ZASADA ANTROPICZNA I FILOZOFICZNE ASPEKTY KOSMOLOGII. WYKŁAD MONOGRAFICZNY Prof.US dr hab. Mariusz P. Dąbrowski Instytut Fizyki US
|
|
- Paulina Turek
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 ZASADA ANTROPICZNA I FILOZOFICZNE ASPEKTY KOSMOLOGII WYKŁAD MONOGRAFICZNY Prof.US dr hab. Mariusz P. Dąbrowski Instytut Fizyki US
2 Szczecińska Grupa Kosmologiczna Oddalanie wzajemne galaktyk w myśl teorii Einsteina (patrz zdjęcie z lewej u góry) sugeruje, ze Wszechswiat mogł rozpocząć się Wielkim Wybuchem. Po Wielkim Wybuchu powstalo tło fal grawitacyjnych, którego odkrycie mogłoby być kolejnym dowodem na realność tego zdarzenia. Fale grawitacyjne powstają także w procesach astrofizycznych, np. przy stopniowym zlewaniu się gwiazd neutronowych, czy też czarnych dziur. Istnieje projekt kosmicznego detektora fal grawitacyjnych LISA (rys. powyżej). Szczecińska Grupa Kosmologiczna prowadzi badania na najwyższym światowym poziomie w zakresie wielkoskalowej struktury Wszechświata oraz jego ewolucji w przesz łości i przyszłości. Badania oparte sa zarówno na Ogólnej Teorii Względności Einsteina jak też na współczesnych awangardowych teoriach unifikacji oddziaływań, takich jak teoria superstrun oraz M teoria. Grupa prowadzi szeroką współpracę międzynarodową, m.in. z prof. J.D. Barrowem z Uniwersytetu w Cambridge (patrz zdjęcie z prawej u góry) laureatem Nagrody Templetona 2005 i autorem wielu popularnych książek interdyscyplinarnych o naukach przyrodniczych. Grupa także współpracuje z ks. Prof.. Michałem Hellerem laureatem Nagrody Templetona 2007 fizykiem, filozofem i teologiem. Do grupy kosmologicznej należą: prof. M.P. Dabrowski, prof.. J. Garecki, prof.. J. Stelmach oraz mgr A. Balcerzak i dr T. Denkiewicz. Informacje o grupie można znaleźć na stronie internetowej: Jednym z założeń teorii superstrun jest przyjecie, że wszystkie cząstki elementarne w niewyobrażalnie małej skali nie są punktami a rozciągłymi strunami. Zderzenie dwóch strun można przedstawic za pomoca diagramu portki (patrz obok). Koronnym dowodem na realność Wielkiego Wy buchu jest odkrycie mik rofalowego promieniowa nia kosmicznego (z le wej). O przyszłej ewolucji Wszechświata możemy najlepiej dowiedzieć się z obserwacji gwiazd supernowych (z prawej). ITER reaktor termojądrowy
3 I. Antropiczne aspekty kosmologii. 1. Człowiek a Wszechświat. Kosmologiczne Zasady Antropiczne. Masy i rozmiary obiektów we Wszechświecie nie są dowolne. Co to oznacza?
4
5 Wzrost i masa populacji ludzkiej
6 Object Radius m Mass kg Universe Galaxy Milky Way Star Sun planet earth Man atom hydrogen nucleus hydrogen bacterium virus
7 Oprócz tego cały świat fizyczny jest pełen różnych koincydencji, które są wymagane aby mogło zaistnieć życie. Przykłady (wybrane z setek): woda kurczy się w temp. 0 4 stopni, Ziemia ma tylko jednego i to dużego satelitę dzięki czemu nie kolebie się chaotycznie, elektrony są wystarczająco lekkie względem jąder atomów itd.
8 Anomalna rozszerzalność wody 3 Objętość właściwa [cm /g ] 1,00025 W temperaturze 0 4 C gęstość wody rośnie (objętość maleje) 1, , , , , Temperatura [ C ] Rys. 1. Zależność objętości 1 grama wody od temperatury Rys.3 Orbitale cząsteczki H2O Fodp F,U U Fodp+Fprz Rys. 4 Cząsteczka wody: O atom tlenu, H atom wodoru, δ +, δ ładunki cząstkowe 0 Fprz r0 r Rys. 2. Zależność sił oddziaływania pomiędzy cząsteczkami od odległości r Rys 5. Schematyczne tworzenia agregatów cząsteczek. przedstawienie (klasterów)
9 Ma to kluczowe znaczenie dla przetrwania organizmów żywych w zbiornikach wodnych powstający lód utrzymuje się na powierzchni natomiast zimna woda w temperaturze 0 4 C opada na dno pozwalając funkcjonować organizmom żywym.
10 Chaotyczny ruch planet, księżyców i chaotyczna zmiana ustawienia osi obrotu planet i ich księżyców
11 Mars nie ma naturalnego satelity (księżyca) i w związku z tym zmiany chaotyczne nachylenia osi jego obrotu mogą być większe niż 45 stopni, co oznacza, że bieguny mogą zamienić się miejscami z równikiem i odwrotnie. Zatem cały lód z czap biegunowych może wyparować i następnie utworzyć się na równiku. To samo dotyczy Wenus i Merkurego. Ziemia bez Księżyca mogłaby zmieniać nachylenie osi obrotu nawet o około 6 7 stopni Ziemia z Księżycem zmienia nachylenie osi obrotu jedynie o około 1,3 stopnia (średnie nachylenie względem płaszczyzny ekliptyki wynosi 23,3 stopnia)
12 Zwarta struktura atomów
13 Zwarta, a nie rozmyta ( przekrajająca się ) struktura jądro, pusta przestrzeń, elektrony. To daje możliwości chemii. Gdyby rozmiary jąder oraz całego atomu były porównywalne atom wyglądałby jak układ podwójny lub wielokrotny gwiazd. Atomy byłyby mniej stabilne a konglomeraty związków chemicznych byłyby bardziej skomplikowane do stabilnego wytworzenia.
14 Kosmologiczne Zasady Antropiczne Brandon Carter (1974), Frank J. Tipler i John D. Barrow (1986) Co spowodowało, że spośród wielu możliwych dróg ewolucji Wszechświata została wybrana taka, która doprowadziła do powstania galaktyk, gwiazd, układów planetarnych oraz kolejno nieświadomego i świadomego życia? (fizyka, chemia, biologia, psychologia, filozofia, teologia)
15 Słaba Zasada Antropiczna Obserwowane wartości wszystkich wielkości fizycznych i kosmologicznych nie są jednakowo prawdopodobne, lecz są ograniczone wymaganiem, żeby istniały we Wszechświecie obszary, w których może rozwinąć się życie oparte na węglu oraz wymaganiem, aby Wszechświat był wystarczająco stary, aby takie życie mogło się rozwinąć. (życie może powstać twierdzenie Bayesa z rachunku prawdopodobieństwa)
16 Silna Zasada Antropiczna Wszechświat musi posiadać własności, które pozwolą na rozwinięcie się życia na pewnym etapie jego ewolucji. Inaczej (fizycznie): stałe natury (np. stała grawitacji) i prawa natury (np. prawo powszechnego ciążenia) muszą mieć wartości lub postać, która dopuszcza istnienie życia
17 Interpretacja A Istnieje tylko jeden możliwy Wszechświat zaprojektowany w celu wytworzenia i utrzymania obserwatorów. (teleologia Inteligentny Projektant )
18 Interpretacja B Obserwatorzy są konieczni, aby Wszechświat mógł zaistnieć. (PAP Participatory Anthropic Principle) (John Archibald Wheeler, idee Berkeleya)
19 Interpretacja C Cały zespół innych wszechświatów jest konieczny, aby mógł zaistnieć Nasz Wszechświat. (Teoria wielu światów H. Everetta; współczesna teoria superstrun, która dopuszcza ogromną liczbę (10^500) generacji możliwych stałych natury. Każdy z tych Wszechświatów może rządzić się innymi prawami natury. )
20
21 Końcowa Zasada Antropiczna We Wszechświecie musi pojawić się inteligentne przetwarzanie informacji. Jeśli się pojawi, to nigdy nie zaniknie.
22 Inne sformułowanie (Końcowej Zasady Antropicznej) : Żadne wartości moralne nie mogą istnieć we Wszechświecie, który nie dopuszcza życia świadomego.
23 Dyskusja Silnej Zasady Antropicznej wersja C W zbiór wszelkich możliwych Wszechświatów z wszelkimi możliwymi wartościami stałych natury (np. prędkość światła) oraz możliwymi prawami natury (np. prawo grawitacji Newtona) P zbiór Wszechświatów z wartościami stałych natury i prawami natury, które dopuszczają istnienie obserwatora (niekoniecznie człowieka) T test (obserwacja), który ze zbioru wszystkich możliwych Wszechświatów W opisywanego określoną teorią fizyczną wybiera Wszechświat należący do zbioru P
24 Niektóre interpretacje mówią, że: albo istnieje Rozumny Stwórca, który zaplanował Wszechświat tak, abyśmy mogli istnieć; albo istnieje nieskończony zbiór wszystkich możliwych Wszechświatów (z nami żyjącymi w jednym z nich) Jednak (Heller 2008): Bóg jako Wszechmocny mógł powołać do życia zarówno jeden Wszechświat jak również nieskończenie wiele Wszechświatów (choć w wielu z nich nie ma życia w naszym sensie). Zatem hipoteza wielu Wszechświatów nie wyklucza hipotezy Boga (jest nawet bardziej atrakcyjna z punktu widzenia wielkości i wszechmocy Boga a zatem teologicznie)
25 W interpretacji nieskończenie wielu Wszechświatów zbiór W spełnia filozoficznie rolę absolutu odwołuje się do nieskończoności i wszystko wyjaśnia. Zatem eliminując absolut w postaci Boga powołuje się tu do życia nowy absolut w postaci zbioru W nieskończenie wielu Wszechświatów. Pozostaje zatem pytanie czy absolut jest Bogiem, czy też abstrakcyjnym zbiorem W. Poza tym nieskończoność jest konieczna, aby wyjaśnić istnienie człowieka we Wszechświecie. Inna uwaga: wydaje się, że nic nie stoi na przeszkodzie hipotezie, ze we Wszechświecie może istnieć życie w innym sensie tzn. zupełnie niepodobne do naszego życia.
26 2. Oddziaływania fundamentalne w przyrodzie jako determinanty dopuszczalnych rozmiarów obiektów we Wszechświecie. Będziemy teraz starali się udowodnić, że specyficzne natężenie różnych oddziaływań w naturze reprezentowane przez określone stałe natury ma ścisły związek z występowaniem lub brakiem pewnych konkretnych obiektów we Wszechświecie i w Naszym Wszechświecie występowanie innych obiektów (o innych rozmiarach i innych masach patrz diagram na początku wykładu) jest niemożliwe.
27 Oddziaływania fundamentalne zasięg Grawitacyjne zasięg nieskończony Elektromagnetyczne nieskończony Jądrowe silne zasięg jądra (1/ 1015 m jedna tysięczna milionowej milionowej metra ) Jądrowe słabe zasięg 1000 razy mniejszy (ale tylko w teraźniejszych warunkach wyjaśnimy potem)
28 Fenomen oddziaływania Jak opisać przyciąganie się dwóch ładunków elektrycznych? Nie są połączone sprężynami jak dwie kulki metalowe!? Rolę sprężyn grają niewidzialne cząstki wymieniane pomiędzy dwoma ciałami zwane cząstkami oddziaływania! Analogia oddziaływanie wymienne (elektronów) w cząsteczce wodoru H2
29 cząstka 2 cząstka wymie niana cząstka 1 Oddziaływanie ma miejsce dopóki cząstki (piłka) są wymieniane.
30 nie widzimy cząstek wymienianych (przynajmniej gołym okiem) co to oznacza oddziaływanie wielu cząstek
31 Oddziaływania fundamentalne natężenie Grawitacyjne najsłabsze (patrz hall WMF) Słabe (14 zer) sto milionów milionów razy silniejsze Elektromagnetyczne 1040 (40 zer) (dziesięć tysięcy miliardów miliardów miliardów miliardów) razy silniejsze Silne 1042 (42 zera) razy silniejsze (proton i elektron przyciągają się 1040 razy silniej elektrycznie niż grawitacyjnie)
32 Sir Izaak Newton ( ) ojciec grawitacji
33 Opierał się na badaniach Johannesa Keplera ( ), który podzielał teorię Mikołaja Kopernika. III Prawa Keplera ruchu planet
34 Muzyka sfer Niebieskich (Harmonices Mundi Harmonia Świata) (1619)
35 Jabłko Newtona symbol siły ciążenia, czyli grawitacji.
36 Newton zrozumiał, że jest to ta sama siła, która powoduje skośny ruch kuli armatniej, eliptyczny ruch Księżyca wokół Ziemi oraz planet wokół Słońca.
37 Siła = stała G x masa1 masa2/(odległość)^2 Stałą grawitacji G wyznaczył Sir Henry Cavendish ( ) okazało się, że jest ona mała grawitacja ujawnia się przede wszystkim dla dużych mas (przypływy oceanów, Układ Słoneczny, kosmos).
38 Doświadczenie Cavendisha replika w hallu WMF
39 Oddziaływanie elektryczne jest (dziesięć tysięcy miliardów miliardów miliardów miliardów) (40 zer) razy silniejsze jednak materia w kosmosie jest nienaładowana. (Człowiek tworzy całość tylko dzięki oddziaływaniu elektrycznemu!).
40 Oddziaływania jądrowe silne są odpowiedzialne za utrzymanie jąder atomowych w stabilności. Oddziaływanie elektryczne jest odpowiedzialne za utrzymanie atomów w stabilności. Oddziaływanie grawitacyjne jest odpowiedzialne za utrzymanie układów planetarnych i galaktyk w całości. Oddziaływanie jądrowe słabe pełni rolę uzupełniającą jest odpowiedzialne za rozpady promieniotwórcze jąder radioaktywnych.
41
42 Pytania natury filozoficznej: Jaka jest struktura materii: ziarnista czy ciągła? Czy materię można dzielić nieskończenie w głąb? Atom jest podzielny co dalej? Czy materia istnieje w oderwaniu (tzn. niezależnie) od przestrzeni w której sądzimy, że jest umieszczona? Czy przestrzeń, w której ewentualnie znajduje się materia ma też ciągłą strukturę?
43 Cząstki elementarne (najbardziej podstawowe składniki materii): Materii: Kwarki Leptony Oddziaływania: Fotony; bozony W, Z; gluony; grawitony
44 Uwięzienie kwarków kres podziału? Zachowują się jak magnesy sztabkowe dzielenie ich za pomocą dostarczania energii powoduje wytworzenie nowej pary biegunów (tu cząstek)
45
46
47 Materia antymateria? Dlaczego nasze otoczenie jest Zbudowane z materii a nie z antymaterii? Atom materii dodatnio naładowane jądro (protony) oraz ujemnie naładowane elektrony Atom antymaterii (antyatom) ujemnie naładowane jądro (antyprotony) oraz dodatnio naładowane elektrony (pozytony) Antymateria jest nietrwała w naszym otoczeniu. Unicestwia się z materią tworząc promieniowanie elektromagnetyczne.
48 Determinantami dopuszczalnych rozmiarów obiektów we Wszechświecie są oddziaływania fundamentalne w przyrodzie ich natężenie określone jest odpowiednimi stałymi sprzężenia. Grawitacyjne zasięg nieskończony Elektromagnetyczne zasięg nieskończony Jądrowe silne zasięg jądra Jądrowe słabe zasięg 1000 razy mniejszy
49 3. Dopuszczalne rozmiary atomów, molekuł, planet i asteroidów. Rozmiary atomów i molekuł determinowane są dwoma parametrami: stałą struktury subtelnej (proporcjonalną do stałej elektrycznej) równą α = 1/137 stosunkiem mas protonu i elektronu równym β = 1/1836 Okazuje się, że rozmiar jądra do rozmiaru atomu jest proporcjonalny do wielkości α β << 1, która jest dużo mniejsza od jedności to powoduje, że atomy mają zwartą strukturę.
50 Obiekty życia codziennego (np. książka) istnieją dzięki równowadze między odpychającym ciśnieniem zdegenerowanych elektronów w atomach oraz elektrostatycznym przyciąganiem się tych elektronów z jądrami.
51 Większe obiekty (np. planety) więcej ładunków elektrycznych prowadzi do niestabilności; zaczyna odgrywać rolę oddziaływanie grawitacyjne (masa zaczyna być istotna, nie tylko ładunek elektryczny) pojawia się równowaga między odpychającym ciśnieniem zdegenerowanych elektronów oraz ich grawitacyjnym przyciąganiem.
52 Szczegółowe rozważania pokazują, że dla planet: R = (0,7/A) milionów km (A liczba masowa) M = 1/(A A) 1028 (milion milionów milionów milionów) kg (Ziemia M=6 x 1024 kg; Jowisz M=1,9 x 1027 kg) Wynik jest konsekwencją określonej intensywności oddziaływań elektromagnetycznych i grawitacyjnych. Bardziej zwarte obiekty mogą zapoczątkować wewnątrz reakcje jądrowe i stać się gwiazdami.
53 Synteza jądrowa (fusion) idea Dwie cząstki muszą zbliżyć się na odległość równą zasięgowi oddziaływania jądrowego silnego. Potrzebna duża prędkość aby się nie odepchnęły inaczej wysoka temperatura to załatwia grawitacyjne przyciąganie, które coraz mocniej przyspiesza cząstki. Takie reakcje zachodzą we wnętrzu Słońca. Elektrownie termojądrowe (projekt ITER).
54
55 Dopuszczalna wypukłość (góra) o wysokości H na planecie o promieniu R oraz przyspieszeniu planetoidalnemu g. Ograniczenie wynika z porównania ciśnienia wywieranego na podstawę góry oraz siły wiązań atomowych tej podstawy. Gdy ciśnienie jest zbyt duże, to podstawa góry przejdzie w stan płynny bez znaczącej zmiany objętości i nastąpi odkształcenie. Ograniczenie dla Ziemi wynosi H ~ 30 km. Planeta o rozmiarach R ~ H nie ma kształtu kulistego i jest asteroidą niesymetrycznym zlepkiem materii, czymś w rodzaju kosmicznego kamienia bardzo niebezpiecznego dla planet.
56 4. Kosmologia a teoria cząstek elementarnych. Laboratoria cząstek. Unifikacja oddziaływań. Teorie Wszystkiego w fizyce superstruny. Edward Witten
57 Wspomnieliśmy, że aby włączyły się niektóre oddziaływania, (np. jądrowe silne), to cząstki oddziałujące muszą się do siebie zbliżyć na określoną odległość. W aktualnych warunkach jest panujących we Wszechświecie jest to możliwe tylko w szczególnych sytuacjach (jak np. we wnętrzu Słońca, w elektrowni termojądrowej) Jednak teoria grawitacji stworzona przez Einsteina (1915) przewidziała, że cofając się wstecz w historii Wszechświata jego gęstość była coraz większa.
58 Jest to możliwe bowiem dziś atomy są prawie puste i można ich składniki ścisnąć (jak np. w gwiazdach neutronowych):
59 Wczesny Wszechświat stan, w którym istnieje tylko gorąca zupa najprostszych składników materii np. kwarków, protonów, elektronów, fal elektromagnetycznych itp.
60 Stan początkowy Wielki Wybuch gęstość energii (energia na jednostkę objętości) oraz ciśnienie (siła na jednostkę powierzchni) stają się nieskończone! Wczesny Wszechświat stwarza warunki do zmiany natężenia poszczególnych oddziaływań.
61 Unifikacja (połączenie) oddziaływań w przyrodzie im bliżej Wielkiego Wybuchu, tym różnica w intensywności oddziaływań fundamentalnych staje się coraz mniejsza:
62 α1 Stała sprzężenia oddziaływań elektromagnetycznych α2 Stała sprzężenia oddziaływań słabych α3 Stała sprzężenia oddziaływań silnych Jeśli we Wczesnym Wszechświecie cząstki zbliżyły się na odległość cm, to wówczas nie było różnicy między oddziaływaniami istniało tylko jedno oddziaływanie elektro słabo silne
63
64 Potrzebna modyfikacja supersymetria
65 Spin cząstki? 0 Tak samo wygląda ze wszystkich stron 1 tak samo wygląda po obrocie o 360 stopni 2 tak samo wygląda po obrocie o 180 stopni ½ tak samo wygląda po obrocie o 720 stopni (dwa razy 360)
66 Supersymetria jest symetrią między cząstkami materii a cząstkami przenoszącymi oddziaływanie. Te pierwsze mają spin całkowity (bozony) a te drugie spin połówkowy (fermiony). Konsekwencje każda znana nam cząstka ma partnera supersymetrycznego (którego niestety do tej pory nie wykryto).
67 (Super)struny
68 Prowadzą do unifikacji wszystkich czterech oddziaływań gdy cząstki zbliżą się do siebie na odległość metra (dziesięć razy jedna miliardowa miliardowej miliardowej miliardowej metra) Mogło to mieć miejsce w chwili sekundy po Wielkim Wybuchu.
69 Super Kamiokande detektor cząstek
70 ma kształt walca wypełniony jest ton wody na powierzchni 11 tysięcy tzw. fotopowielaczy o rozmiarach ok. 50 cm każdy fotopowielacze rejestrują promieniowanie Czerenkowa wytwarzane przez cząstki naładowane poruszające się w wodzie szybciej niż światło (w wodzie) Obserwuje dochodzące do Ziemi neutrina ze Słońca, z atmosfery oraz z kosmosu (np. z wybuchu supernowej) Z jego pomocą określono, że proton może się rozpaść po τ (p > e+ π o)>1030 lat (Wiek Wszechświata ~ 1010 lat)
71 Large Hadron Collider (09/2008) Wielki Zderzacz Hadronów CERN(Center of European Nuclear Research), (Genewa, Szwajcaria)
72 zderzają się dwie wiązki hadronów (np. protonów) powodując całą kaskadę innych cząstek Prędkość wiązek to 99,999999% prędkości światła Poszukuje się: cząstek supersymetrycznych cząstki Higgsa dodatkowych wymiarów przestrzeni (teoria strun) mikroskopijnych czarnych dziur ciemnej materii i ciemnej energii
73
74
75 Największe laboratorium fizyki cząstek elementarnych to sam Wszechświat cząstki jakie produkujemy w laboratoriach gdzieś już wystąpiły we Wszechświecie i powinniśmy obserwować ich konsekwencje.
76 5. Antropiczne aspekty pojawienia się życia na Ziemi. Czy mogły/mogą istnieć zwierzęta większe od dinozaurów na Ziemi?
77 Zamieszkiwalne planety (z życiem organicznym): Najmniejszy rozmiar zamieszkiwalnej planety: Księżyc i mniejsze ciała niebieskie nie są w stanie utrzymać swojej atmosfery!!! Średnia prędkość ruchu termicznego cząsteczek gazów atmosfery po nagrzaniu przez Słońce jest większa od prędkości ucieczki tych Cząsteczek (tej samej prędkości, którą musimy nadać rakiecie, aby opuściła dane ciało niebieskie) Największy rozmiar zamieszkiwalnej planety: Planeta większa od Jowisza pod wpływem silnego grawitacyjnego przyciągania wzajemnego swoich cząstek zapaliłaby się wewnątrz (reakcjami syntezy jądrowej) i stała się gwiazdą.
78 Galileusz (1638) siła/spójność organizmów żywych oraz ich rozmiar zależą w inny sposób od ich rozmiarów liniowych L: masa/rozmiar rosną jak L3 spójność/siła zależą jak L2 Także: utrata ciepła/produkcja ciepła ~ L2/ L3 ~ 1/L Proporcjonalne powiększanie rozmiaru zwierząt spowoduje, że nie będą one mogły podtrzymać własnego ciężaru nastąpi rozerwanie wiązań molekularnych Warunek na istnienie człowieka: Graw. energia potencjalna na powierzchni planety < energii rozerwania wiązań
79 Zależy także od α i α_g: L_c ~ A( 1/6) 10(1/2) (α/α_g)(1/4) a_0 ~ a cm M_c ~ A 10( 9/2) (α/α_g )(1/4) m_n ~ 100 kg Im wyższe stworzenie/obiekt tym łatwiej może się łamać pod wpływem własnego ciężaru. Największy znany ssak na Ziemi płetwal błękitny ma średnią masę 130 ton W wodzie ciężar efektywny Q_e = (1 r_w/r_s) Q Co daje największą masę dopuszczalną dla czworonożnego zwierzęcia lądowego ok. 90 ton (brachiozaur ważył 80 ton) Obecnie słoń waży tylko ok. 7 ton.
80 Fenomen życia na planecie Ziemia jest ściśle związany z określonymi własnościami fundamentalnych sił (danych prawami fizyki i stałymi fizyki) jakie występują we Wszechświecie i siły te w Naszym Wszechświecie mają ściśle określoną postać, która to życie warunkuje. Kosmologiczne Zasady Antropiczne są narzędziem, które daje nam wgląd w zagadnienie konieczności lub dowolności wyboru konkretnej postaci tych sił w Naszym Wszechświecie.
81
KOSMOLOGICZNE ZASADY ANTROPICZNE
KOSMOLOGICZNE ZASADY ANTROPICZNE Mariusz P. Dąbrowski (IF US) Szczecińska Grupa Kosmologiczna http://cosmo.fiz.univ.szczecin.pl Kosmologiczne Zasady Antropiczne Brandon Carter (1974), Frank J. Tipler i
Bardziej szczegółowoPRZED STWORZENIEM WSZECHŚWIATA ROZWAŻANIA NA GRANICY TEOLOGII I FIZYKI
PRZED STWORZENIEM WSZECHŚWIATA ROZWAŻANIA NA GRANICY TEOLOGII I FIZYKI MARIUSZ P. DĄBROWSKI SZCZECIŃSKA GRUPA KOSMOLOGICZNA, INSTYTUT FIZYKI US http://cosmo.fiz.univ.szczecin.pl (Wykład Rejs 15.04.2010)
Bardziej szczegółowoPRZED WIELKIM WYBUCHEM I STWORZENIEM WSZECHŚWIATA
PRZED WIELKIM WYBUCHEM I STWORZENIEM WSZECHŚWIATA MARIUSZ P. DĄBROWSKI SZCZECIŃSKA GRUPA KOSMOLOGICZNA, INSTYTUT FIZYKI US http://cosmo.fiz.univ.szczecin.pl (Willa-West-Ende 07.06.2010) Stworzenie Wszechświata
Bardziej szczegółowoOddziaływanie podstawowe rodzaj oddziaływania występującego w przyrodzie i nie dającego sprowadzić się do innych oddziaływań.
1 Oddziaływanie podstawowe rodzaj oddziaływania występującego w przyrodzie i nie dającego sprowadzić się do innych oddziaływań. Wyróżniamy cztery rodzaje oddziaływań (sił) podstawowych: oddziaływania silne
Bardziej szczegółowoTeoria Wielkiego Wybuchu FIZYKA 3 MICHAŁ MARZANTOWICZ
Teoria Wielkiego Wybuchu Epoki rozwoju Wszechświata Wczesny Wszechświat Epoka Plancka (10-43 s): jedno podstawowe oddziaływanie Wielka Unifikacja (10-36 s): oddzielenie siły grawitacji od reszty oddziaływań
Bardziej szczegółowoTworzenie protonów neutronów oraz jąder atomowych
Tworzenie protonów neutronów oraz jąder atomowych kwarki, elektrony, neutrina oraz ich antycząstki anihilują aby stać się cząstkami 10-10 s światła fotonami energia kwarków jest już wystarczająco mała
Bardziej szczegółowoPRZYSZŁOŚĆ WSZECHŚWIATA
PRZYSZŁOŚĆ WSZECHŚWIATA Mariusz P. Dąbrowski (Instytut Fizyki Uniwersytet Szczeciński) Szczecińska Grupa Kosmologiczna http://cosmo.fiz.univ.szczecin.pl Przyszłość Wszechświata, czyli od jabłka Newtona
Bardziej szczegółowoOddziaływania fundamentalne
Oddziaływania fundamentalne Silne: krótkozasięgowe (10-15 m). Siła rośnie ze wzrostem odległości. Znaczna siła oddziaływania. Elektromagnetyczne: nieskończony zasięg, siła maleje z kwadratem odległości.
Bardziej szczegółowoFizyka 3. Konsultacje: p. 329, Mechatronika
Fizyka 3 Konsultacje: p. 329, Mechatronika marzan@mech.pw.edu.pl Zaliczenie: 2 sprawdziany (10 pkt każdy) lub egzamin (2 części po 10 punktów) 10.1 12 3.0 12.1 14 3.5 14.1 16 4.0 16.1 18 4.5 18.1 20 5.0
Bardziej szczegółowoWszechświat cząstek elementarnych WYKŁAD 5
Wszechświat cząstek elementarnych WYKŁAD 5 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW 17.III.2010 Oddziaływania: elektromagnetyczne i grawitacyjne elektromagnetyczne i silne (kolorowe) Biegnące stałe sprzężenia:
Bardziej szczegółowoPodróż do początków Wszechświata: czyli czym zajmujemy się w laboratorium CERN
Podróż do początków Wszechświata: czyli czym zajmujemy się w laboratorium CERN mgr inż. Małgorzata Janik - majanik@cern.ch mgr inż. Łukasz Graczykowski - lgraczyk@cern.ch Zakład Fizyki Jądrowej, Wydział
Bardziej szczegółowoMateria i jej powstanie Wykłady z chemii Jan Drzymała
Materia i jej powstanie Wykłady z chemii Jan Drzymała Przyjmuje się, że wszystko zaczęło się od Wielkiego Wybuchu, który nastąpił około 15 miliardów lat temu. Model Wielkiego Wybuch wynika z rozwiązań
Bardziej szczegółowoTo ciała niebieskie o średnicach większych niż 1000 km, obiegające gwiazdę i nie mające własnych źródeł energii promienistej, widoczne dzięki
Jest to początek czasu, przestrzeni i materii tworzącej wszechświat. Podstawę idei Wielkiego Wybuchu stanowił model rozszerzającego się wszechświata opracowany w 1920 przez Friedmana. Obecnie Wielki Wybuch
Bardziej szczegółowoMaria Krawczyk, Wydział Fizyki UW. Oddziaływania słabe 4.IV.2012
Wszechświat cząstek elementarnych WYKŁAD 8sem.letni.2011-12 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW Oddziaływania słabe Cztery podstawowe siły Oddziaływanie grawitacyjne Działa między wszystkimi cząstkami, jest
Bardziej szczegółowoINAUGURACJA ROKU AKADEMICKIEGO 2006/2007 WYDZIAŁ MATEMATYCZNO FIZYCZNY UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO
INAUGURACJA ROKU AKADEMICKIEGO 2006/2007 WYDZIAŁ MATEMATYCZNO FIZYCZNY UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO Wczoraj, dziś i jutro Wszechświata. Czyli od jabłka Newtona i eksperymentu Cavendisha, do satelitów Ziemi,
Bardziej szczegółowoLiceum dla Dorosłych semestr 1 FIZYKA MAŁGORZATA OLĘDZKA
Liceum dla Dorosłych semestr 1 FIZYKA MAŁGORZATA OLĘDZKA Temat 10 : PRAWO HUBBLE A. TEORIA WIELKIEGO WYBUCHU. 1) Prawo Hubble a [czyt. habla] 1929r. Edwin Hubble, USA, (1889-1953) Jedno z największych
Bardziej szczegółowoWYKŁAD 8. Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW. Oddziaływania słabe
Wszechświat cząstek elementarnych WYKŁAD 8 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW Oddziaływania słabe Cztery podstawowe siłyprzypomnienie Oddziaływanie grawitacyjne Działa między wszystkimi cząstkami, jest
Bardziej szczegółowoGwiazdy neutronowe. Michał Bejger,
Gwiazdy neutronowe Michał Bejger, 06.04.09 Co to jest gwiazda neutronowa? To obiekt, którego jedna łyżeczka materii waży tyle ile wszyscy ludzie na Ziemi! Gwiazda neutronowa: rzędy wielkości Masa: ~1.5
Bardziej szczegółowoPodstawy fizyki sezon 1 VII. Pole grawitacyjne*
Podstawy fizyki sezon 1 VII. Pole grawitacyjne* Agnieszka Obłąkowska-Mucha WFIiS, Katedra Oddziaływań i Detekcji Cząstek, D11, pok. 111 amucha@agh.edu.pl http://home.agh.edu.pl/~amucha * Resnick, Halliday,
Bardziej szczegółowoElementy astronomii w nauczaniu przyrody. dr Krzysztof Rochowicz Zakład Dydaktyki Fizyki UMK 2011
Elementy astronomii w nauczaniu przyrody dr Krzysztof Rochowicz Zakład Dydaktyki Fizyki UMK 2011 Szkic referatu Krótki przegląd wątków tematycznych przedmiotu Przyroda w podstawie MEN Astronomiczne zasoby
Bardziej szczegółowoAstronomia. Znając przyspieszenie grawitacyjne planety (ciała), obliczyć możemy ciężar ciała drugiego.
Astronomia M = masa ciała G = stała grawitacji (6,67 10-11 [N m 2 /kg 2 ]) R, r = odległość dwóch ciał/promień Fg = ciężar ciała g = przyspieszenie grawitacyjne ( 9,8 m/s²) V I = pierwsza prędkość kosmiczna
Bardziej szczegółowoFizyka 2. Janusz Andrzejewski
Fizyka 2 wykład 15 Janusz Andrzejewski Janusz Andrzejewski 2 Egzamin z fizyki I termin 31 stycznia2014 piątek II termin 13 luty2014 czwartek Oba egzaminy odbywać się będą: sala 301 budynek D1 Janusz Andrzejewski
Bardziej szczegółowoGrzegorz Wrochna Narodowe Centrum Badań Jądrowych Z czego składa się Wszechświat?
Narodowe Centrum Badań Jądrowych www.ncbj.gov.pl Z czego składa się Wszechświat? 1 Budowa materii ~ cała otaczająca nas materia składa się z atomów pierwiastek chemiczny = = zbiór jednakowych atomów Znamy
Bardziej szczegółowo1.6. Ruch po okręgu. ω =
1.6. Ruch po okręgu W przykładzie z wykładu 1 asteroida poruszała się po okręgu, wartość jej prędkości v=bω była stała, ale ruch odbywał się z przyspieszeniem a = ω 2 r. Przyspieszenie w tym ruchu związane
Bardziej szczegółowoJak zmieni się wartość siły oddziaływania między dwoma ciałami o masie m każde, jeżeli odległość między ich środkami zmniejszy się dwa razy.
I ABC FIZYKA 2018/2019 Tematyka kartkówek oraz zestaw zadań na sprawdzian - Dział I Grawitacja 1.1 1. Podaj główne założenia teorii geocentrycznej Ptolemeusza. 2. Podaj treść II prawa Keplera. 3. Odpowiedz
Bardziej szczegółowoFIZYKA IV etap edukacyjny zakres podstawowy
FIZYKA IV etap edukacyjny zakres podstawowy Cele kształcenia wymagania ogólne I. Wykorzystanie wielkości fizycznych do opisu poznanych zjawisk lub rozwiązania prostych zadań obliczeniowych. II. Przeprowadzanie
Bardziej szczegółowoWCZORAJ, DZIŚ I JUTRO WSZECHŚWIATA. Prof. US dr hab. Mariusz P. Dąbrowski WYDZIAŁ MATEMATYCZNO FIZYCZNY UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO
WCZORAJ, DZIŚ I JUTRO WSZECHŚWIATA Prof. US dr hab. Mariusz P. Dąbrowski WYDZIAŁ MATEMATYCZNO FIZYCZNY UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO Wczoraj, dziś i jutro Wszechświata. Czyli od jabłka Newtona i eksperymentu
Bardziej szczegółowoEwolucja w układach podwójnych
Ewolucja w układach podwójnych Tylko światło Temperatura = barwa różnica dodatnia różnica równa 0 różnica ujemna Jasnośd absolutna m M 5 log R 10 pc Diagram H-R Powstawanie gwiazd Powstawanie gwiazd ciśnienie
Bardziej szczegółowo14 POLE GRAWITACYJNE. Włodzimierz Wolczyński. Wzór Newtona. G- stała grawitacji 6, Natężenie pola grawitacyjnego.
Włodzimierz Wolczyński 14 POLE GRAWITACYJNE Wzór Newtona M r m G- stała grawitacji Natężenie pola grawitacyjnego 6,67 10 jednostka [ N/kg] Przyspieszenie grawitacyjne jednostka [m/s 2 ] Praca w polu grawitacyjnym
Bardziej szczegółowoCząstki i siły. Piotr Traczyk. IPJ Warszawa
Cząstki i siły tworzące nasz wszechświat Piotr Traczyk IPJ Warszawa Plan Wstęp Klasyfikacja cząstek elementarnych Model Standardowy 2 Wstęp 3 Jednostki, konwencje Prędkość światła c ~ 3 x 10 8 m/s Stała
Bardziej szczegółowoAtomowa budowa materii
Atomowa budowa materii Wszystkie obiekty materialne zbudowane są z tych samych elementów cząstek elementarnych Cząstki elementarne oddziałują tylko kilkoma sposobami oddziaływania wymieniając kwanty pól
Bardziej szczegółowoCzarne dziury. Grażyna Karmeluk
Czarne dziury Grażyna Karmeluk Termin czarna dziura Termin czarna dziura powstał stosunkowo niedawno w 1969 roku. Po raz pierwszy użył go amerykański uczony John Wheeler, przedstawiając za jego pomocą
Bardziej szczegółowooraz Początek i kres
oraz Początek i kres Powstanie Wszechświata szacuje się na 13, 75 mld lat temu. Na początku jego wymiary były bardzo małe, a jego gęstość bardzo duża i temperatura niezwykle wysoka. Ponieważ w tej niezmiernie
Bardziej szczegółowoDYNAMIKA dr Mikolaj Szopa
dr Mikolaj Szopa 17.10.2015 Do 1600 r. uważano, że naturalną cechą materii jest pozostawanie w stanie spoczynku. Dopiero Galileusz zauważył, że to stan ruchu nie zmienia się, dopóki nie ingerujemy I prawo
Bardziej szczegółowoZ czego i jak zbudowany jest Wszechświat? Jak powstał? Jak się zmienia?
Z czego i jak zbudowany jest Wszechświat? Jak powstał? Jak się zmienia? Cząstki elementarne Kosmologia Wielkość i kształt Świata Ptolemeusz (~100 n.e. - ~165 n.e.) Mikołaj Kopernik (1473 1543) geocentryzm
Bardziej szczegółowoGrawitacja - powtórka
Grawitacja - powtórka 1. Oceń prawdziwość każdego zdania. Zaznacz, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub, jeśli jest A. Jednorodne pole grawitacyjne istniejące w obszarze sali lekcyjnej jest wycinkiem centralnego
Bardziej szczegółowodoświadczenie Rutheforda Jądro atomowe składa się z nuklonów: neutronów (obojętnych elektrycznie) i protonów (posiadających ładunek dodatni +e)
1 doświadczenie Rutheforda Jądro atomowe składa się z nuklonów: neutronów (obojętnych elektrycznie) i protonów (posiadających ładunek dodatni +e) Ilość protonów w jądrze określa liczba atomowa Z Ilość
Bardziej szczegółowoPodstawy fizyki wykład 8
Podstawy fizyki wykład 8 Dr Piotr Sitarek Instytut Fizyki, Politechnika Wrocławska Ładunek elektryczny Grecy ok. 600 r p.n.e. odkryli, że bursztyn potarty o wełnę przyciąga inne (drobne) przedmioty. słowo
Bardziej szczegółowoTeoria grawitacji. Grzegorz Hoppe (PhD)
Teoria grawitacji Grzegorz Hoppe (PhD) Oddziaływanie grawitacyjne nie zostało dotychczas poprawnie opisane i pozostaje jednym z nie odkrytych oddziaływań. Autor uważa, że oddziaływanie to jest w rzeczywistości
Bardziej szczegółowoOd Wielkiego Wybuchu do Gór Izerskich. Tomasz Mrozek Instytut Astronomiczny UWr Zakład Fizyki Słońca CBK PAN
Od Wielkiego Wybuchu do Gór Izerskich Tomasz Mrozek Instytut Astronomiczny UWr Zakład Fizyki Słońca CBK PAN Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie
Bardziej szczegółowoFIZYKA III MEL Fizyka jądrowa i cząstek elementarnych
FIZYKA III MEL Fizyka jądrowa i cząstek elementarnych Wykład 1 własności jąder atomowych Odkrycie jądra atomowego Rutherford (1911) Ernest Rutherford (1871-1937) R 10 fm 1908 Skala przestrzenna jądro
Bardziej szczegółowo1. Obserwacje nieba 2. Gwiazdozbiór na północnej strefie niebieskiej 3. Gwiazdozbiór na południowej strefie niebieskiej 4. Ruch gwiazd 5.
Budowa i ewolucja Wszechświata Autor: Weronika Gawrych Spis treści: 1. Obserwacje nieba 2. Gwiazdozbiór na północnej strefie niebieskiej 3. Gwiazdozbiór na południowej strefie niebieskiej 4. Ruch gwiazd
Bardziej szczegółowoMariusz P. Dąbrowski (IF US)
NATURALNY REAKTOR JĄDROWY OKLO W AFRYCE A HISTORIA WSZECHŚWIATA Mariusz P. Dąbrowski (IF US) http://www.ptf.ps.pl Szczecińska Grupa Kosmologiczna http://cosmo.fiz.univ.szczecin.pl Ludzie sądzą, że wiele
Bardziej szczegółowoCząstki elementarne. Składnikami materii są leptony, mezony i bariony. Leptony są niepodzielne. Mezony i bariony składają się z kwarków.
Cząstki elementarne Składnikami materii są leptony, mezony i bariony. Leptony są niepodzielne. Mezony i bariony składają się z kwarków. Cząstki elementarne Leptony i kwarki są fermionami mają spin połówkowy
Bardziej szczegółowoSpełnienie wymagań poziomu oznacza, że uczeń ponadto:
Fizyka LO - 1, zakres podstawowy R - treści nadobowiązkowe. Wymagania podstawowe odpowiadają ocenom dopuszczającej i dostatecznej, ponadpodstawowe dobrej i bardzo dobrej Wymagania podstawowe Spełnienie
Bardziej szczegółowoEgzamin maturalny z fizyki i astronomii 5 Poziom podstawowy
Egzamin maturalny z fizyki i astronomii 5 Poziom podstawowy 14. Kule (3 pkt) Dwie małe jednorodne kule A i B o jednakowych masach umieszczono w odległości 10 cm od siebie. Kule te oddziaływały wówczas
Bardziej szczegółowoCzarna dziura obszar czasoprzestrzeni, którego, z uwagi na wpływ grawitacji, nic, łącznie ze światłem, nie może opuścić.
Czarna dziura obszar czasoprzestrzeni, którego, z uwagi na wpływ grawitacji, nic, łącznie ze światłem, nie może opuścić. Czarne dziury są to obiekty nie do końca nam zrozumiałe. Dlatego budzą ciekawość
Bardziej szczegółowoSprawdzian Na rysunku przedstawiono siłę, którą kula o masie m przyciąga kulę o masie 2m.
Imię i nazwisko Data Klasa Wersja A Sprawdzian 1. 1. Orbita każdej planety jest elipsą, a Słońce znajduje się w jednym z jej ognisk. Treść tego prawa podał a) Kopernik. b) Newton. c) Galileusz. d) Kepler..
Bardziej szczegółowoSupersymetria, czyli super symetria
28 Supersymetria, czyli super symetria Piotr Korcyl Instytut Fizyki UJ W niniejszym artykule chciałbym zaprosić Państwa do świata cząstek elementarnych. Zamierzam przedstawić Państwu kilka zagadnień, na
Bardziej szczegółowoSynteza jądrowa (fuzja) FIZYKA 3 MICHAŁ MARZANTOWICZ
Synteza jądrowa (fuzja) Cykl życia gwiazd Narodziny gwiazd: obłok molekularny Rozmiary obłoków (Giant Molecular Cloud) są rzędu setek lat świetlnych. Masa na ogół pomiędzy 10 5 a 10 7 mas Słońca. W obłoku
Bardziej szczegółowoCząstki elementarne wprowadzenie. Krzysztof Turzyński Wydział Fizyki Uniwersytet Warszawski
Cząstki elementarne wprowadzenie Krzysztof Turzyński Wydział Fizyki Uniwersytet Warszawski Historia badania struktury materii XVII w.: ruch gwiazd i planet, zasady dynamiki, teoria grawitacji, masa jako
Bardziej szczegółowoEnergetyka konwencjonalna odnawialna i jądrowa
Energetyka konwencjonalna odnawialna i jądrowa Wykład 8-27.XI.2018 Zygmunt Szefliński Środowiskowe Laboratorium Ciężkich Jonów szef@fuw.edu.pl http://www.fuw.edu.pl/~szef/ Wykład 8 Energia atomowa i jądrowa
Bardziej szczegółowoWielcy rewolucjoniści nauki
Isaak Newton Wilhelm Roentgen Albert Einstein Max Planck Wielcy rewolucjoniści nauki Erwin Schrödinger Werner Heisenberg Niels Bohr dr inż. Romuald Kędzierski W swoim słynnym dziele Matematyczne podstawy
Bardziej szczegółowoFizyka cząstek elementarnych i oddziaływań podstawowych
Fizyka cząstek elementarnych i oddziaływań podstawowych Wykład 1 Wstęp Jerzy Kraśkiewicz Krótka historia Odkrycie promieniotwórczości 1895 Roentgen odkrycie promieni X 1896 Becquerel promieniotwórczość
Bardziej szczegółowoWSTĘP DO FIZYKI CZĄSTEK. Julia Hoffman (NCU)
WSTĘP DO FIZYKI CZĄSTEK Julia Hoffman (NCU) WSTĘP DO WSTĘPU W wykładzie zostały bardzo ogólnie przedstawione tylko niektóre zagadnienia z zakresu fizyki cząstek elementarnych. Sugestie, pytania, uwagi:
Bardziej szczegółowoSOCZEWKI GRAWITACYJNE. CZARNE DZIURY, CZARNE STRUNY, CZARNE PIERŚCIENIE I CZARNE SATURNY.
SOCZEWKI GRAWITACYJNE. CZARNE DZIURY, CZARNE STRUNY, CZARNE PIERŚCIENIE I CZARNE SATURNY. Mariusz P. Dąbrowski (Instytut Fizyki US) Szczecińska Grupa Kosmologiczna http://cosmo.fiz.univ.szczecin.pl Oddziaływania
Bardziej szczegółowoGRAWITACJA I ELEMENTY ASTRONOMII
MODUŁ 1 SCENARIUSZ TEMATYCZNY GRAWITACJA I ELEMENTY ASTRONOMII OPRACOWANE W RAMACH PROJEKTU: FIZYKA ZAKRES PODSTAWOWY WIRTUALNE LABORATORIA FIZYCZNE NOWOCZESNĄ METODĄ NAUCZANIA. PROGRAM NAUCZANIA FIZYKI
Bardziej szczegółowoBozon Higgsa prawda czy kolejny fakt prasowy?
Bozon Higgsa prawda czy kolejny fakt prasowy? Sławomir Stachniewicz, IF PK 1. Standardowy model cząstek elementarnych Model Standardowy to obecnie obowiązująca teoria cząstek elementarnych, które są składnikami
Bardziej szczegółowoSzczegółowe wymagania edukacyjne na poszczególne oceny śródroczne i roczne z przedmiotu: FIZYKA. Nauczyciel przedmiotu: Marzena Kozłowska
Szczegółowe wymagania edukacyjne na poszczególne oceny śródroczne i roczne z przedmiotu: FIZYKA Nauczyciel przedmiotu: Marzena Kozłowska Szczegółowe wymagania edukacyjne zostały sporządzone z wykorzystaniem
Bardziej szczegółowoPrawo powszechnego ciążenia, siła grawitacyjna, pole grawitacyjna
Prawo powszechnego ciążenia, siła grawitacyjna, pole grawitacyjna G m m r F = r r F = F Schemat oddziaływania: m pole sił m Prawo powszechnego ciążenia, siła grawitacyjna, pole grawitacyjna Masa M jest
Bardziej szczegółowoPromieniowanie jonizujące
Promieniowanie jonizujące Wykład II Promieniotwórczość Fizyka MU, semestr 2 Uniwersytet Rzeszowski, 8 marca 2017 Wykład II Promieniotwórczość Promieniowanie jonizujące 1 / 22 Jądra pomieniotwórcze Nuklidy
Bardziej szczegółowoPolecam - The Dark Universe by R. Kolb (Wykłady w CERN (2008))
Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników WYKŁAD 15 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW 12.01. 2010 Ciemny Wszechświat Polecam - The Dark Universe by R. Kolb (Wykłady w CERN (2008)) http://indico.cern.ch/conferencedisplay.py?confid=24743
Bardziej szczegółowoTak określił mechanikę kwantową laureat nagrody Nobla Ryszard Feynman ( ) mechanika kwantowa opisuje naturę w sposób prawdziwy, jako absurd.
Tak określił mechanikę kwantową laureat nagrody Nobla Ryszard Feynman (1918-1988) mechanika kwantowa opisuje naturę w sposób prawdziwy, jako absurd. Równocześnie Feynman podkreślił, że obliczenia mechaniki
Bardziej szczegółowoCząstki elementarne z głębin kosmosu
Cząstki elementarne z głębin kosmosu Grzegorz Brona Zakład Cząstek i Oddziaływań Fundamentalnych, Uniwersytet Warszawski 24.09.2005 IX Festiwal Nauki Co widzimy na niebie? - gwiazdy - planety - galaktyki
Bardziej szczegółowoNIE FAŁSZOWAĆ FIZYKI!
* Jacek Własak NIE FAŁSZOWAĆ FIZYKI! Zdania: 1. Ziemia krąży wokół Słońca 2. Słońce krąży wokół Ziemi Są jednakowo prawdziwe!!! RUCH JEST WZGLĘDNY. Podział Fizyki 1. Budowa materii i oddziaływania 2. Mechanika
Bardziej szczegółowoOpis założonych osiągnięć ucznia Fizyka zakres podstawowy:
Opis założonych osiągnięć ucznia Fizyka zakres podstawowy: Zagadnienie podstawowy Poziom ponadpodstawowy Numer zagadnienia z Podstawy programowej Uczeń: Uczeń: ASTRONOMIA I GRAWITACJA Z daleka i z bliska
Bardziej szczegółowo10.V Polecam - The Dark Universe by R. Kolb (Wykłady w CERN (2008))
Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników WYKŁAD 10 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW Ciemny Wszechświat 10.V. 2010 Polecam - The Dark Universe by R. Kolb (Wykłady w CERN (2008)) http://indico.cern.ch/conferencedisplay.py?confid=24743
Bardziej szczegółowoNastępnie powstały trwały izotop - azot-14 - reaguje z trzecim protonem, przekształcając się w nietrwały tlen-15:
Reakcje syntezy lekkich jąder są podstawowym źródłem energii wszechświata. Słońce - gwiazda, która dostarcza energii niezbędnej do życia na naszej planecie Ziemi, i w której 94% masy stanowi wodór i hel
Bardziej szczegółowoBudowa i ewolucja gwiazd I. Skale czasowe Równania budowy wewnętrznej Modele Diagram H-R Ewolucja gwiazd
Budowa i ewolucja gwiazd I Skale czasowe Równania budowy wewnętrznej Modele Diagram H-R Ewolucja gwiazd Dynamiczna skala czasowa Dla Słońca: 3 h Twierdzenie o wiriale Temperatura wewnętrzna Cieplna skala
Bardziej szczegółowoPromieniowanie jonizujące
Promieniowanie jonizujące Wykład III Krzysztof Golec-Biernat Reakcje jądrowe Uniwersytet Rzeszowski, 8 listopada 2017 Wykład III Krzysztof Golec-Biernat Promieniowanie jonizujące 1 / 12 Energia wiązania
Bardziej szczegółowoEnergetyka w Środowisku Naturalnym
Energetyka w Środowisku Naturalnym Energia w Środowisku -technika ograniczenia i koszty Wykład 12 17/24 stycznia 2017 Zygmunt Szefliński Środowiskowe Laboratorium Ciężkich Jonów szef@fuw.edu.pl http://www.fuw.edu.pl/~szef/
Bardziej szczegółowoLHC i po co nam On. Piotr Traczyk CERN
LHC i po co nam On Piotr Traczyk CERN LHC: po co nam On Piotr Traczyk CERN Detektory przy LHC Planowane są 4(+2) eksperymenty na LHC ATLAS ALICE CMS LHCb 5 Program fizyczny LHC 6 Program fizyczny LHC
Bardziej szczegółowoI ,11-1, 1, C, , 1, C
Materiał powtórzeniowy - budowa atomu - cząstki elementarne, izotopy, promieniotwórczość naturalna, okres półtrwania, średnia masa atomowa z przykładowymi zadaniami I. Cząstki elementarne atomu 1. Elektrony
Bardziej szczegółowoSzczegółowe wymagania edukacyjne z fizyki do nowej podstawy programowej.
Szczegółowe wymagania edukacyjne z fizyki do nowej podstawy programowej. Zagadnienie podstawowy Uczeń: ponadpodstawowy Uczeń: Numer zagadnienia z Podstawy programowej ASTRONOMIA I GRAWITACJA Z daleka i
Bardziej szczegółowoPodstawy fizyki sezon 1 VII. Pole grawitacyjne*
Podstawy fizyki sezon 1 VII. Pole grawitacyjne* Agnieszka Obłąkowska-Mucha WFIiS, Katedra Oddziaływań i Detekcji Cząstek, D11, pok. 111 amucha@agh.edu.pl http://home.agh.edu.pl/~amucha * Resnick, Halliday,
Bardziej szczegółowoFALOWA I KWANTOWA HASŁO :. 1 F O T O N 2 Ś W I A T Ł O 3 E A I N S T E I N 4 D Ł U G O Ś C I 5 E N E R G I A 6 P L A N C K A 7 E L E K T R O N
OPTYKA FALOWA I KWANTOWA 1 F O T O N 2 Ś W I A T Ł O 3 E A I N S T E I N 4 D Ł U G O Ś C I 5 E N E R G I A 6 P L A N C K A 7 E L E K T R O N 8 D Y F R A K C Y J N A 9 K W A N T O W A 10 M I R A Ż 11 P
Bardziej szczegółowoWYKŁAD 8. Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników
Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników WYKŁAD 8 1 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW 2.12. 2009 Współczesne eksperymenty-wprowadzenie Detektory Akceleratory Zderzacze LHC Mapa drogowa Tevatron-
Bardziej szczegółowoStatyka Cieczy i Gazów. Temat : Podstawy teorii kinetyczno-molekularnej budowy ciał
Statyka Cieczy i Gazów Temat : Podstawy teorii kinetyczno-molekularnej budowy ciał 1. Podstawowe założenia teorii kinetyczno-molekularnej budowy ciał: Ciała zbudowane są z cząsteczek. Pomiędzy cząsteczkami
Bardziej szczegółowoPromieniowanie jonizujące
Promieniowanie jonizujące Wykład II Krzysztof Golec-Biernat Promieniotwórczość Uniwersytet Rzeszowski, 18 października 2017 Wykład II Krzysztof Golec-Biernat Promieniowanie jonizujące 1 / 23 Jądra pomieniotwórcze
Bardziej szczegółowoTreści podstawowe (na dostateczny) wskazać siłę dośrodkową jako przyczynę ruchu po okręgu.
Kryteria oceniania z FIZYKI dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim Liceum Ogólnokształcące - klasa 1 1. Grawitacja 1. Kopernik, Galileusz, Kepler i Newton czyli jak poruszają
Bardziej szczegółowoPodstawy Fizyki Jądrowej
Podstawy Fizyki Jądrowej III rok Fizyki Kurs WFAIS.IF-D008.0 Składnik egzaminu licencjackiego (sesja letnia)! OPCJA: Po uzyskaniu zaliczenia z ćwiczeń możliwość zorganizowania ustnego egzaminu (raczej
Bardziej szczegółowoFIZYKA Podręcznik: Fizyka i astronomia dla każdego pod red. Barbary Sagnowskiej, wyd. ZamKor.
DKOS-5002-2\04 Anna Basza-Szuland FIZYKA Podręcznik: Fizyka i astronomia dla każdego pod red. Barbary Sagnowskiej, wyd. ZamKor. WYMAGANIA NA OCENĘ DOPUSZCZAJĄCĄ DLA REALIZOWANYCH TREŚCI PROGRAMOWYCH Kinematyka
Bardziej szczegółowoPlan Zajęć. Ćwiczenia rachunkowe
Plan Zajęć 1. Termodynamika, 2. Grawitacja, Kolokwium I 3. Elektrostatyka + prąd 4. Pole Elektro-Magnetyczne Kolokwium II 5. Zjawiska falowe 6. Fizyka Jądrowa + niepewność pomiaru Kolokwium III Egzamin
Bardziej szczegółowoFizyka. Kurs przygotowawczy. na studia inżynierskie. mgr Kamila Haule
Fizyka Kurs przygotowawczy na studia inżynierskie mgr Kamila Haule Grawitacja Grawitacja we Wszechświecie Planety przyciągają Księżyce Ziemia przyciąga Ciebie Słońce przyciąga Ziemię i inne planety Gwiazdy
Bardziej szczegółowoROZKŁAD MATERIAŁU Z FIZYKI - ZAKRES PODSTAWOWY
ROZKŁAD MATERIAŁU Z FIZYKI - ZAKRES PODSTAWOWY AUTORZY PROGRAMU: MARCIN BRAUN, WERONIKA ŚLIWA NUMER PROGRAMU: FIZP-0-06/2 PROGRAM OBEJMUJE OKRES NAUCZANIA: w kl. I TE, LO i ZSZ LICZBA GODZIN PRZEZNACZONA
Bardziej szczegółowoBUDOWA ATOMU KRYSTYNA SITKO
BUDOWA ATOMU KRYSTYNA SITKO Ziarnista budowa materii Otaczająca nas materia to świat różnorodnych substancji np. woda, powietrze, drewno, metale. Sprawiają one wrażenie, że mają budowę ciągłą, to znaczy
Bardziej szczegółowozadania zamknięte W zadaniach od 1. do 10. wybierz i zaznacz jedną poprawną odpowiedź.
zadania zamknięte W zadaniach od 1. do 10. wybierz i zaznacz jedną poprawną odpowiedź. Zadanie 1. (1 p.) Wybierz ten zestaw wielkości fizycznych, który zawiera wyłącznie wielkości skalarne. a. ciśnienie,
Bardziej szczegółowoModele atomu wodoru. Modele atomu wodoru Thomson'a Rutherford'a Bohr'a
Modele atomu wodoru Modele atomu wodoru Thomson'a Rutherford'a Bohr'a Demokryt: V w. p.n.e najmniejszy, niepodzielny metodami chemicznymi składnik materii. atomos - niepodzielny Co to jest atom? trochę
Bardziej szczegółowoElementy Fizyki Jądrowej. Wykład 5 cząstki elementarne i oddzialywania
Elementy Fizyki Jądrowej Wykład 5 cząstki elementarne i oddzialywania atom co jest elementarne? jądro nukleon 10-10 m 10-14 m 10-15 m elektron kwark brak struktury! elementarność... 1897 elektron (J.J.Thomson)
Bardziej szczegółowoI. Przedmiot i metodologia fizyki
I. Przedmiot i metodologia fizyki Rodowód fizyki współczesnej Świat zjawisk fizycznych: wielkości fizyczne, rzędy wielkości, uniwersalność praw Oddziaływania fundamentalne i poszukiwanie Teorii Ostatecznej
Bardziej szczegółowoPROJEKT KOSMOLOGIA PROJEKT KOSMOLOGIA. Aleksander Gendarz Mateusz Łukasik Paweł Stolorz
PROJEKT KOSMOLOGIA Aleksander Gendarz Mateusz Łukasik Paweł Stolorz 1 1. Definicja kosmologii. Kosmologia dział astronomii, obejmujący budowę i ewolucję wszechświata. Kosmolodzy starają się odpowiedzieć
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z fizyki dla klas pierwszych
Zagadnienie Poziom Numer zagadnienia z Podstawy podstawowy ponadpodstawowy programowej Uczeń: Uczeń: ASTRONOMIA I GRAWITACJA Z daleka i z bliska porównuje rozmiary i odległości we Wszechświecie (galaktyki,
Bardziej szczegółowoFizyka. Kurs przygotowawczy. na studia inżynierskie. mgr Kamila Haule
Fizyka Kurs przygotowawczy na studia inżynierskie mgr Kamila Haule Grawitacja Grawitacja we Wszechświecie Ziemia przyciąga Ciebie Planety przyciągają Księżyce Słońce przyciąga Ziemię i inne planety Gwiazdy
Bardziej szczegółowoAstrofizyka teoretyczna II. Równanie stanu materii gęstej
Astrofizyka teoretyczna II Równanie stanu materii gęstej 1 Black Holes, White Dwarfs and Neutron Stars: The Physics of Compact Objects by Stuart L. Shapiro, Saul A. Teukolsky " Rozdziały 2, 3 i 8 2 Odkrycie
Bardziej szczegółowoNowoczesna teoria atomistyczna
Nowoczesna teoria atomistyczna Joseph Louis Proust Prawo stosunków stałych (1797) (1754-1826) John Dalton, Prawo stosunków wielokrotnych (1804) Louis Joseph Gay-Lussac Prawo stosunków objętościowych (1808)
Bardziej szczegółowoKto nie zda egzaminu testowego (nie uzyska oceny dostatecznej), będzie zdawał poprawkowy. Reinhard Kulessa 1
Wykład z mechaniki. Prof.. Dr hab. Reinhard Kulessa Warunki zaliczenia: 1. Zaliczenie ćwiczeń(minimalna ocena dostateczny) 2. Zdanie egzaminu z wykładu Egzamin z wykładu będzie składał się z egzaminu TESTOWEGO
Bardziej szczegółowoSztuczny satelita Ziemi. Ruch w polu grawitacyjnym
Sztuczny satelita Ziemi Ruch w polu grawitacyjnym Sztuczny satelita Ziemi Jest to obiekt, któremu na pewnej wysokości nad powierzchnią Ziemi nadano prędkość wystarczającą do uzyskania przez niego ruchu
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH OCEN ŚRÓROCZNYCH I ROCZNYCH FIZYKA - ZAKRES PODSTAWOWY KLASA I
WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH OCEN ŚRÓROCZNYCH I ROCZNYCH FIZYKA - ZAKRES PODSTAWOWY KLASA I GRAWITACJA opowiedzieć o odkryciach Kopernika, Keplera i Newtona, opisać ruchy
Bardziej szczegółowoUniwersytet Mikołaja Kopernika Toruń 6 XII 2013 W POSZUKIWANIU ŚLADÓW NASZYCH PRAPOCZĄTKÓW
Uniwersytet Mikołaja Kopernika Toruń 6 XII 2013 W POSZUKIWANIU ŚLADÓW NASZYCH PRAPOCZĄTKÓW Prof. Henryk Drozdowski Wydział Fizyki UAM Dedykuję ten wykład o pochodzeniu materii wszystkim czułym sercom,
Bardziej szczegółowoWstęp do fizyki cząstek elementarnych
Wstęp do fizyki cząstek elementarnych Ewa Rondio cząstki elementarne krótka historia pierwsze cząstki próby klasyfikacji troche o liczbach kwantowych kolor uwięzienie kwarków obecny stan wiedzy oddziaływania
Bardziej szczegółowo