Informacja. Nr 138. Zaopatrzenie emerytalne służb mundurowych KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ OPINII PRAWNYCH

Transkrypt

1 KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ OPINII PRAWNYCH Zaopatrzenie emerytalne służb mundurowych Październik Teresa Lewandowska Informacja Nr 138 Przyznane na podstawie ustawy z 1983 r. świadczenia emerytalne i rentowe żołnierzy zawodowych nie były dotąd rewaloryzowane, wskutek czego wytworzył się tzw. stary portfel. Brak rewaloryzacji spowodował znaczną dysproporcję w świadczeniach emerytalno-rentowych przyznanych w latach Nie rewaloryzowano również emerytur funkcjonariuszy Milicji, przyznanych w latach Sejm I kadencji uchwalił w dniu 29 maja r. ustawę O Zaopatrzeniu Emerytalnym Żołnierzy Zawodowych oraz Ich Rodzin, jednakże wobec rozwiązania Parlamentu dalsza procedura legislacyjna stała się niemożliwa. W tej sytuacji, istniej pilna konieczność wznowienia inicjatywy legislacyjnej w celu definitywnego rozstrzygnięcia problemów emerytalnych wyżej wymienionych osób.

2 BSE 1 Zaopatrzenie emerytalne żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin w świetle przepisów ustawy z 1983 r. oraz projektu ustawy uchwalonego przez Sejm RP w dniu 29 maja r. Zagadnienie emerytur i rent żołnierzy zawodowych datuje się od 1983 r., bowiem w tym roku przyjęto ustawę ogłoszoną w Dz. U r. nr 29, poz. 139 z późn. zm. Przyznane na podstawie tej ustawy emerytury i renty nie były do obecnej chwili rewaloryzowane i tym samym wytworzył się tzw. stary portfel. Brak rewaloryzacji spowodował, że aktualnie coraz więcej emerytów i rencistów wojskowych znajduje się na granicy ubóstwa, a w szczególności ci emeryci i renciści, którym świadczenia emerytalnorentowe zostały przyznane w latach Jak kształtują się świadczenia emerytalno-rentowe w tym okresie przedstawiają załączone zestawienia. Dane zawarte w tych zestawieniach wskazują, że wysokość emerytur i rent zależna jest od daty zwolnienia z wojska. I tak przy wysłudze 35 lat generał brygady, który przeszedł na emeryturę do 1983 r. otrzymuje zł, tenże generał brygady, który przeszedł na emeryturę otrzymuje zł, zaś otrzymuje zł. Analogicznie przedstawia się sytuacja średniej kadry oficerskiej. Te rażące różnice w świadczeniach emerytalnych na tym samym stanowisku niekorzystnie odbijają się na psychice tych osób, nie mówiąc o sytuacji materialnej. Paradoksem jest, że podoficer otrzymuje emeryturę znacznie wyższą niż generał. W tej sytuacji zaistniała pilna konieczność podjęcia procesu legislacyjnego nad nową ustawą emerytalną dla żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin. Toczące się od 2 lat debaty nad projektem ustawy (druk 808 Sejmu I kadencji) niwelującej rażące różnice w wymiarze emerytur, doprowadziły do jego uchwalenia w dniu 29 maja r. Wobec rozwiązania Sejmu i Senatu w dniu 31 maja r. przez Prezydenta RP - uchwalona ustawa nie została skierowana do Senatu, zgodnie z obowiązującą procedurą legislacyjną. Omawiając przepisy projektowanej ustawy należy stwierdzić, że tak od strony prawnej, jak i społecznej są one poprawne bowiem satysfakcjonowałyby tych wszystkich żołnierzy zawodowych, którzy otrzymują emeryturę ze "starego portfela" jak i obecnie odchodzących na emeryturę. W projekcie ustawy przyjęto za podstawę wymiaru emerytury lub renty inwalidzkiej ostatnio pobierane uposażenie wraz z dodatkami o charakterze stałym oraz 1/12 nagrody rocznej, jednakże ograniczając maksymalny pułap wymiaru świadczenia do 75% podstawy jej wymiaru. Proponowane rozstrzygnięcia umożliwi zróżnicowanie wymiaru, odpowiednio do hierarchii stanowisk i funkcji w zakresie pobierania świadczeń emerytalno-rentowych. W takim przypadku zniweluje się rażące różnice aktualnie występujące i doprowadzi do tego, że emerytura oficera, który odszedł z wojska z kierowniczego stanowiska nie będzie równa emeryturze podoficera lub chorążego. Ponadto zasługuje na uwagę, wprowadzenie bieżącej waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych do wzrostu uposażeń żołnierzy zawodowych na odpowiednich stanowiskach służbowych ostatnio zajmowanych przez emerytów i rencistów. W projektowanej ustawie przyjęto rewaloryzację według następujących zasad: 1) żołnierzom zwolnionym z wojska do 31 maja 1992 r. dokonane zostanie przeliczenie podstawy wymiaru ich świadczeń na stawki uposażenia obowiązujące w dniu 1 maja 1992 r. i bieżącego ich podwyższania (waloryzacji) na zasadach powszechnie obowiązujących w państwie tj. odpowiednio do wzro-

3 2 BSE stu przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce, 2) emerytom i rencistom, stwarza się możliwość przejścia na zasady waloryzacji określone w ustawie tj. poprzez przeliczenie ich podstawy wymiaru świadczeń na aktualne stawki uposażenia obowiązujące w wojsku. Zakłada się, że z możliwości tych mogłyby sukcesywnie korzystać osoby, które: - do dnia 1 stycznia 1994 r. ukończą 70 lat, - do dnia 1 stycznia 1995 r. ukończą 65 lat, względnie są inwalidami I grupy, - do dnia 1 stycznia 1996 r. ukończą 60 lat względnie są inwalidami II grupy, - do dnia 1 stycznia 1997 r. pozostali emeryci i renciści wojskowi. Dotychczas emeryci wojskowi mogą zarobkować bez ograniczeń - i w tym względzie wprowadzono zmiany w zakresie ograniczenia świadczeń z tytułu osiągania dochodów z pracy po zwolnieniu z wojska, polegające na tym, że obniżenie świadczeń emerytalno-rentowych z tytułu osiąganych dochodów lub wynagrodzenia ze stosunku pracy następowałoby w przypadku, gdy świadczenie wraz z uzyskanymi dochodami przekroczy 100% podstawy wymiaru. Poza względami ekonomicznymi, projekt ustawy ustala zasadę zaliczania do stażu niezbędnego do uzyskania uprawnień emerytalnych okresów równorzędnych ze służbą w Wojsku Polskim. Nie traktuje jako służby w Wojsku Polskim służby w latach w jednostkach organizacyjnych: Informacji Wojskowej, sądownictwa lub prokuratury albo innych instytucjach, bądź jednostkach wojskowych - żołnierzy, którzy zostali skazani prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za stosowanie represji wobec osób podejrzanych lub skazanych za działalność podjętą na rzecz suwerenności i niepodległości Polski. Reasumując powyższe, wskazane byłoby aby nowo wybrany Sejm wznowił prace legislacyjne, wykorzystując ustalenia projektowanej ustawy (druk 808) w celu definitywnego rozstrzygnięcia problemów dotyczących zaopatrzenia emerytalno-rentowego żołnierzy zawodowych.

4 BSE 3 Załącznik nr 1 DANE DOTYCZĄCE WOJSKOWYCH ŚWIADCZEŃ EMERYTALNO-RENTOWYCH I. Struktura wysokości świadczeń Wysokość pobieranego świadczenia od - do w mln zł Liczba osób % do 1, ,5-1, , , , pow Razem l00 II. Liczebność i średnie wojskowe świadczenie emerytalno-rentowe (bez dodatków itp. ) 1. Przeciętna wysokość świadczeń za miesiąc lipiec r. Rodzaj świadczenia Ilość Kwota przeciętnego świadczenia w zł emerytura renta inwalidzka renta rodzinna Razem

5 4 BSE 2. Żołnierze zwolnieni ze służby do dnia r. (Stary portfel) Rodzaj świadczenia Liczebność Przeciętne świadczenie w tys. zł emerytura renta inwalidzka renta rodzinna Razem Żołnierze zwolnieni z wojska po dniu R. Rodzaj świadczenia Liczebność Przeciętne świadczenie w tys. zł emerytura renta inwalidzka renta rodzinna Razem III. Wysokość emerytur w zależności od daty zwolnienia z wojska. Stopień WOJSKowy Rok zwolnienia Wysokość świadczenia w tys. zł przy wysłudze 35 lat generał brygady pułkownik w 1939 r. kapitan

6 BSE 5 st. chor. sztab. st. sierż. sztab generał brygady pułkownik przy wysłudze. 25 lat kapitan w 1939 r. st. chor. sztab. st. sierż. sztab , pułkownik kapitan st. chor. sztab. st. sierż. sztab. przy wysłudze do 1983 r. 20 lat ;

7 6 BSE Zaopatrzenie emerytalne funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin w świetle przepisów ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. (Dz. U. z 1983 r. nr 46, poz. 210) oraz projektów ustaw (druki Sejmu RP I kadencji - nr 872 i 876). Warunki przejścia na emeryturę policjantów określone ustawą z dnia 31.01,1959 r. (Dz. U. nr 46, poz. 210 z 1983 r.) niezależnie od rodzaju pełnionej służby są jednakowe. Art. 7 cyt. ustawy stanowi, że emerytura przysługuje funkcjonariuszowi zwolnionemu ze służby, który w dniu zwolnienia posiada 15 lat służby w Policji. W przypadku zwolnienia policjanta ze służby wskutek skazania prawomocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia wolności, albo wskutek wymierzenia kary dyscyplinarnej wydalenia ze służby - emerytura przysługuje, jeżeli funkcjonariusz posiada 20 lat służby w Policji. Przeciętna miesięczna kwota świadczenia netto na dzień r. wynosi: - emerytura zł, - renta inwalidzka zł, - renta rodzinna zł, - przeciętne świadczenie zł. Zróżnicowanie wysokości pobieranych emerytur i rent w Policji przedstawiają załączone zestawienia. Według stanu na luty r. przeciętne świadczenie emerytalno-rentowe stanowi 59% aktualnego przeciętnego wyposażenia policjanta. Na obecnym etapie środki finansowe na świadczenia emerytalno-rentowe nie są uwzględniane w ramach środków budżetowych resortu spraw wewnętrznych. Wydatki na te świadczenia pokrywane są z budżetu państwa za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Podjęcie zatrudnienia przez emeryta lub rencistę i osiąganie z tego tytułu dochodów nie ma wpływu na wysokość wypłacanego świadczenia. W przypadku pobierania renty rodzinnej po funkcjonariuszu, emerycie lub renciście, którego śmierć nie pozostaje w związku ze służbą - renta ulega zawieszeniu lub zmniejszeniu na zasadach określonych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin na czas osiągania zarobków z tytułu zatrudnienia. Natomiast podjęcie zatrudnienia i osiągania zarobków przez członka rodziny, który pobiera rentę rodzinną po funkcjonariuszu, którego śmierć pozostaje w związku ze służbą nie wpływa na wysokość świadczenia. Kwestię uprawnień do mieszkania służbowego byłych funkcjonariuszy mających ustalone prawo do emerytury i renty reguluje art. 44 policyjnej ustawy emerytalnej. Prawo do mieszkania służbowego określone w tym przepisie przysługuje również członkom rodzin uprawnionych do renty rodzinnej po funkcjonariuszach, których śmierć pozostaje w związku ze służbą lub którzy w chwili śmierci spełniali warunki wymagane do uzyskania emerytury po zmarłych emerytach lub rencistach, których inwalidztwo pozostawało w związku ze służbą. Ponadto funkcjonariuszom zwolnionym ze służby, którzy nabyli

8 BSE 7 prawo do emerytury lub renty oraz członkom ich rodzin uprawnionym do renty rodzinnej po zmarłych emerytach i rencistach wypłacany jest równoważnik pieniężny za remont zajmowanego lokalu mieszkalnego. Policyjnym emerytom i rencistom przysługuje również pomoc lecznicza w służbie zdrowia MSW z odpłatnością za leki na zasadach powszechnie obowiązujących. Omówione wyżej uregulowania obowiązują do chwili obecnej, gdyż projekty nowych ustaw, a było ich kilka, nie doczekały się rozwiązań w Sejmie I kadencji. Należy podnieść, że w dniu 14 kwietnia r., podczas plenarnego posiedzenia Sejmu, odbyło się głosowanie wniosków odnośnie trzech poselskich projektów ustaw: 1) o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy niektórych służb państwowych (druk sejmowy 769), 2) o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin (druk sejmowy 775 i 775a) Klubu Parlamentarnego KPN, 3) o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (druk 808) opracowany przez posłów Komisji Obrony Narodowej. W wyniku głosowania - posłowie do dalszego rozpatrzenia przez komisje, skierowali tylko jeden z tych projektów regulujący wyłącznie zaopatrzenie emerytalne żołnierzy oraz ich rodzin, opracowany przez posłów Komisji Obrony Narodowej. Dwa pozostałe projekty ustaw tj. projekt przygotowawczy przez posłów KPN, a także projekt ustawy normujący zaopatrzenie emerytalne, zarówno żołnierzy jak i funkcjonariuszy w tym także Policji - posłowie odrzucili. W tym stanie rzeczy zaistniała propozycja dwóch rozwiązań kwestii zaopatrzenia emerytalnego wyłącznie dla funkcjonariuszy policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (druk 872 i 876). Jedno z nich, za którym optował NSZZP, sprowadza się to takich unormowań, jakie były zaproponowane w projekcie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym dla wszystkich służb mundurowych - odrzuconym przez Sejm. Drugie zaś, inspirowane przez ministra spraw wewnętrznych, opiera się na unormowaniach takich, jakie zawarte są w przyjętym przez Sejm projekcie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym dla żołnierzy zawodowych. Obie powyższe propozycje mają takie same generalne zasady, a mianowicie przewidują prawo do częściowej emerytury w wysokości 40% za 15 lat służby, wzrost o 2,6% za każdy następny rok służby, wzrost emerytury o 0,5% za każdy rok służby w warunkach szczególnie zagrażających zdrowiu i życiu policjanta. Podstawowa różnica sprowadza się do: - odmiennego sposobu ustalania kwoty podstawy wymiaru świadczenia oraz jej maksymalnego pułapu, - a także do różnic w maksymalnym pułapie dla samej emerytury, - oraz innego sposobu waloryzacji świadczeń w latach następnych. Propozycje za którymi wypowiada się NSZZP zakładają, iż podstawa wymiaru świadczeń nie może być wyższa niż 300% przeciętnego wynagrodzenia w kraju. Oznacza to, że maksymalna podstawa w warunkach np. marca r. mogłaby wynosić ,- z jednoczesną możliwością otrzymania emerytury równej 100% podstawy wymiaru. Natomiast rozwiązanie wzorowane na wojskowych unormowaniach (przyjęte według druku 808) - zakłada, że podstawa wymiaru świadczeń nie jest ograniczana żadnym pułapem i stanowi ją kwota uposażenia wraz z 1/12 nagrody rocznej otrzymywana przez funkcjonariusza na ostatnio zajmowanym stanowisku służbowym z tym że kwota emerytury nie może być

9 8 BSE wyższa niż 75% tak ustalonej podstawy. Jednoznaczne stwierdzenie, iż jedno z wyżej podanych rozwiązań jest korzystniejsze od drugiego w odniesieniu do wszystkich funkcjonariuszy, nie jest możliwe. W przypadku konkretnego funkcjonariusza wysokość zarówno podstawy wymiaru świadczenia, jak i samej emerytury uzależniona jest od wysokości uposażenia, które wiąże się z zajmowanym przez funkcjonariusza stanowiskiem oraz od posiadanej przez niego wysługi emerytalnej. Ogólnie można stwierdzić, że propozycje popierane przez NSZZP, a określone w druku 876, są bardziej "opiekuńcze" w stosunku do funkcjonariuszy na najniższych stanowiskach służbowych. Ponadto częściowo niwelują różnice, jakie istnieją w poziomie uposażeń między wojskiem a policją. Różnica ta powstała na skutek wprowadzenia dla żołnierzy stałego wskaźnika 1,7 w stosunku do średniej płacy w pięciu podstawowych gałęziach przemysłu. Wskaźnik dla policji kształtowany jest w ustawie budżetowej i wynosi aktualnie 1,3. Należy też podkreślić, że oba projekty ustaw rozstrzygają zagadnienie pełnienia służby w latach w charakterze funkcjonariusza organów bezpieczeństwa państwa, porządku i bezpieczeństwa publicznego. Jeżeli przy wykonywaniu czynności służbowych funkcjonariusz popełnił przestępstwo przeciwko wymiarowi sprawiedliwości lub naruszające dobra osobiste obywatela i za to został skazany prawomocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, to w projektowanych przepisach obu projektów ustaw proponuje się nietraktowanie jako okresów równorzędnych ze służbą - okresów służby w latach w jednym przypadku, w drugim zaś Istnienie dwóch propozycji rozwiązań kwestii zaopatrzenia emerytalnego dla funkcjonariuszy nie powoduje w zasadzie kolizji pomiędzy nimi. Optymalnym rozwiązaniem dla policjantów byłoby przyjęcie przez nowo powołany Sejm obu projektów i pilne ich skierowanie do rozpatrzenia przez komisje sejmowe. Do przyspieszenia procesu legislacyjnego posłużyć mogą projekty ustaw już opracowane, które od strony formalnoprawnej nie budzą istotnych zastrzeżeń. Jednolitość działań w tym zakresie zwiększy prawdopodobieństwo zaistnienia korzystnych rozwiązań mając na względzie fakt, że około 100 tysięcy byłych funkcjonariuszy ma od 1983 r. nie rewaloryzowane emerytury i renty. Reasumując powyższe, wskazane byłoby, aby nowo wybrany Sejm wznowił prace legislacyjne wykorzystując oba projekty ustaw (druk 872 i 876) w celu definitywnego rozstrzygnięcia problemów dotyczących zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy.

10 Załącznik nr 2 Wysokość emerytury policyjnej (netto) wg. Stanu na dzień r. W zależności od wysługi emerytalnej oraz roku zwolnienia z Policji Stopień policyjny Rok zwolnienia z Policji wysokość emerytury policyjnej /netto/ na dzień r. w zl 15 lat wysługi emerytalnej 25 lat wysługi emerytalnej 35 lat wysługi emerytalnej inspektor podinspektor 1970 nadkomisarz komisarz 1970 aspirant 1970 St. sierżant st

11 Wysokość emerytury policyjnej (brutto) - wg stanu na dzień r. w zależności od wysługi emerytalnej oraz roku zwolnienia z Policji Stopień Rok Wysokości emerytury policyjnej brutto na dzień r. w setkach zł zwolnienia z Policji 15 lat wysługi emerytalnej 25 lat wysługi emerytalnej 35 lat wysługi emerytalnej inspektor 1970 podinspektor 1970 nadkomisarz 1970 komisarz 1970 aspirant 1970 st. sierżant S.S Oprac. w Biurze Kadr i Szkolenia KGP