SPIS TREŚCI WYMAGANIA KLIMATYCZNO-GLEBOWE, PRZEDPLON SIEW NAWOŻENIE

Transkrypt

1

2 SPIS TREŚCI s. WYMAGANIA KLIMATYCZNO-GLEBOWE, PRZEDPLON 6-7 s. SIEW 8-11 s. NAWOŻENIE 12-23

3 OCHRONA ZBIÓR s s

4 WSTĘP Kukurydza uprawa z przyszłością Polscy rolnicy od wielu lat uprawiają kukurydzę, a jej areał systematycznie się powiększa. W roku 2012 po raz pierwszy powierzchnia zasiewów przekroczyła ha i od tego czasu utrzymuje się na stabilnym wysokim poziomie. Tak znaczący areał kukurydza zawdzięcza wszechstronności jej wykorzystania m.in. jako: ziarno paszowe, cele konsumpcyjne (grys, płatki, kaszki, mąka, itp.), substrat dla gorzelni i produkcji bioetanolu, substrat do biogazowni, pasza z całych roślin lub kolb (kiszonka, CCM, LKS). Do sukcesu kukurydzy w dużej mierze przyczynia się postęp hodowlany, który umożliwił obniżenie jej potrzeb cieplnych. Staramy się dostarczyć Państwu coraz bardziej wydajne odmiany, sprawdzające się w naszych warunkach klimatycznych. Dzięki temu możliwe jest coraz precyzyjniejsze dopasowanie odmian zarówno do rejonu klimatyczno-geograficznego Polski jak i zróżnicowanego kierunku użytkowania. Kukurydza za sprawą wszechstronności użytkowania może zagwarantować rolnikom stabilność dochodów. Zespół EURALIS Nasiona 4

5 5

6 WymaganiA Wymagania klimatyczno-glebowe, przedplon Do zapewnienia sobie sukcesu w uprawie kukurydzy należy odpowiednio dobrać wczesność mieszańców. Wybór FAO przede wszystkim zależy od położenia geograficzno klimatycznego plantacji oraz kierunku użytkowania. Kukurydza może dobrze plonować na każdym rodzaju gleby, niemniej jednak pewne problemy mogą pojawić się na stanowiskach bardzo ciężkich zlewnych, trudno nagrzewających się i okresowo nadmiernie wilgotnych. Z kolei na glebach bardzo lekkich przy deficycie wody w okresach krytycznych dla kukurydzy (kwitnienie, nalewanie ziarna) istnieje ryzyko spadku plonu ziarna na skutek niedostatecznego wykształcenia kolb czy słabego wykształcenia ziarna. Kukurydza jest bardzo tolerancyjna na przedplon. Jest to modelowy przykład gatunku do uprawy w monokulturze. W przypadku długotrwałej monokultury należy zwrócić uwagę na aspekt ekologiczny takiej uprawy głównie pod kątem kompensacji chwastów oraz szkodników, a także zubożenia gleby w mikroskładniki i jej erozję. Kukurydza z powodzeniem, może być uprawiana na terenie całej Polski, przy czym w południowej, południowo-zachodniej i zachodniej części kraju na ziarno dojrzewają odmiany znacznie późniejsze niż w pozostałych rejonach. Pod względem warunków pogodowych południowa Polska jest znacznie korzystniejsza dla ziarnowego kierunku użytkowania. W rejonie Polski północnej na ziarno uprawiane są odmiany znacznie wcześniejsze o nieco niższym potencjale plonowania. Aby zapewnić bezpieczny zbiór ziarna w tym rejonie FAO mieszańców nie powinno być wyższe niż W użytkowaniu na kiszonkę, którą zazwyczaj zbieramy gdy zawartość s.m. w całych roślinach wynosi ok % (przy wilgotności ziarna ok %) można wybierać odmiany nieco późniejsze, które cechują się wyższą produktywnością zarówno w plonie ziarna jak i zielonej masy z ha. Schematyczne ujęcie przydatności odmian o różnej wczesności do uprawy w różnych strefach klimatycznych Polski przedstawia schemat zamieszczony obok (Rysunek 1). 6

7 Rejonizacja grup wczesności kukurydzy w zależności od kierunku użytkowania Strefa I Północna FAO na ziarno do 230, FAO na kiszonkę do 250; Strefa II Centralna FAO na ziarno , FAO na kiszonkę do 280; Strefa III FAO na ziarno do 300, FAO na kiszonkę do 320; Strefa IV Podgórska FAO na ziarno do 200, FAO na kiszonkę do 220; Rysunek 1. Schematyczne ujęcie przydatności odmian o różnej wczesności do uprawy w różnych strefach klimatycznych Polski. 7

8 SIEW Uprawa przedsiewna Siew jest jednym z najważniejszych zabiegów warunkujących uzyskanie wysokich plonów. Dlatego tak ważne jest, aby starannie przygotować do niego glebę. Wiosną zabiegi uprawowe należy ograniczyć do minimum, zalecane jest wykonanie orki zimowej, gdyż młode siewki kukurydzy są wrażliwe na osiadanie gleby. Fundamentalną zasadą przygotowania pola pod kukurydzę jest uprawa roli na głębokość, na którą wykonuje się siew. Dzięki temu: ograniczamy osiadanie gleby i uszkadzanie korzonków siewki kukurydzy, zachowujemy ciągłość kapilar glebowych poniżej głębokości wysiewu nasion umożliwiając lepsze podsiąkanie wody. Przy doprawianiu gleby należy unikać narzędzi czynnych rozpulchniających glebę. Niektóre badania wykazały znaczące obniżki plonu w uprawie uproszczonej jak i siewu bezpośredniego (Blecharczyk i in r.). Pojawiły się nowe metody uprawy, które łączą ze sobą możliwość aplikacji płynnych nawozów organicznych. Badania przeprowadzone przez dra Piechotę z UP Poznań pokazały przydatność tej technologii w naszych warunkach klimatycznych. Najnowsze badania wykazały, że plon ziarna po pasowej uprawie jest tylko o 0,3 t/ha niższy niż w przypadku uprawy tradycyjnej (Piechota 2014 r.). W ostatnich latach kukurydza zaczęła pojawiać się na coraz większych areałach i w związku z tym rolnicy zaczęli szukać oszczędności w nakładach pracy. 8

9 Wysoka produktywność roślin kukurydzy sprawia, że jej potrzeby wodne i pokarmowe, pomimo oszczędnej gospodarki wodnej jak i składnikami pokarmowymi, są wysokie. Jednak jest to gatunek tolerancyjny zarówno jeśli chodzi o przedplon jak i wybór stanowiska. W wypadku gleb słabszych jedynym jej ograniczeniem jest dostępność wody w okresie kwitnienia i nalewania ziarna czyli okresach krytycznych, decydujących o wysokości plonu. Fotografia 1. Pasowa uprawa roli może być dobrą alternatywą dla siewu bezpośredniego. Monokultura może przyczyniać się do występowania niekorzystnych zjawisk takich jak erozja gleby oraz kompensacja chwastów i szkodników, które mogą być ograniczone np. poprzez stosowanie mulczów, lub wspomnianej wcześniej technologii uprawy pasowej. Fotografia 2. Uprawa pasowa mimo korzystniejszego wpływu na plon w stosunku do siewu bezpośredniego nie niweluje wszystkich skutków braku orki. 9

10 SIEW Termin siewu Siew jest beznakładowym elementem technologii silnie wpływającym na rozwój roślin oraz ich plonowanie. Siew kukurydzy należy wykonać najwcześniej jak to możliwe. Należy jednak pamiętać, że o możliwości siewu decyduje temperatura gleby, a nie temperatura powietrza. Gleby lżejsze i o wysokiej zawartości próchnicy nagrzewają się szybciej niż gleby ciężkie i podmokłe. Dla równomiernych wschodów oraz prawidłowego rozwoju we wczesnych stadiach kukurydza potrzebuje gleby ogrzanej do ok. 10 C. Taka temperatura umożliwia spęcznienie nasiona oraz uruchomienie procesów enzymatycznych umożliwiających szybki wzrost korzonka zarodkowego oraz kiełka. Z uwagi na to, że gleba nagrzewa się w różnym stopniu w zależności od składu granulometrycznego jak i zawartości substancji organicznej warto przy wyznaczaniu terminu siewu posiłkować się fenologicznymi wskaźnikami określającymi osiągnięcie przez glebę temperatury odpowiedniej dla siewu kukurydzy. Są to: pełnia koniec kwitnienia starca zwyczajnego, początek kwitnienia tarniny, czereśni, porzeczki czerwonej, początek kwitnienia mniszka lekarskiego. Fotografia 3. Poprawnie wykonany siew jest kluczowym elementem technologii w uprawie kukurydzy. 10

11 W przekroju wielolecia dużo korzystniejsze dla plonowania kukurydzy są jak najwcześniejsze siewy (patrz tabela poniżej). Zaletą wczesnych siewów kukurydzy jest to, że: rośliny w większym zakresie korzystają z pozimowych zapasów wody w glebie a co ważniejsze przedłużają okres rozwoju wegetatywnego co pozwala zwiększyć plonowanie, wcześniejsze wschody roślin umożliwiają lepsze rozwinięcie systemu korzeniowego (temperatura gleby w okresie wiosennym jest wyższa niż powietrza w czasie okresowych spadków temperatury). Ma to pierwszorzędne znaczenie dla efektywnego pobierania składników pokarmowych z gleby zwłaszcza w pierwszych najbardziej newralgicznych etapach rozwoju kukurydzy. Umożliwiamy tym samym roślinom szybszą regenerację ewentualnych uszkodzeń spowodowanych chłodami jak i szybszy rozwój wegetatywny przed przejściem do etapu kwitnienia, kluczowym argumentem przemawiającym za wczesnym siewem jest wilgotność ziarna podczas zbioru. Nie pozbawione racji jest twierdzenie, że każdy dzień opóźnienia siewu wiosną to konieczność opóźnienia zbioru jesienią o ok. tydzień. Reasumując: wczesne siewy prowadzą zazwyczaj do zwyżki plonu. Przy wczesnych siewach kukurydzy bardzo przydatna jest znajomość takich parametrów jak: cold test, który określa procentowy udział nasion kiełkujących w temp. 4 C. Interpretacja wyników cold testu jest prosta im wyższa jest jego wartość tym większa zdolność kiełkowania nasion w obniżonej temperaturze, early vigour czyli wczesny wigor siewek, określający reakcję młodych roślin na wiosenne chłody i przymrozki. Parametry te, jakkolwiek nie występują na opakowaniu materiału siewnego to zazwyczaj są dostępne u hodowcy odmiany. Za wczesnym siewem kukurydzy przemawia także fakt, że jest ona odporna na okresowe spadki temperatur nawet -8 C. Jest tak dlatego, gdyż we wczesnych stadiach rozwojowych stożek wzrostu kukurydzy odpowiedzialny za wzrost łodygi i rozwój nowych liści umieszczony jest poniżej powierzchni gleby na podziemnej łodydze zwanej mezokotylem. Tabela 1. Wpływ terminu siewu kukurydzy na plon ziarna. Termin siewu Lata Średnio I 10 dni wcześniej niż II 8,76 (100%) 10,22 (100%) 9,86 (100%) 9,61 (100%) II 3 dekada kwietnia 8,76 (100%) 9,65 (94,4%) 9,73 (98,7%) 9,28 (97,6%) III 10 dni później niż II 8,08 (92,2%) 8,87 (86,8%) 9,31 (94,4%) 8,75 (91,1%) Źródło: Metodyka Integrowanej Produkcji Kukurydzy, PIORIN, Warszawa 2009 r. 11

12 Nawożenie WYMAGANIA POKARMOWE KUKURYDZY Kukurydza jest rośliną intensywnej uprawy, o dużych wymaganiach pokarmowych, w uprawie której wszelkie ograniczenia w dostarczeniu składników pokarmowych prowadzą do zmniejszenia plonu. Do realizacji swojego potencjału plonotwórczego, tj. do uzyskania maksymalnego plonu ziarna lub zielonki z całych roślin w danych warunkach siedliskowych, potrzebuje bezwzględnego pokrycia wysokiego zapotrzebowania na wszystkie niezbędne składniki odżywcze (Tabela 2). Tabela 2. Pobranie składników pokarmowych przez kukurydzę uprawianą na ziarno. Średnie pobranie jednostkowe makroelementów, w kg/1 tonę ziarna + słoma N P2O5 K2O MgO S CaO Średnie pobranie jednostkowe mikroskładników, w g/1 tonę ziarna + słoma Fe Zn B Cu Mn Mo Źródło: Grzebisz 2012 r. modyfikacja. 12

13 Racjonalne nawożenie kukurydzy polega przede wszystkim na kontroli działania azotu, jako głównego składnika plonotwórczego. Kontrola ta z jednej strony sprowadza się do ustalenia optymalnej dawki nawozowej azotu (musi być ona odpowiednio wysoka, tj. dostosowana do wysokości plonu, który zamierzamy uzyskać), a z drugiej do poprawy efektywności jego stosowania. Poprawa efektywności zastosowanego azotu poiega głównie na: regulacji odczynu gleby, Stąd też przystępując do nawożenia kukurydzy w pierwszej kolejności należy rozpoznać odczyn gleby, gdyż wapnowanie ma zawsze pierwszeństwo przed innymi zabiegami nawozowymi. Wskazane jest, aby gleba przeznaczona pod uprawę kukurydzy charakteryzowała się uregulowanym odczynem w zakresie ph od 5,5-7,0 (im gleba cięższa tym wyższe ph), gdyż tylko przy takim odczynie rośliny mają optymalne warunki wzrostu (struktura), jak i dostępność składników pokarmowych (wypadkowa dostępności makro i mikroskładników Rysunek 3). regulacji zasobności w przyswajalny fosfor i potas, odpowiednim stosowaniu składników drugoplanowych (Mg, S) (Rysunek 2), profilaktycznym stosowaniu mikroelementów (Zn, B). kwaśne neutralne zasadowe 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 9,0 10,0 ph 10,5 10 9,5 9 Gleba średnia Gleba lekka N P K Ca i Mg Plon ziarna [t/ha] 8,5 8 7,5 7 6,5 6 S B Cu i Zn Mo Fe i Mn Al NP NPK NPKMgS Nawożenie Rysunek 2. Nawożenie podstawowe a efektywność plonotwórcza azotu. Rysunek 3. Dostępność składników pokarmowych w zależności od ph gleby. Źródło: Szczepaniak i in., 2010 r. 13

14 Nawożenie REGULACJA ODCZYNU GLEBY Odpowiedni odczyn pozwala roślinom na zbudowanie dużego systemu korzeniowego, który umożliwia pobieranie składników pokarmowych z głębszych warstw gleby, a także zwiększa ich odporność na suszę. Jednocześnie trzeba zaznaczyć, że w środowisku kwaśnym nawet bardzo wysokie nawożenie mineralne, nie umożliwia pokrycia potrzeb pokarmowych kukurydzy, gdyż roślina nie jest w stanie efektywnie pobierać składników z gleby. Regulację odczynu gleby należy przeprowadzić odpowiednio wcześnie (najlepiej po zbiorze rośliny przedplonowej lub nawet przed jej siewem). Natomiast wiosenne wapnowanie gleby pod kukurydzę należy wykonać jak najwcześniej. Pamiętając przy tym, że nawóz wapniowy po zastosowaniu należy dobrze wymieszać z glebą. Poza tym trzeba pamiętać, że zabiegu wapnowania nie należy łączyć z jednoczesnym wywożeniem i przyorywaniem nawozów naturalnych (obornik, gnojowica itp.), a także ze stosowaniem nawozów fosforowych i azotowych zawierających azot w formie amonowej (NH 4 ), ponieważ dochodzi do dużych strat składników pokarmowych. Między tymi zabiegami wskazana jest przerwa, która powinna trwać przynajmniej 4-6 tygodni. Warto mieć na uwadze, że im krótszy okres jest od wapnowania do siewu kukurydzy tym bardziej wskazane jest stosowanie wapna węglanowego, które niestety działa wolniej ale przez to jest bardziej neutralne od wapna tlenkowego (działa szybciej) i dlatego, gdy jest dobrze wymieszane z glebą nie powoduje strat we wschodach kukurydzy. Określenie potrzeb wapnowania na podstawie ph gleby oraz obliczanie dawki wapna w t CaO na ha przedstawiono w Tabeli 3 i 4. Tabela 3. Potrzeby wapnowania gleb mineralnych 1, ph mierzone w 1 mol KCl. Klasa potrzeb wapnowania Ocena potrzeb wapnowania Kategorie agronomiczne gleb bardzo lekkie lekkie średnie ciężkie V Konieczne do 4,0 do 4,5 do 5,0 do 5,5 IV Potrzebne 4,1-4,5 4,5-5,0 5,1-5,5 5,6-6,0 III Wskazane 4,6-5,0 5,1-5,5 5,6-6,0 6,1-6,5 II Ograniczone² 5,1-5,5 5,6-6,0 6,1-6,5 6,6-7,0 I Zbędne od 5,6 0d 6,1 od 6,6 od 7,1 1 wg zaleceń SCHR; ² optymalny odczyn gleby; Źródło: ABC wapnowania, W. Grzebisz i in., Poznań 2009 r. 14

15 Tabela 4. Dawka wapna w zależności od kategorii agronomicznej i potrzeb wapnowania, w t CaO/ha. Kategoria agronomiczna gleby Przedział potrzeb wapnowania konieczne potrzebne wskazane ograniczone Bardzo lekka 3,0 2,0 1,0 Lekka 3,5 2,5 1,5 Średnia 4,5 3,0 1,7 1,0 Ciężka 6,0 3,0 2,0 1,0 Źródło: ABC wapnowania, W. Grzebisz i in., Poznań 2009 r. Tabela 5. Klasy zasobności przyswajalnego fosforu i potasu w glebie, mg/100 g gleby. Klasa zasobności P 2 O 5 K 2 O Kategoria agronomiczna gleb b. lekkie lekkie średnie ciężkie b. niska <5,0 <2,5 <5,0 <7,5 <10 niska 5,1-10 2,5-7,5 5,1-10 7,6-12,5 10,1-15 średnia 10,1-15 7,6-12,5 10, , ,1-25 wysoka 15, ,6-17,5 15, , ,1-30 b. wysoka >20 >17,6 >20,1 >25,1 >30,1 REGULACJA ZASOBNOŚCI GLEBY W PRZYSWAJALNY FOSFOR I POTAS Jak już wspomniano kukurydza jest rośliną o bardzo wysokich wymaganiach pokarmowych. Szczególnie względem potasu, którego ilościowo pobiera najwięcej ze wszystkich składników (Rysunek 4). O ile fosfor jest szczególnie ważny w początkowych fazach wzrostu, kiedy to odpowiedzialny jest za rozwój systemu korzeniowego (dobre odżywienie fosforem umożliwia szybki rozwój początkowy roślin), a następnie w fazie kwitnienia, to potas jest ważny przez cały okres wegetacji. Rola tego składnika polega przede wszystkim na kontroli gospodarki wodnej i azotowej rośliny. W wyniku czego rośliny lepiej gospodarują wodą (wzrost odporności na suszę), a także efektywniej pobierają i przetwarzają azot w plon ziarna Fotografia 4 i 5 ( /+ K) kg/ha składnik K 2 O N P 2 O 5 MgO Rysunek 4. Dynamika pobierania składników pokarmowych przez kukurydzę. wschody początkowe stadia wzrostu wytwarzanie łodygi kwitnienie odkładanie substancji zapasowych dojrzewanie 15

16 Nawożenie Reasumując: właściwe odżywienie kukurydzy fosforem i potasem zapewnia dobre zawiązywanie i zaziarnienie kolb, a także dostatecznie długi okres nalewania ziarna, co zabezpiecza wysokie plony. Dlatego bardzo ważne jest, aby racjonalne nawożenie kukurydzy było ukierunkowane na utrzymanie odpowiedniej zasobności gleby w przyswajalne formy tych składników, gdyż zwykle niedostateczna zasobność gleby w fosfor i potas jest główną przyczyną wystąpienia ich niedoboru (wskazane jest, aby gleba przed siewem kukurydzy miała co najmniej średnią zasobność w te składniki najlepiej na pograniczu zasobności średniej i wysokiej Tabela 5). Fotografia 4. Rozwój kolb przy niedoborach potasu (-K) i przy prawidłowym zaopatrzeniu w potas (+K). Tabela 6. Bilans fosforu i potasu w zmianowaniu. Składniki pokarmowe Elementy bilansu potasem Fosfor P 2 O 5 Potas K 2 O Straty Dopływ Straty Dopływ Zmianowanie, suma Rzepak ozimy 4 t/ha Nasiona Słoma Przenica 7 t/ha Ziarno Słoma Kukurydza 10,0 t/ha Ziarno Słoma Jęczmień 5t/ha Ziarno Słoma Saldo bilansowe Potrzeby nawozowe * wykorzystanie fosforu ze słomy w 4-letnim zmianowaniu 50%; potasu 90%; ** wykorzystanie fosforu z nawozów mineralnych w 4-letnim zmianowaniu 75%; potasu 90%; 16

17 Nawożenie kukurydzy fosforem i potasem należy rozpatrywać w zmianowaniu. Podstawą efektywnego nawożenia tymi składnikami jest właściwy sposób zagospodarowania resztek roślinnych (słomy). W związku z faktem, że z plonem ziarna wynosimy większość pobranego przez rośliny fosforu, a zdecydowanie niewielką część potasu to, gdy słoma pozostanie na polu potrzeby nawozowe w zmianowaniu względem fosforu mogą być nawet wyższe niż względem potasu (Tabela 6). Natomiast, gdy zbieramy plon uboczny (słomę) to sytuacja jest odwrotna. W sytuacji, gdy słoma została zebrana to zaleca się wykonanie nawożenia fosforem i potasem pod każdą roślinę w zmianowaniu oczywiście zależnie od potrzeb i zasobności gleby w przyswajalne składniki pokarmowe. W przypadku niskiej zasobności gleby w składniki pokarmowe należy zwiększyć nawożenie pod przedplon roślin wymagających (przykładowo kukurydzy i rzepaku), aby podnieść zasobność gleby, gdyż kukurydza należy do roślin, które w większym stopniu reagują na poziom zasobności gleby niż na bieżące nawożenie tymi składnikami. Natomiast, gdy słoma pozostaje na polu to nawożenie fosforem należy przeprowadzić również pod każdą roślinę w zmianowaniu, a nawożenie potasem w pierwszej kolejności pod rośliny wymagające, tj. kukurydzę i rzepak (dotyczy co najmniej średniej zasobności gleby w przyswajalny potas), a pod zboża można zastosować tylko niewielkie nawożenie startowe tym składnikiem. Dobór nawozów jest uzależniony od terminu i techniki ich stosowania. Można stosować zarówno nawozy pojedyncze, jak i wieloskładnikowe. Jednakże warto mieć na uwadze, że kukurydza będąc Znaczenie plonotwórcze fosforu... Fotografia 5. Stan roślin przy niedoborach potasu (-K) i przy komfortowym zaopatrzeniu w potas (+K) w czasie przedłużającego się okresu suszy (lato 2015). Tabela 7. Plon kukurydzy w zależności od zasobności gleby i sposobu nawożenia fosforem, t/ha. Zasobność gleby w przyswajalny fosfor Sposób nawożenia fosforem kontrola rzutowo rzędowo Niska 6,90 7,84 8,72 Średnia 7,71 7,97 9,09 Wysoka 7,78 8,09 9,09 Dawka Fosforu: 30 kg P 2 O 5 /ha. Źródło: Diib 1989 r. 17

18 Nawożenie rośliną ciepłolubną wykazuje dużą wrażliwość na niskie temperatury, co przejawia się zmniejszonym pobieraniem składników pokarmowych, głównie fosforu. Zatem wskazane jest, aby fosfor w nawozach był w formach dobrze rozpuszczalnych, co zapewnia lepszą dostępność fosforu dla roślin w okresach krytycznych. Poza tym dodatkowe zwiększenie stężenia fosforu w roztworze glebowym można uzyskać stosując nawożenie zlokalizowane, które wykonuje się łącznie z siewem nasion. Szczególnie dobre efekty daje zlokalizowane nawożenie kukurydzy nawozami wieloskładnikowymi, które oprócz fosforu zawierają azot w formie amonowej (N-NH 4 ), która to sprzyja pobieraniu fosforu. Jednocześnie z przeprowadzonych badań wynika, że zlokalizowane stosowanie nawozów pozwala znacznie zwiększyć ich efektywność (nawet do 30%). Stąd też w uprawie kukurydzy powinno być traktowane, jako standardowe (Tabela 7). NAWOŻENIE AZOTEM System nawożenia azotem składa się z 3. etapów: 1. Wyznaczenia dawki azotu 2. Ustalenie terminu stosowania 3. Doboru nawozu Do obliczenia dawki N konieczne jest wykonanie analizy zawartości azotu mineralnego (N min ) w glebie. Uzyskany wynik stanowi podstawę do obliczenia dawki nawozowej azotu. A bez nawozu naturalnego, B z nawozem naturalnym. 1. Bez nawozu naturalnego: D N = P P j 1,5 N min Z nawozem naturalnym, zastosowanym jesienią: D N = P P j 2,0 N min 0-90 gdzie: D N dawka nawozowa azotu kg N ha -1, P założony plon ziarna t ha -1, P j pobranie jednostkowe azotu kg N t -1 ziarna, N min 0-90 zawartość azotu w warstwie 0-90 cm gleby kg N ha -1. Przykład obliczania dawki azotu: Dane: 1. Plon ziarna = 9 t ha -1 ; 2. Pobranie jednostkowe azotu = 20 kg N t -1 ; 3. Zawartośc azotu mirelanego w glebie: a. stanowisko po zbożu bez gnojownicy = 40 kg N ha -1 ; b. stanowisko po zbożu z gnojownicą jesienią w dawce 100 kg N ha -1 = 60 kg N ha -1. Wapnowanie P, K, Mg N, P, K, Mg, S mikro N, P, K, Mg, S mikro Nawożenie N Dokarmianie N, P, K, Mg, S, mikroelementy Jesień Przed siewem W czasie siewu nasion Wschody 3-6 liści 5-9 liści Kwitnienie Dojrzewanie Rysunek 5. Możliwe terminy nawożenia w uprawie kukurydzy. 18

19 Obliczenia: 1. Stanowisko bez nawozu naturalnego, wg równania [1]: D N = ,5 40 = = 120 kg N ha -1 ; 2. Stanowisko z gnojownicą, wg równania [2]: D N = ,0 60 = = 60 kg N ha -1. Posługując się podanym wzorem należy mieć na uwadze szeroki zakres pobrania jednostkowego, które w zależności od warunków może kształtować się w zakresie od kg N/1 t ziarna + odpowiednia masa słomy. Traktowanie kukurydzy jako rośliny azotolubnej nie do końca ma naukowe uzasadnienie. W optymalnych warunkach wodnych do uzyskania maksymalnego plonu wystarczy pobranie jednostkowe skalkulowane na poziomie 15 kg N na 1 t ziarna włączając w to plon uboczny (słomę). Dzieje się tak, dlatego, że w optymalnych warunkach pogodowych (woda + ciepło) kukurydza rozbudowuje bardzo duży system korzeniowy, który jest w stanie pobierać składniki pokarmowe nawet z gleby o niskiej zasobności. Uogólniając powyższe: Pobranie N w przeliczeniu na 1 t plonu ziarna przy optymalnych warunkach pogodowych wynosi ok. 15 kg. Natomiast w warunkach przeciętnych m kg. Dane naukowe (Grzebisz, 2015 r.) wskazują, ze plony ziarna kukurydzy wzrastały aż do dawki 239 kg/ha, ale przy stosowaniu dawki N mniejszej o 135 kg (czyli wynoszącej zaledwie 105 kg N/ha!) uzyskano plon odpowiadający 95% wysokości plonu maksymalnego. Ponadto, gdy oznaczamy azot mineralny w glebie przed siewem kukurydzy w stanowiskach żyznych (bogatych w azot organiczny) oznaczoną zawartość można przemnożyć razy współczynnik 1,5, gdyż największe tempo uwalniania tego składnika zwykle występuje od czerwca do sierpnia (pod warunkiem, że jest ciepło i umiarkowanie wilgotno), tj. w miesiącach największego zapotrzebowania kukurydzy na składniki pokarmowe. W sytuacji, gdy nie oznaczamy azotu mineralnego w glebie, jego zawartość należy oszacować. Przy czym szacując ilość azotu, jaką kukurydza będzie miała do dyspozycji z gleby, trzeba mieć na uwadze fakt, że wahania ilości tego składnika w glebie są stosunkowo duże, gdyż zależą zarówno od wielkości zapasów, szybkości ich rozkładu, jak i ilości opadów. Przyjmuje się, że zawartość azotu mineralnego przed siewem kukurydzy zwykle waha się od 30 do 100 kg N/ha. Wyższe wartości dotyczą przede wszystkim stanowisk po przedplonach liściastych, które były uprawiane na dobrych stanowiskach, a także w przypadku, gdy kukurydzę uprawiamy na oborniku lub jesienią została zastosowana gnojowica. Natomiast niższe na przeciętnych stanowiskach po zbożach. Racjonalne nawożenie kukurydzy azotem, poza ustaleniem dawki, wymaga właściwego doboru nawozu oraz terminu jego zastosowania. Standardowo zaleca się stosowanie dawek dzielonych (Rysunek 5), tj % dawki przedsiewnie (im gleba lżejsza tym mniej) i pozostałą część pogłównie, najpóźniej do fazy 3-6 liścia. Ważne jest, aby zabieg pogłówny nie był spóźniony, gdyż intensywne pobieranie składników pokarmowych przez kukurydzę rozpoczyna się od fazy 6-8 liści i trwa do końca kwitnienia. Zatem wskazane jest, aby od tej fazy rośliny miały do dyspozycji w glebie znaczne ilości dostępnych składników pokarmowych (w tym azotu). Tabela 8. Zasobności gleby w magnez, w mg Mg/100 g gleby. Klasa zasobności Kategoria agronomiczna gleb b. lekkie lekkie średnie ciężkie bardzo niska do 1,0 do 2,0 do 3,0 do 4,0 niska 1,1-2,0 2,1-3,0 3,1-5,0 4,1-6,0 średnia 2,1-4,0 3,1-5,0 5,1-7,0 6,1-10,0 wysoka 4,1-6,0 5,1-7,0 7,1-9,0 10,1-14,0 bardzo wysoka od 6,1 od 7,1 od 9,1 od 14,1 19

20 Nawożenie Jednocześnie należy uważać, aby na krótko przed siewem kukurydzy nie stosować zbyt wysokich dawek azotu w formie amonowej (NH 4 ) a także amidowej (NH 2 ), gdyż formy te szczególnie w środowisku zasadowym łatwo przechodzą w amoniak (NH 3 ), co z jednej strony prowadzi do strat tego składnika z gleby, a z drugiej może prowadzić do zakłócenia wschodów. Ze względu na straty azotu wymienione formy nie powinny być stosowane powschodowo zarówno na przesuszoną glebę, jak i w wysokich temperaturach. NAWOŻENIE ORGANICZNE Kukurydza w cyklu produkcyjnym bardzo efektywnie wykorzystuje składniki zawarte w nawozach organicznych (głównie obornika i gnojowicy), gdyż główny okres zapotrzebowania na azot i fosfor przypada na miesiące letnie kiedy to warunki pogodowe (wilgotność, temperatura) sprzyjają szybkiej mineralizacji. Aby określić wartość nawozową składników mineralnych w nawozie naturalnym w roku zastosowania stosowane jest tzw. Równoważnik nawozowy. Współczynniki nawozowe pozwalają na przeliczenie całkowitej ogólnej ilości danego składnika na formę która jest wykorzystywana przez rośliny. Współczynniki nawozowe dla obornika bez względu na termin stosowania wynoszą: dla azotu 40, dla fosforu i potasu 100. Wartości te oznaczają, że w roku zastosowania 100 kg N w formie obornika jest równoważne 40 kg N z nawozów mineralnych: Przykładowo: stosując jesienią 170 kg N/ha w formie obornika = 68 kg N/ha (= 200 kg saletry amonowej). Fosfor i potas w oborniku są tak samo nawozowo warte jak składniki zawarte w nawozach mineralnych. Zawartość składników pokarmowych w różnych nawozach organicznych zestawiono poniżej (Tabela 9). Tabela 9. Zawartość składników mineralnych w nawozach organicznych. Klasa zasobności Składniki pokarmowe kg/t lub m3 Sucha masa N p2o5 K2O S MgO Obornik bydlęcy 20,0-25,0 4,0-6,0 3,0-4,0 6,0-7,0 0,3-0,6 1,0-2,0 Obornik świński 20,0-25,0 6,0-7,0 7,0-8,0 5,0-6,0 0,5-0,8 2,0-3,0 Obornik drobiowy (świeży) 18,0-25,0 10,0-15,0 6,0-9,0 6,0-7,0 1,0-1,5 1,5-2,5 Obornik drobiowy (suchy) 45,0-55,0 20,0-25,0 15,0-20,0 12,0-14,0 2,0-3,0 4,0-6,0 Gnojownica bydlęca 6,0-10,0 3,0-5,0 1,5-2,5 3,9-6,5 0,3-0,5 0,6-1,0 Gnojownica świńska 3,0-9,0 2,0-8,0 1,7-5,0 1,7-5,0 0,3-0,7 0,5-1,5 20

21 Tabela 10. Współczynniki nawozowe (%) dla gnojowicy są uzależnione od jej rodzaju oraz terminu i sposobu aplikacji. ROdzaj gnojownicy bydlęca termin stosowania typ gnojownicy trzody chlewnej termin stosowania jesień wiosna jesień wiosna powierzchniowo, bez przykrycia rzadka rozcieńczona Tabela 11. Wykorzystanie składników pokarmowych z obornika i gnojowicy. czas od zastosowania lata Azot Fosfor potas obornik/ gnojownica obornik/ gnojownica obornik/ gnojownica rok aplikacji / / / / Suma za 4-lecie wymieszana z glebą rzadka rozcieńczona *zaw s.m. gnojowica rzadka 6%, rozcieńczona 2%; Przykładowo: stosując jesienią 170 kg N/ha w postaci gnojowicy jej wartość nawozowa wynosi 42,5 kg N (równoważnik 25), a wiosną już 110,5 kg N/ha (równoważnik 65). Zastosowanie gnojowicy w maksymalnej dawce pokrywa azotowe potrzeby pokarmowe rośliny dla plonu ziarna na poziomie 8-9 t/ha. Jednakże ten sposób nie jest polecany ze względu na dwa fakty: Frakcje azotu w nawozach naturalnych (%) forma NH4 która przeważa w gnojowicy, ogranicza początkowy wzrost roślin (Rysunek 6), 0 obornik świeży obornik przefer. gnojownica świńska gnojownica bydlęca obornik brojlery obornik niski kation NH4 + wykazuje antagonizm (ogranicza pobranie przez rośliny) względem innych kationów podstawowych jak K +, Ca +, Mg2 +. Procentowe wykorzystanie składników pokarmowych z obornika i gnojowicy w kolejnych latach od ich zastosowania przedstawia Tabela 11: Rodzaj nawozu naturalnego N organiczny N-Nh4 kwas moczowy Rysunek 6. Frakcje azotu w nawozach naturalnych (%). 21

22 Nawożenie NAWOŻENIE MAGNEZEM I SIARKĄ W praktyce przyjmuje się, że przed uprawą kukurydzy gleba powinna charakteryzować się średnią zasobnością gleby w przyswajalny magnez (Tabela 8). W takiej sytuacji przy braku nawożenia naturalnego i organicznego należy zastosować nawożenie tym składnikiem w wysokości 25-75% potrzeb pokarmowych (im wyższa zawartość magnezu w tej klasie zasobności tym mniejsze nawożenie). Nieco odmiennego podejścia wymaga nawożenie kukurydzy siarką, które zwykle wykonuje się przy okazji nawożenia innymi składnikami pokarmowymi (między innymi przy okazji nawożenia magnezem, gdyż składnik ten jest często nośnikiem siarki). W praktyce przyjmuje się, że kukurydzę, którą zalicza się do grupy roślin o średnim zapotrzebowaniu na siarkę w przeciętnych warunkach glebowych bez nawożenia organicznego i naturalnego należy nawozić w wysokości 1/5-1/7 dawki azotu. Przykładowo, gdy nawożenie azotem wynosi 160 kg N/ha to dawka powinna kształtować się w zakresie kg S/ha (1 kg S = 2,5 kg SO 3 ). PROFILAKTYCZNE STOSOWANIE MIKROELEMENTÓW Najważniejszym mikroelementem w uprawie kukurydzy jest cynk, następnie bor, a potem miedź, mangan i molibden. W praktyce profilaktyczne nawożenie dotyczy przede wszystkim cynku i boru (gleby w Polsce są naturalnie ubogie w ten składnik). Cynk odgrywa zasadniczą rolę w przemianie materii, a także bierze czynny udział w różnych procesach enzymatycznych, syntezie białek i auksyn (reakcja systemu korzeniowego kukurydzy na stosowanie cynku Fotografia 7). W konsekwencji przyczynia się do zwiększenia odporności na suszę i choroby oraz do zwiększenia efektywności nawożenia azotem (Rysunek 7). Plonotwórcza rola cynku w uprawie kukurydzy jest następstwem lepszego zaopatrzenia roślin w azot, przez co zwiększa się długość kolb i liczba ziarniaków w kolbie. W praktyce cynk roślinom można dostarczyć na wiele sposobów. Wysoce efektywne jest nawożenie w postaci oprysku, który w zależności od rodzaju stosowanych nawozów można przeprowadzić w terminie od siewu do fazy 9 liści kukurydzy (Rysunek 8). Stosowanie cynku bezpośrednio po siewie czy w fazie 3-4 liści nie wyklucza stosowania cynku w fazie 8-10 liści. Takie postępowanie zwiększa dostępność cynku dla roślin, a jak już wspomniano dobre zaopatrzenie roślin w cynk jest podstawą uzyskania wysokich plonów ziarna. Fotografia 6. Niedobór magnezu może silnie ograniczać rozwój roślin. 22

23 Kontrola Zn Pogłównie Zn Przedsiewnie Fotografia 7. Rozwój systemu korzeniowego kukurydzy w stadium 9-liści efekt nawożenia cynkiem. Źródło: Potarzycki 2007 r. 23

24 Nawożenie 9,6 9,4 9,2 plon ziarna (t/ha) 9 8,8 8,6 8,4 8, ,5 1 1,5 dawka Zn (kg/ha) Rysunek 7. Reakcja plonotwórcza kukurydzy na wzrost poziomu nawożenia cynkiem. Źródło: Wrońska i in., 2007 r. Nawozy stałe wzbogacone w cynk (jednoskładnikowe lub/i wieloskładnikowe) Nawozy stałe Oprysk na glebę (siarczany lub/i tlenki) bezpośrednio po siewie lub/i w fazie 3-4 liści Siarczany, chelaty, inne Przed siewem W czasie siewu nasion Wschody 3-4 liście 5-9 liści Kwitnienie Dojrzewanie Rysunek 8. Terminy stosowania nawozów cynkowych. 24

25 Ochrona herbicydowa Kukurydza pomimo tego, że jest rośliną intensywnej uprawy nie potrzebuje wielu zabiegów ochrony herbicydowej, ale bez takowej nie będzie plonować na satysfakcjonującym poziomie. Ogólne zasady chemicznego zwalczania chwastów w kukurydzy są proste i obejmują dwa podstawowe terminy: doglebowy i nalistny. Na rynku istnieje wiele herbicydów do ochrony plantacji kukurydzy. Wybór preparatu (-ów) zależy głównie od zachwaszczenia plantacji, gatunkowego i ilościowego. Herbicydy stosowane przed wschodami są bezpieczniejsze dla roślin kukurydzy, a jedyne ryzyko związane z ich stosowaniem polega na wykonaniu zabiegu w odpowiednio wilgotną glebę. Termin stosowania herbicydów doglebowych to na ogół 1-2 dni po siewie lub 2-3 dni przed planowanymi wschodami oraz w zależności od selektywności herbicydu (patrz wskazania producenta), również po jej wschodach. Natomiast herbicydy stosowane powschodowo (nalistnie) charakteryzują się zazwyczaj szerszym spektrum zwalczanych chwastów w tym także szczególnie uciążliwych takich jak perz, ostrożeń, rdesty czy powój. Prowadzi się również badania z zastosowaniem tzw. dawek dzielonych. Polega to na zastosowaniu po połowie dawki w dwóch nieodległych terminach (np. w fazie BBCH 12 i 16). Gołębiowska w swoich badaniach wykazała najlepsze plonowanie kukurydzy po zastosowaniu dawek dzielonych, niezależnie od wariantu uprawowego (Gołębiowska, Kaus 2009). Przy wyborze preparatu należy stosować się do zaleceń producenta. Należy też upewnić się czy wybrane odmiany są tolerancyjne na substancję aktywną stosowanego preparatu. Uwaga ta dotyczy głównie herbicydów z grupy suflonylo-mocznikowych oraz cykloksydymu. W świetle obowiązującej ustawy o integrowanej ochronie ważne jest stosowanie pozachemicznych form ochrony plantacji przed chwastami jak np.: zmianowanie oraz uprawa. Ponadto w celu przeciwdziałania powstawaniu odporności chwastów na substancje aktywne herbicydów zalecane jest przemienne stosowanie herbicydów o różnych mechanizmach działania lub tworzenie mieszanin zbiornikowych tychże. 25

26 Ochrona wrażliwość chwastów na herbicydy Tabela 12. Wrażliwość najbardziej uciążliwych chwastów w uprawie kukurydzy na wybrane herbicydy. Herbicyd Roślina Chwastnica jednostronna Włośnice Perz właściwy Owies głuchy Bylica pospolita Łoboda rozłożysta Komosa biała Ostrożeń polny Przytulia czepna Afalon Dyspersyjny 450 SC O Boreal 58 WG Adengo 315 SC Click 500 SC ++ - O Lumax 537,5 SE O Successor T 550 SE Wing P 462,5 EC Titus 25 WG + adiuwant* Mocarz 75 WG O - - O Maister Power 42,5 OD Mustang 306 SE O O O O Hector 53,6 WG + adiuwant* Zeagran 340 SE O +++ Kivi Extra 6 OD Elumis 105 OD Callisto 100 SC Focus Ultra 100 EC + adiuwant* O O O O O Shado 300 SC O O Stellar 210 SL [+++] rośliny wrażliwe [++] rośliny średnio wrażliwe [+] rośliny średnio odporne [O] rośliny odporne [-] brak danych 26

27 Rdest ptasi Rdest plamisty Powój polny Psianka czarna Rumian polny Skrzyp polny Maruna bezwonna Mak polny Szarłat szorstki Tobołki polne Fiołek polny Jasnoty Samosiewy rzepaku Poziewnik szorstki Zółtlica drobnokwiatowa _ O O / O O O O O O O O O O O O O O O O

28 Ochrona Tabela 13A. Przykładowe herbicydy do selektywnego przedwschodowego (doglebowego) lub powschodowego odchwaszczania kukurydzy. Nazwa herbicydu Substancja aktywna Dawka (kg, l/ha) Termin zabiegu Zwalczane chwasty Mechanizm działania wg HRAC* Afalon Dyspersyjny 450 SC linuron 1,5-2,0 l przedwschodowo (do 3 dni po siewie kukurydzy) gorczyca polna, gwiazdnica pospolita, komosa biała, niezapominajka polna, pokrzywa żegawka, sporek polny, starzec zwyczajny, tasznik pospolity, tobołki polne, wyka ptasia, żółtlica drobnokwiatowa C2 inhibitor fotosystemu II Boreal 58 WG flufenacet, izoksaflutol 0,75 kg przedwschodowo, bezpośrednio po siewie kukurydzy dymnica pospolita, fiołek polny, gwiazdnica pospolita, jasnota różowa i purpurowa, komosa biała, maruna bezwonna, rumian polny, szarłat szorstki, tasznik pospolity, tobołki polne, samosiewy rzepaku K3 inhibitor biosyntezy kwasów tłuszczowych o długich łańcuchach F2 inhibitor syntezy barwników Adengo 315 SC tienkarbazon, izoksaflutol 0,33-0,44 l chwastnica jednostronna, fiołek polny, gwiazdnica pospolita, włośnice, jasnota purpurowa, komosa biała, przytulia czepna, rdest powojowaty i ptasi, rumian pospolity, samosiewy rzepaku (kiełkujące z nasion), szarłat szorstki, tasznik pospolity B inhibitor enzymu ALS F2 inhibitor syntezy barwników Click 500 SC terbutylazyna 1,5 l chwastnica jednostronna, fiołek polny, komosa biała, maruna bezwonna, przetacznik perski, przytulia czepna, rdest ptasi i powojowaty C1 inhibitor fotosystemu II Lumax 537,5 SE terbutylazyna, mezotrion, s-metolachlor 3,5-4,0 l przedwschodowo (bezpośrednio po siewie kukurydzy) lub w fazie 1-2(3) liści kukurydzy blekot pospolity, bodziszek drobny, chaber bławatek, rdesty, chwastnica jednostronna, dymnica pospolita, fiołek polny, gwiazdnica pospolita, jasnota purpurowa, komosa biała, krzywoszyj polny, kurzyślad polny, mak polny, maruna bezwonna, przytulia czepna, przetacznik bluszczykowy, psianka czarna, rumian polny, szarłat szorstki, tasznik pospolity, tobołki polne, wilczomlecz obrotny C1 inhibitor fotosystemu II F2 inhibitor syntezy barwników K3 inhibitor biosyntezy kwasów tłuszczowych o długich łańcuchach Successor T 550 SE petoksamid, terbutylazyna 4,0 l blekot pospolity, bodziszek drobny, chwastnica jednostronna, fiołek polny, gwiazdnica pospolita, rdesty, jasnota purpurowa, komosa biała, maruna bezwonna, przytulia czepna, psianka czarna, rumian polny, szarłat szorstki, tasznik pospolity, tobołki polne, wilczomlecz obrotny K3 inhibitor biosyntezy kwasów tłuszczowych o długich łańcuchach C1 inhibitor fotosystemu II Wing P 462,5 EC dimetanamid P, pendimetalina 4,0 l przedwschodowo, bezpośrednio po siewie kukurydzy chwastnica jednostronna, przytulia czepna, komosa biała, rdest ptasi, tobołki polne, gwiazdnica pospolita, rdest powojowy, fiołek polny, rumian polny K3 inhibitor biosyntezy kwasów tłuszczowych o długich łańcuchach K1 inhibitor tworzenia i funkconowania mikrotubuli 28

29 Tabela 13B. Przykładowe herbicydy do nalistnego, selektywnego odchwaszczania kukurydzy. Nazwa herbicydu Substancja aktywna Dawka (kg, l/ha) Termin zabiegu Zwalczane chwasty Mechanizm działania wg HRAC* Titus 25 WG + adiuwant* rimsulfuron 60 g 1-7 liści prosowate do 4 liści, perz właściwy 5 7 liści, samosiewy zbóż, miotła zbożowa, blekot pospolity, bodziszek drobny, dymnica pospolita, gwiazdnica pospolita, jasnota purpurowa, przytulia czepna, samosiewy rzepaku, szarłat szorstki, tasznik pospolity, tobołki polne, fiołek polny, komosa biała, rdest powojowy, wilczomlecz obrotny B inhibitor enzymu ALS Mocarz 75 WG tritosulfuron, dikamba 200 g 2-5 liści gwiazdnica pospolita, jasnota purpurowa, jasnota różowa, komosa biała, maruna bezwonna, przetacznik bluszczykowy, przytulia czepna, rdest kolankowy, rdest plamisty, rdest powojowy, rumianek pospolity, rumian polny, samosiewy rzepaku, stulicha psia, szarłat szorstki, tasznik pospolity, tobołki polne, żółtlica drobnokwiatowa, bodziszek drobny, chaber bławatek, fiołek polny, mak polny, przetacznik perski, przetacznk polny B inhibitor enzymu ALS O syntetyczne auksyny regulator wzrostu Maister Power 42,5 OD foramsulfuron tienkarbazon metylu, jodosulfuron metylosodowy 1,5 l 4-6 liści blekot pospolity, bodziszek drobny, chwastnica jednostronna, fiołek polny, gwiazdnica pospolita, iglica pospolita, jasnota purpurowa, komosa biała, kurzyślad polny, maruna bezwonna, ostrożeń polny, perz właściwy, poziewnik szorstki, przytulia czepna, psianka czarna, rdest powojowaty, rdest ptasi, rumian polny, samosiewy rzepaku, szarłat szorstki, tasznik pospolity, tobołki polne, włośnice, przetacznik perski B inhibitor enzymu ALS Mustang 306 SE florasulam, 2,4 D 0,6 l 2-6 liści chaber bławatek, gorczyca polna, gwiazdnica pospolita, komosa biała, mak polny, mlecz zwyczajny, maruna bezwonna, miłek letni, niezapominajka polna, ostrożeń polny, przytulia czepna, psianka czarna, rdest plamisty i powojowy, rumian polny, rumianek pospolity, rzodkiew świrzepa, samosiewy rzepaku, stulicha psia, szarłat szorstki, tasznik pospolity, tobołki polne, wyka wąskolistna, żółtlica drobnokwiatowa B inhibitor enzymu ALS O syntetyczne auksyny regulator wzrostu Hector 53,6 WG + adiuwant* nikosulfuron, rimsulfuron 70 g 2-8 liści chaber bławatek, chwastnica jednostronna, fiołek polny, gwiazdnica pospolita, jasnota purpurowa, perz właściwy, przetacznik perski, rdest powojowy B inhibitor enzymu ALS Zeagran 340 SE terbutylazyna, bromoksynil 1,6-2,0 l 2-6(8) liści jednoliścienne prosowate (4 6 liści), fiołek polny, gwiazdnica pospolita, jasnota purpurowa, komosa biała, maruna bezwonna, przytulia czepna, psianka czarna, rdesty, szarłat szorstki, tasznik pospolity, tobołki polne C1 inhibitor fotosystemu II C3 inhibitor fotosystemu II 29

30 Ochrona Tabela 13C. Przykładowe herbicydy do nalistnego, selektywnego odchwaszczania kukurydzy c.d. Nazwa herbicydu Substancja aktywna Dawka (kg, l/ha) Termin zabiegu Zwalczane chwasty Mechanizm działania wg HRAC* Kivi Extra 6 OD nikosulfuron 0,5-0,75 l 2-8 liści chwastnica jednostronna, włośnice, perz właściwy, bodziszek drobny, chaber bławatek, dymnica pospolita, fiołek polny, gorczyca polna, gwiazdnica pospolita, iglica pospolita, jasnota purpurowa, jasnota różowa, krzywoszyj polny, kurzyślad polny, przytulia czepna, przetacznik perski, rdest ptasi, rumian polny, szarłat szorstki, tasznik pospolity, tobołki polne, żółtlica drobnokwiatowa B inhibitor enzymu ALS Elumis 105 OD mezotrion, nikosulfuron 1,0-1,5 l 2-8 liści bodziszek drobny, dymnica pospolita, fiołek polny, fiołek trójbarwny, gwiazdnica pospolita, jasnota różowa, jasnota purpurowa, komosa biała, maruna bezwonna, maruna morska, przetacznik perski, przytulia czepna, psianka czarna, rdest kolankowy, rdest plamisty, rdest ptasi, rumian polny, rumianek pospolity, rumianek bezpromieniowy, samosiewy rzepaku, szarłat szorstki, tasznik pospolity, tobołki polne, żółtlica drobnokwiatowa, chwastnica jednostronna, wiechlina roczna, perz właściwy, rdest powojowaty, ostrożeń polny, rumian polny, rumianek pospolity F2 inhibitor syntezy barwników B inhibitor enzymu ALS Callisto 100 SC mezotrion 1,0-1,5 l 3-5 liści Jednoliścienne prosowate (do 4 liści) fiołek polny, gwiazdnica pospolita, jasnota purpurowa, komosa biała, przytulia czepna, rdest powojowy, rumian polny, szarłat szorstki, tasznik pospolity, tobołki polne, żółtlica drobnokwiatowa F2 inhibitor syntezy barwników Focus Ultra 100 EC + adiuwant* cykloksydym 1,0-1,25 l (2,5 l perz właściwy) 4-6 liści jednoliścienne prosowate (od 3 liści do końca krzewienia) perz właściwy (5 7 liści), miotła zbożowa, owies głuchy, samosiewy zbóż A inhibitor enzymu ACCazy Shado 300 SC sulkotrion 1,5 l 4-6 liści jednoliścienne prosowate (do 4 liści), bodziszek drobny, fiołek polny, jasnota purpurowa, komosa biała, przetaczniki, psianka czarna, rumian polny, szarłat szorstki F2 inhibitor syntezy barwników Stellar 210 SL dikamba, topramezon 1,25 l 2-6 liści chwastnica jednostronna, gwiazdnica pospolita, jasnota purpurowa, komosa biała, przytulia czepna, rdest powojowy, szarłat szorstki, tobołki polne, fiołek polny O syntetyczne auksyny regulator wzrostu F2 inhibitor syntezy barwników 30

31 Tabela 13D. Przykładowe mieszaniny zbiornikowe do nalistnego zwalczania chwastów w kukurydzy. Nazwa herbicydu Substancja aktywna Dawka (kg, l/ha) Termin zabiegu Zwalczane chwasty Mechanizm działania wg HRAC* Hector 53,6 WG + Zeagran 340 SE + Trend 90 EC* nikosulfuron, rimsulfuron + terbutylazyna, bromoksynil 80 g + 1,8 l + 0,1% 2-6 liści chaber bławatek, chwastnica jednostronna, fiołek polny, gwiazdnica pospolita, jasnota purpurowa, perz właściwy, przetacznik perski, rdest powojowy, jednoliścienne prosowate (4 6 liści), komosa biała, maruna bezwonna, przytulia czepna, psianka czarna, rdesty, szarłat szorstki, tasznik pospolity, tobołki polne B inhibitor enzymu ALS C1 inhibitor fotosystemu II C3 inhibitor fotosystemu II Elumis 105 OD + Mustang 306 SE mezotrion, nikosulfuron + florasulam, 2,4 D 0,8 l + 0,5 l 3-6 liści bodziszek drobny, dymnica pospolita, fiołek polny, fiołek trójbarwny, jasnota różowa, jasnota purpurowa, komosa biała, maruna bezwonna, maruna morska, przetacznik perski, przytulia czepna, psianka czarna, rdest kolankowy, rdest plamisty, rdest ptasi, rumian polny, rumianek pospolity, rumianek bezpromieniowy, samosiewy rzepaku, szarłat szorstki, tasznik pospolity, tobołki polne, żółtlica drobnokwiatowa, chwastnica jednostronna, wiechlina roczna, perz właściwy, rdest powojowaty, ostrożeń polny, rumian polny, rumianek pospolity, chaber bławatek, gorczyca polna, gwiazdnica pospolita, mak polny, mlecz zwyczajny, miłek letni, niezapominajka polna, rzodkiew świrzepa, samosiewy rzepaku, stulicha psia, wyka wąskolistna, żółtlica drobnokwiatowa F2 inhibitor syntezy barwników B inhibitor enzymu ALS O syntetyczne auksyny regulator wzrostu Maister 310 WG + Zeagran 340 SE + Actirob 842 EC* floramsulfuron, jodosulfuron+ terbutylazyna, bromoksynil 125 g + 1,8 l + 1,5 l 3-4 liście blekot pospolity, bodziszek drobny, chwastnica jednostronna, fiołek polny, gwiazdnica pospolita, iglica pospolita, jasnota purpurowa, komosa biała, kurzyślad polny, maruna bezwonna, ostrożeń polny, perz właściwy, poziewnik szorstki, przytulia czepna, psianka czarna, rumian polny, samosiewy rzepaku, szarłat szorstki, tasznik pospolity, tobołki polne, włośnice, przetacznik perski, jednoliścienne prosowate (4 6 liści), rdesty, B inhibitor enzymu ALS C1 inhibitor fotosystemu II C3 inhibitor fotosystemu II Elumis 105 OD + Mocarz 75 WG + Atpolan 80 EC* mezotrion, nikosulfuron + tritosulfuron, dikamba 0,8 l+ 100 g + 1,0 l 3-4 liście bodziszek drobny, dymnica pospolita, fiołek polny, fiołek trójbarwny, gwiazdnica pospolita, jasnota różowa, jasnota purpurowa, komosa biała, maruna bezwonna, maruna morska, przetacznik perski, przytulia czepna, psianka czarna, rdest kolankowy, rdest plamisty, rdest ptasi, rumian polny, rumianek pospolity, rumianek bezpromieniowy, samosiewy rzepaku, szarłat szorstki, tasznik pospolity, tobołki polne, żółtlica drobnokwiatowa, chwastnica jednostronna, wiechlina roczna, perz właściwy, rdest powojowaty, ostrożeń polny, rumian polny, rumianek pospolity gwiazdnica pospolita, przetacznik bluszczykowy, stulicha psia, chaber bławatek, mak polny, przetacznk polny F2 inhibitor syntezy barwników B inhibitor enzymu ALS O syntetyczne auksyny regulator wzrostu 31

32 Ochrona Tabela 13E. Przykładowe mieszaniny zbiornikowe do nalistnego zwalczania chwastów w kukurydzy c.d. Nazwa herbicydu Substancja aktywna Dawka (kg, l/ha) Termin zabiegu Zwalczane chwasty Mechanizm działania wg HRAC* Mustang 306 SE + Titus 25 WG + adiuwant* florasulam, 2,4 D + rimsulfuron 0,6 l + 60 g 3-6 liści chaber bławatek, gorczyca polna, gwiazdnica pospolita, komosa biała, mak polny, mlecz zwyczajny, maruna bezwonna, miłek letni, niezapominajka polna, ostrożeń polny, przytulia czepna, psianka czarna, rdest plamisty i powojowy, rumian polny, rumianek pospolity, rzodkiew świrzepa, samosiewy rzepaku, stulicha psia, szarłat szorstki, tasznik pospolity, tobołki polne, wyka wąskolistna, żółtlica drobnokwiatowa, prosowate do 4 liści, perz właściwy 5 7 liści, samosiewy zbóż, miotła zbożowa, blekot pospolity, bodziszek drobny, dymnica pospolita, jasnota purpurowa, fiołek polny, wilczomlecz obrotny B inhibitor enzymu ALS O syntetyczne auksyny regulator wzrostu Maister 310 WG + Actirob 842 EC* + Mustang 306 SE floramsulfuron, jodosulfuron+ florasulam, 2,4 D 50 g + 2 l + 0,3 l Dawki dzielone 3-4 liście oraz 5-6 liści blekot pospolity, bodziszek drobny, chwastnica jednostronna, fiołek polny, gwiazdnica pospolita, iglica pospolita, jasnota purpurowa, komosa biała, kurzyślad polny, maruna bezwonna, ostrożeń polny, perz właściwy, poziewnik szorstki, przytulia czepna, psianka czarna, rumian polny, samosiewy rzepaku, szarłat szorstki, tasznik pospolity, tobołki polne, włośnice, przetacznik perski, chaber bławatek, gorczyca polna, gwiazdnica pospolita, mak polny, mlecz zwyczajny, miłek letni, niezapominajka polna, rdesty, rumianek pospolity, rzodkiew świrzepa, stulicha psia, wyka wąskolistna, żółtlica drobnokwiatowa B inhibitor enzymu ALS O syntetyczne auksyny regulator wzrostu 32

33 Szkodniki W niedługim czasie ochrona przed szkodnikami może zostać kolejnym kluczowym zabiegiem w uprawie kukurydzy. Straty powodowane pojawem szkodników, zwłaszcza w warunkach dobrego ich rozwoju, mogą powodować niekiedy konieczność likwidacji plantacji. Szkodniki, które mogą powodować największe straty opisano poniżej. Omacnica prosowianka Jest to motyl nocny o rozpiętości skrzydeł mm. Przednie skrzydła w kolorze jasnobrązowym do brunatnego z dwiema falistymi przepaskami i ciemniejszym brzegiem. Szkodliwym stadium tego owada są dorastające do 25 mm gąsienice barwy cielistej z brązowymi plamkami na każdym segmencie oraz ciemną przepaską na grzbiecie. Gąsienice zimują w resztkach pożniwnych lub w łodygach chwastów takich jak komosa, szarłat, rdest plamisty czy pokrzywa. Wiosną gąsienica przekształca się w poczwarkę. Stadium poczwarki trwa 2-3 tygodnie. Po tym czasie z poczwarek wylęgają się motyle. Po kilku dniach samice rozpoczynają składanie jaj. Białe, okrągłe jaja, średnicy około 0,5 mm, ułożone są dachówkowato, w złożach po sztuk. Złoża jaj widoczne jako białe tarczki. Gąsienice początkowo żywią się pyłkiem oraz Fotografia 8. Omacnica prosowianka (larwa). wgryzają się do wnętrza osi wiechy. W wyniku żerowania mogą zniszczyć cały kłosek lub jego część, uniemożliwiając jego dalszy rozwój. Żerowanie w osi wiechy, a głównie u jej podstawy powoduje skrócenie jej pylenia i wcześniejsze zasychanie wiechy. 33