Druk nr 51 Warszawa, 8 grudnia 2011 r.

Transkrypt

1 SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VII kadencja Druk nr 51 Warszawa, 8 grudnia 2011 r. Panie i Panowie Posłowie na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej Uprzejmie przekazuję wniesiony przez Radę Ministrów w dniu 22 kwietnia 2011 r. dokument: - Sprawozdanie z realizacji ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w okresie 1 stycznia - 31 grudnia 2009 r. Marszałek Sejmu (-) Ewa Kopacz

2

3 RADA MINISTROW Sprawozdanie z realizaeji mtawy z dnia 26 pazdziernika 1982 r. o wychowaniu w trzezwosci iprzeciwdzialaniu alkoholi%mowi w okresie 1 stycznia - 31 grudnia 2009 roku* przygotowane przez Ministra Zdrowia t: Warszawa2011 *zgodnie z art. 20 ustawy z dnia 26 pazdziernika 1982 r. o wychowaniu w trzezwosci i przeciwdzialaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473, z pozn. zm.), Sprawozdanie corocznie przedstawianejest przez Rad% Ministrow Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej

4 SPIS TRESCI Wst?p 4 Rozdzial I - Szkody zdrowotne i rozwojowe wyst^puj^ce u mlodych Polakow spowodowane piciem alkoholu Badania dotycz^ce problemu alkoholowego wsrod mlodziezy polskiej Profilaktyka skierowana do dzieci i mlodziezy Dzialania samorz^dow lokalnych Dzialania dotycz^ce profilaktyki dzieci i mlodziezy podejmowane przez wojewodztwa Dzialania urz^dow i instytucji centralnych 21 Rozdzial II - Szkody zdrowotne spowodowane piciem alkoholu przez doroslych pij^cych nadmiernie Szkody zdrowotne spowodowane piciem alkoholu Profilaktyka problemow alkoholowych doroslych Profilaktyka problemow alkoholowych wsrod doroslych w dzialaniach samorz^dow gminnych Profilaktyka problemow alkoholowych wsrod dorosiych w dzialaniach samorz^dow wojewodzkich Profilaktyka problemow alkoholowych wsrod doroslych w dzialaniach urz^dow i instytucji centralnych 41 Rozdzial III - Szkody zdrowotne zwi^zane z uzaleznieniem od alkoholu Szkody zdrowotne zwi^zane z uzaleznieniem od alkoholu Podstawy prawne i organizacja systemu lecznictwa odwykowego Dost^pnosc swiadczen dla osob uzaleznionych od alkoholu Osoby leczone z powodu zaburzen spowodowanych uzywaniem alkoholu^ Finansowanie lecznictwa odwykowego Dane Narodowego Funduszu Zdrowia Wspieranie zakladow lecznictwa odwykowego przez samorz^dy Dzialania w zakresie lecznictwa odwykowego podejmowane przez urz^dy centralne 53 Rozdzial IV -Negatywne konsekwencje dla zdrowia i spolecznego funkcjonowania osob zyj^cych w rodzinach z problemem alkoholowym System pomocy terapeutycznej dla doroslych czlonkow rodzin z problemem alkoholowym Pomoc dla doroslych czlonkow rodzin z problemem alkoholowym w dzialaniach samorz^dow gminnych i wojewodzkich Pomoc osobom z rodzin z problemem alkoholowym w dzialaniach urz^dow i instytucji centralnych Przeciwdzialanie przemocy w rodzinie 62 Rozdzial V - Zaburzenia zdrowotne i rozwojowe dzieci z rodzin alkoholowych Gminne programy pomocy dzieciom z rodzin z problemem alkoholowym Dzialania podejmowane przez samorz^dy wojewodztw Dzialania podejmowane przez urz^dy centralne 83 Rozdzial VI - Przest^pstwa i wykroczenia spowodowane przez osoby nietrzezwe, w szczegolnosci przez nietrzezwych kierowcow Uzywanie alkoholu a bezpieczenstwo ruchu drogowego Dzialania samorz^dow gminnych Dzialania samorz^dow wojewodzkich Dzialania instytucji i urz^dow centralnych Nietrzezwosc w miejscach publicznych Przest^pstwa i wykroczenia zwi^zane z alkoholem 90

5 Rozdzial VII - Szkody ekonomiczne zwi^zane z naduzywaniem alkoholu Glowny Inspektorat Pracy Szkolenia pracownicze Dzialania samorz^dow gminnych i samorz^dow wojewodzkich Dzialania instytucji i urz^dow centralnych 93 Rozdzial VIII - Dzialania edukacyjne w profilaktyce i rozwi^zywaniu problemow alkoholowych Dzialania podej mo wane przez samorzqxiy lokalne Dzialania podejmowane przez samorz^dy wojewodztw Dzialania urz^dow centralnych Badania naukowe finansowane z budzetu MinistraNauki i Szkolnictwa Wyzszego Dzialalnosc badawcza Panstwowej Agencji Rozwi^zywania Problemow Alkoholowych w 2009 r 104 Rozdzial IX - Dost^pnosc i promocja napojow alkoholowych Sprzedaz detaliczna napojow alkoholowych Obrot hurtowy napojami alkoholowymi Naruszenia prawa zwi^zane z obrotem alkoholem Ceny napojow alkoholowych} Import, produkcja oraz dostawy napojow alkoholowych w Polsce^ Ill 9.6. Dochody z tytulu podatku akcyzowego^ Nielegalna reklama napojow alkoholowych 113 Rozdzial X - Dzialalnosc legislacyjna w obszarze profilaktyki i rozwi^zywania problemow alkoholowych w 2009 roku 114

6 Sprawozdanie z realizacji ustawy z dnia 26 pazdziernika 1982 r. o wychowaniu wtrzezwosci i przeciwdzialaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473, z pozn. zm.)5 zwanej dalej,,ustawq. o wychowaniu w trzezwosci", w 2009 r. zostalo opracowane na podstawie materialow uzyskanych z nast<?puj^cych zrodel: Sprawozdania: Ministerstwa Edukacji Narodowej, Osrodka Rozwoju Edukacji, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyzszego, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwa Finansow, Sluzby Celnej, Ministerstwa Gospodarki, Ministerstwa Pracy i Polityki Spolecznej, Glownego Inspektoratu Pracy, Ministerstwa Sportu i Turystyki, Ministerstwa Sprawiedliwosci, Centralnego Zarz^du Sluzby Wi?ziennej Biura Penitencjarnego, Ministerstwa Srodowiska, Ministerstwa Infrastruktury, Ministerstwa Obrony Narodowej, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwa Spraw Wewn^trznych i Administracji, Komendy Glownej Policji, Urz^du Ochrony Konkurencji i Konsumentow, Narodowego Funduszu Zdrowia, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Polskiego Radia S.A., Zarz^du TVP S.A., Instytutu Psychiatrii i Neurologii, Glownego Urz?du Statystycznego, Najwyzszej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Dziecka, Rzecznika Praw Obywatelskich, urz^dow marszalkowskich, a takze wojewodow i regionalnych izb obrachunkowych; ankiet PARPA-G1 - Roczne sprawozdanie z dzialalnosci samorz^dow gminnych w zakresie profilaktyki i rozwi^zywania problemow alkoholowych w 2009 roku zbieranych w ramach,,programu badan statystycznych statystyki publicznej na rok 2009" dane z 97,5% gmin, czyli 2418 gmin na 2478 wszystkich gmin; bazy danych zakladow lecznictwa odwykowego prowadzonej przez Panstwowq. Agencj? Rozwi^zywania Problemow Alkoholowych we wspolpracy z Wojewodzkimi Osrodkami Terapii Uzaleznienia od Alkoholu i Wspoluzaleznienia, na podstawie ankiet wypelnianych przez placowki lecznictwa odwykowego; w 2009 r. zebrano dane z 566 placowek odwykowych, co stanowilo 82% wszystkich zakladow lecznictwa odwykowego w bazie adresowej PARPA; Rocznika Statystycznego Instytutu Psychiatrii i Neurologii 2008; strony internetowej Glownego Urz^du Statystycznego:,,Ceny w gospodarce narodowej w 2001 r.",,,ceny w gospodarce narodowej w 2007 r.,,,ceny w gospodarce narodowej w 2009 r.,,,rynek wewn^trzny w 2009 r.";,,sprawozdania z wykonania budzetu panstwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2009 r."; innych analiz i badan, m.in.: mi^dzynarodowego badania ESP AD - Europejskiego Programu Badan Ankietowych w Szkolach na Temat Uzywania Alkoholu i Narkotykow zrealizowanych w 2007 r., badania HBSC - Zdrowie subiektywne, styl zycia i srodowisko psychospoleczne mlodziezy szkolnej w Polsce (Instytut Matki i Dziecka, Zaklad Epidemiologii), badania,,wzory konsumpcji alkoholu w Polsce" wykonanego przez Fundacj? Centrum Badania Opinii Spolecznych w Warszawie w 2008 r. na zlecenie PARPA, badania,,wzory konsumpcji alkoholu w Polsce" przeprowadzonego w 2005 r. przez PBS w Sopocie na zlecenie PARPA, raportu P. Andersona, B. Baumberga^/co/zo/ in Europe. [London: Institute of Alcohol Studies (2006)]. Polskie wydanie: Alkohol w Europie, Wydawnictwo Edukacyjne PARPAMEDIA, Warszawa 2007].

7 W latach wielkosc spozycia utrzymywala si? na podobnym poziomie, nieznacznie powyzej 7 1 w przeliczeniu na 100% alkohol na jednego mieszkanca. Lata 2001 i 2002 to spadek spozycia do poziomu 6,63 i 6,93 1. Jednak od roku 2003 (po obnizce akcyzy na napoje spirytusowe w roku ci^gla linia pionowa na wykresie) notuje si? staly, wyrazny wzrost ilosci wypijanego alkoholu, az do 9,58 1 w 2008 r. Na poczqtku 2009 r. podniesiono akcyz? - przerywana linia pionowa na wykresie - na napoje spirytusowe (o ok. 9%) oraz wino (o ok. 16,5%), a w marcu na piwo (o 13,6%). Wielkosc spozycia zmniejszyla si? do 9, % alkoholu na jednego mieszkanca, czyli o ponad 0,5 litra w odniesieniu do roku poprzedniego. Spozycie 100% alkoholu na 1 mieszkanca (w litrach) 10 9.V58.,.JL ,02 7,04 7, I999r 2000r 2001r 2002r 2003r 2004r 2005r 2006r lata 2007 r 2008 r r. Refleksji wymaga obserwowana od kilku lat zmiana w strukturze spozycia alkoholu w Polsce. Niepokoi przede wszystkim to, ze ponad 1/3 konsumpcji przypada w ostatnich latach na wyroby spirytusowe i proporcja ta zwi?kszala si? do 2008 r.? a w 2009 r. udzial napojow wysokoprocentowych w strukturze pozostal na poziomie porownywalnym do 2008 r. Nadal zmniejsza si? udzial wina. Piwo stanowi ponad 55% spozywanego alkoholu. Spadek udzialu wina w strukturze spozycia napojow alkoholowych pokazuje, jak waznym narz?dziem w polityce alkoholowej jest regulacja podatku akcyzowego. Najwyzszy procentowo wzrost akcyzy na wino w 2009 r. spowodowal tez najwyzszy procentowo wzrost cen (srednio o 12%, gdy cena wodki wzrosla o 5%, a piwa o 9%) oraz obnizenie spozycia (dostaw na rynek krajowy) rowniez o 12% w odniesieniu do poprzedniego roku (dostawy wodki zmniejszyly si? o 6%, a piwa o prawie 9,7%). Zmiany w strukturze spozycia napojow alkoholowych w ci^gu 12 lat pokazuje ponizszy wykres, opracowany na podstawie danych Glownego Urz?du Statystycznego:

8 2009 rok 2008 rok 2007 rok 2006 rok 200S rok 2004rok 2003 rok 2002 rok 2001 rok 2000rok 1999 rok 1998rok 353% 35,5% 9,3% r 103% r 32,6% 11,6% I " 30,7% 31,4% 12,9% W 30,2% 153% HT 30,5% 17,3% I 24,5% j 34,2% I 55,4% 54,2% 55,8% 56,9% 55,7% 54,5% 52,2% 56,1% 55,0% 51,5% 47,0% 42,5% Wyroby spirytusowe Wino i miody pitne Piwo Spadek spozycia alkoholu w 2009 r. w stosunku do lat poprzednich jest przerwaniem kilkuletniej tendencji wzrostowej. Zmian? trendu mozna powi^zac z decyzj% o regulacji podatku akcyzowego (ci^gla linia pionowa - obnizenie podatku, przerywana linia pionowa - podwyzszenie) oraz podejmowanymi dzialaniami. Dost^pnosc ekonomiczna poszczegolnych rodzajow alkoholu (pokazana na kolejnym wykresie) jest wci^z duza, choc zaobserwowano tu ostatnio pewne zmiany. W 1998 r. za sredniq. pensj mozna bylo kupic 504 butelki piwa, w 2008 r. juz 1094 butelki. W przypadku wodki liczby te to odpowiednio: w 1998 r butelek i 158 w 2008 r. I jeszcze wino: w 2008 r. za sredniq. pensj? mozna bylo kupic 368 butelek w porownaniu do 147 w 1998 r. W wyniku podwyzszenia w 2009 r. podatku akcyzowego na alkohol (i wraz z nim wzrostu cen) zmniejszyla si? nieco ekonomiczna dost?pnosc piwa (o 2,8%) oraz wina (o 6%), ale nadal utrzymana zostala tendencja wzrostowa w przypadku wodki (wzrost o 0,6%). Dostepno ekonomiczna poszczegolnych napojow alkoholowych B r r r r r r r r r r r r.»liczba butelek wodki kupionych za srednia^pensj^ «*»tti«m» liczba butelek wina kupionych za srednia^pensje^ - liczba butelek p'wa kupionych za srednia^pensj? Poza dost^pnosciq. ekonomiczna waznym czynnikiem wplywajqcym na wysokosc spozycia alkoholu jest wi?ksza fizyczna mozliwosc jego nabycia, czyli wi^ksza liczba punktow sprzedazy napojow alkoholowych. Z danych z ankiet PARPA Gl wynika, ze w 2009

9 r. w Polsce dzialalo punktow sprzedazy napojow alkoholowych1 \o na jeden punkt sprzedazy przypadalo 249 osob. W Polsce podstaw prawnq. rozwi^zywania problemow alkoholowych stanowi ustawa 0 wychowaniu w trzezwosci. Okresla ona kierunki polityki panstwa wobec alkoholu. Reguluje zagadnienia dotycz^ce profilaktyki i rozwi^zywania problemow alkoholowych, wskazuje zadania z tego zakresu oraz podmioty odpowiedzialne za ich realizacj?, okresla rowniez zrodla finansowania tych zadan. Reguluje funkcjonowanie rynku napojow alkoholowych, okreslaj^c zasady kontroli obrotu tymi napojami oraz dziedzin? promocji 1 reklamy napojow alkoholowych. Formuluje takze przepisy karne w tym zakresie. Wprowadza regulacje dotycz^ce postgpowania wobec osob naduzywaj^cych alkoholu, okresla podstawy lecznictwa odwykowego oraz wskazuje kompetencje i zadania Panstwowej Agencji Rozwi^zywania Problemow Alkoholowych. Podmiotami wyznaczonymi przez ustawodawc? do realizacji zadan z zakresu profilaktyki i rozwiqzywania problemow alkoholowych sq. organy administracji rz^dowej, samorz^dowej i Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji przy wspoludziale organizacji pozarz^dowych, kosciolow i zwi^zkow wyznaniowych. Zadania okreslone przez ustaw? o wychowaniu w trzezwosci sq. zgodne z wytycznymi Unii Europejskiej i WHO dotycz^cymi polityki wobec alkoholu. System profilaktyki i rozwi^zywania problemow alkoholowych oparty jest na trzech wzajemnie komplementarnych programach dzialan realizowanych na roznych poziomach administracj i: gminnych programach profilaktyki i rozwi^zywania problemow alkoholowych uchwalanych corocznie przez rady gmin i realizowanych przez samorz^dy gminne. Ustawa o wychowaniu w trzezwosci okresla najwazniejsze kategorie zadan, ktore w ramach gminnego programu powinny realizowac samorz^dy oraz wskazuje zrodlo finansowania tych zadan; wojewodzkich programach profilaktyki i rozwi^zywania problemow alkoholowych realizowanych na szczeblu samorz^dow wojewodztw; Narodowym Programie Profilaktyki i Rozwi^zywania Problemow Alkoholowych na lata zbiorze zadan realizowanych przez organy administracji rz^dowej i Krajow^ Rad Radiofonii i Telewizji oraz Panstwowq Agencj^ Rozwi^zywania Problemow Alkoholowych, ktora koordynuje realizacj? Programu, a takze integruje wszystkie trzy obszary dzialan - centralny, wojewodzki i gminny - formuluj^c spojne dla nich kategorie problemow i cele do zrealizowania. Podzial srodkow zapisanych w rozdziale Przeciwdzialanie Alkoholizmowi wydanych w 2009 r. na realizacj? zadan zwi^zanych z rozwi^zywaniem problemow alkoholowych na ww. poziomach ksztaltowal si? nastgpuj^co: Lp )** gmmy '** budzet panstwa* powiaty* * samorzajiy wojewodztw** SUM A: Wydatki w 2009 r zl zl zl zl zl 1) Na podstawie danych z ankiet PARPA Gl. W formularzu za 2009 r. zmieniono (uproszczono) pytanie dotycza^ce liczby punktow sprzedazy na terenie gminy. Okazalo si?, ze liczba punkt6w zmniejszyla si? o kilkadziesiaj; tysi^cy. Moze to oznaczad, ze dotychczasowe dane byfy w wielu wypadkach niewiarygodne, poniewaz mylono liczb? punkow sprzedazy z zezwoleniami na sprzedaz napojow alkoholowych (jeden punkt sprzedazy moze posiadac 3 rodzaje zezwolen). 2) Do wydatkow samorz^dow gminnych zostaly wliczone wydatki miast na prawach powiatu.

10 *kwota obejmuje srodki z rozdzialu (przeciwdzialanie alkoholizmowi) klasyfikacji budzetowej ** zrodlo: Regionalne Izby Obrachunkowe. Aby mozliwe byfyporownania corocznie korzystamy z danych Regionalnych Izb Obrachunkowych. Wedlug danych Ministerstwa Finansow kwota wydatkowana przez gminy oraz miasta na prawach powiatow wyniosta w 2009 r ,66zl, przezpowiaty: ,01 zl, natomiast kwota wydatkowanaprzez samorzqdy wojewodztw wyniosla ,03 zl. Podzial srodkow wydatkowanych na realizacj? zadan z z ustawy o wychowaniu w trzezwosci w Polsce w 2009 r: rozdzialu 85154, wynikaj^cych controlne 1,07% Samorzqdy gminne 93,88% Samorz^dy wojcwod2lw 4,94% Powiaty 0,11% Opracowanie na podstawie danych Regionalnych Izb Obrachunkowych oraz Sprawozdania z wykonania budzetu paristwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2009 r. " Na przestrzeni ostatnich pi?ciu lat wydatki w rozdziale klasyfikacji budzetowej na wszystkich poziomach administracji ksztaltowaly si? nast?puj^co: zl zl zl zl zl zl n ->\ i \ *-*. CO J N 00 ; O CD ^o ^r ; :O UD *T- h- ;: 10 <NI Il0356zt,4 HS 232,zH = f fe^ * '" 00 ^ 00^ cojl <N^1 "N j /-n ft O * N & C~> T^1.j *^ {T> ZT /v«<o Jo **-' 1Jii CO <0 % CM ^H % <O /' CM 4 ^ I N CD CD CO N O CD CO CO s "Kj?j oo f? CO 10 l\ $ ^ O 00 X SPTO1 jr~ j zl i N zr "N o> >!,; CO CM <; 0 '? tl :" * "N o o o CM <o <!S N <D ^t 03 T3 <^> ^ r r r r r. durz^dy can train e»samorzqdy wojewoclztw ^powiaty.gminy N ^ 0) ^ 00 ^ CM x <O*i CN 4 <M 3 co1^ U^ '* to / «^ 2 giatf^ 1 r / Zadania wlasne samorz^dow gminnych w obszarze profllaktyki i rozwi^zywania problemow alkoholowych sq. okreslone w art. 4 ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzezwosci. Realizacja tych zadari zawiera si? w gminnym programie profllaktyki i rozwi^zywania problemow alkoholowych. Kazdy taki program stanowi cz?sc strategii

11 rozwi^zywania problemow spolecznych i jest uchwalany corocznie przez rad? gminy. Jest on realizewany przez osrodek pomocy spolecznej, o ktorym mowa w przepisach o pomocy spolecznej, lub innq. jednostk wskazanq. w programie (art. 41 ust. 2 ustawy o wychowaniu w trzezwosci). W 2009 r. samorz^dy wojewodztw wydaly na realizacj? wojewodzkich programow profilaktyki i rozwi^zywania problemow alkoholowych zl (w 2008 r. wydaly o 7% wi?cej, czyli zl). Zadania gminnego programu sq. inicjowane przez gminnq. komisj? rozwi^zywania problemow alkoholowych powolywanq. obligatory] nie przez wojta/burmistrza/prezydenta miasta w kazdej gminie (art. 41 ust. 3 ustawy o wychowaniu w trzezwosci). W jej skladzie powinny si? znalezc osoby przeszkolone w zakresie profilaktyki i rozwi^zywania problemow alkoholowych (art. 41 ust. 4 ustawy o wychowaniu w trzezwosci). Wedlug informacji pochodz^cych z Regionalnych Izb Obrachunkowych w 2009 r. samorz^dy gmin wydaly na realizacj? gminnych programow profilaktyki i rozwi^zywania problemow alkoholowych zl (w roku 2008 bylo to zl), co stanowilo 87% (w 2007 r. - 87,5%) wszystkich srodkow uzyskanych z tytulu wydawania zezwolen na sprzedaz detalicznq. napojow alkoholowych (uzyskano zl). W porownaniu z rokiem 2008 zanotowano wzrost srodkow finansowych uzyskanych przez gminy z tytulu oplat za korzystanie z zezwolen na sprzedaz napojow alkoholowych - o zl, natomiast spadl odsetek srodkow wykorzystanych na realizacj? gminnych programow profilaktyki i rozwi^zywania problemow alkoholowych (spadek o 5,8%). Nalezy jednak pami^tac, ze samorz^dy gminne z oplat za korzystanie z zezwolen realizuj% takze program do spraw przeciwdzialania narkomanii. Szacuje si?, ze w 2009 r. na ten eel gminy przeznaczyly ok. 5-6% srodkow ! - 100,0% d zt zf ( 95,0% 90,0% zl zi v z» i Oil -I r 2006 r r, 2003 r r, Dochody wm Wyciatki **& proporcja dochoddw i wydatkdw Uzyskane srodki przeznaczono m.in. na (wg danych uzyskanych z ankiet PARPA-G1): 1. dofinansowanie placowek lecznictwa odwykowego zl, 2. funkcjonowanie punktow konsultacyjnych dla osob z problemem alkoholowym zl, 3. dzialania zwi^zane z przeciwdzialaniem przemocy w rodzinie zl,

12 4. realizacj? szkolnych programow profilaktycznych zl, 5. realizacj? pozaszkolnych programow profilaktycznych zl, 6. realizacj? pozalekcyjnych zaj^c sportowych zl, 7. dzialalnosc swietlic socjoterapeutycznych zl, 8. dziaialnosc swietlic opiekunczo-wychowawczych zl, 9. dzialania z zakresu dozywiania dzieci zl, 10. kolonie i obozy z programem zaj^c socjoterapeutycznych dla dzieci z rodzin z problemem alkoholowym zl, 11. kolonie i obozy z programem zaj^c profilaktycznych dla dzieci z rodzin z problemem alkoholowym zi, 12. programy i przedsi?wzi?cia profilaktyczne opracowywane i realizowane przez mlodziez, skierowane do grup rowiesniczych (np. kluby dyskusyjne, gazetki, dyskoteki bezalkoholowe, audycje radiowe itp zl, 13. szkolenia czlonkow gminnych komisji zl, 14. inne szkolenia zl, 15. Centra Integracji Spolecznej zl, 16. Kluby Integracji Spolecznej zl, 17. przekazanie do izb(y) wytrzezwien zl, 18. finansowanie grup samopomocowych (AA, kluby i stowarzyszenia abstynenckie, DDA, Al-Anon, Al-Ateen) zl, 19. dziaialnosc telefonow zaufania zl, 20. dzialania z zakresu edukacji publicznej (np. kampanie edukacyjne, plakaty, ulotki itp.) zl. W 2009 r. Najwyzsza Izba Kontroli przeprowadzila trzy kontrole maj^ce zwi^zek z ustawq. o wychowaniu w trzezwosci: kontrol doraznq. pn.,,pobieranie oraz wykorzystanie oplat za zezwolenia na sprzedaz napojow alkoholowych na terenie wojewodztwa podkarpackiego w latach " przeprowadzon^. w III kwartale 2009 r. przez Delegatur? NIK w Rzeszowie w 11 urz?dach miast i gmin (1/09/012/LRZ); kontrol? dorazn^. sprawdzaj^cq. pn.,,pobieranie oraz wykorzystanie przez samorz^dy wojewodztw i gmin oplat za zezwolenia na sprzedaz napojow alkoholowych w latach " przeprowadzonq. w IV kwartale 2009 r. przez Delegatur? NIK w Warszawie w 3 urz?dach miast i gmin (K/09/014/LWA); kontrol? dorazng. skargowq.pn.,,wybrane zagadnienia dotycz^ce funkcjonowania Gminy Szrensk" przeprowadzon^ w I kwartale 2009 r. przez delegatur? NIK w Warszawie w Urz?dzie Gminy w Szrehsku (S/08/028/LWA/01). kontrol? doraznq. pn.,,udzielanie dotacji z budzetu gminy zakladom budzetowym, gospodarstwom pomocniczym i podmiotom niezaliczanym do sektora finansow publicznych w latach " przeprowadzon^. w II kwartale 2009 r. przez Delegatur? NIK w Szczecinie w Urz?dzie Miejskim w Pelczycach (I/09/002/LSZ/12). Wyniki kontroli znajduj^ si? na stronie internetowej NIK: http :// gov.pl/kontrole/wyniki'-kontroli-nik/. Aktywnosc organizacji pozarz^dowych Waznymi partnerami w realizacji zadan wynikaj^cych z ustawy o wychowaniu w trzezwosci s^organizacje pozarz^dowe. Informacje o swoich dzialaniach w 2009 r. przyslalo ok. 20 z nich. W Materialach zrodlowych znajdujq. si<? sprawozdania z ich dzialalnosci. 10

13 Rozdzial I - Szkody zdrowotne i rozwojowe wystcjpujqce u mlodych Polakow spowodowane piciem alkoholu 1.1 Badania dotyczqce problemu alkoholowego wsrod mlodziezy polskiej Polska uczestniczy w dwoch projektach badawczych, ktore pokazujq. skal uzywania substancji psychoaktywnych przez polskich nastolatkow. Badania te sq. prowadzone cyklicznie co 4 lata. Ostatnie badania HBSC zrealizowano w 2006 r., zas badania ESPAD (Europe] skiego Programu Badan Ankietowych w Szkolach na Temat Uzywania Alkoholu i Narkotykow) w 2007 r. Szczegolowe wyniki tych badan przedstawiano w sprawozdaniach z dwoch ubieglych lat. Wykazaly one m.in., iz: Napoje alkoholowe sq. najbardziej rozpowszechnionq. substancjq. psychoaktywnq. wsrod mlodziezy szkolnej w Polsce. Kontakt z alkoholem ma za sobq, 90,2% gimnazjalistow z klas III i 94,8% uczniow klas II szkol ponadgimnazjalnych. W czasie 12 miesi?cy przed badaniem Jakiekolwiek napoje alkoholowe pilo 78,9% mlodszych uczniow i 92% uczniow starszych. Za wskaznik wzgl^dnie cz^stego uzywania alkoholu przyj^to picie w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Jakiekolwiek napoje alkoholowe w tym czasie pilo 57,3% uczniow z grupy mlodszej i 79,5% uczniow z grupy starszej. Badania wykazaly spadek odsetka konsumentow napojow alkoholowych wsrod gimnazjalistow oraz stabilizacj w grupie uczniow szkol ponadgimnazjalnych. Picie napojow,ilkoholow/ch Trzecie klasy gimnazjum r 1999r 2003 r 2007 r * Med^kokuiekw s^u»- -Wc-zasie 12miesi^ W czasie 30 dni prsed badariiem Picie napojow <ilhoholo wych <v\ 34,8 g&fei * Hm *&> 1995r 1999r 2003 r 2007 r * W czasie 12 miea^cy przed badaniem - W czasie 30 dni przed badaniem 11

14 Rozpowszechnienie picia napojow alkoholowych jest porownywalne w grupach chlopcow i dziewcz^t zarowno mlodszych, jak i starszych. Wartosci wskaznika spozywania alkoholu kiedykolwiek w zyciu dla chlopcow i dziewcz^t 53. niemal identyczne, analiza picia w czasie 12 miesi?cy wskazuje na niewielkie roznice. Znacz^ce roznice mi?dzy chlopcami i dziewcz?tami pojawiaj^. si?, gdy rozpatrujemy picie w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Jednak nawet wyniki odnosz^ce si? do cz?stego picia pokazuj^ ze roznice w przypadku podzialu na plec nie s^ zbyt duze - do spozywania alkoholu w czasie ostatniego miesi^ca przyznalo si? 82,9% chlopcow i 76,1% dziewcz^t z klas ponadgimnazjalnych oraz 60,4% chlopcow i 54,1% dziewcz^t z klas gimnazjalnych. W Polsce coraz wyrazniej obserwujemy tendencj? wyrownywania si? zachowan ryzykownych pomi?dzy dziewcz?tami i chlopcami. Badania prowadzone w innych krajach europejskich pokazywaly ten proces emancypacji dziewczqt i unifikacji stylow zycia mlodych ludzi juz od konca lat 90. Najbardziej popularnym napojem alkoholowym zarowno w klasach III gimnazjow, jak i wsrod mlodziezy starszej, jest piwo. Na drugim miejscu znajduje si? wodka, a na trzecim wino. Odsetek uczniow, ktorzy pili piwo systematycznie wzrastal w latach , zas rok 2007 przyniosl zalamanie si? tego zjawiska. W mlodszej grupie respondentow odsetek spadl, natomiast w grupie starszej pozostal na takim samym poziomie. Odsetek upijaj^cych si? chlopcow jest wyzszy w obydwu grupach wiekowych niz odsetek upijaj^cych si? dziewcz^t. Roznica ta, gdy wezmiemy pod uwag? wskaznik upicia si? w ciqgu ostatnich 30 dni, jest wi?ksza wsrod uczniow II klas szkol ponadgimnazjalnych - odpowiednio 41,1% wsrod chlopcow i 23,1% wsrod dziewcz^t - niz wsrod uczniow klas III gimnazjum - odpowiednio 24,3% w grupie chlopcow i 19,0% w grupie dziewczqt. Na pytanie o ocen? dost?pnosci substancji psychoaktywnych mlodzi ludzie uznali, ze napoje alkoholowe s% najlatwiejsze do zdobycia. Uczniowie klas III gimnazjow, a wi?c mlodziez w wieku lat, uznali za bardzo latwe do zdobycia: piwo - 56,1% badanych, wino - 45,6% i wodk? - 38,7%. Dane pokazuj^, ze blisko polowa uczniow klas III gimnazjow podejmuje proby zakupu piwa (45,9%), zdecydowana wi?kszosc takich prob konczy si? powodzeniem. Odmow^ sprzedazy ze wzgl?du na zbyt mlody wiek konczy si? tylko 12,4% prob zakupu piwa, 15,5% wina i 11,2% wodki. W 2008 r. przeprowadzono kolejnq. edycj? badan realizowanych przez Instytut Psychiatrii i Neurologii w szkolach na warszawskim Mokotowie (badaniami obj?to mlodziez pi?tnastoletni^). Wst?pne wyniki wskazujq. na rosn^cq. w populacji mlodziezy grup? abstynentow (w 2004 r. - 12% obecnie 18%), spadek liczby osob pij^cych towarzysko, lecz niestety wzrost liczby mlodych ludzi pij^cych ryzykownie (w 2004 r. - 18%, obecnie 24%). W grupie pij^cej ryzykownie przewazajq. chlopcy. Dziewcz?ta cz?sciej przyznaj^si? do picia w towarzystwie rowiesnikow (picia towarzyskiego). Szczegolowy Raport z Badan Mokotowskich jest obecnie w opracowaniu. Uzywanie alkoholu przez mlodych ludzi jest jednym z czynnikow wplywaj^cych na demoralizacj?/czyny przest?pcze w tej grupie wiekowej. Dane pochodz^ce ze sprawozdania z Komendy Glownej Policji wskazuj^ ze: W 2008 r. w ramach dzialan profilaktycznych policjanci ujawnili maloletnich znajduja^cych si? pod wplywem alkoholu, w 2007 r , co stanowi wzrost 0 1,5%. W 2008 r. do izb wytrzezwien i policyjnych pomieszczen dla zatrzymanych policja doprowadzila ponad nieletnich, w tym do izb wytrzezwien osob (2.135 chlopcow dziewcz^t). Nalezy podkreslic fakt, ze osoby niepelnoletnie w stanie po uzyciu alkoholu cz?sto doprowadzane byly do miejsca zamieszkania lub w przypadku zatrucia - do placowek sluzby zdrowia. 12

15 Dane policyjne wskazujq. wyrazny zwi^zek spozywania alkoholu z przest?pczosci%. Wsrod nieletnich sprawcow czynow karalnych w 2008 r. zanotowano osob, z czego u zbadano stan trzezwosci, a z nich bylo nietrzezwych, co stanowi 17%. 1.2 Profilaktyka skierowana do dzieci i mlodziezy Picie alkoholu przez mlodziez to jeden z powazniejszych problemow spolecznych. Eksperci oceniaj^ iz picie alkoholu jest gl6wn% przyczynq. zgonow i inwalidztwa osob w wieku lat. W calej Europie picie alkoholu jest odpowiedzialne za V* wszystkich naglych zgonow mlodych ludzi pomi?dzy 15 a 29 rokiem zycia. Niezb?dnym elementem polityki zdrowotnej panstwa w odniesieniu do dzieci i mlodziezy, powinno bye zapobieganie i zmniejszanie szkod, ktore powstaly na skutek uzywania przez nich alkoholu i innych substancji psychoaktywnych, a takze zapobieganie przyszlym szkodom, w tym uzaleznieniu, ktore mogq. si? pojawic po dluzszym okresie picia. Na pierwszy plan wysuwa si? jednak nie tyle problem uzaleznienia od alkoholu, co straty biez^ce, takie jak: wypadki (w tym smiertelne), konflikty z prawem, przedwczesna inicjacja seksualna, konflikty z rowiesnikami i w rodzinie, problemy z nauk^ si?ganie po inne substancje psychoaktywne, itp Dzialania samorzqdow lokalnych Ustawa o wychowaniu w trzezwosci jako jedno z zadan wlasnych samorz^dow lokalnych wskazuje,,prowadzenie profilaktycznej dzialalnosci informacyjnej i edukacyjnej w zakresie rozwi^zywania problemow alkoholowych i przeciwdzialania narkomanii, w szczegolnosci dla dzieci i mlodziezy, w tym prowadzenie pozalekcyjnych zaj?c sportowych, a takze dzialan na rzecz dozywiania dzieci uczestnicz^cych w pozalekcyjnych programach opiekunczo-wychowawczych i socjoterapeutycznych". W ramach dzialalnosci informacyjnej i edukacyjnej ukierunkowanej na dzieci i mlodziez, samorz^dy gminne realizowaly na terenie szkol programy profilaktyczne. W 2009 r. uczestniczylo w nich prawie dzieci, czyli ponad 170 tys. mniej niz w roku ubieglym. Jest to juz drugi z kolei rok, gdy odnotowana jest tendencja spadkowa, jesli chodzi o zasi?g programow profilaktycznych realizowanych w szkolach. Zmniejszyla si? takze do 96 tys. liczba nauczycieli bior^cych udzial w realizacji tych dzialan, co stanowi spadek o ok. 15%. Zgodnie z zalozeniami skutecznej profilaktyki, w dzialania te powinni bye wl^czani takze rodzice. W 2009 r. w realizacji programow profilaktycznych uczestniczylo 258,3 tys. rodzicow. Liczba ta odzwierciedla dalszy spadek w porownaniu z rokiem ubieglym. Mlodziez biorqca udzial w szkolnych programach profilaktycznych l. 3DOOr r. 200i I. 3XS r r r lata 13

16 Zaangazowanie rodzicow i nauczycieli w programy profilaktyczne 2C07r. 2COSf. 2O35r. onaucsyciele ^nodzice L^czna wysokosc srodkow fmansowych przeznaczonych z budzetow gmin w ramach gminnych programow profilaktyki i rozwi^zywania problemow alkoholowych w 2009 r. na realizacj? szkolnych programow profllaktycznych nieznacznie wzrosla i wyniosla zl. Oprocz szkolnych programow profllaktycznych w 2009 r. samorz^dy lokalne realizowaly takze profilaktyczne dzialania srodowiskowe. Uczestniczylo w nich ponad dzieci, czyli ponad 23% wi?cej niz w roku ubieglym, nauczycieli i ponad rodzicow. Na tego typu dzialania w 2009 r. samorz^dy wydatkowaly ponad zl, czyli o 15% wi?cej niz w roku W sumie na realizacj? szkolnych i pozaszkolnych (srodowiskowych) programow profllaktycznych w 2009 r. samorz^dy lokalne wydatkowaly prawie 60,5 mln zl, czyli o 6 mln wi?cej niz w poprzednim roku. Niepokoj^cy jest fakt, iz o prawie V* zmniejszyla si? ilosc mlodziezy zaangazowanej w nurt dzialan lidersko-rowiesniczych. W roku 2009 w takich projektach bralo udzial 99 tys. mlodych ludzi. Ten kierunek dzialan wymaga wsparcia i promocji, jest to bowiem bardzo skuteczna strategia dzialan profllaktycznych, zgodna z rekomendacjami Rady Europy3) dotycz^cymi dzialan profllaktycznych skierowanych do mlodziezy. Dodatkowo 199 tys. mlodych osob uczestniczylo w koloniach i obozach z programem zaj?c profllaktycznych. Znacz^cy wzrost w ci^gu ostatniego roku odnotowano w realizacji specjalnych programow interwencyj no-pro fllaktycznych dla upijaj^cej si? mlodziezy. W 2008 r. tylko 145 gmin realizowalo takie programy, a uczestniczylo w nich niespelna 25 tys. uczniow, natomiast w 2009 r. chociaz liczba gmin zmniejszyla si? do 133, to liczba mlodziezy bior^cej udzial w programach wzrosla do prawie 42 tys. W pozalekcyjnych zaj?ciach sportowych realizowanych przez samorz^dy lokalne bralo udzial w 2009 r. prawie 938 tys. dzieci i mlodziezy, a wi?c o 23% wi?cej niz rok wczesniej. Na zadanie to gminy wydaly prawie 38 mln zl. Warto tez zaznaczyc, ze jest to kwota zdecydowanie wyzsza, niz ta wydatkowana na realizacj? szkolnych programow profllaktycznych, podczas gdy skutecznosc metody alternatywnych form sp?dzania czasu wolnego w profilaktyce uzywania substancji psychoaktywnych jest podwazana przez srodowiska naukowe. 3) Rekomendacje Rady Europy z dnia 5 czerwca 2001 roku dotycz^ce picia alkoholu przez mlodocianych, a zwlaszcza przez dzieci i mtodziez ( /EC). 14

17 Jednym z dzialan podejmowanych przez samorz^dy lokalne w zakresie ograniczania dost?pnosci alkoholu osobom nieletnim jest prowadzenie szkolen edukacyjnych dla sprzedawcow napojow alkoholowych. W 2009 r. jedynie 520 gmin (tj. niewiele ponad 20% sposrod tych, ktore nadeslaly sprawozdanie), przeprowadziio takie spotkania. Nalezy zaznaczyc, ze choc jest to tylko niewielka liczba samorz^dow lokalnych, na przestrzeni ostatnich lat ulega ona ci^glemu zwi?kszeniu. L^cznie odbyly si? 833 takie szkolenia i wzi?lo udziai w nich udzial ponad sprzedawcow Dzialania dotyczqce profilaktyki dzieci i mlodziezy podejmowane przez wojewodztwa Wojewodztwo dolnoslqskie W ramach wspierania i udzielania pomocy samorz^dom gminnym w realizacji dzialan profilaktycznych: ^ sfinansowano dodatkowe prowadzenie zaj?c profilaktycznych w nowopowstalej swietlicy na terenie Gminy W^droze Wielkie - wynagrodzenie dla dwoch osob; zwi^kszono ilosc godzin pracy osob obsluguj^cych komunikator,,gadu Gadu Zaufania". Wsrod specjalistow obslugujxcych komunikator znajdujq. si? m.in. terapeuta, pedagog, psycholog, a takze policjant i ksi^dz oraz wolontariusze. Na terenie wojewodztwa zrealizowano rowniez szkolenie policjantow na temat:,,profilaktyka uzaleznien i zagrozenia internetowe. Wdrazanie i realizacja programow prewencyjnych" (60 osob). W ramach realizacji programu,,mlodziezowy klub srodowiskowy" prowadzono m.in. grupy dla rodzicow, konsultacjes poradnictwo oraz zaj?cia terapeutyczne i socjoterapeutyczne dla mlodziezy. W obszarze pracy z grupami ryzyka realizowany byl program grupowych zaj?c socjoterapeutycznych z elementami profilaktyki iwczesnej terapii uzaleznien (grupa 15 osob). Wydatkowana kwota to okolo 82 tys. zl. Wojewodztwo kujawsko-pomorskie Samorz^d wojewodztwa na podstawie porozumien wspieral m.in. dzialania realize wane przez powiaty: inowroclawski (zadanie pn. 5,Jestem na NIE - mlodosc wolna od uzaleznien" realizowane przez Mlodziezowy Dom Kultury); s^polenski (zadanie pn.,,mozesz bye trzezwy, mozesz zyc godnie" realizowane przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie). Realizowane byly rowniez spotkania i narady szkoleniowe dla osob zajmujqcych si? profilaktyk^ dzieci i mlodziezy, m.in. na temat vortalu internetowego dotycz^cego profilaktyki. W ramach realizacji dzialan z obszaru profilaktyki realizewano m.in.: programy: Program,,Lepiej zapobiegac niz leczyc" (422 gimnazjalistow),,,alternatywa dla Freda" zaj?cia edukacyjne dla uczniow, rodzicow? nauczycieli (3324 bdbiorcow) i inne zaj?cia warsztatowe. W obszarze pracy z grupami ryzyka realizowane byly dzialania terapeutyczne z zakresu pomocy psychospolecznej (95 odbiorcow) oraz program,,zanim b?dzie za pozno. Nie alkoholowi!", dzialania streetworkera (5000 odbiorcow). Inne dzialania z obszaru profilaktyki to np.: rekreacyjne festyny rodzinne z programem profilaktycznym (ponad 2000 uczestnikow), konkurs profilaktyczny,,trzezwy umysl zdrowy umysl" (37 szkol), program,jestem na Nie mlodosc wolna od uzaleznien" (konkurs 15

18 plastyczny i literacki, warsztaty aktywnosci i kreatywnosci dla gimnazjalistow - dzialania w przestrzeni miejskiej), programy edukacji rowiesniczej, np.:,,zlot liderow wsparcia rowiesniczego". Wydatkowana kwota to ponad 250 tys. zl. Wojewodztwo lubelskie W ramach realizacji dzialan profilaktycznych fmansowano m.in. nast?puj^ce projekty: program,,cos wi^cej" - promowanie postaw prozdrowotnych (ponad 300 osob), obozy, kolonie integracyjno-profilaktyczne i polkolonie (ponad 766 uczestnikow), program,,saper potrzebny zawsze - miny sq. wsz^dzie" (60 uczestnikow), program,,usmiechnij si - Spqjrz inaczej" (40 osob). W obszarze pracy z grupami ryzyka realizowano programy takie jak: Rozmowy o zyciu (Autorski program profilaktyczny), Program Profilaktyczny Mlodziezowe Grupy Wsparcia, program,,wolni od naiogow", program profilaktyczny dla wychowanek Mlodziezowego Osrodka Wychowawczego czy program,,z pasj^przez zycie" (l^cznie ponad 150 osob). Na terenie wojewodztwa realize wane byly rowniez turnieje i zawody sportowe w roznych dyscyplinach sportu oraz program Promocja zycia bez naiogow - Powiatowe uliczne biegi niepodleglosci (l^cznie ponad 1300 uczestnikow). Zrealizowano rowniez diagnoz? uzywania substancji psychoaktywnych przez dzieci i mlodziez wojewodztwa lubelskiego. Badania ankietowe zostaiy uzupelnione poprzez wywiady pogt^bione z pedagogami, nauczycielami i rodzicami. Wyniki badan zaprezentowano w mediach oraz na konferencji z udzialem dyrektorow szkol, przedstawicieli samorz^dow gminnych i organizacji pozarz^dowych. Wydatkowana kwota to 30 tys. zl. Wojewodztwo lubuskie Ze srodkow wojewodzkich zrealizowano m.in. szkolenie z zakresu przeciwdzialania uzaleznieniom mlodziezy szkolnej dla 50 nauczycieli. Zorganizowano rowniez warsztaty szkoleniowe dla trenerow prowadz^cych sekcje pilki siatkowej dla dzieci i mlodziezy ze srodowisk patologicznych (32 osoby). W ramach wspierania realizacji dziatan profilaktycznych w szkolach realizowane byly: program 5,Spojrz inaczej na szkol?" dotycz^cy wspierania wychowawcow klas ze szkol w malych miejscowosciach w zakresie profilaktyki zachowan problemowych. Zorganizowano cztery warsztaty szkoleniowe (44 nauczycieli); warsztaty profilaktyczno - wychowawcze,5jak zyc z ludzmi". Program dotyczyl m.in. podniesienia wiedzy o srodkach uzalezniaj^cych, ograniczenia si^gania po alkohol (150 osob); zaj?cia profilaktyczne dotycz^ce aspektow tzw. 5,ryzykownego picia" alkoholu, mechanizmow prowadz^cych do zachowan ryzykownych, wplywu alkoholu na funkcjonowanie mlodego czlowieka oraz mozliwosci oddzialywania na ucznia si?gajqcego po alkohol (433 odbiorcow). W obszarze pracy z grupami ryzyka realizowano m.in.: program profilaktyczny,,przywr6cic usmiech naszym dzieciom". W ramach zaj?c w swietlicy socjoterapeutycznej organizewano warsztaty integracyjne oraz spoleczno - wychowawcze; program profilaktyczny:,,zycie - lepiej ratowac niz marnowac" (70 osob); terapi? indywidualn^. i grupowq. dla grup ryzyka (60 osob). Inne wydarzenia organize wane w ramach profilaktyki dzieci i miodziezy to m.in.:,,xii Prezentacje Artystyczne Dzieci i Mlodziezy", konkurs na reklam? spoleczn^ pn.,,straszne skutki picia wodki", kampania edukacyjno - profilaktyczna w trakcie festiwalu,,przystanek 16

19 Woodstock 2009" (m.in. Poradnia Terapeutyczna), szkolenie Mlodziezowych Liderow Profilaktyki, seminarium dla Kadry Chor^gwi Ziemi Lubuskiej, szkota dla rodzicow pod haslem,,jak POMOC DZIECKU". Na terenie wojewodztwa zrealizowano tez badania dotycz^ce problemow uzaleznien wsrod dzieci, mlodziezy i doroslych na terenie wojewodztwa lubuskiego. Zrealizowano je w formie ankiet, wywiadow pogl^bionych oraz zastosowano metod? CATI. Obejmowaly szerokie spektrum zachowan, od przyczyn si?gania po srodki odurzaj^ce, przez cz^stotliwosc spozywania substancji psychoaktywnych, az do opinii i postaw na ten temat. Zorganizowano rowniez spotkanie prezentuj^ce wyniki badan. Wydatkowana kwota to ponad 142 tys. zl. Dzialaniem podj^tym przez Wojewod^ Lubuskiego w 2009 r. na rzecz profilaktyki i rozwi^zywania problemow alkoholowych bylo przeprowadzenie otwartego konkursu ofert dla organizacji pozarz^dowych. W obszarze profilaktyki dofinansowano m.in.: zaj^cia szkoly dla rodzicow (Gorzow Wielkopolski), projekt,,trzezwe wakacje" (Sul?cin). Wydatkowana kwota to ok. 20 tys. zl. Wojewodztwo lodzkie Na terenie wojewodztwa w obszarze profilaktyki ze srodkow Urz^du Marszalkowskiego realizowano m.in. warsztaty szkoleniowe pn.,5etezpieczenstwo w szkole"3 szkolenie pn.,,brales? Nie jedz! Po narkotykach rozum wysiada" (ponad 100 nauczycieli). W ramach wspolpracy z organizacjami pozarz^dowymi przekazano z budzetu wojewodztwa dotacje m.in. na przeprowadzenie prelekcji edukacyjnych nt. psychomanipulacji religijnej (sekty) (15 szkol), realizacj? kompleksowych warsztatow nt. profilaktyki w szkolach (62 klasy). Przykladem dzialan srodowiskowych byl projekt,5nadwarcianski Kampus Profilaktyczny", w ramach ktorego odbyly si? zaj^cia warsztatowe z psychologiem i pedagogiem oraz terapia indywidualna, prowadzone w trakcie wypoczynku letniego dzieci i mlodziezy (ponad 2000 uczestnikow). W ramach dzialan skierowanych do grup ryzyka Zarzqd Wojewodztwa przyznal dotacje na realizacj? programu,,pomaranczowa Linia". W ramach realizacji zadania prowadzone byly: konsultacje psychologiczne, prawne, mediacje rodzinne, dyzur w punkcie konsultacyjnoinformacyjnym, w tym obsluga telefonu,,pomaranczowa linia". Przy wspolpracy z Radiem-Media Ziemi Wielunskiej nagrano i wyemitowano rowniez cykl audycji pod haslami:,,3x NIE. Nie pij?5 nie pal?5 nie bior?" oraz,,wolni od nalogu". Wydatkowana kwota to ok. 232 tys. zl. Wojewodztwo malopolskie Na terenie wojewodztwa w obszarze profilaktyki ze srodkow Urz?du Marszalkowskiego realizowano m.in. zadania: szkolenie dla pracownikow oswiaty (ponad 60 osob), m.in. z zakresu stresu i zespolu wypalenia zawodowego w pracy pedagoga; kampani? Trzezwa Malopolska-No Promil-No Problem 2009 (m.in. szkoly otrzymaly scenariusz do 2 godzinnych zaj 6, plyt? z filmem edukacyjnym szkol); Malopolskq. Akademi? Mistrzow III - realizacja programow profilaktyki zintegrowanej (m.in. zaj?cia na temat uzaleznien, zachowan agresywnych, trening tworczosci uczestnikow). W ramach dziatan srodowiskowych zrealizowano m.in.: program Indianska przygoda (zaj?cia profilaktyczne dla dzieci, szkolenie dla wychowawcow i zaj?cia dla rodzicow), WEKTOR - akcja profilaktyczna poprzez sztuki plastyczne (warsztaty z uwzgl?dnieniem sztuki niszowej i streetartu, poszerzenie wiedzy na temat ryzyka stosowania uzywek 17

20 wzmocnienie postaw aktywnych), warsztaty tanca nowoczesnego i rekreacji ruchowej dla dzieci i mlodziezy, promocja zdrowego stylu zycia. Wydatkowana kwota to okolo 144 tys. zl Wojewodztwo mazowieckie Na terenie wojewodztwa w obszarze profilaktyki ze srodkow Urz du Marszaikowskiego realizowano m.in. zadania: szkolenia dla nauczycieli i wychowawcow z zakresu profilaktyki alkoholowej; wyjazdy integracyjne dla uczniow klas czwartych z programem zaj?c profilaktycznych oraz sesje wyjazdowe z programem profilaktycznym dla uczniow szkol gimnazjalnych i srednich; warsztaty dla mlodziezy np.:,,warsztat Eliminowania Agresji" dla gimnazjalistow; program edukacyjno-profilaktyczny,,wyprawa do Slonecznej Krainy" realizowany przez Hufiec Zwi^zku Harcerstwa Polskiego w Plocku dla uczniow szkol podstawowych; lokalne programy oddzialywan profilaktycznych - zaj^cia warsztatowe, koncerty, festyny, itd. W ramach wspierania dzialan srodowiskowych na terenie wojewodztwa realizowano m.in.: program,,sciezkami zdrowia" - program promuj^cy zdrowy styl zycia realizowany przez Hufiec ZHP Plock (ponad 300 uczestnikow); kampani? multimedialnq.,5b^dz sob^" promuj^cq. zdrowy styl zycia w ramach w srodowisku studentow. Wykorzystano m.in. publikacje w Magazynie Studentow Warszawski SEMESTR (15 tys. egz.) oraz na stronie program,,promocja Zdrowego Myslenia" w swietlicach srodowiskowych w Radomiu - warsztaty psychoedukacyjne i umiej^tnosci manualnych dla dzieci i mlodziezy, spotkania z psychologiem dla rodzicow, wychowawcow, integracja (ponad 500 osob); programy profilaktyczno-terapeutyczne dla dzieci i mlodziezy z rodzin niewydolnych wychowawczo (w trakcie wakacji - 40 programow dla roznych srodowisk); srodowiskowe programy zwi^zane z rozwijaniem zainteresowan i aktywnosciq. mlodych ludzi, np.:,5wolny OD NALOGOW - ZWI^ZANY ZE SPORTEM", czy,,mlodziezowy Klub Filmowy". Wydatkowana kwota to ok. 2,6 mln zl. Wojewodztwo opolskie Na terenie wojewodztwa opolskiego ze srodkow Urz?du Marszaikowskiego w obszarze profilaktyki zorganizowano m.in.: we wspolpracy z S^dem Rejonowym w Strzelcach Opolskich - szkolenia dla kuratorow sqdowych dotycz^ce profilaktyki i rozwi^zywania problemow alkoholowych; spotkanie robocze przedstawicieli gmin i powiatow poswi^cone profilaktyce i rozwi^zywaniu problemow alkoholowych; konkursy literackie dla dzieci i mlodziezy pod haslem,,nasze spotkania" oraz,,sp6jrz inaczej". Wydatkowana kwota to ok, 20 tys. zl. Wojewodztwo podkarpackie Na terenie wojewodztwa podkarpackiego ze srodkow Urz?du Marszaikowskiego w obszarze profilaktyki zorganizowano m.in.: we wspolpracy z Wojewodzkq. Stacjq. Sanitarno-Epidemiologicznq. w Rzeszowie - 18