludności było jeszcze tylko w powiatach kępińskim, rawickim i w Koninie. 43 Wartości te wydają się wyraźnie mniejsze niŝ analizowane wcześniej w przekroju województw. RóŜnica spowodowana jest tym, Ŝe w publikacjach opisujących powiaty i gminy Wielkopolski w liczbie pracujących nie uwzględniono pracujących w podmiotach gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób. 64

61 Tabela Zmienne opisujące rynek pracy w powiatach województwa wielkopolskiego w latach 2000 i 2003 Powiaty Pracujący na 1000 ludności Stopa bezrobocia rejestrowanego Bezrobotni zarejestrowani na 1 ofertę pracy w ciągu miesiąca Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w zł Chodzieski 274,63 237,59 20,5 24, , ,39 czarnk.-trzcian. 293,16 223,43 19,1 27, , ,77 Gnieźnieński 248,05 215,67 17,6 24, , ,16 Gostyński 321,15 273,29 15,4 20, , ,82 Grodziski 317,37 285,52 10,8 13, , ,00 jarociński 293,98 226,45 19,5 26, , ,31 Kaliski 399,43 291,39 13,2 17, , ,35 Kępiński 368,47 311,60 10,6 13, , ,28 Kolski 352,48 251,09 19,9 26, , ,66 Koniński 342,66 234,34 20,3 27, , ,37 Kościański 278,32 231,03 10,6 17, , ,10 Krotoszyński 310,39 259,38 17,7 22, , ,73 Leszczyński 335,16 254,44 10,8 16, , ,31 międzychodzki 293,19 242,50 15,2 22, , ,23 nowotomyski 311,16 261,04 10,8 15, , ,45 Obornicki 258,61 225,46 14,4 22, , ,00 Ostrowski 301,52 241,00 17,0 22, , ,56 ostrzeszowski 383,59 287,03 12,2 16, , ,05 Pilski 301,21 261,18 14,1 20, , ,87 Pleszewski 330,08 249,62 20,7 24, , ,55 Poznański 289,22 275,59 5,0 10, , ,15 Rawicki 360,15 315,85 11,1 14, , ,68 Słupecki 320,82 234,95 20,3 26, , ,96 Szamotulski 299,13 251,87 9,8 16, , ,87 Średzki 268,07 236,72 13,6 21, , ,50 Śremski 327,87 243,61 9,4 17, , ,64 turecki 387,81 288,98 18,1 22, , ,69 Wągrowiecki 235,33 199,57 22,6 27, , ,52 Wolsztyński 327,80 292,69 11,6 14, , ,96 Wrzesiński 276,56 229,59 14,4 22, , ,19 Złotowski 244,66 210,81 25,6 28, , ,37 Kalisz 324,74 291,05 13,9 16, , ,35 Konin 347,64 306,77 16,5 19, , ,38 Leszno 344,32 291,55 10,0 14, , ,92 Poznań 392,05 376,16 3,5 7, , ,24 min 235,33 199,57 3,50 7,10 44,15 21, , ,28 max 399,43 376,16 25,60 28,80 594,89 442, , ,37 Źródło: Obliczenia własne na podstawie: WaŜniejsze dane o powiatach i gminach województwa wielkopolskiego 2001 oraz Województwo wielkopolskie, podregiony, powiaty, gminy

62 Zdecydowanie zróŝnicowana jest, w przekroju powiatów, stopa bezrobocia. NajniŜsza stopa bezrobocia w obu analizowanych latach wystąpiła w Poznaniu, przyjęła ona odpowiednio wartość 3,5% i 7,1%. W roku 2000 stopę bezrobocia poniŝej 11% obserwujemy jeszcze w powiatach: poznańskim, śremskim i szamotulskim oraz w Lesznie i powiatach: leszczyńskim, kościańskim, kępińskim i nowotomyskim. W roku 2003 stopa bezrobocia we wszystkich powiatach wyraźnie wzrosła. Poza wspomnianym juŝ Poznaniem niską stopę bezrobocia zanotowano jeszcze w powiecie poznańskim (10,0%), kępińskim (13,0%) i grodziskim (13,2%). W obu analizowanych latach najgorsza sytuacja była w powiecie złotowskim, stopa bezrobocia zbliŝyła się tam w roku 2003 do 30% osiągając 28,8%. Wysoka stopa bezrobocia była teŝ w ostatnim analizowanym roku w powiatach: konińskim (27,5%), wągrowieckim (27,3%), czarnkowsko-trzecianeckim (27,2%), słupeckim (26,8%), kolskim (26,5%) oraz jarocińskim (26,1%). Na rysunku 1.6 i 1.7 zaznaczono powiaty o najwyŝszej i najniŝszej stopie bezrobocia w województwie wielkopolskim. MoŜna zauwaŝyć, Ŝe najniŝsze bezrobocie obserwujemy w części centralnej, zachodniej i południowej województwa, natomiast bezrobocie najwyŝsze w części północnej i wschodniej. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych na 1 ofertę pracy oraz przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto charakteryzują się duŝym zróŝnicowaniem. Najmniej osób na 1 ofertę było w roku 2000 w Poznaniu i w powiecie kępińskim. Sytuacja w pozostałych miastach na prawach powiatu teŝ była dobra. Najwięcej bezrobotnych na 1 ofertę pracy przypadało w roku 2000 w powiatach jarocińskim, kaliskim, chodzieskim i pleszewskim, a w roku 2003 w powiatach obornickim i konińskim. RóŜnica pomiędzy najniŝszym i najwyŝszym wynagrodzeniem brutto między powiatami jest bardzo duŝa, wynosi ok zł. W roku 2003 najwyŝsze wynagrodzenie zanotowano w powiecie konińskim (prawie 2500zł.) oraz w Poznaniu (2481,24 zł). Przeciętne wynagrodzenie przekraczające 2000 zł wystąpiło jeszcze w powiatach kolskim, leszczyńskim, poznańskim, szamotulskim, tureckim oraz w Kaliszu i Koninie. NajniŜsze przeciętne wynagrodzenie 1424,28 zł otrzymywali pracownicy w powiecie kępińskim. Nieco tylko wyŝsze wynagrodzenie było w powiecie rawickim. 66

63 Rysunek 1.6. Powiaty województwa wielkopolskiego o najniŝszej i najwyŝszej stopie bezrobocia w roku 2000 Legenda: stopa bezrobocia poniŝej 11,0% stopa bezrobocia powyŝej 20,0% 67

64 Rysunek 1.7. Powiaty województwa wielkopolskiego o najniŝszej i najwyŝszej stopie bezrobocia w roku 2003 Legenda: stopa bezrobocia poniŝej 16,0% stopa bezrobocia powyŝej 25,0% 68

65 Aktualnie prześledzimy strukturę pracujących w powiatach według grup sekcji PKD w latach 2000 i Dane liczbowe do takiej analizy zawiera tabela Z załączonej tabeli wynika, Ŝe najbardziej stałą strukturę pracujących obserwujemy w Poznaniu i pozostałych miastach na prawach powiatu. Udział pracujących w rolnictwie, łowiectwie i leśnictwie oraz rybołówstwie i rybactwie w tych miastach jest niewielki i ma tendencję spadkową. Udział pracujących w przemyśle i budownictwie jest stosunkowo duŝy z tendencją do spadku. Jedynie w Lesznie nastąpił tu wzrost udziału o prawie 5 %. We wszystkich miastach rośnie znaczenie usług nierynkowych (ok. 25 % pracujących znajduje zatrudnienie w tej sekcji), w Poznaniu szczególnie duŝy, z tendencją do wzrostu jest udział pracujących w usługach rynkowych. Prześledzimy obecnie strukturę pracujących w wymienionych grupach sekcji w powiatach o wysokiej stopie bezrobocia. W tych powiatach: złotowskim, wągrowieckim, konińskim i pozostałych wymienionych wcześniej obserwujemy szczególnie duŝy udział pracujących w sekcjach tworzących grupy pierwszą i drugą. Strukturę pracujących w wybranych czterech powiatach w latach 2000 i 2003 przedstawiono na rysunku 1.8. W powiatach, których strukturę pracujących przedstawiono na rycinie widać wyraźnie duŝy udział pracujących w dwóch pierwszych grupach sekcji. Dla porównania, na rysunku 1.9 przedstawiono strukturę pracujących w miastach na prawach powiatu, w których stopa bezrobocia jest zdecydowanie mniejsza. W tym przypadku obserwujemy wyraźnie większy udział pracujących w usługach, tak rynkowych jak i nierynkowych. MoŜna więc wysnuć wniosek, Ŝe rolnictwo i przemysł są sekcjami, z których w głównej mierze pochodzą osoby bezrobotne. 69

66 Tabela Struktura pracujących w powiatach województwa wielkopolskiego w latach 2000 i 2003 według grup sekcji PKD (w %) Powiaty Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo; rybołówstwo i rybactwo Przemysł i budownictwo 70 Usługi rynkowe Usługi nierynkowe chodzieski 29,03 19,16 42,50 50,43 13,35 12,71 15,12 17,70 czarnk.- trzcian. 40,44 26,92 31,55 36,59 13,20 16,18 14,80 20,32 gnieźnieński 34,62 24,73 30,31 29,24 18,74 24,58 16,32 21,45 gostyński 49,20 37,93 26,90 32,84 10,41 14,15 13,49 15,08 grodziski 53,51 38,69 27,51 37,82 9,19 11,87 9,78 11,62 jarociński 43,50 32,39 29,11 32,50 14,75 17,72 12,64 17,40 Kaliski 77,31 68,71 10,34 15,14 5,37 5,91 6,98 10,24 Kępiński 41,93 29,78 35,05 44,06 11,03 11,14 12,00 15,02 Kolski 60,29 49,95 18,61 22,74 9,56 11,79 11,54 15,51 Koniński 69,65 54,85 17,55 25,03 5,39 8,14 7,41 11,98 kościański 43,52 35,48 25,59 25,54 15,13 19,54 15,76 19,43 krotoszyński 47,45 38,41 28,64 32,42 11,11 12,83 12,80 16,34 leszczyński 59,60 46,07 18,28 34,27 10,88 9,27 11,24 10,39 międzychodzki 35,60 24,37 36,62 41,23 11,95 16,44 15,84 17,96 nowotomyski 36,51 24,50 36,22 44,15 14,86 16,41 12,41 14,95 obornicki 31,13 24,08 38,39 42,19 13,74 15,34 16,73 18,38 ostrowski 38,66 27,08 29,20 33,83 17,76 21,11 14,38 17,98 ostrzeszowski 57,52 42,45 23,71 33,69 7,43 8,64 11,35 15,22 Pilski 21,26 16,21 35,90 37,72 23,50 25,55 19,35 20,52 pleszewski 56,62 45,94 17,30 22,02 11,82 13,05 14,27 18,99 poznański 21,57 12,48 41,96 45,53 26,36 32,42 10,11 9,56 Rawicki 42,83 31,09 31,42 38,44 11,61 14,16 14,14 16,32 Słupecki 62,09 48,75 15,17 20,61 8,23 11,21 14,51 19,43 szamotulski 36,35 24,06 35,89 40,73 11,99 16,57 15,77 18,64 Średzki 38,97 31,28 32,47 35,06 14,08 16,65 14,48 17,01 Śremski 36,32 26,29 33,48 35,45 14,95 18,14 15,26 20,11 turecki 50,63 34,85 30,74 38,33 7,84 11,79 10,79 15,03 wągrowiecki 48,75 40,27 22,09 26,71 12,13 13,51 17,03 19,52 wolsztyński 46,71 33,98 26,98 35,05 13,24 15,62 13,07 15,35 wrzesiński 36,65 26,98 35,05 39,03 14,52 17,66 13,78 16,33 złotowski 43,54 34,79 26,13 27,40 14,65 16,88 15,67 20,92 Kalisz 3,81 3,60 44,41 42,04 29,39 30,25 22,39 24,11 Konin 3,98 1,30 41,97 39,23 30,10 34,09 23,95 25,38 Leszno 3,38 1,58 35,76 40,25 38,57 34,58 22,28 23,59 Poznań 0,95 0,85 30,63 29,52 43,87 44,03 24,55 25,60 Źródło: Obliczenia własne na podstawie: WaŜniejsze dane o powiatach i gminach województwa wielkopolskiego 2001 oraz Województwo wielkopolskie, podregiony, powiaty, gminy 2004

67 Podobna sytuacja, jak w czterech powiatach zaprezentowanych na rysunku 1.8, a cechujących się wysoką stopą bezrobocia, występuje w powiecie słupeckim czy jarocińskim. Łączny udział pracujących w rolnictwie oraz przemyśle i budownictwie wynosił w powiecie słupeckim w roku 2000 ponad 77%, w roku 2003 niecałe 70%. W powiecie jarocińskim było to odpowiednio 72,6% i ok.65%. Rysunek 1.8. Struktura pracujących w wybranych powiatach Wielkopolski wg grup sekcji PKD w roku 2000 i r. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% złotowski wągrowiecki koniński czarnk.- trzcian. Usługi nierynkowe Usługi rynkowe Przemysł i budownictwo Rolnictwo 2003 r. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% złotowski wągrowiecki koniński czarnk.- trzcian. Usługi nierynkowe Usługi rynkowe Przemysł i budownictwo Rolnictwo Źródło: Dane z tabeli Warto równieŝ zauwaŝyć, Ŝe udział pracujących w rolnictwie, łowiectwie i leśnictwie oraz rybołówstwie i rybactwie spadł w roku 2003 w porównaniu z 2000 we wszystkich powiatach. Podobnie teŝ prawie we wszystkich powiatach (z wyjątkiem powiatów leszczyńskiego i poznańskiego) wzrósł udział pracujących w usługach nierynkowych, do których zalicza się sekcje: Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, Edukacja oraz Ochrona zdrowia i opieka społeczna. 71

68 Bardziej szczegółowy obraz struktury pracujących, z uwzględnieniem nie grup sekcji lecz sekcji, byłby prawdopodobnie bardziej korzystny, jednak źródła, którymi dysponowaliśmy, pozwoliły na taki stopień szczegółowości analizy. Rysunek 1.9. Struktura pracujących w miastach na prawach powiatu w Wielkopolsce wg grup sekcji PKD w roku 2000 i r. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Poznań Leszno Kalisz Konin Usługi nierynkowe Usługi rynkowe Przemysł i budownictwo Rolnictwo 2003 r. 100% 80% Usługi nierynkowe 60% 40% 20% 0% Poznań Leszno Kalisz Konin Usługi rynkowe Przemysł i budownictwo Rolnictwo Źródło: Dane z tabeli W tabeli 1.27 przedstawione zostały jeszcze dwie charakterystyki rynku pracy dla województwa wielkopolskiego w przekroju powiatów: współczynnik aktywności zawodowej liczony jako udział aktywnych zawodowo w liczbie ludności w wieku 15 lat i więcej ogółem oraz wskaźnik zatrudnienia, który jest stosunkiem liczby pracujących ogółem do ogólnej liczby ludności w wieku 15 lat i więcej 44. Oba te mierniki oszacowane są w oparciu o wyniki Badania Ekonomicznego Ludności (BAEL) oraz na podstawie wyników Narodowego Spisu Powszechnego 2002, stąd teŝ dotyczą roku spisowego. 44 Por. Biuletyn Statystyczny województwa wielkopolskiego, IV kwartał 2004, wyd. Urząd Statystyczny w Poznaniu. 72

69 Tabela Charakterystyki rynku pracy województwa wielkopolskiego w przekroju powiatowym na podstawie róŝnych źródeł informacji, 2002r. Wyszczególnienie Estymacja na podstawie BAEL Współczynnik aktywności ekonomicznej Wskaźnik zatrudnienia Współczynnik aktywności ekonomicznej Wyniki NSP 2002 Wskaźnik zatrudnienia Polska 55,4 44,4 55,5 43,7 województwo wielkopolskie 58,6 46,5 56,9 46,3 chodzieski 55,1 42,7 55,2 42,6 czarnkowsko-trzcianecki 55,8 42,8 56,0 42,6 gnieźnieński 54,8 42,0 54,8 41,9 gostyński 57,4 48,3 57,7 48,1 grodziski 58,7 51,8 58,9 51,7 jarociński 55,6 43,7 55,9 43,4 kaliski 59,8 51,6 60,4 51,3 kępiński 59,0 50,6 59,3 50,3 kolski 54,5 42,3 54,8 42,0 koniński 56,4 45,1 57,0 44,7 kościański 55,9 47,0 56,1 46,8 krotoszyński 56,8 45,6 56,8 45,4 leszczyński 57,6 49,8 58,1 49,5 międzychodzki 55,6 44,0 55,8 43,8 nowotomyski 57,3 48,5 57,6 48,5 obornicki 57,1 44,6 57,3 44,4 ostrowski 52,9 38,1 56,4 44,1 ostrzeszowski 59,1 49,7 59,4 49,5 pilski 56,4 44,5 56,5 44,5 pleszewski 58,0 46,1 58,4 45,7 poznański 59,8 50,3 59,2 50,2 rawicki 56,3 48,2 56,4 48,1 słupecki 56,1 44,6 56,5 44,4 szamotulski 57,4 47,8 57,6 47,6 średzki 57,8 47,8 58,1 47,6 śremski 59,5 50,3 59,6 50,2 turecki 58,7 48,5 58,8 48,3 wągrowiecki 55,4 42,6 55,7 42,3 wolsztyński 58,7 51,5 59,0 51,2 wrzesiński 56,1 44,2 56,3 44,0 złotowski 54,5 40,2 54,7 39,9 m. Kalisz 55,6 42,7 55,3 42,8 m. Konin 57,6 44,0 57,3 44,1 m. Leszno 57,5 46,9 57,2 47,0 m. Poznań 58,5 51,3 56,0 47,8 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Biuletyn statystyczny województwa wielkopolskiego (grudzień 2002, grudzień 2003), Urząd Statystyczny w Poznaniu, Estymacja danych z badania aktywności ekonomicznej ludności na poziomie powiatów dla lat , red. C. Bracha, GUS, Warszawa, 2003, Raport z wyników spisów powszechnych 2002, Województwo wielkopolskie, Urząd Statystyczny w Poznaniu, Poznań

70 Przedstawione w tabeli 1.27 mierniki wskazują na wyraźnie większą aktywność ekonomiczną ludności województwa wielkopolskiego w stosunku do Polski. Współczynnik aktywności ekonomicznej osiągnął w roku 2002 dla Wielkopolski ogółem prawie 59 %. NajwyŜszy, ponad 59 % jest w powiatach poznańskim, śremskim, kaliskim i ostrzeszowskim. Według obliczeń dokonanych na podstawie NSP 2002 wartość tego współczynnika jest nieco niŝsza, za to jego wartość maksymalna przekracza w woj. kaliskim 60 %. Wskaźnik zatrudnienia obliczony na podstawie obu źródeł jest zbliŝony. Wartość tego wskaźnika przekroczyła 50 % w powiatach grodziskim, kaliskim, kępińskim, poznańskim, śremskim i wolsztyńskim. Powiaty o wysokich wartościach omawianych mierników charakteryzują się stosunkowo niską stopą bezrobocia, która omawialiśmy wcześniej Bezrobocie w województwie wielkopolskim Z poprzednich rozwaŝań wynika, Ŝe jakkolwiek bezrobocie w Wielkopolsce w porównaniu z innymi województwami nie jest najwyŝsze, to jednak stopa bezrobocia w roku 2003 w stosunku do roku 2000 znacznie wzrosła. ZróŜnicowane są teŝ rozmiary tego zjawiska w przekroju powiatów. Za szczególnie uciąŝliwe uwaŝa się bezrobocie długotrwałe (czas pozostawania na bezrobociu ponad 12 miesięcy), bezrobocie wśród ludzi młodych (w wieku poniŝej 25 lat), czy teŝ bezrobocie osób bez staŝu pracy lub o staŝu do 1 roku). Dodatkowym, niekorzystnym zjawiskiem jest wzrost bezrobocia wśród ludzi z wykształceniem wyŝszym. Prześledzimy obecnie jak kształtuje się udział wymienionych kategorii bezrobotnych w powiatach w województwie wielkopolskim. Odpowiednie informacje liczbowe zawiera tabela

71 Tabela Udział % wybranych kategorii bezrobotnych w ogólnej liczbie bezrobotnych w powiatach Wielkopolski w latach 2000 i 2003 Powiaty Udział % bezrobotnych do 25 Ŝycia roku w ogólnej liczbie bezrobotnych Udział % długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie bezrobotnych Udział % bezrobotn. bez staŝu lub ze staŝem do 1 roku w ogólnej liczbie bezrobotnych Udział % bezrobotn. z wykształceniem wyŝszym w ogólnej liczbie bezrobotnych chodzieski 29,40 26,68 41,31 52,62 22,29 20,53 1,66 2,32 czarnk.- trzcian. 31,63 26,56 38,16 51,49 27,90 24,90 1,53 2,23 gnieźnieński 32,58 29,51 36,90 53,26 32,85 50,84 1,76 2,76 gostyński 37,82 33,28 42,30 46,53 28,20 24,90 1,63 2,68 grodziski 42,87 39,54 35,49 44,57 37,02 32,38 0,85 1,42 jarociński 35,68 32,43 46,49 52,32 97,80 43,59 1,85 2,52 kaliski 41,61 36,20 47,31 58,17 55,21 47,91 1,10 2,83 kępiński 39,87 33,78 37,12 50,79 42,51 32,29 1,69 2,37 kolski 35,47 30,99 54,30 58,74 40,36 40,80 1,34 3,04 koniński 39,57 34,08 50,34 55,13 43,77 42,54 1,03 2,14 kościański 38,69 32,25 26,47 44,19 31,97 25,37 2,13 3,20 krotoszyński 36,83 29,63 46,67 54,42 31,32 26,50 1,57 2,31 leszczyński 39,44 34,79 33,19 44,78 29,47 23,31 1,58 2,44 międzychodzki 35,27 27,12 36,04 52,33 31,29 32,72 1,33 1,94 nowotomyski 38,58 34,79 33,59 47,81 40,06 41,37 1,20 2,08 obornicki 35,38 29,81 39,15 48,19 74,88 50,58 1,41 1,81 ostrowski 34,90 29,09 46,24 52,60 34,11 31,18 2,03 3,75 ostrzeszowski 37,25 33,27 42,84 47,10 33,56 31,22 1,32 3,02 pilski 30,45 26,20 47,37 45,10 34,06 27,50 2,01 3,55 pleszewski 36,39 31,38 54,88 55,06 32,36 33,81 1,30 2,69 poznański 33,16 28,90 22,71 45,24 34,20 32,56 2,79 4,27 rawicki 39,54 33,47 40,19 45,32 33,90 26,49 2,31 3,00 słupecki 34,91 33,06 51,68 54,73 43,01 48,24 1,27 2,43 szamotulski 39,25 32,07 31,66 45,01 34,02 34,06 1,46 2,34 średzki 39,09 30,99 41,12 43,34 37,30 37,50 1,41 2,39 śremski 40,09 35,25 35,38 50,96 36,28 33,37 1,72 2,57 turecki 36,89 32,97 53,06 48,72 38,78 28,45 1,82 3,84 wągrowiecki 32,29 29,87 39,95 52,90 32,51 28,66 1,51 1,87 wolsztyński 38,76 33,82 33,40 45,34 40,46 33,64 1,52 1,87 wrzesiński 36,64 31,12 39,99 50,09 38,71 44,19 1,66 2,72 złotowski 26,74 26,47 39,53 48,59 28,17 28,40 1,15 1,92 Kalisz 30,36 22,41 38,29 50,19 46,72 36,25 3,02 5,72 Konin 33,54 25,70 46,34 50,05 38,40 35,57 2,26 5,10 Leszno 33,60 25,76 33,19 46,80 29,87 23,93 3,73 5,28 Poznań 29,23 21,52 23,66 43,92 37,78 36,35 8,25 10,11 Źródło: Obliczenia własne na podstawie: WaŜniejsze dane o powiatach i gminach województwa wielkopolskiego 2001 oraz Województwo wielkopolskie, podregiony, powiaty, gminy

72 Dane zawarte w tabeli 1.28 pozwalają na wyciągnięcie kilku wniosków. Przede wszystkim obserwujemy, podobnie jak w przypadku Polski, spadek bezrobocia ludzi młodych. Udział tej kategorii bezrobotnych wśród ogółu bezrobotnych wahał się w roku 2000 od 26,74% w powiecie złotowskim do 42,87% w powiecie grodziskim. Ponad 40-procentowy udział osób młodych wśród bezrobotnych odnotowano w roku 2000 jeszcze w powiatach kaliskim i śremskim. Stosunkowo niski, bo mniejszy od 30% udział był tylko w powiecie chodzieskim i w Poznaniu. W 2003 roku omawiana kategoria bezrobotnych była najmniej liczna w Poznaniu (udział wyniósł 21,52%) i w Lesznie, a takŝe w pozostałych miastach na prawach powiatu. Natomiast najliczniejsza, z udziałem 39,54%, nadal w powiecie grodziskim a następnie, równieŝ bez zmian, w powiatach kaliskim i śremskim. Niestety, równieŝ podobnie jak w kraju, rośnie udział długotrwale bezrobotnych. Jeszcze w roku 2000 w powiecie poznańskim i w Poznaniu udział tej grupy bezrobotnych był niŝszy od 25%. W roku 2003 najniŝszy udział 43,34% zanotowano w powiecie średzkim, a najwyŝszy w skali województwa 58,74% w powiecie kolskim. Niewiele niŝszy udział, bo 58,17% wystąpił w powiecie kaliskim. W przypadku kolejnej kategorii bezrobotnych, osoby bez staŝu pracy lub ze staŝem do 1 roku, nie ma jednego kierunku zmian, chociaŝ w większej liczbie powiatów udział ten maleje. NajniŜszy udział wynosił ok. 22% w roku 2000 (pow. Chodzieski) i ok. 20% w roku 2003 (równieŝ w powiecie chodzieskim). Mało prawdopodobnie wygląda najwyŝszy udział zanotowany w roku 2000 w powiecie jarocińskim 97,8%, tak jednak wynika z publikowanych danych. Maksymalny udział tej grupy bezrobotnych w roku 2003 to niewiele ponad 50% w powiecie obornickim. Obserwujemy teŝ systematyczny wzrost udziału w ogólnej liczbie bezrobotnych osób z wykształceniem wyŝszym. Jakkolwiek udział ten jest jeszcze ciągle stosunkowo nieduŝy, to jednak wyraźny jest jego wzrost. NajniŜszy udział w obu latach wystąpił w powiecie grodziskim (0,85% w roku 2000 i 1,42% w roku 2003). Stosunkowo wysoki udział tej kategorii bezrobotnych, zwłaszcza w roku 2003, zanotowano w Poznaniu, a w dalszej kolejności w miastach na prawach powiatu i powiecie poznańskim. Związane jest to prawdopodobnie z liczniejszą grupą osób z wykształceniem wyŝszym pracujących lub poszukujących pracy w tych ośrodkach. 76

73 Klasyfikacja powiatów wg sytuacji na rynku pracy z wykorzystaniem miary syntetycznej Sytuację na rynku pracy w regionie opisuje, jak wynika z poprzednich rozwaŝań, szereg zmiennych. Trudno jest ocenić ją jako lepszą czy gorszą, gdyŝ niektóre ze zmiennych pozwalają na ocenę pozytywną, inne na negatywną. W takim przypadku moŝna posłuŝyć się miernikiem syntetycznym, który uwzględni wszystkie cechy diagnostyczne równocześnie. Dane źródłowe wykorzystane w analizie pochodzą, jak to juŝ wcześniej zaznaczono z publikacji Urzędu Statystycznego w Poznaniu: WaŜniejsze dane o powiatach i gminach województwa wielkopolskiego z lat 2001 i 2004 oraz Rynek pracy w województwie wielkopolskim w tychŝe latach. Pierwszym krokiem w analizie jest wybór zmiennych diagnostycznych. Do opisu rynku pracy w powiatach wzięliśmy pod uwagę zmienne diagnostyczne moŝliwe do uzyskania w oparciu o wskazane publikacje, a omówione juŝ wcześniej. Są to: liczba pracujących na 1000 ludności X 1, udział % pracujących w usługach rynkowych w liczbie pracujących ogółem X 2, udział % pracujących w sektorze prywatnym w liczbie pracujących ogółem X 3, przeciętne zatrudnienie na 1000 ludności X 4, przeciętne miesięczne wynagrodzenie- X 5, stopa bezrobocia rejestrowanego w % - X 6, bezrobotni na 1000 ludności w wieku produkcyjnym X 7, udział % bezrobotnych do 25 roku Ŝycia w ogólnej liczbie bezrobotnych X 8, udział % długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie bezrobotnych X 9, udział % bezrobotnych bez staŝu lub ze staŝem do 1 roku w ogólnej liczbie bezrobotnych X 10, udział % bezrobotnych z wykształceniem wyŝszym w ogólnej liczbie bezrobotnych X 11. Wstępnie przyjęty zestaw liczył 11 zmiennych diagnostycznych. Wyspecyfikowany wstępnie zbiór zmiennych diagnostycznych został poddany analizie celem ewentualnej redukcji. W tym celu wykorzystano metodę proponowaną przez A. Malinę i A. Zeliasia 45. W wyniku zastosowania tej procedury zdecydowano się na usunięcie ze zbioru wyjściowego czterech zmiennych: pierwszej, drugiej, czwartej i siódmej. 45 Por. O budowie taksonomicznej miary jakości Ŝycia, w: Klasyfikacja i analiza danych. Teoria i zastosowania., zeszyt 4, Wyd. AE Wrocław, 1997, s

74 Ostatecznie w zbiorze zostawiono siedem zmiennych. Były to: udział % pracujących w sektorze prywatnym w liczbie pracujących ogółem X 3, przeciętne miesięczne wynagrodzenie- X 5, stopa bezrobocia rejestrowanego w % - X 6, udział % bezrobotnych do 25 roku Ŝycia w ogólnej liczbie bezrobotnych X 8, udział % długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie bezrobotnych X 9, udział % bezrobotnych bez staŝu lub ze staŝem do 1 roku w ogólnej liczbie bezrobotnych X 10, udział % bezrobotnych z wykształceniem wyŝszym w ogólnej liczbie bezrobotnych X 11. W dalszym ciągu, zgodnie z procedurą budowy zmiennej syntetycznej ustalono, które z wybranych zmiennych naleŝą do grupy stymulant 46, a które do destymulant i przeprowadzono ich normalizację metodą unitaryzacji zerowanej 47. W odniesieniu do stymulant (zmienne trzecia i piąta) proces normalizacji przebiegał następująco: z tj = x max tj min{ xtj } { x } min{ x } tj tj Przekształcenie dla destymulant (pozostałe zmienne) odbywał się według wzoru: z tj = max { xtj } xtj { x } min{ x } max tj tj Po dokonaniu normalizacji zmiennych diagnostycznych przeprowadzono ich agregację. Najczęściej przy tym jako funkcję agregującą przyjmuje się funkcję addytywną w postaci: sumy wartości znormalizowanych zmiennych diagnostycznych: S t k = w z j =1 j tj lub 46 Stymulanty to zmienne, których wyŝsza wartość oznacza sytuacje bardziej korzystną, odwrotnie jest w przypadku destymulant. 47 Por. K. Kukuła, Ponownie o problemie wartościowania nominant, Zeszyty Naukowe AE Kraków 1997, seria Ekonomika. 78

75 średniej arytmetycznej znormalizowanych wartości zmiennych diagnostycznych: S t 1 k = wj ztj k j =1 j gdzie: w - wagi poszczególnych zmiennych diagnostycznych ( j = 1,2,..., k), S - zmienna syntetyczna w obiekcie,t ( t = 1,2,..., n). t W praktyce częściej stosowaną funkcją agregującą jest średnia arytmetyczna, z reguły teŝ przyjmuje się system wag jednostkowych, traktujących zmienne równoprawnie 48. Stąd zmienna syntetyczna najczęściej jest obliczana według relacji: W opracowaniu przyjęliśmy to ostatnie podejście. S 1 k =. k t z tj j= 1 Ostatnim krokiem w analizie jest klasyfikacja obiektów (powiatów). Zastosowano w tym celu następującą metodę, cechującą się duŝą prostotą analityczną obliczamy średnią arytmetyczną i odchylenie standardowe zmiennych syntetycznych; Otrzymujemy: S i σ s. - zbiór badanych obiektów dzielimy na cztery grupy typologiczne o wartościach zmiennej grupa 1 syntetycznej S t S + σ s grupa 2 S + σ s > S t S grupa 3 S > S t S grupa 4 S t < S σ Wartości wyliczonej miary syntetycznej dla poszczególnych powiatów w latach 2000 i 2003 zawarte są w tabeli 1.29 natomiast wyniki klasyfikacji zawiera tabela σ s s 48 Por. E. Nowak, Metody taksonomiczne w klasyfikacji obiektów społeczno gospodarczych, PWE, Warszawa 1990, s Por. E. Nowak, Metody taksonomiczne w klasyfikacji, op. cit., s

76 Tabela Wartości miary syntetycznej charakteryzującej rynek pracy w powiatach województwa wielkopolskiego w latach 2000 i 2003 Powiat Wartość miernika syntetycznego chodzieski 0,6147 0,5722 czarnkowsko-trzcianecki 0,6192 0,5716 gnieźnieński 0,6018 0,4085 gostyński 0,5958 0,6453 grodziski 0,6060 0,6362 jarociński 0,3821 0,3991 kaliski 0,5280 0,4183 kępiński 0,5419 0,5515 kolski 0,5481 0,4483 koniński 0,5606 0,4667 kościański 0,6444 0,6425 krotoszyński 0,5263 0,5346 leszczyński 0,6537 0,7148 międzychodzki 0,6138 0,5458 nowotomyski 0,6266 0,5637 obornicki 0,5522 0,5267 ostrowski 0,5381 0,5071 ostrzeszowski 0,6170 0,6139 pilski 0,5959 0,6573 pleszewski 0,4835 0,4572 poznański 0,8025 0,7391 rawicki 0,5522 0,6323 słupecki 0,5122 0,3856 szamotulski 0,6727 0,6446 średzki 0,5925 0,6254 śremski 0,6354 0,5373 turecki 0,5091 0,5446 wągrowiecki 0,5647 0,5194 wolsztyński 0,6031 0,6141 wrzesiński 0,5660 0,4608 złotowski 0,6056 0,5471 Kalisz 0,5866 0,5738 Konin 0,5335 0,5333 Leszno 0,6171 0,6379 Poznań 0,6974 0,6817 Źródło: Obliczenia własne na podstawie: WaŜniejsze dane o powiatach i gminach województwa wielkopolskiego 2001 oraz Województwo wielkopolskie, podregiony, powiaty, gminy

77 Tabela Klasyfikacja powiatów województwa wielkopolskiego według wartości miernika syntetycznego w latach 2000 i poznański 0,8025 poznański 0,7391 Poznań 0,6974 leszczyński 0,7148 szamotulski 0,6727 Poznań 0,6817 leszczyński 0,6537 pilski 0,6573 kościański 0,6444 gostyński 0,6453 śremski 0,6354 szamotulski 0,6446 nowotomyski 0,6266 kościański 0,6425 czarnkowsko-trzcianecki 0,6192 Leszno 0,6379 Leszno 0,6171 grodziski 0,6362 ostrzeszowski 0,6170 rawicki 0,6323 chodzieski 0,6147 średzki 0,6254 międzychodzki 0,6138 wolsztyński 0,6141 grodziski 0,6060 ostrzeszowski 0,6139 złotowski 0,6056 Kalisz 0,5738 wolsztyński 0,6031 chodzieski 0,5722 gnieźnieński 0,6018 czarnkowsko-trzcianecki 0,5716 pilski 0,5959 nowotomyski 0,5637 gostyński 0,5958 kępiński 0,5515 średzki 0,5925 złotowski 0,5471 Kalisz 0,5866 międzychodzki 0,5458 wrzesiński 0,5660 turecki 0,5446 wągrowiecki 0,5647 śremski 0,5373 koniński 0,5606 krotoszyński 0,5346 obornicki 0,5522 Konin 0,5333 rawicki 0,5522 obornicki 0,5267 kolski 0,5481 wągrowiecki 0,5194 kępiński 0,5419 ostrowski 0,5071 ostrowski 0,5381 koniński 0,4667 Konin 0,5335 wrzesiński 0,4608 kaliski 0,5280 pleszewski 0,4572 krotoszyński 0,5263 kolski 0,4483 słupecki 0,5122 kaliski 0,4183 turecki 0,5091 gnieźnieński 0,4085 pleszewski 0,4835 jarociński 0,3991 jarociński 0,3821 słupecki 0,3856 średnia 0,5857 średnia 0,5588 odchylenie standardowe 0,0692 odchylenie standardowe 0,0892 współczynnik zmienności (%) 11,82 współczynnik zmienności (%) 15,96 Źródło: Obliczenia własne na podstawie: WaŜniejsze dane o powiatach i gminach województwa wielkopolskiego 2001 oraz Województwo wielkopolskie, podregiony, powiaty, gminy

78 Uzyskane wyniki wskazują, Ŝe najkorzystniejsza sytuacja występuje na rynku pracy w Poznaniu, powiecie poznańskim i powiecie leszczyńskim. Nie jest teŝ najgorzej w powiecie szamotulskim, jakkolwiek w roku 2003 przesunął się on wyraźnie do grupy drugiej. W roku 2003 zdecydowanie zwiększyła się liczba powiatów tworzących grupę czwartą, o najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy. W grupie tej pozostały powiaty: jarociński, pleszewski i słupecki, doszły jednak nowe powiaty: koniński, wrzesiński, kolski, kaliski i gnieźnieński. Nieco zaskakująca jest stosunkowo wysoka pozycja powiatu złotowskiego, w którym w skali województwa występuje najwyŝsza stopa bezrobocia. Pozostaje jednak aktualny wniosek, Ŝe w powiatach połoŝonych na wschodzie Wielkopolski sytuacja na rynku pracy jest zdecydowanie najtrudniejsza, a w powiatach centralnych i zachodnich sytuacja nie jest najgorsza. Wyniki jednak kaŝdej klasyfikacji są zawsze dyskusyjne, gdyŝ uzyskane efekty zaleŝą od zmiennych diagnostycznych zastosowanych w badaniu. W naszym przypadku uwzględniliśmy takie zmienne, o których informacje były dostępne w publikowanych źródłach. Dla lepszej ilustracji uzyskanych wyników na rysunkach 1.10 i 1.11 zaznaczono powiaty o najkorzystniejszej i najmniej korzystnej sytuacji na rynku pracy w świetle uzyskanych wyników. 82

79 Rysunek Powiaty województwa wielkopolskiego o najkorzystniejszej i najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy w roku 2000 według syntetycznej miary rozwoju Legenda: sytuacja najkorzystniejsza sytuacja najtrudniejsza 83

80 Rysunek Powiaty województwa wielkopolskiego o najkorzystniejszej i najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy w roku 2003 według syntetycznej miary rozwoju Legenda: sytuacja najkorzystniejsza sytuacja najtrudniejsza 84

81 Podsumowanie Przeprowadzona analiza pozwala na wyciagnięcie szeregu wniosków. Województwo wielkopolskie ma korzystne połoŝenie geograficzne, co sprzyja rozwojowi gospodarczemu. Bardzo dobrze rozwinięte jest rolnictwo, osiągające wyniki lepsze od przeciętnych w kraju. W Zagłębiu Konińskim, w oparciu o złoŝa węgla brunatnego rozwinął się przemysł wydobywczy i energetyczny. DuŜe znaczenie w województwie ma przemysł elektromaszynowy, meblarski, drzewny i spoŝywczy. Infrastruktura techniczna, zwłaszcza gęstość i jakość sieci komunikacyjnej nie jest najlepsza, pod niektórymi względami, gorsza od przeciętnej krajowej. Nadzieję na zdecydowaną poprawę sytuacji budzi budowa autostrad. Pierwsze odcinki autostrady A-2, która ma biec od granicy polsko-niemieckiej do Warszawy i dalej na wschód juŝ zostały oddane do uŝytku, ale naleŝy stwierdzić, Ŝe jest to niewiele, jak na potrzeby całego województwa. PoniŜej średniej krajowej kształtuje się liczba łączy telefonicznych. Stan środowiska naturalnego w Wielkopolsce jest, według uwzględnionych mierników, na przeciętnym poziomie. Stan infrastruktury społecznej nie odbiega zasadniczo od przeciętnego poziomu w kraju. PoniŜej średniej krajowej kształtuje się liczba mieszkań w przeliczeniu na 1000 ludności, ale mieszkania są przeciętnie większe niŝ w większości województw. W Wielkopolsce jest jeszcze duŝo mieszkań starych, sprzed 1918 r., ale równocześnie duŝy, większy niŝ przeciętnie w Polsce odsetek mieszkań wybudowanych po roku Województwo wielkopolskie jest przeciętne pod względem charakterystyki demograficznej. Jednak wyŝsze natęŝenie płodności, przy niŝszym odsetku zgonów niemowląt sugeruje nieco większy potencjał demograficzny regionu w porównaniu z całym krajem. Natomiast przeciwnie w porównaniu do średnich krajowych, obserwujemy tutaj dodatni przyrost naturalny oraz dodatnie saldo migracji. Fakt ten moŝna interpretować w kategoriach atrakcyjności regionu. Porównanie struktury ludności Wielkopolski i całej Polski według poziomu wykształcenia wskazuje na niŝszy od przeciętnej krajowej poziom wykształcenia Wielkopolan. NiŜszy od ogólnokrajowego jest udział osób z wykształceniem wyŝszym oraz średnim i policealnym, przy wyŝszym od średniego udziale osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym oraz podstawowym. RóŜnice udziałów osób z wykształceniem wyŝszym i średnim są wyŝsze wśród młodzieŝy aniŝeli ludności dorosłej. Nie jest to korzystna charakterystyka jakości potencjału ekonomicznego ludności województwa wielkopolskiego. Aktywność gospodarcza w regionie, wyraŝona liczbą podmiotów gospodarczych na 1000 ludności stawia województwo powyŝej średniej krajowej. Udział firm przemysłowych 85

82 i budowlanych w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych jest w województwie nieco wyŝszy od przeciętnego udziału w kraju. Rozmieszczenie podmiotów gospodarczych w województwie nie jest równomierne. Zdecydowanie najwięcej podmiotów zlokalizowanych jest w miastach na prawach powiatu i w powiecie poznańskim. Wyraźnie mniej podmiotów na 1000 ludności zlokalizowanych jest w powiatach wschodnich i północnych. Wielkopolska uznawana jest za region atrakcyjny dla inwestorów zagranicznych, jakkolwiek większość inwestycji zlokalizowanych jest w Poznaniu i powiecie poznańskim. Stosunkowo dobrze rozwinięty jest w Wielkopolsce sektor małych przedsiębiorstw. W sektorze tym pracuje około 28 % ogółu pracujących w Wielkopolsce. Z liczby 500 największych przedsiębiorstw (wg Rzeczpospolitej) na terenie Wielkopolski zlokalizowane są 42. Zatrudnienie znajduje w nich około 16,5% przeciętnej rocznej liczby zatrudnionych. Region charakteryzuje wysoka aktywność zawodowa ludności, co znajduje wyraz w wyŝszych od przeciętnych wartościach współczynników aktywności ekonomicznej oraz zatrudnienia oraz niŝszej stopie bezrobocia. Stopa bezrobocia w przekroju powiatów jest mocno zróŝnicowana. NajniŜsza w porównywanych latach 2000 i 2003 była w Poznaniu. W roku 2000 równieŝ stosunkowo niską stopę bezrobocia miało Leszno oraz powiaty poznański, śremski, szamotulski, leszczyński, kościański kępiński i nowotomyski. NajwyŜsza stopa bezrobocia występuje w powiecie złotowskim, a takŝe w roku 2003 w powiatach: konińskim, wągrowieckim, czarnkowsko-trzcianeckim, słupeckim, kolskim oraz jarocińskim. MoŜna ogólnie stwierdzić, Ŝe wysoka stopa bezrobocia występuje w powiatach leŝących na wschodzie i północy Wielkopolski, natomiast relatywnie niska w centrum województwa i w powiatach zachodnich. W powiatach o wysokiej stopie bezrobocia daje się zauwaŝyć szczególnie duŝy udział pracujących w rolnictwie, przemyśle i budownictwie. Nasuwa się przypuszczenie, Ŝe te działy gospodarki generują w pierwszej kolejności bezrobocie. W powiatach grodziskim, kaliskim i śremskim odnotowano wysoki odsetek ludzi młodych wśród ogólnej liczby bezrobotnych. Rośnie w Wielkopolsce, podobnie jak w kraju, bezrobocie długotrwałe. Największy udział osób długotrwale bezrobotnych w ich ogólnej liczbie wystąpił w powiatach kolskim i kaliskim. Systematycznie rośnie udział bezrobotnych z wykształceniem wyŝszym w ogólnej liczbie bezrobotnych. Przeprowadzona klasyfikacja powiatów według sytuacji na rynku pracy z wykorzystaniem zmiennej syntetycznej pozwala na podtrzymanie opinii o szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy w powiatach leŝących na wschodzie i północy Wielkopolski. 86

83 Rozdział 2 MOBILNOŚĆ ZAWODOWA I PRZESTRZENNA WYBRANYCH GRUP SPOŁECZNYCH WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO 87

84 2.1. Rzeczywista mobilność zatrudnionych Szybko zmieniające się realia gospodarki rynkowej w znacznym stopniu uniemoŝliwiają podjęcie pracy i kontynuowanie jej przez cały okres aktywności zawodowej tylko i wyłącznie w jednej firmie. Zmieniająca się sytuacja gospodarcza, której przejawem są min. ewoluujące oczekiwania pracodawców oraz wysoki poziom konkurencji na rynku pracy to tylko niektóre spośród czynników wpływających na mobilność zawodową osób pracujących. Przystąpienie Polski do struktur Unii Europejskiej przyczyniło się, choć jeszcze w ograniczonym zakresie, do formalnej moŝliwości wyjazdu w poszukiwaniu pracy poza granicami naszego kraju. Ta forma mobilności przestrzennej, a nawet zawodowej w państwach starej Unii praktykowana jest na niezmiennym i jednocześnie niskim poziomie. Jak wykazują bowiem statystyki, Europejczycy rzadko decydują się na zmianę zawodu lub miejsca zamieszkania w celu znalezienia pracy 50. Na korzyści wynikające z procesów migracyjnych chce zwrócić uwagę Komisja Europejska. Stało się to powodem ogłoszenia przez nią roku 2006 Europejskim Rokiem Mobilnością Pracowników (ERMP). Województwo wielkopolskie, choć wskaźnik poziomu bezrobocia nie zalicza się tu do najwyŝszych w Polsce, równieŝ przeŝywa problemy związane ze słabym dopasowaniem popytu i podaŝy na regionalnym rynku pracy, co w naturalny sposób powinno stymulować mieszkańców Wielkopolski do zwiększenia swej mobilności - tak przestrzennej jak i zawodowej. Z kolei mobilność zawodowa rozumiana w kategoriach modyfikacji kompetencji jest zjawiskiem o wiele mniej ambiwalentnym, poniewaŝ nabycie kaŝdej nowej kompetencji jest w zasadzie poŝyteczne, pomnaŝa kapitał człowieka i podnosi jego wartość (w sensie rynkowym, jak równieŝ w sensie postrzegania siebie jako osoby bardziej wartościowej). Gospodarka oparta na mechanizmach rynkowych sprzyja równieŝ tego rodzaju mobilności. Life-long learning zyskuje na popularności między innymi dlatego, Ŝe rynek promuje ludzi elastycznych, otwartych na zmianę kwalifikacji. Pewnego rodzaju odzewem na ten wymóg rynku jest model kształcenia bardziej ogólnego, niŝ ukierunkowanego na wykonywanie jednego, określonego zawodu. 50 W okresie ostatnich trzydziestu lat procent Europejczyków zamieszkałych w państwie UE innym niŝ ich kraj pochodzenia pozostaje niezmiennie w granicach 1,5%. W dziewięciu państwach UE 40% pracowników zajmuje te same stanowiska pracy od ponad dziesięciu lat. Tak niska mobilność przestrzenna i zawodowa pracowników w państwach członkowskich przyczynia się do występowania na terenie Wspólnoty regionów o wysokim bezrobociu przy jednoczesnych brakach pracowników o określonych kwalifikacjach, Ku europejskiemu rynkowi pracy, 88

85 Mobilność przestrzenna WaŜnym aspektem mobilności osób zatrudnionych pozostaje mobilność przestrzenna, czyli skłonność do szukania i wykonywania pracy poza miejscem zamieszkania lub skłonność do przeprowadzenia się, w celu podjęcia zatrudnienia w innej części regionu, kraju, kontynentu lub świata. Aby poznać rozmiary rzeczywistej mobilności przestrzennej mieszkańców województwa wielkopolskiego, biorących udział w badaniu respondentów, zapytano o to, czy dojeŝdŝają do pracy. Następnie wszystkich tych którzy odpowiedzieli twierdząco poproszono o wskazanie odległości jaką pokonują oni w jedną stroną podczas codziennych dojazdów do pracy. Okazało się, Ŝe niespełna połowa ankietowanych (46,5%) wykazuje aktywność w omawianej sferze i pokonuje w drodze do pracy większe odległości. Szczegółowe odpowiedzi zaprezentowane zostały na poniŝszym wykresie. Wykres 2.1. Respondenci dojeŝdŝający do pracy (w%; N=1000) nie dojeŝdŝam 48,3 do 15 km 32, km 10, km km km trudno powiedzieć 2,9 0,5 0,2 5,2 Badaną zbiorowość tworzą zatem w równych zasadniczo proporcjach osoby mobilne przestrzennie, czyli dojeŝdŝające do pracy (46,5%), jak i osoby przestrzennie bierne, czyli pracujące w miejscowości zamieszkania (48,3%). Wśród dojeŝdŝających przewaŝają respondenci pokonujący w drodze do pracy dystans nie przekraczający 15km (32,9% ogółu zbiorowości); co dziesiąty ankietowany dojeŝdŝa do pracy 16-25km; osób pokonujących większe odległości znalazło się w badanej próbie znacznie mniej. Ponadto na podstawie pogłębionych analiz moŝna stwierdzić, Ŝe znacząco częściej do pracy dojeŝdŝają osoby zamieszkujące wieś. Spośród tej kategorii osób do pracy dojeŝdŝa 78,1% osób, podczas gdy wśród osób zamieszkujących miasta odsetek ten wynosi 24,2%. Szczegółowe dane zawarte zostały na wykresie

86 Wykres 2.2. Dojazdy do pracy w kilometrach wg miejsca stałego zameldowania (w%; N=1000) nie dojeŝdŝam 21,9 63,8 do 15 km 25,2 45, km 5,9 17, km 5,1 1, km km trudno powiedzieć 0,5 0,5 0,0 0,3 2,7 9,5 ludność miejska ludnośc wiejska W duŝym stopniu jest to tendencja naturalna wynikająca ze znacznie większej ilości miejsc pracy zlokalizowanych na terenach miejskich. Niemniej faktem pozostaje, iŝ osoby zamieszkujące wielkopolską wieś częściej niŝ osoby z miast zmuszone są szukać pracy poza miejscem swojego zameldowania stałego Mobilność zawodowa Istotnym zagadnieniem badawczym było teŝ określenie rozmiarów rzeczywistej mobilności zawodowej mieszkańców woj. wielkopolskiego, rozumianej jako zbieŝność zawodu wyuczonego z aktualnie wykonywanym. Zestawiono więc (wraz z odpowiednimi liczebnościami) zawody, w jakich obecnie pracują respondenci i zawody, do jakich przygotowywali się w trakcie edukacji szkolnej i/lub akademickiej. Podkreślić trzeba, Ŝe uzyskane informacje mają charakter obiektywny, nie zaś subiektywny, jak miałoby to miejsce w przypadku bezpośredniego zapytania respondentów o to, czy pracują w wyuczonym fachu. Uzyskane dane końcowe zaprezentowano na wykresie

87 Wykres 2.3. Zgodność aktualnej pracy respondenta z z zawodem wyuczonym (w%; N=1000) 67,9 32,1 praca zgodna z wyuczonym zawodem praca niezgodna z wyuczonym zawodem Blisko dwóch z trzech ankietowanych osób (67,9%) wykonuje pracę róŝną od zajęć wynikających z kierunku wykształcenia. Wskazuje to na wysoki poziom mobilności zawodowej mieszkańców regionu. Za pozytywne strony tego faktu moŝna uznać: elastyczność mieszkańców Wielkopolski, dostosowywanie kariery do potrzeb rynku pracy. Trzeba jednak zauwaŝyć, Ŝe większość respondentów posiadało wykształcenie nieadekwatne do potrzeb pracodawców. Z tego powodu znaczna część badanych nie pracowała w zawodzie wyuczonym. Ankietowanych zapytano równieŝ, w ilu zakładach byli do tej pory zatrudnieni (wliczając w to obecne miejsce pracy). Z uzyskanych danych zliczono średnią, która dla całej badanej zbiorowości wyniosła 2,5. MoŜna powiedzieć, Ŝe mieszkańcy miast nieco częściej zmieniają pracę; odpowiednia średnia dla tej grupy wyniosła 2,65; zaś dla ludności wiejskiej 2,25. Ilość miejsc, w jakich pracował do tej pory dany respondent pozostaje teŝ naturalnie w proporcjonalnej zaleŝności z jego wiekiem. Warto jednak zauwaŝyć, Ŝe związek ten ma ograniczoną czasowo waŝność, co pokazuje zamieszczony poniŝej wykres. 91

88 Wykres 2.4. Respondenci, dla których obecnie wykonywana praca jest pierwszą pracą - (w%; N=295) poniŝej 20 lat lata lat lata lat lata lat lata lat lata lat 70 lat i więcej 0 20,3 19,2 25,5 15,3 8,6 11, ,7 49, ,3 Oprocentowanie dla poszczególnych grup wiekowych Dla zdecydowanej większości respondentów poniŝej 20 roku Ŝycia (83,3%) obecnie wykonywana praca jest pierwszą pracą w Ŝyciu. Odsetek ten spada wraz ze wzrostem wieku respondentów juŝ w przypadku osób w wieku lata wyrównują się odsetki osób, dla których obecna praca jest pierwszą pracą i osób, dla których jest to praca kolejna. Osoby w wieku powyŝej 24 lat to juŝ w większości osoby posiadające doświadczenie zawodowe związane z więcej niŝ jednym miejscem pracy. Warto zwrócić uwagę, Ŝe omawiana zaleŝność ulega w pewnej chwili odwróceniu i okazuje się, Ŝe im starszy respondent, tym większe prawdopodobieństwo, iŝ nie pracował on do tej pory w więcej niŝ jednym zakładzie. Punktem granicznym okazuje się tu być grupa osób w wieku lata. W tej grupie mobilność zawodowa jest najmniejsza. Wydaje się, Ŝe wynika to z faktu, Ŝe znaczna część doświadczenia zawodowego tych osób przypadała na okres gospodarki planowej, w której utrzymywano stały poziom zatrudnienia i gdzie zjawisko zmieniania kwalifikacji nie było popularne, ani masowe. Podsumowując, o biorących udział w badaniu osobach pracujących, moŝna powiedzieć, Ŝe w duŝym stopniu są mobilne zarówno w aspekcie przestrzennym, jak i zawodowym. Prawie połowa ankietowanych zadeklarowała, Ŝe dojeŝdŝa do obecnego miejsca pracy, zaś co dziesiąty respondent pokonuje tu większy dystans: 16-25km. Jednocześnie obiektywnie stwierdzono, Ŝe dwie trzecie respondentów (67,9%) pracuje niezgodnie z wyuczonym zawodem, co wskazuje na wysoki poziom mobilności zawodowej, nawet jeśli uzna się, iŝ jest to mobilność wymuszona sytuacją na rynku pracy (brak adekwatności uzyskanego wykształcenia w stosunku do oczekiwań pracodawców). Na mobilność zawodową dodatkowo wskazuje ilość zakładów pracy, w jakich zatrudnieni byli do tej pory respondenci (średnio 2,5 miejsca). 92

89 2.2. Mobilność deklaratywna aspekt przestrzenny i zawodowy Oprócz oszacowania poziomu rzeczywistej mobilności zawodowej i przestrzennej mieszkańców województwa wielkopolskiego, istotnym celem badania było poznanie rozmiarów mobilności na poziomie deklaracji, czyli pewnych Ŝyczeń i planów respondentów związanych z własną karierą zawodową Skłonność do zmiany miejsca zatrudnienia wśród osób pracujących Do zamierzeń badawczych naleŝało zatem między innymi zidentyfikowanie najistotniejszych czynników wpływających na gotowość respondentów do zmiany miejsca zatrudnienia. Ankietowanym zadano następujące pytanie: Proszę wyobrazić sobie sytuację, Ŝe ma Pan/i moŝliwość podjęcia pracy w innej miejscowości, połoŝonej na terenie województwa wielkopolskiego. MoŜe Pan/i zmienić pracę, ale nie musi tego zrobić jednak warto rozwaŝyć taką moŝliwość. Proszę wziąć pod uwagę swoją sytuację i wskazać 3 za (czynniki skłaniające do podjęcia takiej decyzji). Respondenci wybierali ze zbioru 18 zaproponowanych odpowiedzi. Uzyskane dane zaprezentowano na wykresie poniŝej. Wykres 2.5. Warunki zmiany miejsca zatrudnienia inna miejscowość na terenie województwa (w%; N=1000) satysfakcjonująca płaca 82,4 umowa na czas nieokreślony 37,4 praca zgodna z profilem wykształcenia praca w odpowiadającym mi zespole praca zgodna z moimi zainteresowaniami zapewnienie zakwaterowania przez pracodawcę perspektywa szybkiego awansu praca w miejscowości, w której coś się dzieje (kina teatry) praca w małej, spokojnej miejscowości praca w duŝym mieście praca na kierowniczym stanowisku praca w miejscowości, w której mam przyjaciół inne pakiet atrakcyjnych szkoleń 29,8 23,2 17,4 16,5 14,2 12,3 10,4 8,4 7,6 6,9 6,6 5,4 Zdecydowanie najbardziej istotnym czynnikiem byłaby tu satysfakcjonująca płaca. Faktor ten wymieniło aŝ 82,4% ankietowanych, czyli ponad dwa razy więcej niŝ następną w kolejności pod względem ilości wskazań umowę na czas nieokreślony (37,4%). Ankietowani poproszeni o wskazanie, jaka kwota oznaczałaby dla nich satysfakcjonującą płacę, wskazali średnio na sumę 3030 PLN netto. 93

90 Warto tu zauwaŝyć, Ŝe trzecie miejsce pod względem ilości wskazań uzyskała praca zgodna z profilem wykształcenia 29,8%. Okazuje się zatem, Ŝe co trzeci respondent wolałby wykonywać pracę zgodną z zawodem wyuczonym, a to z kolei oznacza ograniczenie skłonności do mobilności w aspekcie zawodowym. Walory samej miejscowości, w której moŝna by znaleźć pracę nie były dla respondentów zbyt istotne. Tylko co ósmy (12,3%) wskazał na to, Ŝe o podjęciu pracy mogłoby zadecydować w jego przypadku to, iŝ w danej miejscowości coś się dzieje (kina, teatry). Jeszcze mniej osób zdecydowałoby się na zmianę miejsca pracy, ze względu na zlokalizowanie nowego zakładu pracy w małej, spokojnej miejscowości (10,4%) lub odwrotnie w duŝym mieście (8,4%). Respondentów zapytano następnie, czy gdyby wskazane przez nich warunki zostały spełnione, to byliby oni skłonni równieŝ podjąć pracę poza woj. wielkopolskim. Odpowiedzi twierdzącej udzieliło dwóch z pięciu ankietowanych (42,2%), w tym 20,9% respondentów byłoby skłonnych podjąć zatrudnienie w dowolnym miejscu w Polsce, a 21,3% w sąsiednim województwie. Negatywnie na to pytanie odpowiedziało 26,9%, a kategorię trudno powiedzieć wskazało aŝ 30,9%.. Wyjaśniać to naleŝy być moŝe tym, Ŝe dla wielu osób, opisana w pytaniu ankietowym sytuacja była czysto hipotetyczna i osoby te nie spodziewają się raczej, aby zdarzyło się spełnienie wszystkich ich najwaŝniejszych oczekiwań dotyczących pracy. Pogłębione analizy wykazały, Ŝe istnieje zaleŝność pomiędzy gotowością do podjęcia pracy poza granicami województwa, a miejscem zamieszkania respondenta. Wykres 2.6. Gotowość do podjęcia pracy poza województwem gdy spełnione są najbardziej istotne oczekiwania pracującego i miejsce zamieszkania respondentów - (w%; N=1000) ,8 21,9 19,2 20, tak, w dowolnym miejscu w kraju tak, w woj. sąsiednim 33,0 35,6 23,3 23,0 nie trudno powiedzieć ludność miejska ludność wiejska 94

91 Jak widać na wykresie 2.6, respondenci mieszkający na wsi, częściej niŝ respondenci z miast (o 10 punktów procentowych), nie zdecydowaliby się na podjęcie pracy poza województwem, bez względu na korzystne warunki zatrudnienia. Jednocześnie mieszkańcy miast mieli większe problemy ze sformułowaniem jednoznacznej odpowiedzi na omawiane pytanie (35,6%). Ankietowani z obydwu grup w podobnych proporcjach deklarowali gotowość zmiany pracy i wyjazdu do sąsiedniego województwa lub do podjęcia pracy gdziekolwiek w Polsce. Analizy wykazały równieŝ, Ŝe gotowość do podjęcia pracy poza granicami województwa, jest zaleŝna od wieku. Szczegóły zaprezentowano na wykresie 2.7. Wykres 2.7. Gotowość do podjęcia pracy poza województwem gdy spełnione są najbardziej istotne oczekiwania pracującego i wiek respondentów - (w%; N=1000) 100% 80% 16,7 18,2 9,4 34,2 29,7 34,6 35,1 39,5 25,9 38,1 23,1 60% 40% 20% 0% ponizej 20 lat 33,3 16,2 25,0 35,3 27,9 50,6 41,5 34,7 22,2 47,6 76,9 23,4 50,0 25,0 37,1 10,6 14,5 13,6 27,4 21,9 7,1 12,5 12,8 11,3 9,9 7, lata lat lata lat lata lat lata lat 60 lat i więcej w dowolnym miejscu w Polsce w województwie sąsiadujacym nie trudno powiedzieć. Gotowość do podjęcia pracy poza województwem (przy spełnieniu najwaŝniejszych oczekiwań dotyczących pracy) cechuje przede wszystkim osoby młode. AŜ połowa respondentów poniŝej 20 roku Ŝycia i więcej niŝ co trzeci ankietowany w wieku lata (37,1%) odpowiedzieli, Ŝe podjęliby pracę w dowolnym miejscu w kraju, jeśli oferta zatrudnienia byłaby naprawdę atrakcyjna. Podobną mobilnością deklaratywną charakteryzuje się tylko 9,9% respondentów starszych o mniej więcej 30 lat (grupa wiekowa: lata). Wraz z wiekiem rośnie natomiast ilość osób, które nie byłby by skłonne podjąć pracy poza województwem, w którym obecnie mieszkają. Opisane tendencje mają jak się wydaje charakter dość naturalny i wiąŝą się z faktem, Ŝe otwartość na rzeczy nowe (np. nową pracę) cechuje raczej osoby młode. Potwierdzeniem dla tego wyjaśnienia są szczególne kłopoty, jakie mieli z udzieleniem jednoznacznej odpowiedzi na omawiane pytanie, respondenci w wieku średnim (wskazanie 35,1% dla odpowiedzi trudno powiedzieć w kategorii osób w wieku lat), podczas gdy ankietowani ze skrajnych grup wiekowych byli w swoich poglądach znacznie bardziej zdecydowani. Wiek średni byłby tu bowiem wiekiem 95

92 przejściowym, kiedy ludzie tracą pewność, czy cenią jeszcze przede wszystkim nowe wyzwania, czy raczej stabilizację. omawiane pytanie. Zapewne stąd kłopoty w udzieleniu odpowiedzi na Analizy pokazały równieŝ istnienie pewnej zaleŝności pomiędzy gotowością do opuszczenia obecnego województwa zamieszkania (ze względu na atrakcyjną pracę), a wykształceniem respondentów. Ankietowani z niŝszym wykształceniem częściej deklarowali, Ŝe bez względu na zaoferowane warunki nie podejmą pracy poza granicami województwa, w którym obecnie mieszkają. Szczegóły pokazano na wykresie 2.8. Wykres 2.8. Gotowość do podjęcia pracy poza województwem gdy spełnione są najbardziej istotne oczekiwania pracującego i wykształcenie respondentów - (w%; N=1000) 100% 80% 25,0 28,3 29,9 30,1 23,9 39,8 25,0 21,7 25,0 60% 41,7 32,5 27,5 25,6 18,3 17,4 40% 4,2 20,1 22,8 25,6 20,4 50,0 20% 37,0 29,2 19,1 19,8 18,8 21,5 0% podstawowe zasadnicze zawodowe średnie zawodowe w dowolnym miejscu w Polsce nie średnie ogólnokształcące licencjat magisterium doktorat w województwie sąsiadujacym trudno powiedzieć Jak moŝna zauwaŝyć, odsetek osób, które nie zdecydowałyby się na opuszczenie województwa swojego obecnego zamieszkania w celu podjęcia pracy, systematycznie spada wraz ze wzrostem wykształcenia ankietowanych. Podsumowując, moŝna powiedzieć, Ŝe satysfakcjonująca płaca jest zdecydowanie najwaŝniejszym czynnikiem, który mógłby skłonić pracujących mieszkańców województwa wielkopolskiego do odejścia z obecnej pracy i zatrudnienia się w innym zakładzie połoŝonym na terenie województwa, ale poza miejscem zamieszkania. Wskazywano takŝe takie czynniki jak: podpisanie umowy na czas nieokreślony, podjęcie pracy zgodnej z kierunkiem wykształcenia. Dwóch na trzech ankietowanych zdecydowałoby się na wyjazd poza województwo wielkopolskie, gdyby otrzymali naprawdę atrakcyjną ofertę pracy. 96

93 Skłonność do zmiany zawodu pracujący Pracującym respondentom zadano pytanie, czy byliby w stanie biorąc pod uwagę sytuację na rynku pracy, własną pozycję zawodową i sytuację rodzinną zmienić swój obecny zawód. Wykres 2.9. Skłonność do zmiany zawodu - deklaratywna migracja zawodowa (w%; N=1000) tak - jestem w stanie zmienić zawód 52,2 nie - nie jestem w stanie zmienić zawodu 31,3 trudno powiedzieć 16,5 Pytanie to pozwoliło na oszacowanie rozmiarów deklaratywnej mobilności zawodowej pracujących. Rozkład uzyskanych odpowiedzi został zaprezentowany na powyŝszym wykresie. Ponad połowa respondentów (52,2%) uwaŝa, Ŝe jest w stanie zmienić swój obecny zawód, zaś co trzeci ankietowany (31,3%) jest zdania, Ŝe zmiana taka nie jest w jego przypadku moŝliwa. MoŜna zatem powiedzieć, Ŝe deklarowana mobilność zawodowa kształtuje się w województwie wielkopolskim na dość wysokim poziomie, podobnie jak stwierdzona mobilność rzeczywista. Nieco częściej gotowość do zmiany wykonywanego zawodu deklarowali respondenci mieszkający na wsi. Podczas, gdy 50,2% respondentów pochodzących z miasta stwierdziło, Ŝe są w stanie zmienić zawód, to w przypadku osób z terenów wiejskich wskazało tak 55,7% ankietowanych. Co trzeci badany, zarówno z miasta (31,6%), jak i ze wsi (30,8%), wskazał kategorię nie, nie jestem w stanie zmienić zawodu. Kategorię trudno powiedzieć wybrało 18,3% respondentów z miasta i 13,5% z terenów wiejskich. Pogłębione analizy pozwoliły teŝ na stwierdzenie istnienia silnej zaleŝności pomiędzy skłonnością respondentów do zmiany zawodu i ich wiekiem. 97

94 Wykres Respondenci skłonni do zmiany zawodu w podziale ze względu na wiek - (w%; N=522) poniŝej 20 lat lata 78,2 83, lat lata lat lata 58,5 53,1 52,9 48, lat 37, lata lat 22,2 26,2 60 lat i więcej 0,0 Oprocentowanie dla poszczególnych grup wiekowych. Okazuje się, Ŝe respondenci starsi są bardziej przywiązani do swojego fachu, zaś respondenci młodsi deklarują większą gotowość do zmiany kwalifikacji. Szczegóły pokazuje wykres Prawie czterech z pięciu ankietowanych (78,2%) w wieku lata deklaruje, iŝ jest w stanie zmienić swój zawód; analogicznego zdania było tylko 22,2% respondentów zaliczających się do grupy wiekowej mieszczącej się w przedziale od 50 do 54 lat. Ankietowani powyŝej 60 roku Ŝycia w ogóle nie uwaŝają zmiany zawodu za moŝliwą. Na podstawie przeprowadzonych analiz, moŝna teŝ stwierdzić, Ŝe gotowość do zmiany zawodu pozostaje w zaleŝności od wykształcenia. Jest to jednak zaleŝność dość złoŝona szczegóły pokazano na wykresie Wykres Skłonność respondentów do zmiany zawodu a poziom ich wykształcenia - (w%; N=1000) 100% 80% 60% 40% 29,2 33,3 15,2 17,0 15,8 17,7 13,0 54,4 58,3 63,2 54,3 32,3 50,0 20% 37,5 30,4 24,7 21,1 32,6 50,0 50,0 0% podstawowe zasadnicze zawodowe średnie zawodowe średnie ogólnokształcą licencjat magisterium doktorat nie jestem w stanie zmienić zawodu jestem w stanie zmienić zawód trudno powiedzieć 98

95 Najwięcej osób gotowych do zmiany swojego obecnego zawodu, legitymuje się wykształceniem na poziomie zasadniczym, średnim (średnie zawodowe i średnie ogólnokształcące) oraz licencjackim. W kaŝdej z tych grup liczba osób deklarujących gotowość do zmiany fachu przekroczyła połowę. Jednocześnie spośród osób z wykształceniem podstawowym i wyŝszym magisterskim, tylko co trzecia uwaŝa, Ŝe mogłaby zmienić zawód. W przypadku osób z wykształceniem wyŝszym skłonność do zmiany zawodu nie jest duŝa. Kierunek studiów moŝe wydawać się satysfakcjonujący i po prostu badany nie widzi potrzeby zmiany nabytych kwalifikacji. Odnajduje się na rynku pracy, nie ma więc potrzeby zmiany zawodu. DuŜe zróŝnicowanie odpowiedzi widać w grupie osób z wykształceniem podstawowym na trzech respondentów, jeden uwaŝa, Ŝe moŝe zmienić zawód, jeden jest przeciwnego zdania i jeden nie potrafi jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie. Wydaje się, Ŝe ta grupa składa się z dwóch podgrup, z tych, którzy są zaradni i elastyczni, a wiec bardziej mobilni zawodowo oraz z tych, którzy nie mają większego wpływu na swoja karierę (bądź z powodu czynników obiektywnych, takich jak finanse, bądź subiektywnych np. bark refleksji nad kariera) Na zmianę zawodu moŝe wpływać zadowolenie z obecnie wykonywanej pracy. W trakcie badania zebrano na ten temat informacje, a ich wyniki przedstawione są na wykresie Wykres Skłonność respondentów do zmiany zawodu a ich satysfakcja z warunków zatrudnienia w obecnym miejscu pracy - (w%; N=1000) 100% 80% 16,7 17,3 15,3 13,8 60% 44,5 52,5 59,2 60,3 71,4 40% 20% 38,8 30,2 25,5 25,9 28,6 0% jestem bardzo zadowolony jestem raczej zadowolony brak zadania jestem raczej niezadowolony jestem bardzo niezadowolony nie jestem w stanie zmienić zawodu jestem w stanie zmienić zawód trudno powiedzieć 99

96 Osoby zadowolone ze swojej obecnej pracy, rzadziej deklarowały własną moŝność zmiany zawodu, niŝ co wydaje się zrozumiałe osoby, które aktualne warunki zatrudnienia uznają za mało satysfakcjonujące. Podczas gdy blisko 2/3 osób raczej niezadowolonych z obecnej pracy (60,3%) odpowiedziało, Ŝe jest w stanie zmienić zawód, to podobnego zdania była tylko połowa respondentów (52,5%) raczej zadowolonych z aktualnych warunków zatrudnienia. W wyniku pogłębionych analiz stwierdzono takŝe zaleŝności między zajmowanym stanowiskiem a mobilnością zawodową. W przypadku większości stanowisk, ponad połowa zajmujących je respondentów zadeklarowała, iŝ byłaby w stanie zmienić swój obecny fach. Dotyczy to wykwalifikowanych i niewykwalifikowanych robotników, pracowników administracyjno-biurowych oraz techników. Jedynie specjaliści z wyŝszym wykształceniem (51,3%) i kierownicy (42,4%) byli generalnie zdania, Ŝe zmiana zawodu byłaby w ich przypadku niemoŝliwa. Zmiana zawodu zarówno dla specjalistów, jak i dla kadry kierowniczej byłaby mało atrakcyjna. W przeprowadzonym badaniu skorelowano skłonność respondentów do zmiany zawodu z ich gotowością do podjęcia pracy poza województwem. Wyniki przedstawia wykres Wykres Skłonność respondentów do zmiany zawodu i ich gotowość do podjęcia pracy poza województwem - (w%; N=1000) 100% 80% 9,1 14,1 20,1 20,1 60% 67,9 60,6 37,2 48,9 40% 20% 23 25,4 0% tak, w dowolnym miejscu w Polsce tak, w województwie sąsiadującym nie 42,8 trudno powiedzieć 31,1 nie jestem w stanie zmienić zawodu jestem w stanie zmienić zawód trudno powiedzieć Osoby bardziej mobilne, w jednej z omawianych sfer, są takŝe bardziej skłonne do zmian w sferze drugiej. I tak spośród osób, które byłyby gotowe podjąć pracę w dowolnym miejscu w Polsce (przy spełnieniu najwaŝniejszych oczekiwań dotyczących wymarzonej pracy), aŝ dwie trzecie (67,9%) uwaŝa, Ŝe mogłoby zmienić takŝe obecny zawód. Jednocześnie spośród osób, które nie zdecydowałyby się na podjęcie pracy poza swoim województwem, 100

97 dwóch na pięciu respondentów (42,8%) zadeklarowało, Ŝe nie byłoby w stanie zmienić swojego obecnego fachu. MoŜna tym samym powiedzieć, Ŝe zbiorowość badanych dzieli się na dwie zasadnicze grupy: osoby mobilne przestrzennie i zawodowo (na poziomie deklaracji) oraz osoby niechętne tego rodzaju ruchliwości. Mniej jest natomiast respondentów o postawach przejściowych skłonnych zmienić zawód bez konieczności wyjazdu lub skłonnych porzucić miejsce zamieszkania, aby wykonywać zawód wyuczony. Jak pokazują pogłębione analizy, deklaracja o zmianie zawodu pozostaje bez związku z podejmowaniem przez ankietowanych (w ciągu ostatnich dwóch lat) działań mających podnieść własne kwalifikacje (kursy, szkolenia, edukacja i studia, samokształcenie). Pogłębione analizy wykazały co ciekawe Ŝe przekonanie o moŝliwości zmiany zawodu pozostaje bez związku z podejmowaniem przez ankietowanych (w ciągu ostatnich dwóch lat) działań mających na celu podniesienie własnych kwalifikacji zawodowych (kursy i szkolenia, edukacja i studia, samokształcenie). Wśród osób, które zadeklarowały, Ŝe nie są w stanie zmienić zawodu 68,1% zadeklarowało brak podejmowania jakichkolwiek działań słuŝących przekwalifikowaniu się w ciągu ostatnich dwóch lat. Tego rodzaju aktywność, waŝną z punktu widzenia mobilności zawodowej, podjął co trzeci badany (31,9%). Co ciekawe, podobne wyniki uzyskano w przypadku osób, które zadeklarowały, Ŝe są w stanie zmienić zawód. W tym przypadku aŝ 67,0% stwierdziło, Ŝe nie wykonywało w tym kierunku Ŝadnych działań w ciągu ostatnich dwóch lat. Co trzeci badany z tej grupy stwierdził, Ŝe podjął działania zmierzające do podniesienia swoich kwalifikacji (w ciągu ostatnich 24 miesięcy). Na podstawie analiz korelacyjnych (wykres 2.14) moŝna natomiast powiedzieć, Ŝe przekonanie respondenta o tym, iŝ jest on w stanie zmienić wykonywany obecnie zawód wpływa w pewnym stopniu na jego plany dotyczące własnego dalszego kształcenia. Ogólnie rzecz biorąc, moŝna stwierdzić, Ŝe respondenci dopuszczający zmianę fachu częściej planują swoje kształcenie. Szczegóły zaprezentowano na poniŝszym wykresie. 101

98 Wykres Skłonność respondentów do zmiany zawodu i planowanie przez nich kształcenia zawodowego - (w%; N=1000) nie jestem w stanie zmienić zawodu 3,8 17,3 19,8 22,4 36,7 jestem w stanie zmienić zawód 7,3 10,2 23,0 25,7 33,9 7,9 trudno powiedzieć 9,7 15,2 26,7 40,6 zdecydowanie zamierzam się dalej kształcić raczej nie zamierzam się dalej kształcić trudno powiedzieć raczej zamierzam się dalej kształcić zdecydowanie nie zamierzam się dalej kształcić Blisko połowa (48,7%) spośród ankietowanych uwaŝających, Ŝe są w stanie zmienić zawód, planuje swoje dalsze kształcenie (jest na to zdecydowana lub sądzi, Ŝe raczej podejmie takie działania). Analogiczne plany tworzy tylko 39,7% respondentów, którzy nie sądzą, aby byli w stanie zmienić swój fach. W tej grupie znalazło się teŝ najwięcej osób, które zadeklarowały, Ŝe zdecydowanie nie mają w planach swojego dalszego kształcenia (19,8%) Poziom satysfakcji z wykonywanej pracy Jednym z istotniejszych celów badania było określenie poziomu zadowolenia respondentów z obecnej pracy. Uzyskane wyniki pozwoliły wygenerować bardziej i mniej satysfakcjonujące zawody oraz wskazały najistotniejsze czynniki decydujące o braku satysfakcji z miejsca pracy. Analizując otrzymane dane moŝna stwierdzić, Ŝe większość respondentów jest zadowolona z warunków zatrudnienia w obecnym miejscu pracy. Kategorię jestem bardzo zadowolony wskazało 24,5% badanych, raczej zadowolony 53,3%, nie jestem ani zadowolony, ani niezadowolony 15,7%, raczej niezadowolony 5,8%, bardzo niezadowolony 0,7%. Ankietowanych, którzy zadeklarowali niezadowolenie z warunków zatrudnienia w ich obecnym miejscu pracy, zapytano o przyczyny tego faktu. Respondenci mogli wybrać z listy zaproponowanych 16 moŝliwych odpowiedzi, maksymalnie trzy najbardziej adekwatne w ich przypadku. Rozkład uzyskanych danych przedstawia poniŝszy wykres. 102

99 Wykres Główne powody niezadowolenia respondentów z obecnie wykonywanej pracy - (w%; N=1000) poziom wynagrodzenia brak pewności zatrudnienia złe relacje z przełoŝonymi zła atmosfera i konflikty w pracy brak moŝliwości awansu nieterminowość wynagrodzenia brak szkoleń i kursów brak zgodności z wykształceniem bezpłatne nadgodziny rodzaj umowy o pracę praca w systemie zmianowym brak podziału obowiązków klopotliwy dojazd praca na 1 zmianę inne 16,9 16,9 15,4 15,4 13,8 13,8 12,3 12,3 12,3 7,7 6,2 3,1 1,5 15,4 70,8 Respondenci za najbardziej uciąŝliwy aspekt swojego obecnego zatrudnienia uwaŝali przede wszystkim zbyt niski poziom wynagrodzenia. Faktor ten został wymieniony przez aŝ 70,8% ankietowanych, czyli przez blisko 3/4. MoŜna powiedzieć, Ŝe wysokość płacy pozostaje niezwykle istotnym czynnikiem wpływającym na ocenę danego miejsca zatrudnienia przez pracownika, bowiem satysfakcjonująca płaca o czym była juŝ mowa we wcześniejszej części niniejszego opracowania jest takŝe najczęściej wskazywana wśród czynników, które mogłyby zachęcić ankietowanych do zmiany miejsca pracy. Co szósty respondent (16,9%) jest niezadowolony ze swoich złych relacji z przełoŝonymi oraz z braku pewności zatrudnienia. RównieŜ w tym ostatnim wypadku moŝna stwierdzić, pewną logiczną ciągłość w udzielanych przez respondentów odpowiedziach umowa na czas nieokreślony była teŝ bowiem często wymieniana jako czynnik mogący skłonić ankietowanego do zmiany pracy i podjęcia zatrudnienia poza miejscem zamieszkania. Wymieniając przyczyny swojego niezadowolenia z obecnego miejsca pracy, respondenci skarŝyli się takŝe na brak moŝliwości awansu (15,4%), nieterminowość wynagrodzenia (13,8%) oraz bezpłatne nadgodziny (12,3%). Rzadko wymienianymi mankamentami były tu natomiast: brak podziału obowiązków (6,2%), kłopotliwy dojazd (3,1%) oraz praca w systemie jednozmianowym (1,5%). W oparciu o zebrany materiał i analizy korelacyjne, moŝna określić, jakie rodzaje pracy typy stanowisk są szczególnie atrakcyjne, a ich wykonywanie wiąŝe się z największym zadowoleniem pracownika. Szczegóły prezentuje wykres

100 Wykres Zadowolenie z obecnie wykonywanej pracy i typ pracy wykonywanej przez respondentów - (w%; N=1000) 100% 80% 60% 40% 4 5,8 4,2 9,7 5,2 6,1 19,8 16,7 15,6 9,9 9,1 13,9 30,3 46,9 52,9 57,3 56,9 59,5 20% 0% 15,1 robotnik niewykwalifikowany 19,3 robotnik wykwalifikowany 32,3 pracownik administracyjnobiurowy 19,4 technik 31,4 specjalista z wyŝszym wykształceniem 54,5 kierownik jestem bardzo zadowolony ani zadowolony, ani niezadowolony jestem bardzo niezadowolony jestem raczej zadowolony jestem raczej niezadowolony Okazuje się, Ŝe najczęściej wysoką satysfakcję z obecnie wykonywanej pracy deklarują osoby zajmujące stanowiska pracownicze, najrzadziej robotnicy niewykwalifikowani. NaleŜy takŝe stwierdzić, Ŝe nie ma takich typów stanowisk, których wykonywanie wiązałoby się z wybitnie niskim poziomem satysfakcji Odsetki osób, które na omawiane pytanie odpowiedziały: jestem bardzo zadowolony najniŝsze są w grupie robotników wykwalifikowanych (19,3%), niewykwalifikowanych (15,1%) i techników (19,4%), najwyŝsze zaś wśród pracowników administracyjno-biurowych (32,3%), specjalistów z wyŝszym wykształceniem (31,4%) oraz kadry kierowniczej (54,5%). Ostatnie dwie wymienione grupy teŝ miały najbardziej sprecyzowane poglądy na omawiane kwestie odpowiedzi ani zadowolony, ani niezadowolony udzieliło tu tylko niecałe 10%. Warto takŝe zauwaŝyć, Ŝe jedynie znikoma ilość respondentów bez względu na rodzaj wykonywanej pracy zadeklarowała, Ŝe jest zdecydowanie niezadowolona z warunków zatrudnienia w obecnym miejscu pracy (tylko w przypadku robotników niewykwalifikowanych odsetek odpowiedzi tego typu przekroczył próg 1% i osiągnął wartość 1,6%). Czym naleŝy to tłumaczyć? Wydaje się, Ŝe moŝliwe są dwie interpretacje tego zjawiska, raczej komplementarne, niŝ konkurencyjne względem siebie. Przede wszystkim nieodpowiedni charakter pracy i rozmaite wady danego miejsca zatrudnienia mogą sprawiać, Ŝe dany pracownik stara się znaleźć inną pracę i tylko niektóre osoby są zmuszone np. rozmiarami bezrobocia do wykonywania pracy z róŝnych względów szczególnie niesatysfakcjonującej. Część z osób, które nie posiadają zadowalającej pracy, moŝe starać się natomiast w jakiś sposób, racjonalizować sobie związane z tą pracą niedogodności i pomniejszać ich znaczenie, tak aby pośrednio zredukować poczucie dyskomfortu. 104

101 Zebrane informacje i analizy korelacyjne pozwalają równieŝ na identyfikację kilku zawodów, których wykonywanie moŝe wiązać się ze stosunkowo większą lub mniejszą satysfakcją. Spośród kierowników duŝych, średnich przedsiębiorstw, zdecydowana większość deklaruje bardzo wysokie zadowolenie z obecnych warunków zatrudnienia (60,7%), pozostali twierdzą, Ŝe są raczej zadowoleni (35,7%). Ani jeden respondent zajmujący stanowisko kierownicze nie przyznał, Ŝe jest z obecnej pracy niezadowolony. RównieŜ specjaliści nauk fizycznych i matematycznych na ogół uznają swoją aktualną pracę za satysfakcjonującą (21,4% - zdecydowanie zadowolony ; 64,3% - raczej zadowolony ), podobnie jak specjaliści nauk przyrodniczych i ochrony zdrowia (odpowiednio: 27,1% i 57,1%) oraz specjaliści szkolnictwa (odpowiednio: 21,7% i 60,0%). Z warunków zatrudnienia w obecnym miejscu pracy są takŝe na ogół zadowoleni pracownicy obsługi biurowej (31,9% - zdecydowanie zadowolony ; 53,6% - raczej zadowolony ). W których zawodach niezadowolenie z wykonywanej pracy było największe? Co dziesiąty operator maszyn i urządzeń wydobywczych (11,1%) przyznał, Ŝe jest raczej niezadowolony ze swojego obecnego miejsca pracy; analogicznego zdania był co dwunasty robotnik i rzemieślnik (8,5%) oraz co dwunasty zatrudniony przy prostych pracach w handlu i usługach (8,1%). Warto równieŝ zauwaŝyć, Ŝe przedstawiciele tylko niektórych zawodów (chodzi np. o robotników pomocniczych w górnictwie i budownictwie, czy osoby zatrudnione przy pracach prostych w handlu i usługach) przyznawali, iŝ są bardzo niezadowoleni z warunków swojego aktualnego zatrudnienia; w przypadku zdecydowanej większości grup zawodowych deklaracje takie nie miały natomiast miejsca Plany edukacyjne i zawodowe uczniów szkół ponadgimnazjalnych Skłonność do przyszłej mobilności zawodowej (rozumianej jako modyfikacja kwalifikacji) i zawodowo przestrzennej moŝe, w przypadku uczniów szkół ponadgimnazjalnych, sygnalizować obecna gotowość do podjęcia dalszej nauki, w tym takŝe poza miejscem stałego zameldowania. Planowanie rozpoczęcia studiów prawdopodobnie świadczy nie tylko o chęci kształcenia na wyŝszym poziomie, ale takŝe o zdolności i przekonaniu o potrzebie stałego rozwoju wiedzy i doskonalenia umiejętności. Poszukiwanie uczelni poza miejscem zamieszkania świadczy takŝe o mobilności przestrzennej. Zdecydowana większość wielkopolskich uczniów planuje kontynuować edukację po ukończeniu obecnej szkoły. Jak juŝ zostało wspomniane, blisko 70% z nich zamierza studiować, przede wszystkim na studiach dziennych (45,5%). Warty podkreślenia jest fakt, Ŝe znaczna cześć uczniów szkół zawodowych (prawie połowa) zamierza rozpocząć naukę w szkole na podbudowie szkoły zasadniczej, a nie zakończyć edukację, czyli dostrzega potrzebę rozszerzania wykształcenia. O podjęciu pracy mówi 1/3 obecnych uczniów szkół 105

102 ponadgimnazjalnych, przy czym, aŝ 22,1% chce połączyć ją z nauką, a jedynie 9,7% deklaruje, Ŝe będzie tylko pracować. Studia najczęściej planują uczniowie liceum. Natomiast osoby całkowicie rezygnujące z nauki i rozpoczynające pracę w największym odsetku rekrutują się spośród uczniów zasadniczych szkół zawodowych co trzeci uczeń ze szkoły tego typu nie zamierza uczyć się dalej. Po części decyzja taka moŝe wypływać z przekonania o zdobyciu juŝ kwalifikacji umoŝliwiających podjecie pracy. Wielkopolscy uczniowie zostali zapytani równieŝ o potencjalne miejsce kontynuowania edukacji. Co trzecia osoba zamierza studiować na terenie województwa swojego obecnego zameldowania (31,5%), a ponad co piąta dokładnie w tej samej miejscowości, w której jest zameldowana (22,4%). Wybór ten jest poniekąd podyktowany minimalizacją kosztów studiowania oraz większą dostępnością wybranych uczelni, jednak decyzja dotycząca preferencji uczniów moŝe ulec weryfikacji w procesie rekrutacji przyszłych studentów. Jedynie nieco więcej niŝ 1/5 uczniów jako planowane miejsce dalszego kształcenia wybrała dowolne miejsce w kraju, zaś 1,2% za granicą. Szczegóły prezentuje poniŝszy wykres. Wykres Planowane miejsce podjęcia studiów/nauki [N=247; wskazania w %] w dowolnej miejscowości w woj., w którym jestem zameldowany 31,5 w obecnym miejscu zameldowania stałego w dowolnej miejscowości w Polsce 22,4 21,7 w miejscowości, w której się uczę 9,1 nie zastanawiałem się w dowolnej miejscowości w woj., w którym się uczę 5,5 6,7 trudno powiedzieć za granicą 2,0 1, Osobnym zagadnieniem badawczym było poznanie planów uczniów szkół ponadgimnazjalnych związanych z pracą. Biorących udział w badaniu poproszono zatem, aby odpowiedzieli, gdzie zamierzają pracować. Uzyskane dane pozwalają na formułowanie wniosków dotyczących poziomu deklarowanej mobilności zawodowej uczniów. Co czwarty respondent wskazał obecne miejsce zamieszkania (26,1%), a 17,6% badanych dowolną miejscowość w województwie. Dowolną miejscowością w Polsce zainteresowanych jest 12,7% uczniów szkół ponadgimnazjalnych z tego województwa, a pracą za granicą 106

103 7,3%. Swojego zdania na ten temat nie ma znaczna grupa respondentów z tej grupy (29,7%). Deklarowany poziom mobilności nie jest zatem duŝy. NaleŜałoby jednak podkreślić, Ŝe duŝa część uczniów ma niesprecyzowane plany i trudno jest przewidzieć, czy podejmą się kwestii zmiany miejsca zamieszkania pod kątem przyszłego zatrudnienia. Pogłębione analizy pozwoliły na porównanie odpowiedzi udzielanych na omówione wyŝej pytanie przez licealistów i uczniów szkół pozostałych typów. Ogólnie rzecz biorąc, moŝna powiedzieć, Ŝe uczniowie liceów mają mniej sprecyzowane plany dotyczące przyszłego miejsca poszukiwania przez siebie pracy, częściej natomiast odpowiadali, Ŝe zamierzają poszukiwać pracy w dowolnym miejscu w Polsce. Więcej szczegółów pokazano na wykresie Wykres Zamiary licealistów i pozostałych uczniów dotyczące miejsca podjęcia pracy (w %; N=330) za granicą 7,3 7,3 w dowolnej miejscowości w kraju 8,3 20,2 inne 4,8 14,1 w dowolnej miejscowości w województwie 16,5 19,4 w obecnym miejscu zameldowania stałego 14,5 33,0 jeszcze nie wiem 27,2 33, uczniowie liceum pozostali uczniowie Uczniowie liceów, jak równieŝ pozostali uczniowie w analogicznym i niewielkim odsetku (7,3%) zamierzają poszukiwać pracy poza granicami kraju. Co piąty licealista (20,2%) i tylko co dwunasty uczeń szkoły innego typu (8,3%) planuje po skończeniu nauki szukać pracy w dowolnym miejscu w kraju. Licealiści deklarują takŝe większy poziom mobilności, gdy chodzi o szukanie pracy w dowolnym miejscu na terenie województwa zameldowania (róŝnica ok. trzech punktów procentowych). MoŜna jednocześnie zauwaŝyć, Ŝe co trzeci licealista (33,9%) nie ma jeszcze sprecyzowanych planów odnośnie miejsca, w którym chciałby szukać pracy. Uczniowie pozostałych szkół prezentują się na tym tle, jako znacznie bardziej zdecydowani (tylko 27,2% wskazań dla odpowiedzi jeszcze nie wiem ). Uczniom biorącym udział w badaniu, zadano równieŝ następujące pytanie: Biorąc pod uwagę Pana/i wiedzę, kompetencje i sytuację na rynku pracy proszę powiedzieć, jakie są 107

104 Pana/i plany zawodowe (co zamierza Pan/i robić po ostatecznym zakończeniu edukacji). Respondenci mogli wybrać jedną odpowiedź z przedstawionego zbioru ośmiu propozycji. Najwięcej ankietowanych (33,9% - co trzeci), przyznało, Ŝe w obecnej chwili nie jest w stanie jednoznacznie odpowiedzieć na zadane pytanie, gdyŝ perspektywa podjęcia pracy jest dla nich zbyt odległa. 17,3% ankietowanych stwierdziło, Ŝe chciałoby pracować w duŝej międzynarodowej firmie, a 14,5% wskazało duŝą polską firmę, jako planowane miejsce pracy. Blisko co siódmy respondent (15,5%) stwierdził, Ŝe po zakończeniu edukacji zamierza prowadzić własną działalność gospodarczą. Pracą w firmie małej, rodzinnej zainteresowanych jest 7,3% badanych, a pracą na zachodzie 3,9% ankietowanych. Warto zauwaŝyć, Ŝe 5,8% respondentów przyznało, Ŝe byłoby gotowe podjąć jakąkolwiek pracę i nie posiada preferencji z tym związanych, a tylko 1,8% odpowiedziało, Ŝe zamierza szukać pracy w instytucji sfery budŝetowej ( budŝetówka ). Pogłębione analizy pokazały istnienie pewnej zaleŝności pomiędzy planami uczniów dotyczącymi miejsca poszukiwania pracy i ich planami zawodowymi. MoŜna powiedzieć, Ŝe mobilność deklaratywna moŝe być blokowana lub stymulowana przez plany zawodowe: respondenci, którzy zamierzają po zakończeniu nauki pracować w małej firmie rodzinnej, przewaŝnie deklarowali, iŝ chcieliby szukać pracy w obecnym miejscu zamieszkania, Ŝaden z nich zaś nie przyznał, Ŝe będzie szukać pracy w dowolnym miejscu w Polsce lub za granicą. TakŜe osoby nie posiadające preferencji odnośnie typu pracy (przyjmę jakąkolwiek pracę) deklarowały głównie, Ŝe będą szukać zatrudnienia w miejscu zamieszkania. To samo dotyczy choć w mniejszym stopniu osób, zamierzających pracować w duŝej polskiej firmie lub prowadzić własną działalność gospodarczą. MoŜna jednocześnie stwierdzić, Ŝe osoby zamierzające podjąć pracę w duŝej, międzynarodowej firmie, częściej są skłonne szukać zatrudnienia w dowolnej miejscowości w kraju lub za granicą i w tym sensie moŝna mówić, Ŝe ich plany zawodowe stymulują mobilność przestrzenną Kierunek studiów i wymuszona mobilność absolwentów Osobną grupę respondentów, których mobilność zawodowa podlegała szacowaniu, stanowili studenci szkół wyŝszych. Istotnym celem badawczym było tu ustalenie, jakie zamiary zawodowe mają studenci i jak oceniają swoje szanse na rynku pracy przy poszukiwaniu zatrudnienia w wyuczonym zawodzie. WaŜne było równieŝ zidentyfikowanie kierunków i rodzajów studiów, które sprzyjają znalezieniu pracy w zawodzie wyuczonym i tych, które mogą stanowić tu swego rodzaju barierę 51 Ze względu na zbyt małą ilość jednostek w kaŝdej z grup, nie zastosowano przy opisie omawianej zaleŝności charakterystyk procentowych, a wskazano jedynie na występowanie pewnych tendencji. Opis procentowy mógłby być tu mylący. 108

105 Studentom biorącym udział w badaniu zadano następujące pytanie: ZałóŜmy, Ŝe w przyszłości będzie Pan/i szukać pracy w zawodzie, jakiego się Pan/i uczy. Proszę ocenić (w %) szanse na znalezienie pracy w swoim zawodzie biorąc pod uwagę: rynek pracy w Pana/i miejscu zamieszkania, rynek pracy w Pana/i powiecie, rynek pracy w województwie, rynek pracy poza województwem. Z uzyskanych danych kaŝdy z respondentów podał cztery wartości liczbowe zliczono średnie arytmetyczne, a dane w postaci końcowej przedstawia poniŝszy wykres. Wykres Ocena szans na znalezienie pracy na poszczególnych rynkach studenci (w%; N=470) 60 50,8 55, ,7 39, rynek pracy w miejscowości zamieszkania rynek pracy w powiecie rynek pracy w województwie rynek pracy poza województwem Studenci generalnie uwaŝają, Ŝe ich szanse na zdobycie pracy w wyuczonym zawodzie nie są duŝe. Dotyczy to przede wszystkim lokalnych rynków pracy prawdopodobieństwo podjęcia pracy w miejscowości zamieszkania i w zawodzie zbieŝnym z kierunkiem wykształcenia oceniono średnio na 34,7%. Rynek wojewódzki i pozawojewódzki (kraj i zagranica ) oferują tu według ankietowanych studentów więcej szans (odpowiednio: 50,8% i 55,2%), lecz nadal są to szanse co najwyŝej połowiczne. Optymizm dotyczący własnych szans na znalezienie pracy w wyuczonym zawodzie jest uwarunkowany kierunkiem studiów. MoŜna zatem wskazać kierunki, których studenci są mniej lub bardziej przekonani o moŝliwości podjęcia zatrudnienia zgodnego z wykształceniem. Dane pochodzące z analiz korelacyjnych zostały zaprezentowane na wykresach 2.20, 2.21, 2.22 oraz

106 Wykres Ocena szans na znalezienie pracy w miejscu zamieszkania w opinii studentów poszczególnych grup kierunkowych (w %; N=472) nauki społeczne, gospodarka i prawo nauki medyczne nauki techniczne nauka nauki humanistyczne i sztuka usługi kształcenie rolnictwo 39,3 37,4 36,0 34,2 31,6 27,8 24,5 20, Wykres Ocena szans na znalezienie pracy na terenie swojego powiatu w opinii studentów poszczególnych grup kierunkowych (w %; N=470) nauki społeczne, gospodarka i prawo nauki medyczne nauki techniczne nauki humanistyczne i sztuka nauka usługi kształcenie rolnictwo 43,3 40,8 40,1 38,4 37,8 35,6 30,4 25,

107 Wykres Ocena szans na znalezienie pracy na terenie swojego województwa w opinii studentów poszczególnych grup kierunkowych (w %; N=470) nauki społeczne, gospodarka i prawo nauki techniczne nauki medyczne nauka nauki humanistyczne i sztuka usługi kształcenie 54,1 53,4 51,1 50,5 48,5 47,4 46,4 rolnictwo 32, Wykres Ocena szans na znalezienie pracy poza terenem swojego województwa w opinii studentów poszczególnych grup kierunkowych (w %; N=470) nauki społeczne, gospodarka i prawo kształcenie nauki techniczne nauka nauki medyczne nauki humanistyczne i sztuka usługi rolnictwo 58,7 58,4 58,3 56,1 51,6 51,5 49,3 40,

108 Z analizy danych przedstawionych na czterech powyŝszych wykresach, moŝna wyciągnąć kilka zasadniczych wniosków. Przede wszystkim, największym optymizmem w odniesieniu do szans na znalezienie pracy w wyuczonym zawodzie, cechują się studenci nauk społecznych, gospodarki i prawa. Szacowane przez nich prawdopodobieństwo uzyskania pracy zgodnej z wykształceniem było najwyŝsze wśród wszystkich grup kierunkowych, bez względu na rodzaj rynku pracy (lokalny, wojewódzki, pozawojewódzki). Studenci tych kierunków ocenili swoje szanse na uzyskanie w miejscu zamieszkania pracy zgodnej z wyuczonym zawodem na 39,3% (4,6 punktu procentowego powyŝej średniej), a poza granicami województwa na 58,7% (3,5 punktu procentowego powyŝej średniej). Z kolei najmniej optymistycznie patrzą na swoją zawodową przyszłość w zakresie zbieŝności wykonywanej pracy z kierunkiem wykształcenia studenci kierunków rolniczych. Ocenili oni, Ŝe ich szanse na znalezienie w miejscu zamieszkania pracy zgodnej z wyuczonym zawodem wynoszą 20,3% (14,4 punktów procentowych poniŝej średniej), a poza granicami województwa 42,3% (12,9 punktu procentowego poniŝej średniej). Generalnie źle oceniają prawdopodobieństwo zdobycia pracy godnej z zawodem takŝe studenci kierunków z grupy usługi. W przypadku kaŝdego z czterech rynków pracy oszacowali oni to prawdopodobieństwo poniŝej średniej (o 6,7 punktu procentowego w przypadku rynku pracy w miejscu zamieszkania i o 5,9 punktu procentowego w przypadku pozawojewódzkiego rynku pracy). Warto teŝ zwrócić uwagę na opinie zaprezentowane przez studentów kierunków z grupy kształcenie. Bardzo źle oceniali oni swoje szanse na znalezienie pracy zgodnej z wykształceniem zarówno w miejscu zamieszkania, jak i na terenie powiatu i województwa. Mniejszym optymizmem cechowali się tu jedynie studenci kierunków związanych z rolnictwem. Jednak juŝ na poziomie pozawojewódzkiego rynku pracy, studenci kształcenia oszacowali prawdopodobieństwo uzyskania pracy zbieŝnej ze swoim wykształceniem bardzo wysoko szanse na poziomie 58,4%, czyli o 3,2 punktu procentowego powyŝej średniej i niewiele mniej niŝ wartość najwyŝsza, uzyskana dla studentów nauk społecznych, gospodarki i prawa. Intrygujące jest równieŝ, Ŝe studenci nauk medycznych w odniesieniu do studentów pozostałych grup kierunków lepiej oceniają swoje szanse na lokalnych rynkach pracy (miejsce zamieszkania i powiat), niŝ na rynku wojewódzkim i pozawojewódzkim, choć takŝe oni uznają, Ŝe im szerszy rynek pracy, tym szanse na pracę zgodną z wykształceniem większe. W oparciu o przeprowadzone analizy, moŝna teŝ mówić o istnieniu pewnego związku pomiędzy przekonaniem respondenta o jego szansach na zdobycie pracy zgodnej z zawodem i rodzajem jego studiów. 112

109 Najmniej przekonani o szansach na podjęcie w miejscu zamieszkania pracy zgodnej z kierunkiem wykształcenia są studenci zaocznych studiów licencjackich (28,4%) i uzupełniających zaocznych studiów magisterskich (30,0%). Źle swoje szanse ocenili tu równieŝ studenci uzupełniających dziennych studiów magisterskich (32,5%) i co zaskakujące studenci dziennych studiów licencjackich (33,7%). W odniesieniu do pozawojewódzkiego rynku pracy największe nadzieje na znalezienie pracy zgodnej z zawodem wyuczonym, mają studenci licencjackich studiów wieczorowych (80,0%) i zaocznych studiów magisterskich (61,1%). MoŜe wynikać to z faktu, Ŝe w przypadku tej grupy studentów, często najpierw podejmuje się pracę, a dopiero potem studia i jednym z kryteriów wyboru kierunku nauki moŝe być jej przydatność w wykonywaniu juŝ posiadanej pracy. Stąd wynikałaby oczekiwana zbieŝność charakteru pracy z wyuczonym w trakcie studiów, lecz juŝ wykonywanym zawodem. Choć studenci sceptycznie oceniają swoje szanse na znalezienie pracy w zawodzie zgodnym z kierunkiem wykształcenia, to jednak zamierzają podjąć próbę znalezienia takiej pracy. Studentom zadano pytanie: W jakim zawodzie zamierza Pan/i podjąć pracę? Ponad dwie trzecie respondentów stwierdziło, Ŝe w zawodzie zgodnym z wyuczonym. Kategorię w zawodzie niezgodnym z zawodem wyuczonym wskazało 7,0% badanych, a nie wiem 23,0%. Pogłębione analizy pozwalają wnioskować o uzaleŝnieniu zamiarów dotyczących wyboru zawodu (zgodnie lub niezgodnie z wykształceniem) od grupy kierunków studiów respondentów. Szczegóły zostały zaprezentowane na wykresie

110 Wykres Zamiary studentów dotyczące podjęcia pracy w zawodzie oraz kierunki ich studiów (w%; N=470) 100% 80% 60% 40% 20% ,6 23,6 17,3 9,6 6,3 6,1 65,3 70,1 73,1 3, ,4 29,7 9,6 13,5 96,2 65,4 70,6 56,8 0% kształcenie nauki humanistyczne i sztuka nauki społeczne, gospodarka i prawo zgodnie z wyuczonym zawodem nie wiem, trudno powiedzieć nauka nauki techniczne rolnictwo nauki medyczne niezgodnie z wyuczonym zawodem usługi W największym stopniu pracę zgodną z wyuczonym zawodem, zamierzają podjąć studenci nauk medycznych (96,2%); oni teŝ mieli najbardziej sprecyzowane poglądy na omawianą kwestię ( trudno powiedzieć tylko 3,8%). Warto równieŝ zauwaŝyć, Ŝe ani jeden student z tej grupy kierunkowej nie zadeklarował, iŝ zamierza podjąć pracę niezgodną z wyuczonym zawodem. Czym naleŝy tłumaczyć ten stan rzeczy? Wydaje się, Ŝe decydująca moŝe tu być specyfika omawianego kierunku i zawodu. Przede wszystkim niełatwe jest podjecie samych studiów medycznych (cięŝkie i czasochłonne przygotowania do trudnych egzaminów wstępnych), ponadto są one długotrwałe (sześć lat i staŝ) i wymagają poświęcenia znacząco więcej czasu na naukę, niŝ ma to miejsce w przypadku normalnych kierunków. Dodać do tego naleŝy związane z zawodem lekarskim pewne poczucie misji, a takŝe powaŝanie społeczne i wysoki poziom zarobków. WaŜną rolę moŝe tu teŝ odgrywać fakt, Ŝe studia medyczne oznaczają bardzo wąską specjalizację i zmiana kwalifikacji byłaby tu trudniejsza i bardziej radykalna, niŝ w przypadku studentów np. nauk społecznych lub humanistycznych. Najrzadziej do zamiarów podjęcia pracy zgodnej z wykształceniem przyznawali się studenci następujących grup kierunkowych: usługi (56,8%), nauki humanistyczne i sztuka (65,3%) oraz nauki techniczne (65,4%). Warto przypomnieć, Ŝe studenci tych kierunków byli teŝ dość sceptyczni w omówionej wyŝej ocenie własnych szans na otrzymanie zatrudnienia zgodnego z wykształceniem. Studentom biorącym udział w badaniu, zadano takŝe pytanie o to, gdzie zamierzają podjąć pracę. Na podstawie uzyskanych informacji, moŝna wyciągać wnioski dotyczące poziomu deklarowanej mobilności przestrzennej studentów. W obecnym miejscu zameldowania 114

111 stałego zamierza szukać zatrudnienia co czwarty badany (25,4%). Mobilność przestrzenną deklarowali Ci studenci, którzy chcą poszukiwać pracy: w dowolnej miejscowości w Polsce (17,0%), w dowolnej miejscowości w województwie (9,7%), za granicą (8,6%) Plany związane z moŝliwością podjęcia pracy za granicą Zmiany, jakie zachodzą w Polsce nieprzerwanie od 1989r. znacznie zwiększyły zwłaszcza w ostatnich latach szanse Polaków na uczestnictwo w zagranicznych rynkach pracy. Atrakcyjność zarobkowych wyjazdów zagranicznych znalazła potwierdzenie w odpowiedziach w zasadzie wszystkich badanych grup respondentów. Respondentom zadano pytanie, czy biorą pod uwagę moŝliwość wyjazdu za granicę w celach zarobkowych. Rozkład uzyskanych odpowiedzi dla grupy badanych uczniów, został zaprezentowany na wykresie Wykres Deklaracje dotyczące wyjazdu za granicę w celach zarobkowych uczniowie (w%; N=330) 5,2 5,8 12,1 30,3 41,8 4,8 kiedyś na pewno wyjadę, ale wrócę do Polski być moŝe wyjadę - ale nie na stałe na pewno nie wyjadę kiedyś na pewno wyjadę i zostanę za granicą być moŝe wyjadę, i to na stałe trudno powiedzieć Tylko co siedemnasty ankietowany (5,8%) zadeklarował, Ŝe na pewno nie wyjedzie do pracy za granicę. Dodatkowo 12,1% respondentów nie potrafiło udzielić jednoznacznej odpowiedzi na pytanie. Wszyscy pozostali (82,1%) stwierdzili, Ŝe biorą pod uwagę moŝliwość wyjazdu z Polski do pracy. Warto zauwaŝyć, Ŝe wśród uczniów tylko dokładnie 10,0% myśli o opuszczeniu kraju na stałe ze względów zarobkowych. Zdecydowana większość natomiast (71,8%) dopuszcza moŝliwość wyjechania z kraju jedynie z wyraźnym zamiarem powrotu. RozwaŜania dotyczące zarobkowego wyjazdu za granicę róŝnicowane są miedzy innymi poprzez typ szkoły, do jakiej uczęszczają wielkopolscy uczniowie. I tak, najczęściej pewność wyjazdu deklarują uczniowie liceów technicznych (59%, z czego 3,5% na stałe, zaś 55,4% czasowo), zasadniczych szkół zawodowych (45,1%) techników (42,1%). Rozkład wszystkich odpowiedzi widoczny jest poniŝej. 115

112 Wykres MoŜliwość wyjazdu za granicę w celach zarobkowych a typ szkoły [wskazania w %] 100% 80% 7,8 2,0 2,0 17,6 4,8 5,6 6,5 10,5 3,8 10,3 6,4 3,6 7,1 3,6 5,3 5,3 10,5 17,9 60% 37,3 21,8 19,2 55,4 42,1 40% 50,8 20% 33,3 42,3 30,4 36,8 0% zasadnicza szkoła zawodowa (N=51) moŝe wyjadę, ale nie na stałe trudno powiedzieć moŝe wyjadę na stałe liceum ogólnokształcące (N=124) liceum profilowane (N=78) liceum techniczne (N=56) technikum (N=19) na pewno wyjadę, ale wrócę do Polski na pewno nie wyjadę w celach zarobkowych kiedyś na pewno wyjadę na stałe Wykres Deklaracje dotyczące wyjazdu za granicę w celach zarobkowych studenci (w%; N=470) 8,1 5,1 10,2 35,4 35,8 5,5 kiedyś na pewno wyjadę, ale wrócę do Polski być moŝe wyjadę - ale nie na stałe na pewno nie wyjadę kiedyś na pewno wyjadę i zostanę za granicą być moŝe wyjadę, i to na stałe trudno powiedzieć Zasadniczo podobnie przedstawia się problem skłonności do podjęcia pracy za granicą w grupie studentów szkół wyŝszych objętych badaniem. TakŜe w tym wypadku tylko nieliczni respondenci stwierdzili, Ŝe na pewno nie wyjadą z kraju do pracy, a zdecydowana większość przyznała, Ŝe bierze pod uwagę podjęcie zatrudnienia poza granicami kraju. W przypadku badanej grupy studentów szkół wyŝszych, tylko 5,1% w ogóle nie bierze pod uwagę wyjazdu zagranicznego w celach zarobkowych, a 10,2% nie ma zdania na omawiany temat. Wszyscy pozostali (84,7%) dopuszczają moŝliwość własnej pracy poza granicami Polski. 71,2% ogółu ankietowanych studentów przyznało, Ŝe bierze pod uwagę tylko czasowy wyjazd zarobkowy z kraju. 116

113 Najbardziej pewni swojego wyjazdu zagranicznego w celach zarobkowych są studenci nauk społecznych, gospodarki i prawa oraz nauki (odpowiednio 46,6% i 43,6% z nich zadeklarowało pewność, co do decyzji dotyczącej czasowej lub stałej emigracji). Największym sceptycyzmem w omawianym aspekcie wykazali się studiujący kierunki związane z usługami, spośród których aŝ 13,3% jest pewnych, Ŝe nie wyjedzie pracować za granicę. Wykres MoŜliwość wyjazdu za granicę w celach zarobkowych [wskazania w %] 100% 80% 60% 40% 6,7 13,3 6,7 6,7 20,0 3,2 3,2 4,8 8,1 37,1 7,6 8,7 3,5 12,8 39,0 6,5 4,8 4,8 11,3 37,1 10,9 6,3 6,3 39,1 5,3 5,3 36,8 9,1 9,1 6,1 24,2 6,7 11,1 13,3 15,6 24,4 20% 46,7 43,5 28,5 35,5 37,5 52,6 51,5 28,9 0% kształcenie (N=15) nauki humanistyczne i sztuka (N=62) moŝe wyjadę, ale nie na stałe trudno powiedzieć moŝe wyjadę na stałe nauki społeczne, gospodarka i prawo (N=172) nauka (N=62) nauki techniczne (N=64) rolnictwo (N=19) nauki medyczne (N=33) usługi (N=45) na pewno wyjadę, ale wrócę do Polski na pewno nie wyjadę w celach zarobkowych kiedyś na pewno wyjadę na stałe Wykres Deklaracje dotyczące wyjazdu za granicę w celach zarobkowych pracujący (w%; N=1000) 12,9 19,5 37,2 2,3 2,9 25,2 kiedyś na pewno wyjadę, ale wrócę do Polski być moŝe wyjadę - ale nie na stałe na pewno nie wyjadę kiedyś na pewno wyjadę i zostanę za granicą być moŝe wyjadę, i to na stałe trudno powiedzieć 117

114 Odpowiedzi udzielone przez ankietowanych uczniów i studentów cechuje daleko idąca analogia. Być moŝe ich sytuacja Ŝyciowa (początki kariery zawodowej, brak na ogół własnej rodziny i właściwych temu zobowiązań) sprzyja nawet dłuŝszym wyjazdom z kraju. Potwierdza to fakt, Ŝe grupa pracujących udzielała odpowiedzi znacząco róŝnych. Największa ilość respondentów z tej grupy stwierdziła, Ŝe na pewno nie wyjedzie za granicę w celach zarobkowych (37,2%). Co czwarty respondent z tej grupy zakłada, Ŝe być moŝe wyjedzie, ale nie na stałe (25,2%). Kategorię na pewno kiedyś wyjadę, ale wrócę do Polski wskazało 19,5% badanych (wykres 2.29). Podsumowanie Wybory edukacyjne, dotyczące szkoły ponadgimnazjalnej, a następnie studiów, w znacznym stopniu determinują przyszłość. Dlatego teŝ tak istotne jest, by były one świadectwem przemyślanych decyzji, które dodatkowo naleŝy konfrontować z sytuacją na rynku pracy. Wyniki badań pokazują, Ŝe taka współzaleŝność ma miejsce. JuŜ uczeń gimnazjum, decydując się na szkołę średnią kieruje się przesłankami rynkowymi, wybierając głównie placówkę, dającą dalsze moŝliwości rozwoju i kontynuowania edukacji. Chodzi tu przede wszystkim o licea ogólnokształcące, których sama idea skupia się wokół przygotowania do dalszej edukacji (studia), ale takŝe o inne szkoły średnie, wieńczące naukę egzaminem dojrzałości. To pozytywne trendy zaobserwowane na przestrzeni ostatnich lat i świadczące o obserwacji rynku pracy i próbie sprostania jego wymogom. Jest to tym bardziej istotne, Ŝe im wcześniejsza decyzja jest właściwie ukierunkowana, tym lepszy moŝe mieć oddźwięk w przyszłości. Nieocenione w tym zakresie wydaje się zapewnienie uczniom/studentom moŝliwości skorzystania z profesjonalnego doradztwa zawodowego, którego uaktywnienie przyczyniłoby się (mierzone w dłuŝszej perspektywie czasu) do ograniczenia występujących w chwili obecnej nietrafnych wyborów edukacyjnych/zawodowych. Szeroko pojęte profesjonalne doradztwo, powinno brać pod uwagę zainteresowania i predyspozycje do wykonywania danego zawodu, z jednoczesnym uwzględnieniem popytu na pracę w danym regionie. Poszukiwane jest tu zharmonizowanie działań regionalnych, mających za zadanie określenie poszukiwanych zawodów, kierunków dokształcania oraz przekwalifikowania. W tym miejscu naleŝy zwrócić uwagę na niezmiernie waŝną rolę uczelni oraz instytucji oświaty, których priorytetowym zadaniem powinno być ukierunkowywanie młodzieŝy na wybór zawodu, mającego szansę stać się w danym regionie rozwojowym. W przeciwnym przypadku, będzie moŝna zaobserwować zjawisko masowego bezrobocia wśród osób posiadających wyŝsze wykształcenie. Jak juŝ wcześniej nadmieniano, sam fakt ukończenia studiów wyŝszych nie gwarantuje zdobycia pracy w poŝądanym zawodzie, naleŝy dodatkowo podjąć kroki w kierunku dostosowania się do potrzeb rynku, czyli wykazać się elastycznością. AŜeby jednak regulować popyt na pracę z podaŝą, konieczne jest podjęcie 118

115 odgórnych działań zmierzających do dopasowania kwalifikacji zawodowych potencjalnych pracowników z potrzebami kadrowymi artykułowanymi przez pracodawców. Obserwuje się bowiem, Ŝe wykształcenie i kwalifikacje części zasobów pracy nie odpowiadają aktualnym potrzebom gospodarki i wykazują niedostosowanie do wymogów popytu. Ta kwestia nabrała szczególnego znaczenia w świetle wstąpienia Polski do struktur unijnych, gdy wyłoniła się grupa nowo tworzonych zawodów i miejsc pracy, jak chociaŝby w instytucjach związanych z UE. Związku z tym, zarysowała się perspektywa zatrudnienia specjalistów z róŝnych dziedzin zarówno na polskim, jak i unijnym rynku pracy. (W tym miejscu naleŝy wspomnieć o rosnącym znaczeniu znajomości języków obcych). Istotne jest jednak, aby prognozy dotyczące potencjalnych miejsc pracy były odzwierciedleniem rzetelnych szacunków, uwzględniających sytuację gospodarczą, polityczną i społeczną kraju, wtedy teŝ działania zmierzające w kierunku kształcenia kadry pracowniczej będą bardziej efektywne. Na podstawie deklaracji dotyczących planów edukacyjnych i zawodowych, szacuje się, Ŝe posiadaniem wyŝszego wykształcenia, docelowo będzie mogła pochwalić się zdecydowana większość badanych. Tylko nieliczni, decydują się na podjęcie zatrudnienia, nie mając w perspektywie dyplomu ukończenia studiów wyŝszych. Pozostali, nawet planując rozpoczęcie kariery zawodowej po ukończeniu szkoły ponadgimnazjalnej, zamierzają pogodzić pracę zawodową ze studiami. Wiadomym jest więc, Ŝe rynek pracy nie będzie w stanie sprostać oczekiwaniom wszystkich absolwentów i zagwarantować im zatrudnienia. Tę świadomość mają studenci, którzy biorąc pod uwagę swoje wykształcenie, zdobyte umiejętności a przede wszystkim faktyczną sytuację na krajowym rynku pracy, bardzo sceptycznie odnoszą się do perspektywy znalezienia zatrudnienia w zawodzie. Tak więc, aby zaistnieć i wyróŝnić się na rynku pracy, naleŝy wykazać się przede wszystkim zdolnościami i umiejętnościami praktycznymi. Dlatego teŝ tak istotna i warta rozpowszechniania jest forma łączenia studiów z pracą, która dla studenta stanowi nieocenioną wartość poznawczą, przyczyniając się tym samym do zdobywania doświadczenia zawodowego. Z drugiej strony, w tym kierunku zmierzają działania uczelni/szkoły, mające na celu organizację praktyk zawodowych. Jednak aby zapewnić absolwentom osiągnięcie pewnego pułapu umiejętności praktycznych, naleŝy optymalnie wykorzystać potencjał zasobów uczniów/studentów podczas praktyk zawodowych. Sugestie samych zainteresowanych, bowiem zmierzają w kierunku nałoŝenia na nich bardziej ambitnych zadań oraz wydłuŝenia czasu trwania tego typu doskonalenia zawodowego. Na podstawie uzyskanych opinii moŝna wywnioskować, Ŝe wprowadzenie programu praktyk z docelowymi wytycznymi, szczególnie uwzględniającymi negatywne strony wskazane przez badanych i potraktowanie ich jako sugestii do poprawy formy organizacji praktyk zawodowych, przyniosłyby poŝądane rezultaty. Istotne wydaje się ponadto zawarcie formy 119

116 umowy pomiędzy instytucją oświatową a firmą czy instytucją, w której praktyki mają miejsce, co z kolei mogłoby przyczynić się do poprawy stosunków pomiędzy pracownikami firmy a praktykantami. Nabycie kwalifikacji przydatnych do przyszłej pracy zawodowej moŝliwe jest równieŝ poprzez indywidualne podjęcie działań w tym kierunku. Do potencjalnych przedsięwzięć zaliczyć moŝna uczestnictwo w róŝnego typu kursach/szkoleniach, czy teŝ moŝliwość doskonalenia swoich umiejętności w ramach samokształcenia. Stopień uczestnictwa w kursach/szkoleniach, czy przyswajanie wiedzy w ramach samokształcenia mogą mieć róŝne podłoŝe. Po pierwsze, mogą być wynikiem przeświadczenia, Ŝe uczelnia kompleksowo przekazuje wiedzę niezbędną w późniejszej karierze zawodowej i dlatego teŝ inna forma dokształcania jest zbyteczna. Druga przyczyna, to brak determinacji i chęci doskonalenia swoich umiejętności i podnoszenia kwalifikacji. Do tego dodać naleŝy jeszcze presję czasu oraz kwestię finansowania odpłatnych kursów. Kwestią trudną do jednoznacznego zdefiniowania pozostaje, czy z kolei wysoki poziom uczestnictwa w szkoleniach/kursach jest przejawem istnienia luki edukacyjnej na danym kierunku studiów i w związku z tym pogonią za nadrobieniem zaległości? Wydaje się, Ŝe częściowo moŝe to być skutkiem braków w edukacji, ale głównie wynika z chęci rozwoju osobistego i indywidualnego poszerzania wiedzy. Postępujące bezrobocie, sceptyczny stosunek do perspektywy znalezienia pracy w zawodzie, a przede wszystkim oczekiwanie kierowane pod adresem pracy co do przyzwoitego wynagrodzenia, to główne argumenty osób skłonnych wyjechać za granicę w celach zarobkowych. O randze tego zagadnienia świadczy fakt, Ŝe ponad 90% respondentów nie wyklucza moŝliwości wyjazdu zagranicznego! Jest to poniekąd zjawiskiem niepokojącym, Ŝe wykwalifikowana na polskim rynku młodzieŝ, w nadziei, głównie na otrzymywanie zadowalającego wynagrodzenia, skłonna jest wyjechać za granicę. Skala tego zjawiska wymaga podjęcia działań w kierunku zmiany tej sytuacji, zmierzających do zaspokojenia potrzeb i ambicji absolwentów na polskim rynku. I o ile zapewnienie określonego pułapu wynagrodzenia nie jest elementem moŝliwym do ustalenia na forum krajowym, to instytucje oświatowe i uczelnie powinny być przygotowane i nastawione na zasadniczą zmianę profilu kształcenia młodzieŝy i dorosłych, nakierowaną na dopasowanie popytu i podaŝy na pracę w przekroju zawodowo-kwalifikacyjnym. Z kolei firmy/przedsiębiorstwa ze swojej strony mogą zapewnić niefinansowe, ale oczekiwane przez przyszłych pracowników atrybuty przyszłej pracy, jak zadbanie o właściwą atmosferę w miejscu pracy, zapewnienie chociaŝby wewnętrznych szkoleń, czy teŝ podpisanie umowy o pracę na czas nieokreślony. Elementy stanowiące wartość dodaną bowiem, niejednokrotnie częściej mogą wpływać na lojalność i przywiązanie pracowników w stosunku do firmy, niŝ kwestia wynagrodzenia. 120

117 Wszystkie z trzech przebadanych grup (uczniowie, studenci, pracujący) świadome są trudności na rynku pracy, czego potwierdzeniem są wypowiedzi respondentów. Część z nich wykazuje się duŝą mobilnością przestrzenną, cześć z góry zakłada poszukiwanie pracy poza lokalnym rynkiem. Ciekawe spostrzeŝenie dotyczy skali, na jaką badani skłonni są pracować poza miejscem stałego zamieszkania. Najmłodsi ankietowani wykazują najmniejszą chęć pracy w miejscu innym niŝ to, gdzie obecnie są zameldowani. Rozmiary deklarowanej mobilności zawodowej uczniów nie są zbyt duŝe tylko mniejszość respondentów stwierdziła, Ŝe po zakończeniu nauki zamierza szukać pracy za granicą (7,3%) lub w dowolnym miejscu w kraju (12,7%). Pozostali albo nie mają jeszcze sprecyzowanych planów, albo zamierzają poszukiwać pracy w okolicy zamieszkania. Licealiści częściej od uczniów szkół pozostałych typów planują po skończeniu nauki szukać pracy w dowolnym miejscu w kraju. W przypadku studentów wzrasta nieco odsetek skłonnych do przemieszczania się przestrzennego w celu poszukiwania pracy. Deklarowana mobilność przestrzenna studentów nie osiąga jednak wielkich rozmiarów. Tylko 17,0% respondentów planuje szukać pracy w dowolnym miejscu w kraju, a 8,6% - za granicą. W miarę, jak poszukiwanie pracy wychodzi ze sfery deklaracji i przypuszczeń, a zaczyna się urzeczywistniać w realnych działaniach znacznie zwiększa się procent osób mobilnych przestrzennie. Uwidacznia się to choćby w istotnym odsetku osób, które faktycznie dojeŝdŝają do miejsca pracy i które skłonne byłyby podjąć pracę poza miejscem swojego województwa. Mobilność przestrzenna osób pracujących z woj. wielkopolskiego kształtuje się na poziomie zbliŝonym do 50%; okazuje się bowiem, Ŝe do miejsca pracy dojeŝdŝa obecnie 46,5% ankietowanych, z czego większość pokonuje dystans do 15km (32,9% ogółu pracujących). Na podobnym poziomie kształtują się rozmiary deklaratywnej mobilności zawodowej pracujących 42,2% zadeklarowało gotowość do podjęcia pracy poza obecnym województwem zamieszkania, gdyby pracodawca spełnił najwaŝniejsze dla danego respondenta, warunki dotyczące satysfakcjonującej pracy. Warunkami tymi najczęściej były następujące czynniki: satysfakcjonująca praca (82,4%), umowa na czas nieokreślony (37,4%) i praca zgodna z wykształceniem (29,8%). Gotowość do podjęcia pracy poza województwem zamieszkania cechuje przede wszystkim osoby młode i lepiej wykształcone. Szczególnie niechętni mobilności przestrzennej okazali się mieszkańcy wsi. Drugim aspektem mobilności zawodowej jest skłonność do pracy w zawodzie innym niŝ wyuczony, ewentualnie do zmiany dotychczas wykonywanego. W tym przypadku zamierzenia studentów i rzeczywiście wykonywane zawody przez osoby juŝ pracujące zupełnie się rozmijają. Na podstawie zebranego materiału, określono rozmiary rzeczywistej mobilności zawodowej pracujących z woj. wielkopolskiego dwóch z trzech ankietowanych (67,9%) wykonuje obecnie pracę niezgodną z zawodem wyuczonym i w tym sensie cechuje się ww. mobilnością. RównieŜ znaczna ich cześć, bo ponad połowa ankietowanych (52,2%) 121

118 jest przekonana, Ŝe w byłaby w stanie zmienić swój obecny zawód. Częściej przekonani o własnej moŝliwości zmiany obecnie wykonywanego zawodu byli respondenci młodzi, mieszkający na wsi, niezadowoleni ze swojej obecnej pracy i ci, których deklarowana mobilność przestrzenna jest większa. Gotowość do zmiany zawodu cechuje teŝ przede wszystkim osoby posiadające wykształcenie na poziomie zasadniczym, średnim (średnie zawodowe i średnie ogólnokształcące) i licencjackim oraz robotników, techników i pracowników administracyjno-biurowych. Studenci natomiast wykazują się znacznie większym optymizmem w omawianym zakresie, mimo, Ŝe nie oceniają zbyt wysoko własnych szans na znalezienie pracy w zawodzie i to na lokalnym rynku pracy. Prawdopodobieństwo podjęcia pracy w miejscowości zamieszkania i w zawodzie zbieŝnym z kierunkiem wykształcenia oceniono średnio na 34,7%. Rynek wojewódzki i pozawojewódzki (kraj i zagranica ) oferują tu nieco więcej szans (odpowiednio: 50,8% i 55,2%). Informacje te mogą oznacza, Ŝe studenci będą się cechować wymuszoną mobilnością zawodową. Największym optymizmem w odniesieniu do szans na znalezienie pracy w wyuczonym zawodzie, cechują się studenci nauk społecznych, gospodarki i prawa; najmniejszym studenci kierunków rolniczych. ZaleŜność ta dotyczy zarówno lokalnych, jak i pozalokalnych rynków pracy. Abstrahując jednak od przewidywanych szans na znalezienie pracy w zawodzie, paradoksalnie duŝy odsetek studentów (70%) zamierza podjąć pracę zgodną z wykształceniem, a tylko 7% otwarcie zadeklarowało, Ŝe planuje szukać pracy poza wyuczonym fachem. Pracę w wyuczonym zawodzie planują podjąć przede wszystkim studenci nauk medycznych. * * * Poprawa sytuacji na rynku pracy to przede wszystkim zadanie dla rynku regionalnego, który mając szansę skorzystania z dostępności funduszy unijnych przeznaczonych na rozwój zasobów ludzkich, moŝe doprowadzić do zaistnienia właściwych proporcji na rynku pracy. O tym, Ŝe jest to zadanie na długie lata świadczy analiza transformacji gospodarki wielu krajów, w których właśnie transformacja w sferze zasobów ludzkich i rynku pracy przebiegała najwolniej Źródło: GUS 122

119 Rozdział 3 OFERTA EDUKACYJNA SZKÓŁ I INSTYTUCJI SZKOLENIOWYCH W WOJEWÓDZTWIE WIELKOPOLSKIM 123

120 3.1. Schemat systemu edukacyjnego ponadgimnazjalnego w Polsce Jednym z warunków koniecznych do rozwoju państwa jest sprawnie funkcjonujący system edukacyjny. Pozwala on na właściwe wykorzystanie społecznego potencjału rozwojowego, stanowi takŝe jedno z narzędzi budowania wzrostu gospodarczego oraz wzmacniania konkurencyjności gospodarki. Od 1 września 1999 roku - zgodnie z Ustawą z dnia 8 stycznia 1999 roku zawierającą przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego - rozpoczęto wdraŝanie zreformowanej szkoły obowiązkowej, w której skład wchodzą 53 : 6-letnia szkoła podstawowa, 3-letnie gimnazjum. Proces reformowania szkolnictwa ponadgimnazjalnego rozłoŝony na kilka etapów, został zapoczątkowany 1 września 2002 r. i trwał do września 2005 r. Tak więc 1 września 2002 r. - zgodnie z Ustawą z dnia 21 listopada 2001 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela, ustawy o systemie oświaty oraz ustawy - Przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego - powołano do Ŝycia następujące typy szkół ponadgimnazjalnych: 2-3-letnie zasadnicze szkoły zawodowe, 3-letnie licea ogólnokształcące, 3-letnie licea profilowane, 4-letnie technika. 1 września 2004 r. rozpoczęły działalność szkoły uzupełniające dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, czyli: 2-letnie uzupełniające licea ogólnokształcące 3-letnie technika uzupełniające Z kolei, 1 września 2005 r. zaczęły funkcjonować szkoły zawodowe przeznaczone dla absolwentów średnich szkół ogólnokształcących, czyli: szkoły policealne o okresie nauczania nie dłuŝszym niŝ 2,5 roku. 53 Por. BUWiWM, 124

121 Rysunek 3.1. Schemat systemu edukacji w Polsce od 1999 roku egzamin dojrzałości (matura) - świadectwo dojrzałości Liceum Technikum Liceum Liceum Technikum uzupełniające uzupełniające ogólno profilowane kształcące Zasadnicza szkoła zawodowa 9 wiek Źródło: BUWiWM lata nauki W roku 2005 zakończyło się równoległe kształcenie zarówno w istniejących wcześniej róŝnych typach szkół ponadpodstawowych, jak i w nowopowstających placówkach ponadgimnazjalnych obejmujące absolwentów gimnazjów oraz działających do 2000 roku 8-letnich szkół podstawowych. Począwszy od roku 2006 funkcjonować będą jedynie następujące szkoły powołane do Ŝycia po 2001r.: I. Liceum ogólnokształcące (po wprowadzeniu ustawy z 2001 roku) szkoła średnia, zapewniająca wykształcenie ogólne oraz pozwalająca na uzyskanie świadectwa dojrzałości, trzyletni cykl kształcenia, moŝliwość zdobycia wykształcenia średniego, wybór od dwóch do czterech przedmiotów nauczanych w zakresie rozszerzonym, przez co większa moŝliwość rozwijania indywidualnych zainteresowań uczniów i inwencji nauczycieli, absolwenci uzyskują przygotowanie do kontynuowania nauki na wyŝszych uczelniach, kwalifikacje zawodowe mogą uzyskać po skończeniu szkoły policealnej. II. Średnie szkoły zawodowe 1. Liceum profilowane szkoła średnia dająca moŝliwość zdobycia prócz wiedzy ogólnej wiedzę ogólnozawodową (zawierającą podstawowe treści, wspólne dla określonej grupy zawodów oraz wiedzę ponadzawodową, przydatną w kaŝdym zawodzie), trzyletni cykl kształcenia, moŝliwość zdobycia wykształcenia średniego, nie daje kwalifikacji zawodowych, ale daje moŝliwość uzyskania ich w skróconym trybie kształcenia w szkołach policealnych lub systemie pozaszkolnym. 125

122 2. Technikum umoŝliwia uzyskanie kwalifikacji zawodowych na poziomie średnim i średniego wykształcenia ogólnego oraz uzyskanie świadectwa dojrzałości, czteroletni cykl kształcenia Absolwenci LO, LP i T mogą kontynuować naukę w szkołach policealnych lub systemie pozaszkolnym, a po zdaniu egzaminu maturalnego równieŝ w szkołach wyŝszych. III Zasadnicza szkoła zawodowa moŝliwość szybkiego zdobycia kwalifikacji zawodowych, dwu lub trzyletni cykl kształcenia, moŝliwość uzyskania świadectwa dojrzałości po ukończeniu dwuletniego uzupełniającego liceum ogólnokształcącego lub trzyletniego technikum uzupełniającego. IV Szkoły policealne moŝliwość zdobycia zawodu w cyklu kształcenia od 1 do 2,5 roku. Województwo Wielkopolskie 54 jest regionem o powierzchni km2. Powierzchnia ta, stanowiąca 9,53% powierzchni całego kraju plasuje je na drugim wśród innych województw miejscu w kraju. W Województwie Wielkopolskim znajduje się 31 powiatów ziemskich oraz 4 miasta na prawach powiatu, 226 gmin i 109 miast. Ludność województwa wielkopolskiego wynosiła w połowie 2004 roku osób, co stanowiło 8,81% ludności całego kraju, zaś liczba młodzieŝy w wieku pogimnazjalnym (od 15 do 19 lat) w tym okresie wynosiła , co stanowiło 8,23% ogółu ludności Wielkopolski. Na terenie województwa wielkopolskiego znajduje się około 305 miejsc kształcenia na poziomie pogimnazjalnym tj. szkół, bądź zespołów szkół ponadgimnazjalnych. Wśród nich najliczniejszą grupę stanowią licea ogólnokształcące, których jest 205. Kolejne miejsce zajmują zasadnicze szkoły zawodowe (183), dalej odpowiednio licea profilowane (168) oraz technika (164). Najwięcej szkół funkcjonuje na terenie delegatury Poznań. Na drugim miejscu jest Kalisz, dalej Piła i Konin. Najmniej szkół działa w delegaturze Leszno (por. wykres 3.1). Rozpatrując liczbę szkół ponadgimnazjalnych w podziale na powiaty moŝna zauwaŝyć, Ŝe w małych powiatach takich jak Międzychód, Oborniki, Ostrzeszów, Pleszew, Śrem, Września, Grodzisk Wielkopolski czy Wolsztyn przewaŝają licea profilowane i technika oraz szkoły zawodowe nad liceami ogólnokształcącymi. Oznacza to, Ŝe dominuje tam kształcenie zawodowe nad kształceniem ogólnym. W powiatach miejskich jak Poznań, Leszno, Kalisz sytuacja przedstawia się odwrotnie, najwięcej jest liceów ogólnokształcących, 54 Por. Strategia zatrudnienia województwa wielkopolskiego na lata , WUP w Poznaniu,

123 przygotowujących uczniów do dalszej nauki (por. wykres 3.2). Mniej liczną grupę stanowią szkoły zasadnicze zawodowe, technika czy licea profilowane. Wykres 3.1. Liczba szkół ponadgimnazjalnych działających w 2005 roku według delegatur liczba szkół 160 Kalisz Konin Leszno Piła Poznań Adresy szkół LO LP T ZSZ rodzaje szkół Źródło: Kuratorium Oświaty w Poznaniu 3.2. Charakterystyka systemu edukacyjnego ponadgimnazjalnego w Wielkopolsce Liceum ogólnokształcące Licea ogólnokształcące mają na celu przygotowanie do kontynuowania nauki na wyŝszych uczelniach. Absolwenci liceum ogólnokształcącego mogą : po otrzymaniu świadectwa ukończenia liceum ogólnokształcącego podjąć dalszą naukę w szkole policealnej. Ukończenie szkoły policealnej i zdanie zewnętrznego egzaminu umoŝliwi im otrzymanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, lub po zdaniu egzaminu maturalnego otrzymać świadectwo dojrzałości i podjąć studia wyŝsze, lub uzyskać kwalifikacje zawodowe w formach pozaszkolnych, bądź w trakcie pracy zawodowej (por. rysunek 3.2). Istniejący do niedawna system, w którym uczniowie mieli moŝliwość wyboru profilu kształcenia zastąpiono systemem, w którym kaŝdy podejmuje naukę od dwóch do czterech przedmiotów w zakresie rozszerzonym. 127

124 Wykres 3.2. Liczba szkół ponadgimnazjalnych w województwie wielkopolskim w roku 2005 według powiatów WOLSZTYN GRODZISK WLKP. WRZEŚNIA ŚREM PLESZEW OSTRZESZÓW OBORNIKI MIĘDZYCHÓD WĄGROWIEC ŚRODA WLKP. KĘPNO KALISZ TUREK SZAMOTUŁY SŁUPCA KOŚCIAN KONIN CZARNKÓW-TRZCIANKA. CHODZIEś ZŁOTÓW RAWICZ NOWY TOMYŚL KROTOSZYN KOŁO JAROCIN GOSTYŃ GNIEZNO KALISZ M. KONIN M. OSTRÓW WLKP. LESZNO PIŁA POZNAŃ POZNAŃ M. 48 ZSZ T LP LO Źródło: Kuratorium Oświaty w Poznaniu Większość liceów zamieszcza w swojej ofercie rodzaje oddziałów-klas, w ramach których zestaw przedmiotów o rozszerzonym zakresie nauczania jest ściśle określony. Są to najczęściej takie przedmioty jak biologia, geografia, matematyka, informatyka, astronomia, fizyka, historia czy język polski. Zdarzają się licea, w których wybór określonej grupy poszerzonych przedmiotów daje moŝliwość nauki przedmiotów dodatkowych takich jak: historia sztuki, zarządzanie gospodarką, ekologia (np. LO im. św. Marii Magdaleny). Niektóre licea pozwalają na to, aby przynajmniej częściowo uczniowie dokonali sami wyboru przedmiotów o rozszerzonym zakresie nauczania (IV, VIII, XVI LO). 128

125 Wykres 3.2. Schemat kształcenia na podbudowie liceum ogólnokształcącego Źródło: B. Ignaczak ;Gimnazjum i co dalej?, Wykres 3.3. Licea ogólnokształcące według powiatów w województwie wielkopolskim w 2005 roku 20 liczba szkół GRODZISK W. WOLSZTYN MIĘDZYCHÓD OBORNIKI OSTRZESZÓW PLESZEW ŚREM WRZEŚNIA KALISZ KĘPNO ŚRODA W. WĄGROWIEC CHODZIEś CZARN-TRZCI. KONIN KOŚCIAN SŁUPCA SZAMOTUŁY TUREK GOSTYŃ JAROCIN KOŁO KROTOSZYN NOWY RAWICZ ZŁOTÓW GNIEZNO M.KALISZ M.KONIN OSTRÓW W. LESZNO PIŁA POZNAŃ M.POZNAŃ pow iaty Źródło: Kuratorium Oświaty w Poznaniu W ostatnich latach wprowadzono nowe kierunki kształcenia, takie jak edukacja europejska (XI LO), czy klasa dla uczniów o uzdolnieniach ekonomicznych, w której zwiększono liczbę godzin z podstaw przedsiębiorczości (IX LO). Dwa licea na terenie Poznania z czego jedno publiczne (II LO- jeden odział) i jedno prywatne (3 oddziały) przygotowują uczniów do zdania matury międzynarodowej. Języki zagraniczne nauczane standardowo w liceach to: angielski, niemiecki i francuski. Szkoły róŝnią się jednak między sobą intensywnością nauki języka obcego. 129

126 Niektóre z nich wyspecjalizowały się z nauce jednego bądź dwóch wybranych języków. W rezultacie w Poznaniu w dwóch liceach istnieje moŝliwość zdania egzaminu DELF z języka francuskiego (II, VII LO w Poznaniu), w dwóch liceach natomiast moŝna zdać egzamin z języka niemieckiego DSD II Deutsches Sprach diplom II (VII, IX LO w Poznaniu). Poza nauką języków standardowych w niektórych liceach uczniowie mogą podjąć naukę innych języków obcych takich jak: hiszpański, włoski (np. V LO w Poznaniu) czy łacina (np. LO im. Św. Marii Magdaleny w Poznaniu). Standardem obecnie stała się oferta wymiany zagranicznej młodzieŝy i to nie tylko w ramach Europy. Licea nawiązały takŝe współpracę ze szkołami w takich krajach jak Australia, Tajlandia (VIII LO w Poznaniu), USA, Kanada, Brazylia, Meksyk, Norwegia, Indie, Indonezja, Japonia (prywatne LO w Poznaniu). W liceach zdobywa się wiedzę ogólną, a więc absolwenci LO nie posiadają Ŝadnych kwalifikacji zawodowych. W ramach liceów ogólnokształcących naleŝy wyróŝnić 2-letnie uzupełniające liceum ogólnokształcące. Szkoły tego typu rozpoczęły swoją działalność 1 września 2004 roku. Są one przeznaczona dla absolwentów zasadniczej szkoły zawodowej, chcących kontynuować kształcenie na poziomie średnim. Po 2-letnim okresie kształcenia absolwenci mogą przystąpić do egzaminu maturalnego, a po jego zdaniu uzyskać świadectwo dojrzałości liceum ogólnokształcącego, uprawniające do wstępu do szkoły wyŝszej. Osoby, które nie przystąpią do egzaminu maturalnego otrzymują świadectwo ukończenia liceum ogólnokształcącego Szkoły średnie zawodowe Szkoły średnie zawodowe oferują szeroką gamę kierunków kształcenia. Są one na tyle zróŝnicowane, Ŝe kaŝdy z podejmujących naukę moŝe znaleźć taki kierunek, w jakim zawodzie chciał funkcjonować na rynku pracy. Analizując kierunki według liczby miejsc kształcenia moŝna zauwaŝyć, Ŝe do liczniejszych naleŝą kierunki dające wykształcenie w takich zawodach jak na przykład technik ekonomista, technik Ŝywienia i gospodarstwa domowego czy technik mechanik. W ofercie kształcenia są równieŝ takie kierunki, które charakteryzują się niewielką liczbą miejsc np. kelner, technik rybactwa śródlądowego, tekstylny kierunek kształcenia oraz takie, które zrodziły się stosunkowo niedawno jak mechatronik. 130

127 a) Liceum profilowane Liceum profilowane jest nowym typem szkoły ogólnokształcącej dla absolwentów gimnazjów. Jest to propozycja dla osób, które pragną poszerzać swoje zainteresowania w określonej dziedzinie z którą wiąŝą swoją przyszłość, a jednocześnie pragną zdobyć co najmniej wykształcenie średnie. Liceum profilowane pozwala na zdobycie, prócz wiedzy ogólnej, wiedzę ogólnozawodową zawierającą podstawowe treści, wspólne dla określonej grupy zawodów oraz wiedzę ponadzawodową, przydatną w kaŝdym zawodzie. Ukończenie tej szkoły nie daje jednak kwalifikacji zawodowych. Daje jednak moŝliwość ich uzyskania w skróconym trybie kształcenia w szkołach policealnych lub systemie pozaszkolnym. Absolwenci liceum profilowanego mogą : po zdaniu egzaminu maturalnego otrzymać świadectwo dojrzałości i podjąć studia wyŝsze, lub kształcić się w szkole policealnej, której ukończenie oraz zdanie zewnętrznego egzaminu umoŝliwi im otrzymanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, lub uzyskać kwalifikacje zawodowe w formach pozaszkolnych, bądź w toku pracy zawodowej. Profile liceów na terenie województwa wielkopolskiego są następujące: chemiczne badanie środowiska, ekonomiczno-administracyjny, elektroniczny, elektrotechniczny, kreowanie ubiorów, kształtowanie środowiska, kształtowanie środowiska, leśnictwo i technologia drewna, mechaniczne techniki wytwarzania, mechatroniczny, rolniczospoŝywczy, socjalny, transportowo-spedycyjny, usługowo-spedycyjny, usługowogospodarczy, zarządzanie informacją, rzemiosło artystyczne i uŝytkowe w metalu. 131

128 Rysunek 3.3. Schemat kształcenia na podbudowie liceum profilowanego Źródło: B. Ignaczak ;Gimnazjum i co dalej?, Wykres 3.4. Licea profilowane według powiatów w województwie wielkopolskim w 2005 roku liczba szkół GRODZISK W. WRZEŚNIA CHODZIEś KOŚCIAN SŁUPCA JAROCIN OSTRZESZÓW PLESZEW ŚREM KĘPNO ŚRODA W. TUREK KROTOSZYN WOLSZTYN MIĘDZYCHÓD OBORNIKI KALISZ WĄGROWIEC KONIN KOŁO RAWICZ SZAMOTUŁY GOSTYŃ NOWY ZŁOTÓW LESZNO M.KALISZ OSTRÓW W. CZARN-TRZCI. GNIEZNO M.KONIN POZNAŃ PIŁA M.POZNAŃ pow iaty Źródło: Kuratorium Oświaty w Poznaniu 132

129 Wykres 3.5. Profile kształcenia ogólnozawodowego według liczby miejsc kształcenia na terenie województwa wielkopolskiego w roku szkolnym 2005/2006 rzemiosło artystyczne i uŝytkowe w metalu leśnictwo i technologia drewna mechaniczne techniki wytwarzania chemiczne badanie środowiska elektrotechniczny elektroniczny kreowanie ubiorów transportowo-spedycyjny rolniczo-spoŝywczy mechatroniczny kształtowanie środowiska socjalny usługowo-gospodarczy ekonomiczno-administracyjny zarządzanie informacją Źródło: Informator dla kandydatów do szkół dla młodzieŝy i dla dorosłych b) Technikum Technikum stwarza moŝliwość uzyskania kwalifikacji zawodowych. Plan nauczania (zarówno na podbudowie szkoły gimnazjalnej jak i szkoły zasadniczej zawodowej) obejmuje przedmioty ogólnokształcące, zawodowe teoretyczne i praktyczne oraz praktykę zawodową. Świadectwo ukończenia technikum jest dokumentem stwierdzającym posiadanie średniego wykształcenia ogólnego średniego zawodowego. Absolwenci techników mogą ponadto kontynuować naukę w szkołach policealnych. Absolwenci technikum mogą (por. rysunek 3.4): po zdaniu egzaminu zewnętrznego i uzyskaniu dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, podjąć pracę w wyuczonym zawodzie, lub kształcić się dalej w szkole policealnej, lub po zdaniu egzaminu maturalnego uzyskać świadectwo dojrzałości i podjąć studia wyŝsze. 133

130 Rysunek 3.4. Schemat kształcenia na podbudowie technikum Źródło: B. Ignaczak ;Gimnazjum i co dalej?, Wykres 3.6. Technika według powiatów w województwie wielkopolskim w roku liczba szkół GRODZISK W. PLESZEW KOŚCIAN TUREK JAROCIN RAWICZ POZNAŃ WOLSZTYN OSTRZESZÓW KALISZ KĘPNO ŚRODA W. KONIN MIĘDZYCHÓD OBORNIKI ŚREM WRZEŚNIA CHODZIEś SŁUPCA GOSTYŃ NOWY KROTOSZYN ZŁOTÓW M.KONIN LESZNO KOŁO M.KALISZ OSTRÓW W. SZAMOTUŁY CZARN-TRZCI. GNIEZNO PIŁA M.POZNAŃ pow iaty Źródło: Kuratorium Oświaty w Poznaniu 134

131 Od trzech lat nie zmieniają się w sposób istotny preferencje młodzieŝy podejmującej kształcenie zawodowe w technikach. Wśród absolwentów techników najliczniejszą grupę stanowić będą technicy ekonomiści i technicy mechanicy. Najrzadziej pojawiają się takie zawody jak technik weterynarii, technik usług kosmetycznych czy technik księgarstwa. Wykaz zawodów obecnych w ofercie edukacyjnej według miejsc kształcenia przedstawia wykres 3.7. Wykres 3.7. Zawody nauczane w technikach na podbudowie gimnazjum według liczby miejsc kształcenia na terenie województwa wielkopolskiego w roku szkolnym 2005/2006 technik weterynarii technik usług kosmetycznych technik technologii chemicznej technik rybactwa śródlądowego technik księgarstwa technik instrumentów muzycznych technik elektroenergetyk transportu szynowego technik budownictwa wodnego technik administracji technik usług pocztowych i technik inŝynierii środowiska i melioracji technik awionik technik analityk technik usług fryzjerskich technik teleinformatyk technik poligraf technik leśnik technik geodeta technik logistyk technik telekomunikacji technik mechatronik technik hodowca koni technik drogownictwa kelner technik urządzeń sanitarnych technik technologii drewna kucharz technik ogrodnik technik mechanizacji rolnictwa technik architektury krajobrazu technik technologii Ŝywności technik ochrony środowiska technik technologii odzieŝy technik budownictwa technik organizacji usług gastronomicznych technik hotelarstwa technik elektryk technik informatyk technik elektronik technik agrobiznesu technik rolnik technik handlowiec technik Ŝywienia i gospodarstwa domowego technik mechanik technik ekonomista Źródło: Informator dla kandydatów do szkół dla młodzieŝy i dla dorosłych 135

132 W grupie techników wyróŝnić moŝna oddzielną podgrupę jaką stanowią 3-letnie technika uzupełniające. Ten typ szkoły rozpoczął działalność 1 września 2004 roku i przeznaczony jest dla absolwentów zasadniczej szkoły zawodowej. Stwarza on szansę zdobycia wykształcenia średniego uczniom zasadniczych szkół zawodowych. Po 3-letnim okresie kształcenia absolwenci technikum uzupełniającego mogą przystąpić do egzaminu maturalnego, a po jego zdaniu uzyskać świadectwo dojrzałości technikum, uprawniające do wstępu do szkoły wyŝszej oraz po zdaniu egzaminu zawodowego dyplom uzyskania tytułu zawodowego. Osoby, które nie przystąpią do egzaminu maturalnego otrzymują świadectwo ukończenia technikum. Oferta edukacyjna techników uzupełniających jest zdecydowanie mniejsza niŝ oferta techników na podbudowie gimnazjum Nadal jednak w grupie zawodów o największej liczbie miejsc kształcenia są takie jak technik mechanik, technik handlowiec, technik elektronik, technik Ŝywienia i gospodarstwa domowego (por. wykres 3.8) Wykres 3.8. Zawody nauczane w technikach uzupełniających według liczby miejsc kształcenia na terenie województwa wielkopolskiego w roku szkolnym 2005/2006 technik mechatronik technik inŝynierii środow iska i melioracji technik górnictw a otw orow ego technik rybactw a śródlądow ego technik poligraf technik urządzeń sanitarnych technik ekonomista technik usług fryzjerskich technik elektronik technik ogrodnik technik agrobiznesu technik mechanizacji rolnictw a kucharz technik technologii odzieŝy technik budow nictw a technik technologii drew na technik technologii Ŝyw ności technik elektryk technik Ŝyw ienia i gospodarstw a domow ego technik rolnik technik mechanik technik handlow iec Źródło: Informator dla kandydatów do szkół dla młodzieŝy i dla dorosłych W skali całego kraju do najczęściej wybieranych zawodów kształcenia w technikach naleŝały technik ekonomista, technik mechanik i technik elektronik (por. wykres 3.9) Podobna tendencja miała miejsce w technikach na terenie województwa wielkopolskiego. 136

133 Wykres 3.9. Najczęściej wybierane zawody w technikach - wyniki rekrutacji 2003/2004 Technik ochrony środowiska Technik technologii Ŝywności Technik agrobiznesu Technik organizacji usług gastr. Technik hotelarstwa Technik elektryk Technik budownictwa Technik handlowiec Technik Ŝywienia i gosp. dom. Technik elektronik Technik mechanik Technik ekonomista Źródło: Prognozy liczby absolwentów poszczególnych typów szkół do roku Materiał MENiS Zasadnicze szkoły zawodowe Zasadnicze szkoły zawodowe kształcą młodych ludzi na kierunkach zapewniających im nabywanie umiejętności w zakresie zawodów prostych, niewymagających skomplikowanej wiedzy teoretycznej, dla wykonywania których niezbędne są jednak określone kwalifikacje. Ukończenie zasadniczej szkoły zawodowej wystarcza, by wykonywać pracę w danym zawodzie, istnieje jednak równieŝ moŝliwość dalszego kształcenia w określonym kierunku i zdobywania bardziej zaawansowanych kwalifikacji zawodowych. Absolwenci zasadniczych szkół zawodowych mogą (por. rysunek 3.5): po zdanym egzaminie uzyskać dyplom potwierdzający ich kwalifikacje zawodowe, lub po otrzymaniu świadectwa ukończenia szkoły: kontynuować naukę w dwuletnich uzupełniających liceach ogólnokształcących lub trzyletnich technikach uzupełniających. Po zdaniu egzaminu maturalnego uzyskają świadectwo dojrzałości zaś po zdaniu egzaminu zewnętrznego, po ukończeniu technikum, dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe. 137

134 Rysunek 3.5. Schemat kształcenia na podbudowie zasadniczej szkoły zawodowej Źródło: B. Ignaczak ;Gimnazjum i co dalej?, Wykres 10. Zasadnicze szkoły zawodowe w województwie wielkopolskim w 2005 roku według powiatów 12 liczba szkół GRODZISK W. KALISZ KĘPNO ŚRODA W. CHODZIEś MIĘDZYCHÓD OBORNIKI PLESZEW TUREK WOLSZTYN ŚREM WRZEŚNIA WĄGROWIEC KONIN KOŚCIAN SŁUPCA SZAMOTUŁY KOŁO NOWY OSTRZESZÓW CZARN-TRZCI. GOSTYŃ JAROCIN ZŁOTÓW KROTOSZYN RAWICZ M.KONIN OSTRÓW W. LESZNO PIŁA GNIEZNO M.KALISZ POZNAŃ M.POZNAŃ pow iaty Źródło: Kuratorium Oświaty w Poznaniu 138