RYSZARD PATER. Miasto na skraju Puszczy Białowieskiej

Transkrypt

1 RYSZARD PATER Miasto na skraju Puszczy Białowieskiej Hajnówka

2 SPIS TREŚCI Wstęp. Powstanie Styczniowe w Puszczy Białowieskiej... Dworce kolejowe w Hajnówce..... Transport leśny... Historia Policji w Hajnówce... Rok 1920 w Hajnówce... Tajemnice obrazu Hajnówka.... Chrześniak Prezydenta Mościckiego... Gdzie się podziała Skrobosławka... Początek II Wojny Światowej w Hajnówce.... Zespół Pieśni i Tańca ZSDD w Hajnówce. Historia powiatu hajnowskiego.... Herby Hajnówki.. Wypadek kolejowy w 1959 roku Miasto na skraju puszczy..... Harcerska IV Drużyna Wodna im. Władysława IV przy ZSZ Hajnówka Zakończenie

3 1. WSTĘP Niniejsza książka jest zbiorem moich artykułów z lat , poświęconych historii Hajnówki, opublikowanych na portalu Są one uzupełnieniem Encyklopedii Hajnówki. Przybliżam w nich historię kolejek leśnych, herbu Hajnówki, Policji, powiatu hajnowskiego, rok 1920 w Hajnówce czy też film o Hajnówce z 1966 r. Hajnówka była nazywana w latach 60-tych miastem na skraju puszczy, a w latach 2-tysięcznych bramą do puszczy. Pierwsze określenie wymyśliła Tamara Sołoniewicz tworząc w 1966 r. film pod tym samym tytułem. Na drugie określenie trafiłem w artykule Ludomira Robacha w Echach Leśnych nr 15 z 1936 r.- Hajnówka - położona jest na szlaku kolejowym Czeremcha-Wołkowysk i stanowi jak gdyby bramę wjazdową do Puszczy Białowieskiej, stąd bowiem odchodzi bocznica kolejowa do Białowieży. W 2003 r. stała się głównym hasłem promocyjnym Hajnówki. 3

4 15. Miasto na skraju puszczy Żeby lepiej poznać historię swojego miasta-hajnówki, warto obejrzeć film Miasto na skraju puszczy, który powstał w 1966 r. Hajnowianie mieli mało okazji, by go oglądać. Jedną z nich był przegląd filmów zorganizowany przez Muzeum Białoruskie w dniach października 2004 r., w których zaprezentowano część dorobku wybitnej dokumentalistki Tamary Sołoniewicz. Jak pisze J. Ch. na portalu hajnowka.com.pl: Sobotnie spotkanie rozpoczęto filmem niekoniecznie najlepszym artystycznie, lecz ciekawym pod innym względem. Miasto na skraju puszczy, pierwsza dłuższa forma zrealizowana przez Tamarę Sołoniewicz, podejmuje temat Hajnówki lat 60. Obraz, choć utrzymany w konwencji realnego socjalizmu, na pewno wzbudził wiele ciepłych uczuć wśród widzów. Jednych przeniósł w lata ich młodości, innym pomógł wyobrazić sobie dawną Hajnówkę, jej piękne drewniane zabudowania, ówczesne życie miejskie. Jak pisze STOP Dewastacji Hajnówki: Jest to obraz miasta, które na naszych oczach przechodzi do historii. Miasta być może niespektakularnego, lecz o indywidualnej tożsamości, charakterze, środowisku. Skromnego, lecz urokliwego. Ostatnie zdanie, jakie pada w filmie, brzmi: "Hajnówka chce być miastem przyszłości...". Po niespełna 50 latach jest ono wciąż aktualne. Chcę na nie odpowiedzieć tylko - nie jest dobrze! Ponieważ młodzi ludzie nie chcą do niej wracać po studiach. Ponieważ ludzie, którzy już mają rodziny wyjeżdżają za granicę w poszukiwaniu pracy. Krótko mówiąc - miasto się wyludnia. Ponieważ niszczeje architektura i krajobraz. Ponieważ istnieją jedynie 2 ośrodki upowszechniające kulturę. Ponieważ miasto przeobraża się w hipermarket spożywczy... Po raz pierwszy film zobaczyłem podczas uroczystości obchodów 60-lecia nadania Hajnówce praw miejskich. Szukałem jakiś recenzji, opisów wrażeń ludzi, którzy też oglądali. Choć film zrobił na mnie duże wrażenie, dziś zdaję sobie sprawę, że w filmie zabrakło wielu ważnych informacji o mieście, co wynikło z braku publikacji o Hajnówce. Tego błędu uniknęli autorzy filmu Przystanek Hajnówka`2011 w reż. Tomasza Onikijuka, remake`a filmu Miasto na skraju Puszczy. Jak pisze A. T. na stronie filmy łączy temat i nieco wspólnych momentów, które mimo upływu 45 lat się nie zmieniły. Wymowna kolejka wożąca niegdyś drewno, dziś wożąca turystów - stanowi sedno zaistniałych, na przestrzeni lat zmian w mieście. Nowy film wozi widza ową kolejką po rozmaitych miejscach - tu przystankach - przez co film zyskał tytuł Przystanek Hajnówka. Krótki film ukazał bogactwo miasta w wielu dziedzinach życia, gospodarczej, społecznej, kulturalnej. Hajnówka w filmie rysuje się nam jako urokliwa miejscowość z bogatą historią, kulturą i ludźmi tworzącymi niepowta- 4

5 rzalny charakter tego miejsca, jako przystanek, na którym warto wysiąść w drodze do Puszczy Premiera filmu odbyła się podczas dwudniowego Letniego Kina Plenerowego w amfiteatrze miejskim organizowanego przez Muzeum i Ośrodek Kultury Białoruskiej w Hajnówce. Tym, którzy filmu Tamary Sołoniewicz nie oglądali, proponuję przeczytać komentarz i obejrzeć zdjęcia z filmu. Miasto nie ma tysiącletnich ani nawet setnych praw miejskich. Nie ma żadnej architektury, starych dokumentów, pomników. W pierwszych latach naszego wieku rósł tu las - Puszcza Białowieska. Historia Hajnówki jest związana z Puszczą, rozwojem przemysłu drzewnego, fabryką chemiczną, kolejkami leśnymi, terpentyniarnią, tartakami. 89. Lokomotywa kolejki wąskotorowej. 90. Kotłownia Hajnowskiego Przedsiębiorstwa Przemysłu Drzewnego (1963) Minęło 50 lat. Małe osiedle stało się miastem a tartak rozrósł się w duże Zakłady Przemysłu Drzewnego. Następuje ich dalszy rozwój, modernizacja, unowocześnianie procesu produkcyjnych. 5

6 91. Przenośniki z basenu do Hali Iglastej (1963). 92. Trak w Hali Liściastej Z chwilą powstania fabryki mebli i wytwórni płyt wiórowych, hajnowskie Zakłady Przemysłu Drzewnego będą największym i najnowocześniejszym zakładem tego typu w Europie. Zniknie wówczas problem miasta - zatrudnienie kobiet. Oby tylko te obiekty-marzenia zostały zrealizowane w Hajnówce. Stara Fabryka Chemiczna Zakłady Suchej Destylacji Drewna, 50% produkcji to węgiel aktywny, tak bardzo potrzebny dla wielkiej chemii. 93. Piece w retortowni w Fabryce Chemicznej. 94. Strajk w 1937 roku W okresie międzywojennym z powodu niskich plac i bezrobocia wybuchały liczne manifestacje i strajki. Hajnówka znana była z walki klasy robotniczej. Zyskała przydomek Czerwona Hajnówka. Dziś to już historia. W Hajnówce można spotkać uczestników tych wydarzeń. Jeden z nich tak wspomina tamten okres: Udaliśmy się na Kolejki leśne, ażeby powołać ludzi do strajku solidarnościowego. Szosa została zagrodzona przez silny oddział policyjny, który skierował bagnety przeciwko robotnikom. Jeżeli dadzą krok naprzód, masowo padną strzały. 6

7 W 1933 r. podczas strajku Dziennik Białostocki pisał: Hajnówka wygląda jak oblężona twierdza. Policja zajęła tartaki. Na wypadek przedłużenia strajku grozi jego rozpowszechnieniem na cały przemysł drzewny województwa białostockiego. W czasie wojny Hajnówka walczyła nadal. Niemcy w obawie przed partyzantami wprowadzają pacyfikację wsi puszczańskich. Wydano rozkaz; 1. Ta wieś będzie dzisiaj wysiedlona. 2. Każdy mieszkaniec może zabrać na przygotowanych wozach swój ruchomy majątek. 3.Dla załadowania zabieranych ze sobą rzeczy wyznacza się 2 godziny czasu. Urzędnicy policyjni wyznaczają czas odjazdu, ich rozporządzeniom należy się podporządkować. 4. Zabrania się brać ze sobą: koni, uprząż, wozy, kosy, widły, worki, kosze.5. skonfiskowane bydło, owce i świnie pozostają we wsi.6. Nawiedzanie wysiedlonych wsi, pól i łąk, jak również całej Puszczy Białowieskiej jest wzbronione karą śmierci. Podpisał Dowódca SS i Naczelnik Policji SS Dowódca Grupy fon dem Bach. 95. Rozkaz o wysiedleniu ludności. 96. Miejsce uświęcone krwią jeńców radzieckich i 22 osób cywilnych zamordowanych przez hitlerowców w styczniu 1942 r." (Leśnictwo Kryniczka w oddziale 355Cc W mieście następują aresztowania i egzekucje znanych działaczy rewolucyjnych, którzy kierowali walką w okresie przedwojennym. Aresztowania i egzekucje nie przerywają walki podziemnej z okupantem. Po okresie kryzysów, strajków i walk Hajnówka staje się normalnym miastem. Z prowincjonalnego miasteczka powoli przekształca się w miasto nowe, współczesne. Są jednak jeszcze pamiątki tamtych lat. Baraki, tzw. trociniaki, w których mieszka 70 rodzin robotniczych wkrótce też pozostaną historią. 7

8 97. Stare baraki na osiedlu Fabryki Chemicznej. 98. Ulica Targowa (później Buczka, obecnie Wierobieja) Stare domy w centrum miasta ulęgną wyburzeniu. Na miejscu prymitywnych sklepików powstaną nowe pawilony handlowe i punkty usługowe dla mieszkańców. Ten gwałtowny rozwój miasta nastąpił w ciągu ostatnich 3 lat. I chociaż Hajnówkę od dawna nazywano miastem, tak naprawdę jest nim od 16 lat. W 1950 r. otrzymała prawa miejskie, 4 lata później została siedzibą władz powiatowych. Przedtem, mimo kilkunastu tysięcy mieszkańców i kilku zakładów przemysłowych władzę w Hajnówce sprawował jeden człowiek-sołtys Panasiuk. I pomyśleć, jak on sobie dał radę? 99. Osiedle Millenium ( ) Osiedle przy ul. Piłsudskiego Obecnie władzę sprawuje Miejska Rada Narodowa z przewodniczącym Konstantym Leszczyńskim. Osiągnięto dużo, bo i estetyczny wygląd miasta. Hajnówka zajmuje już po raz trzeci pierwsze miejsce w Konkursie Czystości miast białostocczyzny, i nowe domy-370 mieszkań. W planach kanalizacja miasta i jego dalsza rozbudowa. 8

9 101. Tablice informacyjne na budynku Przychodni Powiatowej W jednym gabinecie przyjmuje kilku lekarzy Gdyby tak zbudować przychodnię rejonową dla 15 tys. mieszkańców. Ta niestety nie jest w stanie najlepszym. Nie tylko w poczekalniach tłok, w gabinetach także. W jednym pokoju przyjmuje jednocześnie 3 lekarzy. Co prawda nowa przychodnia miała być wybudowana, ale ktoś z władz uważał, że nie trzeba i odłożono budowę. Odkładano już tak 5 razy. Na szczęście, czy nieszczęście Hajnówka leży na trasie przelotowej do Białowieży. Miasto ma hotelik tylko na 24 miejsca. A ludzie jadą, jadą oglądać żubry. W ubiegłym roku było 70 tys. turystów, w tym roku przewiduje się 100 tys. Chyba przydałyby się Hajnówce: porządny hotel, kawiarnia, motel. A i dochód do kasy miasta by się powiększył Hajnowski hotel Hajnowska młodzież Hajnówka to miasto młodzieży. Miasto, któremu można pozazdrościć ładnych dziewcząt i 3 domów kultury: Domu Nauczyciela, Górnika i Leśnika. Gdyby tak jeszcze nie trwały długo remonty., gdyby na sezon letni nie zamykano jedynej kawiarni w mieście. Gdyby, gdyby. 9

10 105. Dom nauczyciela Dom Kultury Leśnik Jak młodzież- ta ucząca się i pracująca spędza wolny czas. Kiedy jest coś ciekawego w Klubie ZMS, to przypuszcza szturm do małej salki Klubu Entuzjastów. Najczęściej jednak sobotnie i niedzielne wieczory spędza na dechach tańcząc pod dębem na wolnym powietrzu. Tak, tak, big beat dotarł także do Hajnówki Na hajnowskich dechach Witek Jakowienko i Romek Mancewicz z zespołu big beatowego Starsza młodzież W Hajnówce są ludzie z inicjatywą. Oczekują pomocy, zrozumienia u władz wojewódzkich i centralnych. Hajnówka chce być miastem przyszłości. Bibliografia: 1. Miasto na skraju puszczy scenariusz i reżyseria Tamara Sołoniewicz hajnowka.com.pl 4. STOP Dewastacji Hajnówki 10

11 W związku z filmem Miasto na skraju puszczy postanowiłem dołączyć do książki zdjęcia Hajnówki z lat pochodzące z albumu Przewodniczącego Prezydium Miejskiej Rady Narodowej - Konstantego Leszczyńskiego. Jest to okres rozwoju budownictwa mieszkaniowego. Kiedy Hajnówka uzyskała prawa miejskie, wspólnie z miejscowymi zakładami pracy wybudowano 6 nowych bloków mieszkalnych na Osiedlu Millenium, położonym przy ulicy Stefana Batorego. Pierwsze budynki oddano do użytku już w 1953 r. 3 bloki wybudowały Zakłady Suchej Destylacji Drewna, 2-Hajnowskie Zakłady Przemysłu Maszynowego Leśnictwa i jeden Powiatowa Komenda MO. Trzy bloki powstały przy ul. Armii Krajowej (dawnej ul. Lenina) naprzeciwko Zakładów Hamech. W roku 1960 naprzeciwko parku miejskiego przy tej samej ulicy powstały 4 bloki wybudowane przez Zakłady Drzewne wg planów przywiezionych z Jugosławii. Postęp nastąpił w 1962 r., kiedy powstała Spółdzielnia Mieszkaniowa. Pierwszy z siedmiu budynków Spółdzielni przy dzisiejszej ul. Marszałka Piłsudskiego przekazano do użytku w 1966 roku. Jeszcze w drugiej połowie lat 60. w centrum miasta przy ulicy 3 Maja zbudowano trzy bloki mieszkalne w stylu modernistycznym, niszcząc przy tym starą drewnianą zabudowę z okresu przedwojennego. Również w tym samym okresie zaczęto budować budynki wielorodzinne poza centrum miasta. W latach oddano do użytku Osiedle "Za Pocztą" położone między parkiem miejskim i ulicą Piłsudskiego. Na przełomie lat 60. i 70. zbudowano Osiedle Kolejki położone między osiedlem przedwojennym a ulicą 3 Maja Warsztaty Mechaniczne Zasadniczej Szkoły Zawodowej (1951) 11