AA 23. W HOŁDZIE TYM CO O NIEPODLEGŁOŚĆ WALCZYLI I ZRĘBY PAŃSTWA BUDOWALI

Transkrypt

1 AA 23. W HOŁDZIE TYM CO O NIEPODLEGŁOŚĆ WALCZYLI I ZRĘBY PAŃSTWA BUDOWALI Prof. inż. ALFONS HOFFMANN wybitny elektroenergetyk i działacz społeczny Alfons Hoffmann urodził się 12 listopada 1885 roku w Grudziądzu, jako syn Jana - tłumacza i sekretarza sądu, i Anny z domu Kruza. W rodzinie Hoffmannów kultywowano wszelkie formy tradycji i kultury polskiej, a zwłaszcza muzykę i polskie pieśni. Atmosfera domu rodzinnego, głęboko patriotyczna i katolicka, wywarła decydujący wpływ na całe jego życie. W 1905 roku Alfons Hoffmann wstąpił na Wydział Budowy Maszyn i Elektrotechniki Politechniki Gdańskiej Alfons Hoffmann (Koenigliche Technische Hochschule zu Danzig). W roku został seniorem (przewodniczącym) polskiego kółka studenckiego i czynnym członkiem Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego Sokół. Już wtedy ujawniły się jego cechy przywódcy. Rektor przyznaje mu za dobre wyniki w nauce cesarskie stypendium naukowe. Po studiach, w latach , pracował w zakładach Garbe Lahmeyer w Akwizgranie i w Berlinie w zakładach Siemens-Schuckert. Wiosną 1920 r. został oddelegowany przez Ministerstwo Robót Publicznych do budowy elektrowni wodnej w Gródku nad Wdą. Dzięki Jego wielkiemu talentowi inżynierskiemu, wrodzonym i wybitnym zdolnościom organizacyjnym oraz dużej charyzmie, pomimo sporych trudności finansowych, budowę stosunkowo szybko ukończono. Pierwszą turbinę Francisa, w obecności prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego, uruchomiono w dniu 24 kwietnia 1923 r. Wnastępnym roku 1924A. Hoffmann oddaje do ruchu drugi hydrozespół. Również w tym samym roku, za poradą ministra Gabriela Narutowicza, utworzona zostaje na bazie majątku elektrowni Gródek, Pomorska Elektrownia Krajowa Gródek" Spółka Akcyjna. Pierwszym i długoletnim prezesem (14 lat) zostaje inż. Alfons Hoffmann.

2 Fot. 1. Pierwsza elektrownia wodna w Gródku nad Wdą Elektrownia ta, o mocy nominalnej 3900 kw, po odzyskaniu przez Polskę w 1918 r. niepodległości, była pierwszą elektrownią w kraju, zbudowaną siłami polskiego robotnika i inżyniera. Za budowę tej elektrowni i początki elektryfikacji Pomorza, otrzymuje On w 1926 r. Złoty Krzyż Zasługi. A. Hoffmann w momencie rozpoczęcia budowy elektrowni, miał już wizję budowy na Pomorzu spójnego systemu elektroenergetycznego. Fot. 2. Plan elektryfikacji Pomorza z 1923 r. Nr

3 Już 1923 roku opublikował pierwszy w kraju, kompleksowy, regionalny plan elektryfikacji całego regionu Pomorza. Pobudował w 1927 r. także pierwszą w Polsce linię przesyłową na napięcie 60 kv Gródek-Toruń, którą później przedłużył do Gdyni. Łączna długość Jego linii przesyłowych 60 kv wynosiła 240 km. W 1929 roku oddał do ruchu kolejną elektrownię wodną w Żurze. Była to już całkowicie polska elektrownia począwszy od opracowania założeń, poprzez projekt roboczy i wykonawstwo. Godny podkreślenia jest również krótki czas budowy wynoszący 16 miesięcy. Wkrótce po tym połączył się także z pracującymi na Pomorzu elektrowniami cieplnymi w Toruniu i Grudziądzu (nie zdążył połączyć się z Bydgoszczą, wybudował tylko linię 60 kv, podłączenia dokonali Niemcy) i wybudował linię napowietrzną 15 kv Gdynia-Władysławowo-Jurata. Fot. 3. Elektrownia wodna w Żurze 1929 r. Zamek wodny w budowie (praca nocna) 122 W 1936 r. buduje kolejną elektrownię, tym razem cieplną, w porcie gdyńskim, wg wspólnego projektu opracowanego w pracowni projektowej PEK Gródek w Toruniu, przy współpracy z prof. K. Pomianowskim. Do tej pory Gdynia była zasilana z Gródka i Żuru. Poprawiło to znacznie pewność zasilanie portu i miasta Gdynia w energię elektryczną. Tym samym zrealizował swój pierwotny plan utworzenia, pierwszego w kraju, regionalnego systemu energetycznego, który rozciągał się od Torunia do Gdyni, a dalej linią 15 kv aż do Juraty. Pomorska Elektrownia Krajowa Gródek pokrywała na Pomorzu przed wojną około 70% zapotrzebowania na energię elektryczną. W kraju istniały już mniejsze systemy, jednak nie obejmowały one swym działaniem całego województwa. Zaborcy budowali elektrownie, które były usytuowane głównie przy zakładach przemysłowych jak cukrownie, browary, kopalnie i huty. Większe miasta miały swoje lokalne źródła energii, które służyły głównie do zasilania tramwajów, oświetlenia ulic, zasilania ważniejszych budynków. W 1928 r. A. Hoffmann zaproponował budowę ogólnokrajowej sieci energetycznej, z budową elektrowni o mocy 300 MW na Śląsku powiązanej liniami 200 kv z Poznaniem i Łodzią. Z braku kapitału i innych przyczyn nie podjęto tej budowy. Podziwiać należy rozmach Jego projektu. O trafności opracowanych w PEK Gródek prognoz zapotrzebowania zużycia energii elektrycznej niech świadczy jeden fakt. Otóż wg prognoz opracowanych w 1929 roku zapotrzebowanie energii na jednego mieszkańca Pomorza miało w roku 1970 wynosić 1000 kwh, a tymczasem faktyczne zużycie energii w 1970 roku wyniosło 1025 kwh. A. Hoffmann przywiązywał też wielką wagę do budowy laboratoriów badawczych. Były to laboratoria chemiczne (w tym olejowe), mechaniczne (wytrzymałości mate-

4 riałów) oraz elektryczne, wyposażył je w nowoczesną aparaturę pomiarową. Laboratoria te świadczyły również usługi na zewnątrz. Fot. 4. Wielki Program Gródka elektryfikacja kraju 1928 r. Nr Fot. 5. Generator udarów w laboratorium WN w Gródku 123

5 W późniejszych latach około 1930 rozbudował laboratorium wysokich napięć, pobudował nowe większe pomieszczenie i wyposażył je w transformator probierczy 300 kv i generator udarów na napięcie 500 kv (wszystko zbudowane we własnych warsztatach). W tym laboratorium były badane izolatory kołpakowe zastosowane w liniach WN. A. Hoffmann jednak myślał o podjęciu w przyszłości badań naukowych przy zastosowaniu tej aparatury. Wyposażył też laboratorium wytrzymałościowe w najnowsze maszyny typu Amslera. Na początku działania spółki PEK Gródek kapitał założycielski wynosił 6 mln zł, a w 1938 r. osiągnął 38 mln zł. 30 listopada 1938 r. inż. Alfons Hoffmann został powołany na członka dwuosobowego zarządu Śląskich Zakładów Elektrycznych SA, tzw. Ślązelu, Katowice. W czerwcu 1938 r. po wykupieniu przez rząd polski z rąk niemieckich 80% akcji, powołano nową Radę Nadzorczą, złożoną wyłącznie z Polaków. Zadecydowała ona, pod kierownictwem A. Hoffmanna, o natychmiastowej rozbudowie elektrowni w Chorzowie. Przed wybuchem wojny złożono zamówienia na turbozespół 50 MVA i 3 kotły na 64 atm. i 500 C. W celu zapewnienia nowych dużych rynków zbytu na energię elektryczną A. Hoffmann zorganizował przy dyrekcji Ślązelu biuro dla opracowania koncepcji budowy linii przesyłowych WN z Górnego Śląska do Warszawy i Centralnego Okręgu Przemysłowego. Te Jego dalekosiężne plany przerwała wojna. W Gródku wszyscy się szkolili, A. Hoffmann przywiązuje dużą wagę do tej działalności. Już w 1922 r. uzyskuje zgodę Ministerstwa na prowadzenie kursów szkoleniowych dla robotników. Nauka jest prowadzona w Szkole Budowy Maszyn w Grudziądzu. Kadra inżynierska wyjeżdżała za granicę na konferencje, a po powrocie musiała pisać wyczerpujące sprawozdania. Robotnicy szkolili się na specjalnych kursach lub w szkole zakładowej. Sam Hoffmann też często wyjeżdżał na różne kongresy, gdzie referował polskie osiągnięcie naukowe. Zapraszał do Gródka wybitnych prelegentów na wykłady specjalistyczne. Ufundował kilku studentom PG Wydziału Elektrycznego tygodniową wycieczkę do Szwecji, celem zapoznania się z tamtejszym przemysłem elektrotechnicznym. W latach A. Hoffmann wybudował nowoczesną fabrykę grzejników elektrycznych. Te wysokiej jakości wyroby grzejne były instalowane na statkach handlowych i wojennych, głównie w kuchniach, służyły też do ogrzewania kościołów, miały liczne zastosowania w gospodarstwie domowym. Każdy wyrób tej fabryki podlegał kontroli technicznej. Zastosowane materiały izolacyjne czy grzejne były testowane w laboratorium. W biurze konstrukcyjnym były prowadzone systematycznie naukowe badania nad polepszeniem jakości wyrobów. Dlatego też jej produkty cieszyły się tak dobrą opinią odbiorców. Wg prof. M. Heringa fabrykę tę można było zaliczyć do pierwszej trójki fabryk w Europie produkujących grzejniki, a liczba wyprodukowanych grzejników w 1937 r. przekraczała 25 tys. szt. Zatrudnienie wynosiło krótko przed wojną około 450 osób, co dla okolicznych wiosek stwarzało duże możliwości znalezienia dobrej pracy. Personel kierowniczy Ślązelu i elektrowni Chorzów został ewakuowany już 2 września do Krakowa, potem do Lublina. Tam konwój został rozwiązany. A. Hoffmann znalazł się pod okupacją sowiecką we Lwowie, gdzie zaczął pracować jako konstruktor w Spółdzielni Pracy Elektrogrzejnictwa, a następnie w Ukrkomenergo. W 1941 r. po zajęciu Lwowa przez Niemców, przedostał się dzięki kolegom z AK do 124

6 Warszawy, gdyż był poszukiwany przez Gestapo. Tu, pod przybranym nazwiskiem Alfreda Hamerskiego, znalazł zatrudnienie w Fabryce Aparatów Elektrycznych u swojego przyjaciela K. Szpotańskiego, jako kierownik kuźni. W czasie okupacji brał udział w pracach konspiracyjnych Zw. Elektrowni Polskich nad opracowaniem projektu Projekt Z i sprawy organizacyjne. W powstaniu warszawskim stracił córkę Janinę, która jako 19-letnia sanitariuszka zginęła śmiercią męczeńską. Po upadku powstania został wywieziony na przymusowe roboty do Szczytnej koło Kłodzka. Fot. 6. Salon wystawowy fabryki grzejników PEK Gródek SA Po wyzwoleniu wrócił na swoje ukochane Pomorze i zgłosił się do pracy w energetyce. W latach był doradcą technicznym w Zjednoczeniu Energetycznym Okręgu Północnego w Bydgoszczy i ZEO w Poznaniu. Z ich ramienia kierował w 1945 r. odbudową elektrowni wodnych Bielkowo i Łapino na Raduni, a w latach największej wówczas elektrowni wodnej w Dychowie na rzece Bóbr, walnie przyczyniając się do jej odbudowy. Generalnie w okresie stalinizmu A. Hoffmann został odsunięty od decydowania o rozwoju energetyki. Przeniósł się więc na Politechnikę Gdańską, gdzie w latach pracował w Katedrze Energetyki u prof. K. Kopeckiego, prowadząc wykłady z elektrowni wodnych, sieci elektrycznych i grzejnictwa. W 1953 roku rozpoczął pracę jako generalny projektant w Biurze Studiów Gospodarki Wodnej, a potem jako kierownik Zakładu Konstrukcji Wodnych i Śródlądowych w Instytucie Budownictwa Wodnego PAN. Tam też, w wieku 72 lat, otrzymał w 1957 r. nominację na profesora nadzwyczajnego. Jednocześnie został powołany na członka Komitetu Gospodarki Wodnej przy prezydium PAN i członka Komitetu Elektryfikacji Polski. Nr

7 Jako pierwszy przedstawił możliwość wybudowania w Żarnowcu dużej elektrowni szczytowo-pompowej (kilkanaście lat później w tym miejscu zbudowano nowoczesną elektrownię o mocy 716 MW). W latach podjął się równie trudnego zadania, mianowicie odbudowy zniszczonej wówczas w kraju elektrowni wodnej w Dychowie na rzece Bóbr, z której w 1945 r. hydrozespoły, pompy i całe wyposażenie elektryczne zostały zdemontowane i wywiezione do ZSRR, łącznie z kompletną dokumentacją. Tylko dzięki Jego dobrym kontaktom z firmą Escher-Wyss i dalej z producentem turbin Voith, Polska otrzymała oryginalne rysunki techniczne turbin, co umożliwiło złożenie zamówienia na nowe turbozespoły w radzieckich zakładach w Leningradzie. W ten oto niezwykły sposób, staraniem inż. A Hoffmanna elektrownia Dychów we wrześniu 1952 roku zostaje włączona do sieci 110 kv z mocą pierwszego turbozespołu, rok później dwóch następnych, aby w maju 1961 r. osiągnąć moc 79,5 MW, a po modernizacji przeprowadzonej w latach moc 90 MW. Był też człowiekiem renesansu i niezwykłym społecznikiem. Już w 1906 roku A. Hoffmann został dyrygentem działającego od roku Koła Śpiewaczego Lutnia w Gdańsku. W latach , jako student, poświęcał wolny czas na działalność w polskich kołach śpiewaczych w Gdańsku i na Kaszubach i tworzenie nowych kół. W 1908 r. z inicjatywy A. Hoffmanna powstaje Komitet Kostiumowy. Zajmował się on szyciem staropolskich, ludowych kostiumów i ich wypożyczaniem. A. Hoffmann był wszechstronnym muzykiem: grał na organach, był miłośnikiem tańców ludowych (uczył tańców ludowych), reżyserem i organizatorem przedstawień teatralnych, koncertów itp. Muzyka, śpiew i tańce to jego wielka miłość. Fot. 7. Zasłużeni działacze ruchu śpiewaczego na Pomorzu. Od lewej dyr. Alfons Hoffmann, prof. Zygmunt Moczyński oraz Marceli Kadlec Dzięki działalności A. Hoffmanna i chóru Lutnia r. na zjeździe delegatów chórów kaszubskich w Wejherowie powstał Związek Śpiewaczy Okręgu Kaszubskiego, pierwsza organizacja tego typu na Pomorzu. Za tę pełnej pasji działalność na polu krzewienia polskości rektor politechniki cofa mu stypendium naukowe. Z odległego Akwizgranu, gdzie kontynuował studia, inspiruje powstanie w 1912 r. w Grudziądzu Pomorskiego Związku Śpiewaczego na Warmię i Prusy Zachodnie. Później związek ten zmienia nazwę na Pomorski Związek Śpiewaczy. W 1917 r. A. Hoffmann wyrusza wraz ze swoim 100-osobowym zespołem śpiewaków i tancerzy do Berlina. Tam bo- 126

8 wiem organizowano obchody 100-lecia działalności organizacji Sokół. A. Hoffmann opracował choreografię tańców, dobiera muzykę dla swojego zespołu. Odnosi tam duży sukces. Po przyjeździe do Torunia A. Hoffmann zostaje prezesem Pomorskiego Związku Śpiewaczego. W 1938 r. otrzymuje godność Członka Honorowego PZŚ. Po wojnie za wybitne zasługi otrzymuje złotą odznakę honorową przyznaną przez Zjednoczenie Polskich Zespołów Śpiewaczych i Instrumentalnych. Wielką pasją A. Hoffmanna było oświetlanie ołtarzy i ogrzewania kościołów; był on wielkim prekursorem tych przedsięwzięć w kraju. Maksymilian Kolbe zwracał się kilkakrotnie do A. Hoffmanna o poradę w różnego rodzaju trudnościach w funkcjonowaniu instalacji elektrycznych na terenie Niepokalanowa. Niewiele osób wie, że przed wojną A. Hoffmann zainstalował oświetlenie i ogrzewanie elektryczne w katedrze św. Jana w Warszawie, Radzyniu Chełmińskim, Grudziądzu itp. PEK Gródek opracował także broszurkę pt. Ogrzewanie elektryczne kościołów. Działał również czynnie w harcerstwie. Organizował i zabiegał o fundusze na wycieczki i obozy harcerskie w pobliżu Gródka i Osia. Był zwolennikiem wychowywania młodzieży w duchu katolickim i patriotycznym. Jako obywatel Torunia uczestniczył A. Hoffmann w bogatym życiu kulturalnym tego miasta. Zakres Jego społecznych zainteresowań i działalności był bardzo szeroki i wszechstronny. A. Hoffmann był aktywnym członkiem elity intelektualnej Torunia. Fot.8. Prezydent RP Ignacy Mościcki (z lewej) z delegacją elektryków, w osobach inż. Kazimierz Szpotański, inż. Alfons Hoffmann, inż. Józef Podoski sekr. SEP. Data r. Miejsce wydarzenia: Zamek Królewski w Warszawie. Już w grudniu 1918 r. wstąpił do Stowarzyszenia Techników w Poznaniu. W 1921 r. założył Toruńskie Koło SEP i był w latach jego pierwszym prezesem. Koło SEP w 1924 r. przekształca się w Oddział, a A. Hoffmann zostaje jego pierwszym prezesem. Pod koniec 1921 r. zorganizował w Toruniu II Ogólnopolski Zjazd Elektrotechników, na którym wygłosił referat. Miał również znaczący udział w organizacji VIII Zgromadzenia Delegatów Kół SEP w dniu 1 czerwca 1928 r. w Toruniu, na którym ustalono nowy statut i zmieniono nazwę Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich na Stowarzyszenie Elektryków Polskich. Nr

9 Zasłynął w SEP jako prezes, który wystąpił z propozycją, która została zrealizowana, odbycia walonego zjazdu SEP na Bałtyku. W 1938 r. MS Piłsudski wypłynął w pięciodniowy rejs z delegatami, żonami oraz delegacją czeskich elektryków. W czasie rejsu, obradowały rożne komisje SEP. W programie był też trzydniowy postój w Sztokholmie, celem zwiedzania zakładów pracy branży elektrycznej, jak i zabytków Szwecji. Za zasługi w pracy społecznej i zawodowej profesor Alfons Hoffmann był odznaczony: Krzyżem Oficerskim OOP (1961), Złotym Krzyżem Zasługi (1926), Złotymi Odznakami SEP i NOT, Złotą Odznaką Miasta Gdańska. Ponadto jak już wspomniano, uzyskał godność Członka Honorowego Pomorskiego Związku Śpiewaczego w Toruniu (1939) i Członka Honorowego SEP (1961). Sokrates powiedział, że człowiek jest tyle wart, ile pozostawił po sobie. Profesor A. Hoffmann pozostawił liczne ślady swojej działalności, szczególnie w pamięci potomnych na Pomorzu. Otrzymał od społeczeństwa polskiego najwyższe wyróżnienie, jakim jest społeczne uznanie i nobilitacja Jego osiągnięć. Tego typu uznania otrzymują tylko nieliczni, wybitni. W wielu miastach są ulice Jego imienia, pamiątkowe tablice i szkoły. O jego życiu i dokonaniach napisano wiele książek i artykułów w czasopismach. Jemu poświęcono wiele konferencji, seminariów, uroczystych obchodów rocznic związanych z Jego życiem i działalnością. Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej Są tam liczne wspomnienia o prof. A. Hoffmanie oraz Jemu poświęcone artykuły z Miesięcznika INPE nr (maj-czerwiec 2005 r.) wydanego z okazji Jubileuszu Politechniki Gdańskiej. Opracowanie i redakcja: T. Malinowski na podstawie materiałów autorstwa: Tadeusza Domżalskiego otrzymanych r. OBCHODY ŚWIĘTA NIEPODLEGŁOŚCI W KOLE TERENOWYM SEP PRZY RZE BUSKO Od wielu lat Koło SEP kultywuje opiekę nad cmentarzami wojskowymi na Ponidziu i tradycję obchodów Święta Niepodległości. Członkowie Koła, wśród których są także weterani wojenni, co roku z pocztem sztandarowym składają kwiaty na cmentarzu żołnierzy polskich poległych w czasie I i II wojny światowej w Uciskowie oraz legionistów i żołnierzy września w Czarkowach, pod pomnikiem Marszałka Józefa Piłsudskiego w Opatowcu i żołnierzy w Ksanach. Patriotyczne pieśni, recytacje i wspomnienia uczestników kończą obchody. Tegoroczne spotkanie wzbogacił Jubileusz członka koła SEP, majora w stanie spoczynku mgra inż. Stanisława Parlaka, żołnierza Marszałka Józefa Piłsudskiego, który właśnie w tym roku ukończył 100 lat. Do życzeń dobrego zdrowia w dalszych latach dołącza się także Redakcja INPE. Tadeusz Malinowski Redaktor Naczelny 128

10 Fotografie ze święta Niepodległości w Kole Terenowym SEP przy RZE Busko Pomnik Niepodległości w Czarkowach na Ponidziu. 2. Uczestnicy przed Pomnikiem Niepodległości w Czarkowach. 3. Uczestnicy spotkania przed Pomnikiem Marszałka Józefa Piłsudskiego w Opatowcu 10 XI 2010 r. 4. Pomnik Trzech Żołnierzy w Ksanach. Powstał staraniem mjr. Stanisława Parlaka. 5. Od lewej: Prezes Koła SEP w Busku-Zdroju Andrzej Wadowski, organizator corocznych obchodów, Marek Grzywacz (ZG SEP), Zygmunt Maj i Zygmunt Zimny (Oddział Kielecki SEP).